| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
४. अत्तकामपारिचरियसिक्खापदवण्णना
4. Attakāmapāricariyasikkhāpadavaṇṇanā
२९०. तेन समयेन बुद्धो भगवाति अत्तकामसिक्खापदं। तत्थ कुलूपकोति कुलपयिरुपासनको चतुन्नं पच्चयानं अत्थाय कुलूपसङ्कमने निच्चप्पयुत्तो।
290.Tena samayena buddho bhagavāti attakāmasikkhāpadaṃ. Tattha kulūpakoti kulapayirupāsanako catunnaṃ paccayānaṃ atthāya kulūpasaṅkamane niccappayutto.
चीवरपिण्डपातसेनासनगिलानपच्चयभेसज्जपरिक्खारन्ति चीवरञ्च पिण्डपातञ्च सेनासनञ्च गिलानपच्चयभेसज्जपरिक्खारञ्च। गिलानपच्चयभेसज्जपरिक्खारन्ति चेत्थ पतिकरणत्थेन पच्चयो, यस्स कस्सचि सप्पायस्सेतं अधिवचनं। भिसक्कस्स कम्मं तेन अनुञ्ञातत्ताति भेसज्जं। गिलानपच्चयोव भेसज्जं गिलानपच्चयभेसज्जं, यंकिञ्चि गिलानस्स सप्पायं भिसक्ककम्मं तेलमधुफाणितादीति वुत्तं होति। परिक्खारोति पन ‘‘सत्तहि नगरपरिक्खारेहि सुपरिक्खतं होती’’तिआदीसु (अ॰ नि॰ ७.६७) परिवारो वुच्चति। ‘‘रथो सीसपरिक्खारो झानक्खो चक्कवीरियो’’तिआदीसु (सं॰ नि॰ ५.४) अलङ्कारो। ‘‘ये चिमे पब्बजितेन जीवितपरिक्खारा समुदानेतब्बा’’तिआदीसु (रो॰ नि॰ १.१.१९१) सम्भारो। इध पन सम्भारोपि परिवारोपि वट्टति। तञ्हि गिलानपच्चयभेसज्जं जीवितस्स परिवारोपि होति जीवितविनासकाबाधुप्पत्तिया अन्तरं अदत्वा रक्खणतो, सम्भारोपि यथा चिरं पवत्तति एवमस्स कारणभावतो, तस्मा परिक्खारोति वुच्चति। एवं गिलानपच्चयभेसज्जञ्च तं परिक्खारो चाति गिलानपच्चयभेसज्जपरिक्खारो, तं गिलानपच्चयभेसज्जपरिक्खारन्ति एवमत्थो दट्ठब्बो।
Cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāranti cīvarañca piṇḍapātañca senāsanañca gilānapaccayabhesajjaparikkhārañca. Gilānapaccayabhesajjaparikkhāranti cettha patikaraṇatthena paccayo, yassa kassaci sappāyassetaṃ adhivacanaṃ. Bhisakkassa kammaṃ tena anuññātattāti bhesajjaṃ. Gilānapaccayova bhesajjaṃ gilānapaccayabhesajjaṃ, yaṃkiñci gilānassa sappāyaṃ bhisakkakammaṃ telamadhuphāṇitādīti vuttaṃ hoti. Parikkhāroti pana ‘‘sattahi nagaraparikkhārehi suparikkhataṃ hotī’’tiādīsu (a. ni. 7.67) parivāro vuccati. ‘‘Ratho sīsaparikkhāro jhānakkho cakkavīriyo’’tiādīsu (saṃ. ni. 5.4) alaṅkāro. ‘‘Ye cime pabbajitena jīvitaparikkhārā samudānetabbā’’tiādīsu (ro. ni. 1.1.191) sambhāro. Idha pana sambhāropi parivāropi vaṭṭati. Tañhi gilānapaccayabhesajjaṃ jīvitassa parivāropi hoti jīvitavināsakābādhuppattiyā antaraṃ adatvā rakkhaṇato, sambhāropi yathā ciraṃ pavattati evamassa kāraṇabhāvato, tasmā parikkhāroti vuccati. Evaṃ gilānapaccayabhesajjañca taṃ parikkhāro cāti gilānapaccayabhesajjaparikkhāro, taṃ gilānapaccayabhesajjaparikkhāranti evamattho daṭṭhabbo.
