| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ (ដីកា) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
៨. អត្តន្តបសុត្តវណ្ណនា
8. Attantapasuttavaṇṇanā
១៩៨. អដ្ឋមេ អាហិតោ អហំមានោ ឯត្ថាតិ អត្តា, អត្តភាវោ។ ឥធ បន យោ បរោ ន ហោតិ, សោ អត្តា, តំ អត្តានំ។ បរន្តិ អត្តតោ អញ្ញំ។ ទិដ្ឋេតិ បច្ចក្ខភូតេ។ ធម្មេតិ ឧបាទានក្ខន្ធធម្មេ។ តត្ថ ហិ អត្តា ភវតិ, អត្តសញ្ញាទិដ្ឋិ ភវតីតិ អត្តភាវសមញ្ញា។ តេនាហ ‘‘ទិដ្ឋេវ ធម្មេតិ ឥមស្មិំយេវ អត្តភាវេ’’តិ។ ឆាតំ វុច្ចតិ តណ្ហា ជិឃច្ឆាហេតុតាយ។ អន្តោ តាបនកិលេសានន្តិ អត្តនោ សន្តានេ ទរថបរិឡាហជននេន សន្តាបនកិលេសានំ។
198. Aṭṭhame āhito ahaṃmāno etthāti attā, attabhāvo. Idha pana yo paro na hoti, so attā, taṃ attānaṃ. Paranti attato aññaṃ. Diṭṭheti paccakkhabhūte. Dhammeti upādānakkhandhadhamme. Tattha hi attā bhavati, attasaññādiṭṭhi bhavatīti attabhāvasamaññā. Tenāha ‘‘diṭṭheva dhammeti imasmiṃyeva attabhāve’’ti. Chātaṃ vuccati taṇhā jighacchāhetutāya. Anto tāpanakilesānanti attano santāne darathapariḷāhajananena santāpanakilesānaṃ.
បរេសំ ហននឃាតនាទិនា រោទាបនតោ លុទ្ទោ។ តថា វិឃាតកភាវេន កាយចិត្តានំ វិទាលនតោ ទារុណោ។ ថទ្ធហទយោ កក្ខឡោ។ ពន្ធនាគារេ និយុត្តោ ពន្ធនាគារិកោ។
Paresaṃ hananaghātanādinā rodāpanato luddo. Tathā vighātakabhāvena kāyacittānaṃ vidālanato dāruṇo. Thaddhahadayo kakkhaḷo. Bandhanāgāre niyutto bandhanāgāriko.
ខត្តិយាភិសេកេនាតិ ខត្តិយានំ កាតព្ពអភិសេកេន។ សន្ថាគារន្តិ សន្ថារវសេន កតំ អគារំ យញ្ញាគារំ។ សប្បិតេលេនាតិ សប្បិមិស្សេន តេលេន។ យមកស្នេហេន ហិ ឯសា តទា កាយំ អព្ភញ្ជតិ។ វច្ឆភាវំ តរិត្វា ឋិតោ វច្ឆតរោ។ បរិក្ខេបករណត្ថាយាតិ នវមាលាហិ សទ្ធិំ ទព្ភេហិ វេទិយា បរិក្ខិបនត្ថាយ។ យញ្ញភូមិយន្តិ អវសេសយញ្ញដ្ឋានេ។
Khattiyābhisekenāti khattiyānaṃ kātabbaabhisekena. Santhāgāranti santhāravasena kataṃ agāraṃ yaññāgāraṃ. Sappitelenāti sappimissena telena. Yamakasnehena hi esā tadā kāyaṃ abbhañjati. Vacchabhāvaṃ taritvā ṭhito vacchataro. Parikkhepakaraṇatthāyāti navamālāhi saddhiṃ dabbhehi vediyā parikkhipanatthāya. Yaññabhūmiyanti avasesayaññaṭṭhāne.
ទូរសមុស្សារិតមានស្សេវ សាសនេ សម្មាបដិបត្តិ សម្ភវតិ, ន មានជាតិកស្សាតិ អាហ ‘‘និហតមានត្តា’’តិ។ ឧស្សន្នត្តាតិ ពហុភាវតោ។ ភោគារោគ្យាទិវត្ថុកា មទា សុប្បហិយា ហោន្តិ និមិត្តស្ស អវដ្ឋានតោ, ន តថា កុលវិជ្ជាមទាតិ ខត្តិយព្រាហ្មណកុលានំ បព្ពជិតានម្បិ ជាតិវិជ្ជា និស្សាយ មានជប្បនំ ទុប្បជហន្តិ អាហ ‘‘យេភុយ្យេន ហិ…បេ.… មានំ ករោន្តី’’តិ។ វិជាតិតាយាតិ និហីនជាតិតាយ។ បតិដ្ឋាតុំ ន សក្កោន្តីតិ សុវិសុទ្ធំ កត្វា សីលំ រក្ខិតុំ ន សក្កោន្តិ។ សីលវសេន ហិ សាសនេ បតិដ្ឋហន្តិ។ បតិដ្ឋាតុន្តិ វា សច្ចប្បដិវេធេន លោកុត្តរាយ បតិដ្ឋាយ បតិដ្ឋាតុំ។ យេភុយ្យេន ហិ ឧបនិស្សយសម្បន្នា សុជាតាយេវ ហោន្តិ, ន ទុជ្ជាតា។
Dūrasamussāritamānasseva sāsane sammāpaṭipatti sambhavati, na mānajātikassāti āha ‘‘nihatamānattā’’ti. Ussannattāti bahubhāvato. Bhogārogyādivatthukā madā suppahiyā honti nimittassa avaṭṭhānato, na tathā kulavijjāmadāti khattiyabrāhmaṇakulānaṃ pabbajitānampi jātivijjā nissāya mānajappanaṃ duppajahanti āha ‘‘yebhuyyena hi…pe… mānaṃ karontī’’ti. Vijātitāyāti nihīnajātitāya. Patiṭṭhātuṃ na sakkontīti suvisuddhaṃ katvā sīlaṃ rakkhituṃ na sakkonti. Sīlavasena hi sāsane patiṭṭhahanti. Patiṭṭhātunti vā saccappaṭivedhena lokuttarāya patiṭṭhāya patiṭṭhātuṃ. Yebhuyyena hi upanissayasampannā sujātāyeva honti, na dujjātā.
