| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปญฺจปกรณ-อนุฎีกา • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
๖. อตีตกฺขนฺธาทิกถา
6. Atītakkhandhādikathā
๑. นสุตฺตสาธนกถาวณฺณนา
1. Nasuttasādhanakathāvaṇṇanā
๒๙๗. ‘‘อตีตํ อนาคตํ ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ อยํ กาลวิภาคปริจฺฉิโนฺน โวหาโร ธมฺมานํ ตํ ตํ อวตฺถาวิเสสํ อุปาทาย ปญฺญโตฺตฯ ธโมฺม หิ สกิจฺจกฺขเณ ปจฺจุปฺปโนฺน, ตโต ปุเพฺพ อนาคโต, ปจฺฉา อตีโตติ วุโตฺตวายมโตฺถฯ ตตฺถ ยทิปิ ธมฺมา อนิจฺจตาย อนวฎฺฐิตา, อวตฺถา ปน เตสํ ยถาวุตฺตา ววตฺถิตาติ ตทุปาทานา กาลปญฺญตฺติปิ ววตฺถิตา เอวฯ น หิ อตีตาทิ อนาคตาทิภาเวน โวหรียติ, ขนฺธาทิปญฺญตฺติ ปน อนเปกฺขิตกาลวิเสสาฯ ตีสุปิ หิ กาเลสุ รูปกฺขโนฺธ รูปกฺขโนฺธว, ตถา เสสา ขนฺธา อายตนธาตุโย จฯ เอวมวฎฺฐิเต ยสฺมา ปรวาที ‘‘อตฺถี’’ติ อิมํ ปจฺจุปฺปนฺนนิยตํ โวหารํ อตีตานาคเตสุปิ อาโรเปติ, ตสฺมา โส อทฺธสงฺกรํ กโรติฯ ปรมตฺถโต อวิชฺชมาเน วิชฺชมาเน กตฺวา โวหรตีติ ตโต วิเวเจตุํ ‘‘อตีตํ ขนฺธา’’ติอาทิกา อยํ กถา อารทฺธาฯ
297. ‘‘Atītaṃ anāgataṃ paccuppanna’’nti ayaṃ kālavibhāgaparicchinno vohāro dhammānaṃ taṃ taṃ avatthāvisesaṃ upādāya paññatto. Dhammo hi sakiccakkhaṇe paccuppanno, tato pubbe anāgato, pacchā atītoti vuttovāyamattho. Tattha yadipi dhammā aniccatāya anavaṭṭhitā, avatthā pana tesaṃ yathāvuttā vavatthitāti tadupādānā kālapaññattipi vavatthitā eva. Na hi atītādi anāgatādibhāvena voharīyati, khandhādipaññatti pana anapekkhitakālavisesā. Tīsupi hi kālesu rūpakkhandho rūpakkhandhova, tathā sesā khandhā āyatanadhātuyo ca. Evamavaṭṭhite yasmā paravādī ‘‘atthī’’ti imaṃ paccuppannaniyataṃ vohāraṃ atītānāgatesupi āropeti, tasmā so addhasaṅkaraṃ karoti. Paramatthato avijjamāne vijjamāne katvā voharatīti tato vivecetuṃ ‘‘atītaṃ khandhā’’tiādikā ayaṃ kathā āraddhā.
ยสฺมา ปน รุปฺปนาทิสภาเว อตีตาทิเภทภิเนฺน ธเมฺม เอกชฺฌํ คเหตฺวา ตตฺถ ราสฎฺฐํ อุปาทาย ขนฺธปญฺญตฺติ, จกฺขุรูปาทีสุ การณาทิอตฺถํ สุญฺญตฎฺฐญฺจ อุปาทาย อายตนปญฺญตฺติ ธาตุปญฺญตฺติ จ, ตสฺมา สา อทฺธตฺตยสาธารณา, น อตีตาทิปญฺญตฺติ วิย อทฺธวิเสสาธิฎฺฐานาติ อาห ‘‘ขนฺธาทิภาวาวิชหนโต อตีตานาคตาน’’นฺติฯ เต ปเนเต อตีตาทิเก ขนฺธาทิเก วิย สภาวธมฺมโต สญฺชานโนฺต ปรวาที ‘‘อตฺถี’’ติ ปฎิชานาตีติ อาห ‘‘อตีตานาคตานํ อตฺถิตํ อิจฺฉนฺตสฺสา’’ติฯ เสสเมตฺถ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ เหฎฺฐา วุตฺตนยเมวฯ
Yasmā pana ruppanādisabhāve atītādibhedabhinne dhamme ekajjhaṃ gahetvā tattha rāsaṭṭhaṃ upādāya khandhapaññatti, cakkhurūpādīsu kāraṇādiatthaṃ suññataṭṭhañca upādāya āyatanapaññatti dhātupaññatti ca, tasmā sā addhattayasādhāraṇā, na atītādipaññatti viya addhavisesādhiṭṭhānāti āha ‘‘khandhādibhāvāvijahanato atītānāgatāna’’nti. Te panete atītādike khandhādike viya sabhāvadhammato sañjānanto paravādī ‘‘atthī’’ti paṭijānātīti āha ‘‘atītānāgatānaṃ atthitaṃ icchantassā’’ti. Sesamettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttanayameva.
‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, นิรุตฺติปถา’’ติ สุตฺตํ นิรุตฺติปถสุตฺตํฯ ตตฺถ หิ ปจฺจุปฺปนฺนเสฺสว อตฺถิภาโว วุโตฺต, น อตีตานาคตานํฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อตฺถิตาย วาริตตฺตา’’ติฯ ยทิ เอวํ ‘‘อตฺถิ, ภิกฺขเว, นิพฺพาน’’นฺติ อิทํ กถนฺติ? ตํ สพฺพทา อุปลทฺธิโต วุตฺตํ นิจฺจสภาวญาปนตฺถํ อสงฺขตธมฺมสฺส, อิธ ปน สงฺขตธมฺมานํ ขณตฺตยสมงฺคิตาย อตฺถิภาโว น ตโต ปุเพฺพ ปจฺฉา จาติ ปญฺญาปนตฺถํ ‘‘ยํ, ภิกฺขเว, รูปํ…เป.… น ตสฺส สงฺขา ภวิสฺสตี’’ติ วุตฺตํฯ เอเตน ‘‘อตฺถี’’ติ สมญฺญาย อนุปาทานโต อตีตํ อนาคตํ ปรมตฺถโต นตฺถีติ ทสฺสิตํ โหติฯ อิมินาวูปาเยนาติ ‘‘ขนฺธาทิภาวาวิชหนโต’’ติ เอวํ วุเตฺตน เหตุนาฯ อุปปตฺติสาธนยุตฺติ หิ อิธ ‘‘อุปาโย’’ติ วุตฺตาฯ
‘‘Tayome, bhikkhave, niruttipathā’’ti suttaṃ niruttipathasuttaṃ. Tattha hi paccuppannasseva atthibhāvo vutto, na atītānāgatānaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘atthitāya vāritattā’’ti. Yadi evaṃ ‘‘atthi, bhikkhave, nibbāna’’nti idaṃ kathanti? Taṃ sabbadā upaladdhito vuttaṃ niccasabhāvañāpanatthaṃ asaṅkhatadhammassa, idha pana saṅkhatadhammānaṃ khaṇattayasamaṅgitāya atthibhāvo na tato pubbe pacchā cāti paññāpanatthaṃ ‘‘yaṃ, bhikkhave, rūpaṃ…pe… na tassa saṅkhā bhavissatī’’ti vuttaṃ. Etena ‘‘atthī’’ti samaññāya anupādānato atītaṃ anāgataṃ paramatthato natthīti dassitaṃ hoti. Imināvūpāyenāti ‘‘khandhādibhāvāvijahanato’’ti evaṃ vuttena hetunā. Upapattisādhanayutti hi idha ‘‘upāyo’’ti vuttā.
นสุตฺตสาธนกถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Nasuttasādhanakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
๒. สุตฺตสาธนกถาวณฺณนา
2. Suttasādhanakathāvaṇṇanā
๒๙๘. เอเต ธมฺมาติ เอเต ขนฺธอายตนธาตุธมฺมาฯ สุตฺตาหรณนฺติ นิรุตฺติปถสุตฺตาหรณํฯ เนสนฺติ อตีตานาคตานํฯ
298. Ete dhammāti ete khandhaāyatanadhātudhammā. Suttāharaṇanti niruttipathasuttāharaṇaṃ. Nesanti atītānāgatānaṃ.
สุตฺตสาธนกถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Suttasādhanakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
อตีตกฺขนฺธาทิกถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Atītakkhandhādikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / อภิธมฺมปิฎก • Abhidhammapiṭaka / กถาวตฺถุปาฬิ • Kathāvatthupāḷi / ๖. อตีตกฺขนฺธาทิกถา • 6. Atītakkhandhādikathā
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / อภิธมฺมปิฎก (อฎฺฐกถา) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ปญฺจปกรณ-อฎฺฐกถา • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ๖. อตีตกฺขนฺธาทิกถา • 6. Atītakkhandhādikathā