वसलन्ति हीनं लामकं। अथ वा वस्सतीति वसलो, पग्घरतीति अत्थो, तं वसलं, असुचिपग्घरणकन्ति वुत्तं होति। निट्ठुहित्वाति खेळं पातेत्वा।
Vasalanti hīnaṃ lāmakaṃ. Atha vā vassatīti vasalo, paggharatīti attho, taṃ vasalaṃ, asucipaggharaṇakanti vuttaṃ hoti. Niṭṭhuhitvāti kheḷaṃ pātetvā.
कस्साहं केन हायामीति अहं कस्सा अञ्ञिस्सा इत्थिया केन भोगेन वा अलङ्कारेन वा रूपेन वा परिहायामि, का नाम मया उत्तरितराति दीपेति।
Kassāhaṃ kena hāyāmīti ahaṃ kassā aññissā itthiyā kena bhogena vā alaṅkārena vā rūpena vā parihāyāmi, kā nāma mayā uttaritarāti dīpeti.
२९१. सन्तिकेति उपचारे ठत्वा सामन्ता अविदूरे, पदभाजनेपि अयमेवअत्थो दीपितो । अत्तकामपारिचरियायाति मेथुनधम्मसङ्खातेन कामेन पारिचरिया कामपारिचरिया। अत्तनो अत्थाय कामपारिचरिया अत्तकामपारिचरिया, अत्तना वा कामिता इच्छिताति अत्तकामा, सयं मेथुनरागवसेन पत्थिताति अत्थो। अत्तकामा च सा पारिचरिया चाति अत्तकामपारिचरिया, तस्सा अत्तकामपारिचरियाय। वण्णं भासेय्याति गुणं आनिसंसं पकासेय्य।
291.Santiketi upacāre ṭhatvā sāmantā avidūre, padabhājanepi ayamevaattho dīpito . Attakāmapāricariyāyāti methunadhammasaṅkhātena kāmena pāricariyā kāmapāricariyā. Attano atthāya kāmapāricariyā attakāmapāricariyā, attanā vā kāmitā icchitāti attakāmā, sayaṃ methunarāgavasena patthitāti attho. Attakāmā ca sā pāricariyā cāti attakāmapāricariyā, tassā attakāmapāricariyāya. Vaṇṇaṃ bhāseyyāti guṇaṃ ānisaṃsaṃ pakāseyya.
तत्र यस्मा ‘‘अत्तनो अत्थाय कामपारिचरिया’’ति इमस्मिं अत्थविकप्पे कामो चेव हेतु च पारिचरिया च अत्थो, सेसं ब्यञ्जनं। ‘‘अत्तकामा च सा पारिचरिया चाति अत्तकामपारिचरिया’’ति इमस्मिं अत्थविकप्पे अधिप्पायो चेव पारिचरिया चाति अत्थो, सेसं ब्यञ्जनं। तस्मा ब्यञ्जने आदरं अकत्वा अत्थमत्तमेव दस्सेतुं ‘‘अत्तनो कामं अत्तनो हेतुं अत्तनो अधिप्पायं अत्तनो पारिचरिय’’न्ति पदभाजनं वुत्तं। ‘‘अत्तनो कामं अत्तनो हेतुं अत्तनो पारिचरिय’’न्ति हि वुत्ते जानिस्सन्ति पण्डिता ‘‘एत्तावता अत्तनो अत्थाय कामपारिचरिया वुत्ता’’ति। ‘‘अत्तनो अधिप्पायं अत्तनो पारिचरिय’’न्ति वुत्तेपि जानिस्सन्ति ‘‘एत्तावता अत्तना इच्छितकामितट्ठेन अत्तकामपारिचरिया वुत्ता’’ति।
Tatra yasmā ‘‘attano atthāya kāmapāricariyā’’ti imasmiṃ atthavikappe kāmo ceva hetu ca pāricariyā ca attho, sesaṃ byañjanaṃ. ‘‘Attakāmā ca sā pāricariyā cāti attakāmapāricariyā’’ti imasmiṃ atthavikappe adhippāyo ceva pāricariyā cāti attho, sesaṃ byañjanaṃ. Tasmā byañjane ādaraṃ akatvā atthamattameva dassetuṃ ‘‘attano kāmaṃ attano hetuṃ attano adhippāyaṃ attano pāricariya’’nti padabhājanaṃ vuttaṃ. ‘‘Attano kāmaṃ attano hetuṃ attano pāricariya’’nti hi vutte jānissanti paṇḍitā ‘‘ettāvatā attano atthāya kāmapāricariyā vuttā’’ti. ‘‘Attano adhippāyaṃ attano pāricariya’’nti vuttepi jānissanti ‘‘ettāvatā attanā icchitakāmitaṭṭhena attakāmapāricariyā vuttā’’ti.