បរិសុទ្ធន្តិ រាគាទីនំ អច្ចន្តមេវ បហានទីបនតោ និរុបក្កិលេសតាយ សព្ពសោ វិសុទ្ធំ។ សទ្ធំ បដិលភតីតិ បោថុជ្ជនិកសទ្ធាវសេន សទ្ទហតិ។ វិញ្ញុជាតិកានញ្ហិ ធម្មសម្បត្តិគ្គហណបុព្ពិកា សទ្ធាសិទ្ធិ ធម្មប្បមាណធម្មប្បសន្នភាវតោ។ ជាយម្បតិកាតិ ឃរណិបតិកា។ កាមំ ‘‘ជាយម្បតិកា’’តិ វុត្តេ ឃរសាមិកឃរសាមិនិវសេន ទ្វិន្នំយេវ គហណំ វិញ្ញាយតិ, យស្ស បន បុរិសស្ស អនេកា បជាបតិយោ ហោន្តិ, តត្ថ កិំ វត្តព្ពន្តិ ឯកាយបិ សំវាសោ សម្ពាធោតិ ទស្សនត្ថំ ‘‘ទ្វេ’’តិ វុត្តំ។ រាគាទិនា សកិញ្ចនដ្ឋេន, ខេត្តវត្ថុអាទិនា សបលិពោធដ្ឋេន រាគរជាទីនំ អាគមនបថតាបិ ឧប្បជ្ជនដ្ឋានតា ឯវាតិ ទ្វេបិ វណ្ណនា ឯកត្ថា, ព្យញ្ជនមេវ នានំ។ អលគ្គនដ្ឋេនាតិ អសជ្ជនដ្ឋេន អប្បដិពទ្ធភាវេន។ ឯវំ អកុសលកុសលប្បវត្តីនំ ឋានភាវេន ឃរាវាសបព្ពជ្ជានំ សម្ពាធព្ភោកាសតំ ទស្សេត្វា ឥទានិ កុសលប្បវត្តិយាយេវ អដ្ឋានដ្ឋានភាវេន តេសំ តំ ទស្សេតុំ ‘‘អបិចា’’តិអាទិ វុត្តំ។
Parisuddhanti rāgādīnaṃ accantameva pahānadīpanato nirupakkilesatāya sabbaso visuddhaṃ. Saddhaṃ paṭilabhatīti pothujjanikasaddhāvasena saddahati. Viññujātikānañhi dhammasampattiggahaṇapubbikā saddhāsiddhi dhammappamāṇadhammappasannabhāvato. Jāyampatikāti gharaṇipatikā. Kāmaṃ ‘‘jāyampatikā’’ti vutte gharasāmikagharasāminivasena dvinnaṃyeva gahaṇaṃ viññāyati, yassa pana purisassa anekā pajāpatiyo honti, tattha kiṃ vattabbanti ekāyapi saṃvāso sambādhoti dassanatthaṃ ‘‘dve’’ti vuttaṃ. Rāgādinā sakiñcanaṭṭhena, khettavatthuādinā sapalibodhaṭṭhena rāgarajādīnaṃ āgamanapathatāpi uppajjanaṭṭhānatā evāti dvepi vaṇṇanā ekatthā, byañjanameva nānaṃ. Alagganaṭṭhenāti asajjanaṭṭhena appaṭibaddhabhāvena. Evaṃ akusalakusalappavattīnaṃ ṭhānabhāvena gharāvāsapabbajjānaṃ sambādhabbhokāsataṃ dassetvā idāni kusalappavattiyāyeva aṭṭhānaṭṭhānabhāvena tesaṃ taṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ.
សង្ខេបកថាតិ វិសុំ វិសុំ បទុទ្ធារំ អកត្វា សង្ខេបតោ អត្ថវណ្ណនា។ ឯកម្បិ ទិវសន្តិ ឯកទិវសមត្តម្បិ។ អខណ្ឌំ កត្វាតិ ទុក្កដមត្តស្សបិ អនាបជ្ជនេន អខណ្ឌិតំ កត្វា។ កិលេសមលេន អមលិនន្តិ តណ្ហាសំកិលេសាទិវសេន អសំកិលិដ្ឋំ កត្វា។ បរិទហិត្វាតិ និវាសេត្វា ចេវ បារុបិត្វា ច។ អគារវាសោ អគារំ ឧត្តរបទលោបេន, តស្ស វឌ្ឍិអាវហំ អគារស្ស ហិតំ។
Saṅkhepakathāti visuṃ visuṃ paduddhāraṃ akatvā saṅkhepato atthavaṇṇanā. Ekampi divasanti ekadivasamattampi. Akhaṇḍaṃ katvāti dukkaṭamattassapi anāpajjanena akhaṇḍitaṃ katvā. Kilesamalena amalinanti taṇhāsaṃkilesādivasena asaṃkiliṭṭhaṃ katvā. Paridahitvāti nivāsetvā ceva pārupitvā ca. Agāravāso agāraṃ uttarapadalopena, tassa vaḍḍhiāvahaṃ agārassa hitaṃ.
ភោគក្ខន្ធោតិ ភោគរាសិ ភោគសមុទាយោ។ អាពន្ធនដ្ឋេនាតិ បុត្តោ នត្តាតិអាទិនា បេមវសេន សបរិច្ឆេទវសេន ពន្ធនដ្ឋេន។ អម្ហាកមេតេតិ ញាយន្តីតិ ញាតី, បិតាមហបិតុបុត្តាទិវសេន បរិវត្តនដ្ឋេន បរិវដ្ដោ។ សាមញ្ញវាចីបិ សិក្ខា-សទ្ទោ អាជីវសទ្ទសន្និធានតោ ឧបរិវុច្ចមានវិសេសាបេក្ខាយ ច វិសេសនិវិដ្ឋោវ ហោតីតិ វុត្តំ ‘‘យា ភិក្ខូនំ អធិសីលសង្ខាតា សិក្ខា’’តិ។ សិក្ខិតព្ពដ្ឋេន សិក្ខា, សហ អាជីវន្តិ ឯត្ថាតិ សាជីវោ។ សិក្ខនភាវេនាតិ សិក្ខាយ សាជីវេ ច សិក្ខនភាវេន។ សិក្ខំ បរិបូរេន្តោតិ សីលសំវរំ បរិបូរេន្តោ។ សាជីវញ្ច អវីតិក្កមន្តោតិ ‘‘នាមកាយោ, បទកាយោ, និរុត្តិកាយោ, ព្យញ្ជនកាយោ’’តិ (បារា. អដ្ឋ. ១.៣៩) វុត្តំ សិក្ខាបទំ ភគវតោ ច វចនំ អវីតិក្កមន្តោ ហុត្វាតិ អត្ថោ។ ឥទមេវ ច ‘‘សិក្ខន’’ន្តិ វុត្តំ, តត្ថ សាជីវានំ អវីតិក្កមោ សិក្ខាបារិបូរិយា បច្ចយោ។ តតោ ហិ យាវ មគ្គា សិក្ខាបារិបូរី ហោតីតិ។
Bhogakkhandhoti bhogarāsi bhogasamudāyo. Ābandhanaṭṭhenāti putto nattātiādinā pemavasena saparicchedavasena bandhanaṭṭhena. Amhākameteti ñāyantīti ñātī, pitāmahapituputtādivasena parivattanaṭṭhena parivaṭṭo. Sāmaññavācīpi sikkhā-saddo ājīvasaddasannidhānato uparivuccamānavisesāpekkhāya ca visesaniviṭṭhova hotīti vuttaṃ ‘‘yā bhikkhūnaṃ adhisīlasaṅkhātā sikkhā’’ti. Sikkhitabbaṭṭhena sikkhā, saha ājīvanti etthāti sājīvo. Sikkhanabhāvenāti sikkhāya sājīve ca sikkhanabhāvena. Sikkhaṃ paripūrentoti sīlasaṃvaraṃ paripūrento. Sājīvañca avītikkamantoti ‘‘nāmakāyo, padakāyo, niruttikāyo, byañjanakāyo’’ti (pārā. aṭṭha. 1.39) vuttaṃ sikkhāpadaṃ bhagavato ca vacanaṃ avītikkamanto hutvāti attho. Idameva ca ‘‘sikkhana’’nti vuttaṃ, tattha sājīvānaṃ avītikkamo sikkhāpāripūriyā paccayo. Tato hi yāva maggā sikkhāpāripūrī hotīti.
អនុប្បទាតាតិ អនុពលប្បទាតា, អនុវត្តនវសេន វា បទាតា។ កស្ស បន អនុវត្តនំ បទានញ្ចាតិ? ‘‘សហិតាន’’ន្តិ វុត្តត្តា សន្ធានស្សាតិ វិញ្ញាយតិ។ តេនាហ ‘‘សន្ធានានុប្បទាតា’’តិ។ យស្មា បន អនុវត្តនវសេន សន្ធានស្ស បទានំ អាធានំ អារក្ខនំ វា ទឡ្ហករណំ ហោតិ, តេន វុត្តំ ‘‘ទ្វេ ជនេ សមគ្គេ ទិស្វា’’តិអាទិ។ អារមន្តិ ឯត្ថាតិ អារាមោ, រមិតព្ពដ្ឋានំ។ យស្មា បន អា-ការេន វិនាបិ អយមត្ថោ លព្ភតិ, តស្មា វុត្តំ ‘‘សមគ្គរាមោតិបិ បាឡិ, អយមេវត្ថោ’’តិ។
Anuppadātāti anubalappadātā, anuvattanavasena vā padātā. Kassa pana anuvattanaṃ padānañcāti? ‘‘Sahitāna’’nti vuttattā sandhānassāti viññāyati. Tenāha ‘‘sandhānānuppadātā’’ti. Yasmā pana anuvattanavasena sandhānassa padānaṃ ādhānaṃ ārakkhanaṃ vā daḷhakaraṇaṃ hoti, tena vuttaṃ ‘‘dve jane samagge disvā’’tiādi. Āramanti etthāti ārāmo, ramitabbaṭṭhānaṃ. Yasmā pana ā-kārena vināpi ayamattho labbhati, tasmā vuttaṃ ‘‘samaggarāmotipi pāḷi, ayamevattho’’ti.
ឯត្ថាតិ –
Etthāti –
‘‘នេលង្គោ សេតបច្ឆាទោ, ឯការោ វត្តតី រថោ;
‘‘Nelaṅgo setapacchādo, ekāro vattatī ratho;
អនីឃំ បស្ស អាយន្តំ, ឆិន្នសោតំ អពន្ធន’’ន្តិ។ (សំ. និ. ៤.៣៤៧; ឧទា. ៦៥; បេដកោ. ២៥) –
Anīghaṃ passa āyantaṃ, chinnasotaṃ abandhana’’nti. (saṃ. ni. 4.347; udā. 65; peṭako. 25) –
ឥមិស្សា គាថាយ។ សីលញ្ហេត្ថ នេលង្គន្តិ វុត្តំ។ តេនេវាហ – ‘‘ចិត្តោ គហបតិ, នេលង្គន្តិ ខោ, ភន្តេ, សីលានមេតំ អធិវចន’’ន្តិ (សំ. និ. ៤.៣៤៧)។ សុកុមារាតិ អប្ផរុសតាយ មុទុកា។ បុរស្ស ឯសាតិ ឯត្ថ បុរ-សទ្ទោ តន្និវាសិវាចកោ ទដ្ឋព្ពោ – ‘‘គាមោ អាគតោ’’តិអាទីសុ វិយ។ តេនេវាហ ‘‘នគរវាសីន’’ន្តិ។ មនំ អប្បាយតិ វឌ្ឍេតីតិ មនាបោ។ តេន វុត្តំ ‘‘ចិត្តវុឌ្ឍិករា’’តិ។
Imissā gāthāya. Sīlañhettha nelaṅganti vuttaṃ. Tenevāha – ‘‘citto gahapati, nelaṅganti kho, bhante, sīlānametaṃ adhivacana’’nti (saṃ. ni. 4.347). Sukumārāti appharusatāya mudukā. Purassa esāti ettha pura-saddo tannivāsivācako daṭṭhabbo – ‘‘gāmo āgato’’tiādīsu viya. Tenevāha ‘‘nagaravāsīna’’nti. Manaṃ appāyati vaḍḍhetīti manāpo. Tena vuttaṃ ‘‘cittavuḍḍhikarā’’ti.