इदानि तस्सा अत्तकामपारिचरियाय वण्णभासनाकारं दस्सेन्तो ‘‘एतदग्ग’’न्तिआदिमाह। तं उद्देसतोपि निद्देसतोपि उत्तानत्थमेव। अयं पनेत्थ पदसम्बन्धो च आपत्तिविनिच्छयो च – एतदग्गं…पे॰… परिचरेय्याति या मादिसं सीलवन्तं कल्याणधम्मं ब्रह्मचारिं एतेन धम्मेन परिचरेय्य, तस्सा एवं मादिसं परिचरन्तिया या अयं पारिचरिया नाम, एतदग्गं पारिचरियानन्ति।
Idāni tassā attakāmapāricariyāya vaṇṇabhāsanākāraṃ dassento ‘‘etadagga’’ntiādimāha. Taṃ uddesatopi niddesatopi uttānatthameva. Ayaṃ panettha padasambandho ca āpattivinicchayo ca – etadaggaṃ…pe… paricareyyāti yā mādisaṃ sīlavantaṃ kalyāṇadhammaṃ brahmacāriṃ etena dhammena paricareyya, tassā evaṃ mādisaṃ paricarantiyā yā ayaṃ pāricariyā nāma, etadaggaṃ pāricariyānanti.
मेथुनुपसंहितेन सङ्घादिसेसोति एवं अत्तकामपारिचरियाय वण्णं भासन्तो च मेथुनुपसंहितेन मेथुनधम्मपटिसंयुत्तेनेव वचनेन यो भासेय्य, तस्स सङ्घादिसेसोति।
Methunupasaṃhitena saṅghādisesoti evaṃ attakāmapāricariyāya vaṇṇaṃ bhāsanto ca methunupasaṃhitena methunadhammapaṭisaṃyutteneva vacanena yo bhāseyya, tassa saṅghādisesoti.
इधानि यस्मा मेथुनुपसंहितेनेव भासन्तस्स सङ्घादिसेसो वुत्तो, तस्मा ‘‘अहम्पि खत्तियो, त्वम्पि खत्तिया, अरहति खत्तिया खत्तियस्स दातुं समजातिकत्ता’’ति एवमादीहि वचनेहि पारिचरियाय वण्णं भासमानस्सापि सङ्घादिसेसो नत्थि। ‘‘अहम्पि खत्तियो’’तिआदिके पन बहूपि परियाये वत्वा ‘‘अरहसि त्वं मय्हं मेथुनधम्मं दातु’’न्ति एवं मेथुनप्पटिसंयुत्तेनेव भासमानस्स सङ्घादिसेसोति।
Idhāni yasmā methunupasaṃhiteneva bhāsantassa saṅghādiseso vutto, tasmā ‘‘ahampi khattiyo, tvampi khattiyā, arahati khattiyā khattiyassa dātuṃ samajātikattā’’ti evamādīhi vacanehi pāricariyāya vaṇṇaṃ bhāsamānassāpi saṅghādiseso natthi. ‘‘Ahampi khattiyo’’tiādike pana bahūpi pariyāye vatvā ‘‘arahasi tvaṃ mayhaṃ methunadhammaṃ dātu’’nti evaṃ methunappaṭisaṃyutteneva bhāsamānassa saṅghādisesoti.
इत्थी च होतीतिआदि पुब्बे वुत्तनयमेव। इध उदायित्थेरो आदिकम्मिको, तस्स अनापत्ति आदिकम्मिकस्साति।
Itthīca hotītiādi pubbe vuttanayameva. Idha udāyitthero ādikammiko, tassa anāpatti ādikammikassāti.
समुट्ठानादि सब्बं दुट्ठुल्लवाचासदिसं। विनीतवत्थूनि उत्तानत्थानेवाति।
Samuṭṭhānādi sabbaṃ duṭṭhullavācāsadisaṃ. Vinītavatthūni uttānatthānevāti.
अत्तकामपारिचरियसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Attakāmapāricariyasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ४. अत्तकामपारिचरियसिक्खापदं • 4. Attakāmapāricariyasikkhāpadaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ४. अत्तकामपारिचरियसिक्खापदवण्णना • 4. Attakāmapāricariyasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / ४. अत्तकामपारिचरियसिक्खापदवण्णना • 4. Attakāmapāricariyasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / ४. अत्तकामपारिचरियसिक्खापदवण्णना • 4. Attakāmapāricariyasikkhāpadavaṇṇanā