កាលវាទីតិអាទិ សម្ផប្បលាបា បដិវិរតស្ស បដិបត្តិទស្សនំ។ អត្ថសំហិតាបិ ហិ វាចា អយុត្តកាលប្បយោគេន អត្ថាវហា ន សិយាតិ អនត្ថវិញ្ញាបនវាចំ អនុលោមេតិ, តស្មា សម្ផប្បលាបំ បជហន្តេន អកាលវាទិតា បរិហរិតព្ពាតិ វុត្តំ ‘‘កាលវាទី’’តិ។ កាលេន វទន្តេនបិ ឧភយានត្ថសាធនតោ អភូតំ បរិវជ្ជេតព្ពន្តិ អាហ ‘‘ភូតវាទី’’តិ។ ភូតញ្ច វទន្តេន យំ ឥធលោកបរលោកហិតសម្បាទកំ, តទេវ វត្តព្ពន្តិ ទស្សេតុំ ‘‘អត្ថវាទី’’តិ វុត្តំ។ អត្ថំ វទន្តេនបិ លោកិយធម្មសន្និស្សិតមេវ អវត្វា លោកុត្តរធម្មសន្និស្សិតំ កត្វា វត្តព្ពន្តិ ទស្សនត្ថំ ‘‘ធម្មវាទី’’តិ វុត្តំ។ យថា ច អត្ថោ លោកុត្តរធម្មសន្និស្សិតោ ហោតិ, តំ ទស្សេតុំ ‘‘វិនយវាទី’’តិ វុត្តំ។ បញ្ចន្នញ្ហិ សំវរវិនយានំ បញ្ចន្នញ្ច បហានវិនយានំ វសេន វុច្ចមានោ អត្ថោ និព្ពានាធិគមនហេតុភាវតោ លោកុត្តរធម្មសន្និស្សិតោ ហោតីតិ។ ឯវំ គុណវិសេសយុត្តោវ អត្ថោ វុច្ចមានោ ទេសនាកោសល្លេ សតិ សោភតិ, កិច្ចករោ ច ហោតិ, ន អញ្ញថាតិ ទស្សេតុំ ‘‘និធានវតិំ វាចំ ភាសិតា’’តិ វុត្តំ។ ឥទានិ តំ ទេសនាកោសល្លំ វិភាវេតុំ ‘‘កាលេនា’’តិអាទិមាហ។ បុច្ឆាទិវសេន ហិ ឱតិណ្ណវាចាវត្ថុស្មិំ ឯកំសាទិព្យាករណវិភាគំ សល្លក្ខេត្វា ឋបនាហេតូទាហរណសន្ទស្សនាទិំ តំតំកាលានុរូបំ វិភាវេន្តិយា បរិមិតបរិច្ឆិន្នរូបាយ វិបុលតរគម្ភីរោទារបរមត្ថវិត្ថារសង្គាហិកាយ កថាយ ញាណពលានុរូបំ បរេ យាថាវតោ ធម្មេ បតិដ្ឋាបេន្តោ ‘‘ទេសនាកុសលោ’’តិ វុច្ចតីតិ ឯវមេត្ថ អត្ថយោជនា វេទិតព្ពា។
Kālavādītiādi samphappalāpā paṭiviratassa paṭipattidassanaṃ. Atthasaṃhitāpi hi vācā ayuttakālappayogena atthāvahā na siyāti anatthaviññāpanavācaṃ anulometi, tasmā samphappalāpaṃ pajahantena akālavāditā pariharitabbāti vuttaṃ ‘‘kālavādī’’ti. Kālena vadantenapi ubhayānatthasādhanato abhūtaṃ parivajjetabbanti āha ‘‘bhūtavādī’’ti. Bhūtañca vadantena yaṃ idhalokaparalokahitasampādakaṃ, tadeva vattabbanti dassetuṃ ‘‘atthavādī’’ti vuttaṃ. Atthaṃ vadantenapi lokiyadhammasannissitameva avatvā lokuttaradhammasannissitaṃ katvā vattabbanti dassanatthaṃ ‘‘dhammavādī’’ti vuttaṃ. Yathā ca attho lokuttaradhammasannissito hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘vinayavādī’’ti vuttaṃ. Pañcannañhi saṃvaravinayānaṃ pañcannañca pahānavinayānaṃ vasena vuccamāno attho nibbānādhigamanahetubhāvato lokuttaradhammasannissito hotīti. Evaṃ guṇavisesayuttova attho vuccamāno desanākosalle sati sobhati, kiccakaro ca hoti, na aññathāti dassetuṃ ‘‘nidhānavatiṃ vācaṃ bhāsitā’’ti vuttaṃ. Idāni taṃ desanākosallaṃ vibhāvetuṃ ‘‘kālenā’’tiādimāha. Pucchādivasena hi otiṇṇavācāvatthusmiṃ ekaṃsādibyākaraṇavibhāgaṃ sallakkhetvā ṭhapanāhetūdāharaṇasandassanādiṃ taṃtaṃkālānurūpaṃ vibhāventiyā parimitaparicchinnarūpāya vipulataragambhīrodāraparamatthavitthārasaṅgāhikāya kathāya ñāṇabalānurūpaṃ pare yāthāvato dhamme patiṭṭhāpento ‘‘desanākusalo’’ti vuccatīti evamettha atthayojanā veditabbā.
ឯវំ បដិបាដិយា សត្ត មូលសិក្ខាបទានិ វិភជិត្វា អភិជ្ឈាទិប្បហានំ ឥន្ទ្រិយសំវរជាគរិយានុយោគេហិ វិភាវេតុំ តម្បិ នីហរិត្វា អាចារសីលស្សេវ វិភជនវសេន បាឡិ បវត្តាតិ តទត្ថំ វិវរិតុំ ‘‘ពីជគាមភូតគាមសមារម្ភា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ ពីជានំ គាមោ សមូហោ ពីជគាមោ។ ភូតានំ ជាតានំ និព្ពត្តានំ រុក្ខគច្ឆលតាទីនំ សមូហោ ភូតគាមោ។ ននុ ច រុក្ខាទយោ ចិត្តរហិតតាយ ន ជីវា, ចិត្តរហិតតា ច បរិប្ផន្ទាភាវតោ ឆិន្នេ វិរុហនតោ វិសទិសជាតិភាវតោ ចតុយោនិអបរិយាបន្នតោ ច វេទិតព្ពា, វុទ្ធិ បន បវាឡសិលាលវណានម្បិ វិជ្ជតីតិ ន តេសំ ជីវភាវេ ការណំ, វិសយគ្គហណញ្ច នេសំ បរិកប្បនាមត្តំ សុបនំ វិយ ចិញ្ចាទីនំ, តថា ទោហឡាទយោ, អថ កស្មា ពីជគាមភូតគាមសមារម្ភា បដិវិរតិ ឥច្ឆិតាតិ? សមណសារុប្បតោ តន្និវាសិសត្តានុរក្ខណតោ ច។ តេនេវាហ – ‘‘ជីវសញ្ញិនោ ហិ មោឃបុរិស មនុស្សា រុក្ខស្មិ’’ន្តិអាទិ (បាចិ. ៨៩)។
Evaṃ paṭipāṭiyā satta mūlasikkhāpadāni vibhajitvā abhijjhādippahānaṃ indriyasaṃvarajāgariyānuyogehi vibhāvetuṃ tampi nīharitvā ācārasīlasseva vibhajanavasena pāḷi pavattāti tadatthaṃ vivarituṃ ‘‘bījagāmabhūtagāmasamārambhā’’tiādi vuttaṃ. Tattha bījānaṃ gāmo samūho bījagāmo. Bhūtānaṃ jātānaṃ nibbattānaṃ rukkhagacchalatādīnaṃ samūho bhūtagāmo. Nanu ca rukkhādayo cittarahitatāya na jīvā, cittarahitatā ca paripphandābhāvato chinne viruhanato visadisajātibhāvato catuyoniapariyāpannato ca veditabbā, vuddhi pana pavāḷasilālavaṇānampi vijjatīti na tesaṃ jīvabhāve kāraṇaṃ, visayaggahaṇañca nesaṃ parikappanāmattaṃ supanaṃ viya ciñcādīnaṃ, tathā dohaḷādayo, atha kasmā bījagāmabhūtagāmasamārambhā paṭivirati icchitāti? Samaṇasāruppato tannivāsisattānurakkhaṇato ca. Tenevāha – ‘‘jīvasaññino hi moghapurisa manussā rukkhasmi’’ntiādi (pāci. 89).
មូលមេវ ពីជំ មូលពីជំ, មូលំ ពីជំ ឯតស្សាតិបិ មូលពីជំ។ សេសេសុបិ ឯសេវ នយោ។ ផឡុពីជន្តិ បព្ពពីជំ។ បច្ចយន្តរសមវាយេ សទិសផលុប្បត្តិយា វិសេសការណភាវតោ វិរុហនសមត្ថេ សារផលេ និរុឡ្ហោ ពីជ-សទ្ទោ តទត្ថសំសិទ្ធិយា មូលាទីសុបិ កេសុចិ បវត្តតីតិ មូលាទិតោ និវត្តនត្ថំ ឯកេន ពីជ-សទ្ទេន វិសេសេត្វា វុត្តំ ‘‘ពីជពីជ’’ន្តិ ‘‘រូបរូបំ, ទុក្ខទុក្ខ’’ន្តិ (សំ. និ. ៤.៣២៧) ច យថា។ កស្មា បនេត្ថ ពីជគាមភូតគាមំ ឧទ្ធរិត្វា ពីជគាមោ ឯវ និទ្ទិដ្ឋោតិ? ន ខោ បនេតំ ឯវំ ទដ្ឋព្ពំ, ននុ អវោចុម្ហា ‘‘មូលមេវ ពីជំ មូលពីជំ, មូលំ ពីជំ ឯតស្សាតិបិ មូលពីជ’’ន្តិ។ តត្ថ បុរិមេន ពីជគាមោ និទ្ទិដ្ឋោ, ទុតិយេន ភូតគាមោ។ ទុវិធោបេស មូលពីជញ្ច មូលពីជញ្ច មូលពីជន្តិ សាមញ្ញនិទ្ទេសេន, ឯកសេសនយេន វា ឧទ្ទិដ្ឋោតិ វេទិតព្ពោ។ តេនេវាហ ‘‘បញ្ចវិធស្សា’’តិអាទិ។ នីលតិណរុក្ខាទិកស្សាតិ អល្លតិណស្ស ចេវ អល្លរុក្ខាទិកស្ស ច។ អាទិ-សទ្ទេន ឱសធិគច្ឆលតាទីនំ សង្គហោ។
Mūlameva bījaṃ mūlabījaṃ, mūlaṃ bījaṃ etassātipi mūlabījaṃ. Sesesupi eseva nayo. Phaḷubījanti pabbabījaṃ. Paccayantarasamavāye sadisaphaluppattiyā visesakāraṇabhāvato viruhanasamatthe sāraphale niruḷho bīja-saddo tadatthasaṃsiddhiyā mūlādīsupi kesuci pavattatīti mūlādito nivattanatthaṃ ekena bīja-saddena visesetvā vuttaṃ ‘‘bījabīja’’nti ‘‘rūparūpaṃ, dukkhadukkha’’nti (saṃ. ni. 4.327) ca yathā. Kasmā panettha bījagāmabhūtagāmaṃ uddharitvā bījagāmo eva niddiṭṭhoti? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ, nanu avocumhā ‘‘mūlameva bījaṃ mūlabījaṃ, mūlaṃ bījaṃ etassātipi mūlabīja’’nti. Tattha purimena bījagāmo niddiṭṭho, dutiyena bhūtagāmo. Duvidhopesa mūlabījañca mūlabījañca mūlabījanti sāmaññaniddesena, ekasesanayena vā uddiṭṭhoti veditabbo. Tenevāha ‘‘pañcavidhassā’’tiādi. Nīlatiṇarukkhādikassāti allatiṇassa ceva allarukkhādikassa ca. Ādi-saddena osadhigacchalatādīnaṃ saṅgaho.
ឯកំ ភត្តំ ឯកភត្តំ, តំ អស្ស អត្ថីតិ ឯកភត្តិកោ។ សោ បន រត្តិភោជនេនបិ សិយាតិ តន្និវត្តនត្ថំ អាហ ‘‘រត្តូបរតោ’’តិ។ ឯវម្បិ អបរណ្ហភោជីបិ សិយា ឯកភត្តិកោតិ តន្និវត្តនត្ថំ ‘‘វិរតោ វិកាលភោជនា’’តិ វុត្តំ។ អរុណុគ្គមនតោ បដ្ឋាយ យាវ មជ្ឈន្ហិកា អយំ ពុទ្ធាទីនំ អរិយានំ អាចិណ្ណសមាចិណ្ណោ ភោជនស្ស កាលោ នាម, តទញ្ញោ វិកាលោ។ អដ្ឋកថាយំ បន ទុតិយបទេន រត្តិភោជនស្ស បដិក្ខិត្តត្តា ‘‘អតិក្កន្តេ មជ្ឈន្ហិកេ យាវ សូរិយត្ថង្គមនា ភោជនំ វិកាលភោជនំ នាមា’’តិ វុត្តំ។
Ekaṃ bhattaṃ ekabhattaṃ, taṃ assa atthīti ekabhattiko. So pana rattibhojanenapi siyāti tannivattanatthaṃ āha ‘‘rattūparato’’ti. Evampi aparaṇhabhojīpi siyā ekabhattikoti tannivattanatthaṃ ‘‘virato vikālabhojanā’’ti vuttaṃ. Aruṇuggamanato paṭṭhāya yāva majjhanhikā ayaṃ buddhādīnaṃ ariyānaṃ āciṇṇasamāciṇṇo bhojanassa kālo nāma, tadañño vikālo. Aṭṭhakathāyaṃ pana dutiyapadena rattibhojanassa paṭikkhittattā ‘‘atikkante majjhanhike yāva sūriyatthaṅgamanā bhojanaṃ vikālabhojanaṃ nāmā’’ti vuttaṃ.
ទារុមាសកោតិ យេ វោហារំ គច្ឆន្តីតិ ឥតិ-សទ្ទេន ឯវំបការេ ទស្សេតិ។ អញ្ញេហិ គាហាបនេ ឧបនិក្ខិត្តសាទិយនេ ច បដិគ្គហណត្ថោ លព្ភតីតិ ‘‘នេវ តំ ឧគ្គណ្ហាតិ, ន ឧគ្គហាបេតិ, ន ឧបនិក្ខិត្តំ សាទិយតី’’តិ វុត្តំ។ អថ វា តិវិធំ បដិគ្គហណំ កាយេន, វាចាយ, មនសាតិ។ តត្ថ កាយេន បដិគ្គហណំ ឧគ្គណ្ហនំ, វាចាយ បដិគ្គហណំ ឧគ្គហាបនំ, មនសា បដិគ្គហណំ សាទិយនន្តិ តិវិធម្បិ បដិគ្គហណំ ឯកជ្ឈំ គហេត្វា បដិគ្គហណាតិ វុត្តន្តិ អាហ ‘‘នេវ តំ ឧគ្គណ្ហាតី’’តិអាទិ។ ឯស នយោ អាមកធញ្ញបដិគ្គហណាតិអាទីសុបិ។ នីវារាទិឧបធញ្ញស្ស សាលិអាទិមូលធញ្ញន្តោគធត្តា វុត្តំ ‘‘សត្តវិធស្សា’’តិ។ ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, បញ្ច វសានិ ភេសជ្ជានិ អច្ឆវសំ, មច្ឆវសំ, សុសុកាវសំ, សូករវសំ, គទ្រភវស’’ន្តិ (មហាវ. ២៦២) វុត្តត្តា ឥទំ ឱទិស្ស អនុញ្ញាតំ នាម។ តស្ស បន ‘‘កាលេ បដិគ្គហិត’’ន្តិ (មហាវ. ២៦២) វុត្តត្តា បដិគ្គហណំ វដ្ដតិ សតិ បច្ចយេតិ អាហ ‘‘អញ្ញត្រ ឱទិស្ស អនុញ្ញាតា’’តិ។
Dārumāsakoti ye vohāraṃ gacchantīti iti-saddena evaṃpakāre dasseti. Aññehi gāhāpane upanikkhittasādiyane ca paṭiggahaṇattho labbhatīti ‘‘neva taṃ uggaṇhāti, na uggahāpeti, na upanikkhittaṃ sādiyatī’’ti vuttaṃ. Atha vā tividhaṃ paṭiggahaṇaṃ kāyena, vācāya, manasāti. Tattha kāyena paṭiggahaṇaṃ uggaṇhanaṃ, vācāya paṭiggahaṇaṃ uggahāpanaṃ, manasā paṭiggahaṇaṃ sādiyananti tividhampi paṭiggahaṇaṃ ekajjhaṃ gahetvā paṭiggahaṇāti vuttanti āha ‘‘neva taṃ uggaṇhātī’’tiādi. Esa nayo āmakadhaññapaṭiggahaṇātiādīsupi. Nīvārādiupadhaññassa sāliādimūladhaññantogadhattā vuttaṃ ‘‘sattavidhassā’’ti. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, pañca vasāni bhesajjāni acchavasaṃ, macchavasaṃ, susukāvasaṃ, sūkaravasaṃ, gadrabhavasa’’nti (mahāva. 262) vuttattā idaṃ odissa anuññātaṃ nāma. Tassa pana ‘‘kāle paṭiggahita’’nti (mahāva. 262) vuttattā paṭiggahaṇaṃ vaṭṭati sati paccayeti āha ‘‘aññatra odissa anuññātā’’ti.
សារុប្បេន វញ្ចនំ រូបកូដំ, បតិរូបេន វញ្ចនាតិ អត្ថោ។ អង្គេន អត្តនោ សរីរាវយវេន វញ្ចនំ អង្គកូដំ។ គណ្ហនវសេន វញ្ចនំ គហណកូដំ។ បដិច្ឆន្នំ កត្វា វញ្ចនំ បដិច្ឆន្នកូដំ។ អក្កមតីតិ និប្បីឡេតិ, បុព្ពភាគេ អក្កមតីតិ សម្ពន្ធោ។ ហទយន្តិ នាឡិអាទិមានភាជនានំ អព្ភន្តរំ។ តេលាទីនំ នាឡិអាទីហិ មិននកាលេ ឧស្សាបិតា សិខាយេវ សិខាភេទោ, តស្សា ហាបនំ។ កេចីតិ សារសមាសាចរិយា ឧត្តរវិហារវាសិនោ ច។
Sāruppena vañcanaṃ rūpakūṭaṃ, patirūpena vañcanāti attho. Aṅgena attano sarīrāvayavena vañcanaṃ aṅgakūṭaṃ. Gaṇhanavasena vañcanaṃ gahaṇakūṭaṃ. Paṭicchannaṃ katvā vañcanaṃ paṭicchannakūṭaṃ. Akkamatīti nippīḷeti, pubbabhāge akkamatīti sambandho. Hadayanti nāḷiādimānabhājanānaṃ abbhantaraṃ. Telādīnaṃ nāḷiādīhi minanakāle ussāpitā sikhāyeva sikhābhedo, tassā hāpanaṃ. Kecīti sārasamāsācariyā uttaravihāravāsino ca.
វធោតិ មុដ្ឋិប្បហារកសាតាឡនាទីហិ ហិំសនំ, វិហេឋនន្តិ អត្ថោ។ វិហេឋនត្ថោបិ ហិ វធ-សទ្ទោ ទិស្សតិ ‘‘អត្តានំ វធិត្វា វធិត្វា រោទតី’’តិអាទីសុ។ យថា ហិ អបដិគ្គហភាវសាមញ្ញេ សតិបិ បព្ពជិតេហិ អប្បដិគ្គហិតព្ពវត្ថុវិសេសភាវសន្ទស្សនត្ថំ ឥត្ថិកុមារិទាសិទាសាទយោ វិភាគេន វុត្តា, ឯវំ បរស្សហរណភាវតោ អទិន្នាទានភាវសាមញ្ញេ សតិបិ តុលាកូដាទយោ អទិន្នាទានវិសេសភាវទស្សនត្ថំ វិភាគេន វុត្តា។ ន ឯវំ បាណាតិបាតបរិយាយស្ស វធស្ស បុន គហណេ បយោជនំ អត្ថិ, តត្ថ សយំការោ, ឥធ បរំការោតិ ច ន សក្កា វត្តុំ ‘‘កាយវចិប្បយោគសមុដ្ឋាបិកា ចេតនា ឆប្បយោគា’’តិ (ទី. និ. ដី. ១.១០) វចនតោ, តស្មា យថាវុត្តោ ឯវមេត្ថ អត្ថោ យុត្តោ។ អដ្ឋកថាយំ បន ‘‘វធោតិ មារណ’’ន្តិ វុត្តំ។ តម្បិ បោថនមេវ សន្ធាយាតិ ច សក្កា វិញ្ញាតុំ មារណសទ្ទស្ស វិហិំសនេបិ ទិស្សនតោ។
Vadhoti muṭṭhippahārakasātāḷanādīhi hiṃsanaṃ, viheṭhananti attho. Viheṭhanatthopi hi vadha-saddo dissati ‘‘attānaṃ vadhitvā vadhitvā rodatī’’tiādīsu. Yathā hi apaṭiggahabhāvasāmaññe satipi pabbajitehi appaṭiggahitabbavatthuvisesabhāvasandassanatthaṃ itthikumāridāsidāsādayo vibhāgena vuttā, evaṃ parassaharaṇabhāvato adinnādānabhāvasāmaññe satipi tulākūṭādayo adinnādānavisesabhāvadassanatthaṃ vibhāgena vuttā. Na evaṃ pāṇātipātapariyāyassa vadhassa puna gahaṇe payojanaṃ atthi, tattha sayaṃkāro, idha paraṃkāroti ca na sakkā vattuṃ ‘‘kāyavacippayogasamuṭṭhāpikā cetanā chappayogā’’ti (dī. ni. ṭī. 1.10) vacanato, tasmā yathāvutto evamettha attho yutto. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘vadhoti māraṇa’’nti vuttaṃ. Tampi pothanameva sandhāyāti ca sakkā viññātuṃ māraṇasaddassa vihiṃsanepi dissanato.
ចីវរបិណ្ឌបាតានំ យថាក្កមំ កាយកុច្ឆិបរិហរណមត្តជោតនាយំ អវិសេសតោ អដ្ឋន្នំ បរិក្ខារានំ តប្បយោជនតា សម្ភវតីតិ ទស្សេន្តោ ‘‘តេ សព្ពេបី’’តិអាទិមាហ។ ឯតេបីតិ នវបរិក្ខារិកាទយោបិ អប្បិច្ឆា ច សន្តុដ្ឋា ច។ ន ហិ តត្តកេន មហិច្ឆតា អសន្តុដ្ឋិតា ហោតីតិ។
Cīvarapiṇḍapātānaṃ yathākkamaṃ kāyakucchipariharaṇamattajotanāyaṃ avisesato aṭṭhannaṃ parikkhārānaṃ tappayojanatā sambhavatīti dassento ‘‘te sabbepī’’tiādimāha. Etepīti navaparikkhārikādayopi appicchā ca santuṭṭhā ca. Na hi tattakena mahicchatā asantuṭṭhitā hotīti.
ចតូសុ ទិសាសុ សុខំ វិហរតិ, តតោ ឯវ សុខវិហារដ្ឋានភូតា ចតស្សោ ទិសា អស្ស សន្តីតិ ចាតុទ្ទិសោ។ តត្ថ ចាយំ សត្តេ វា សង្ខារេ វា ភយេន នប្បដិហញ្ញតីតិ អប្បដិឃោ។ ទ្វាទសវិធស្ស សន្តោសស្ស វសេន សន្តុស្សនតោ សន្តុស្សមានោ។ ឥតរីតរេនាតិ ឧច្ចាវចេន បរិស្សយានំ ពាហិរានំ សីហព្យគ្ឃាទីនំ, អព្ភន្តរានញ្ច កាមច្ឆន្ទាទីនំ កាយចិត្តូបទ្ទវានំ អភិភវនតោ បរិស្សយានំ សហិតា។ ពន្ធនភាវករភយាភាវេន អច្ឆម្ភិ។ ឯកោ អសហាយោ។ តតោ ឯវ ខគ្គមិគសិង្គសទិសតាយ ខគ្គវិសាណកប្បោ ចរេយ្យាតិ អត្ថោ។
Catūsu disāsu sukhaṃ viharati, tato eva sukhavihāraṭṭhānabhūtā catasso disā assa santīti cātuddiso. Tattha cāyaṃ satte vā saṅkhāre vā bhayena nappaṭihaññatīti appaṭigho. Dvādasavidhassa santosassa vasena santussanato santussamāno. Itarītarenāti uccāvacena parissayānaṃ bāhirānaṃ sīhabyagghādīnaṃ, abbhantarānañca kāmacchandādīnaṃ kāyacittūpaddavānaṃ abhibhavanato parissayānaṃ sahitā. Bandhanabhāvakarabhayābhāvena acchambhi. Eko asahāyo. Tato eva khaggamigasiṅgasadisatāya khaggavisāṇakappo careyyāti attho.
ឆិន្នបក្ខោ, អសញ្ជាតបក្ខោ វា សកុណោ គន្តុំ ន សក្កោតីតិ បក្ខិ-សទ្ទេន វិសេសេត្វា សកុណោ បាឡិយំ វុត្តោតិ អាហ ‘‘បក្ខយុត្តោ សកុណោ’’តិ។ យស្ស សន្និធិការបរិភោគោ កិញ្ចិ ឋបេតព្ពំ សាបេក្ខាឋបនញ្ច នត្ថិ, តាទិសោ អយំ ភិក្ខូតិ ទស្សេន្តោ ‘‘អយមេត្ថ សង្ខេបត្ថោ’’តិអាទិមាហ។ អរិយន្តិ អបេន្តិ តតោ ទោសា, តេហិ វា អារកាតិ អរិយោតិ អាហ ‘‘អរិយេនាតិ និទ្ទោសេនា’’តិ។ អជ្ឈត្តន្តិ អត្តនិ។ និទ្ទោសសុខន្តិ និរាមិសសុខំ កិលេសវជ្ជរហិតត្តា។
Chinnapakkho, asañjātapakkho vā sakuṇo gantuṃ na sakkotīti pakkhi-saddena visesetvā sakuṇo pāḷiyaṃ vuttoti āha ‘‘pakkhayutto sakuṇo’’ti. Yassa sannidhikāraparibhogo kiñci ṭhapetabbaṃ sāpekkhāṭhapanañca natthi, tādiso ayaṃ bhikkhūti dassento ‘‘ayametthasaṅkhepattho’’tiādimāha. Ariyanti apenti tato dosā, tehi vā ārakāti ariyoti āha ‘‘ariyenāti niddosenā’’ti. Ajjhattanti attani. Niddosasukhanti nirāmisasukhaṃ kilesavajjarahitattā.
យថាវុត្តេ សីលសំវរេ បតិដ្ឋិតស្សេវ ឥន្ទ្រិយសំវរោ ឥច្ឆិតព្ពោ តទធិដ្ឋានតោ តស្ស ច បរិបាលកភាវតោតិ វុត្តំ ‘‘សោ ឥមិនា អរិយេន សីលក្ខន្ធេន សមន្នាគតោ ភិក្ខូ’’តិ។ សេសបទេសូតិ ‘‘ន និមិត្តគ្គាហី ហោតី’’តិអាទិបទេសុ។ អយំ បនេត្ថ សង្ខេបត្ថោ – ន និមិត្តគ្គាហីតិ ឥត្ថិបុរិសនិមិត្តំ វា សុភនិមិត្តាទិកំ វា កិលេសវត្ថុភូតំ និមិត្តំ ន គណ្ហាតិ, ទិដ្ឋមត្តេយេវ សណ្ឋាតិ។ នានុព្យញ្ជនគ្គាហីតិ កិលេសានំ អនុ អនុ ព្យញ្ជនតោ បាកដភាវករណតោ អនុព្យញ្ជនន្តិលទ្ធវោហារំ ហត្ថបាទសិតហសិតកថិតវិលោកិតាទិភេទំ អាការំ ន គណ្ហាតិ។ យំ តត្ថ ភូតំ, តទេវ គណ្ហាតិ។ យត្វាធិករណមេនន្តិអាទិម្ហិ យំការណា យស្ស ចក្ខុន្ទ្រិយាសំវរស្ស ហេតុ ឯតំ បុគ្គលំ សតិកវាដេន ចក្ខុន្ទ្រិយំ អសំវុតំ អបិហិតចក្ខុទ្វារំ ហុត្វា វិហរន្តំ ឯតេ អភិជ្ឈាទយោ ធម្មា អន្វស្សវេយ្យុំ អនុប្បពន្ធេយ្យុំ។ តស្ស សំវរាយ បដិបជ្ជតីតិ តស្ស ចក្ខុន្ទ្រិយស្ស សតិកវាដេន បិទហនត្ថាយ បដិបជ្ជតិ។ ឯវំ បដិបជ្ជន្តោយេវ ច ‘‘រក្ខតិ ចក្ខុន្ទ្រិយំ, ចក្ខុន្ទ្រិយេ សំវរំ អាបជ្ជតី’’តិ វុច្ចតិ។ សោតេន សទ្ទំ សុត្វាតិអាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឯវមិទំ សង្ខេបតោ រូបាទីសុ កិលេសានុពន្ធនិមិត្តាទិគ្គាហបរិវជ្ជនលក្ខណំ ឥន្ទ្រិយសំវរំ សីលំ វេទិតព្ពំ។ អយមេត្ថ សង្ខេបោ, វិត្ថារោ បន វិសុទ្ធិមគ្គសំវណ្ណនាសុ (វិសុទ្ធិ. មហាដី. ១.១៣) វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពោ។ កិលេសេហិ អនវសិត្តសុខន្តិអាទីសុ រូបាទីសុ និមិត្តាទិគ្គាហបរិវជ្ជនលក្ខណត្តា ឥន្ទ្រិយសំវរស្ស កិលេសេហិ អនវសិត្តសុខតា អវិកិណ្ណសុខតា ចស្ស វុត្តា។
Yathāvutte sīlasaṃvare patiṭṭhitasseva indriyasaṃvaro icchitabbo tadadhiṭṭhānato tassa ca paripālakabhāvatoti vuttaṃ ‘‘so iminā ariyena sīlakkhandhena samannāgato bhikkhū’’ti. Sesapadesūti ‘‘na nimittaggāhī hotī’’tiādipadesu. Ayaṃ panettha saṅkhepattho – na nimittaggāhīti itthipurisanimittaṃ vā subhanimittādikaṃ vā kilesavatthubhūtaṃ nimittaṃ na gaṇhāti, diṭṭhamatteyeva saṇṭhāti. Nānubyañjanaggāhīti kilesānaṃ anu anu byañjanato pākaṭabhāvakaraṇato anubyañjanantiladdhavohāraṃ hatthapādasitahasitakathitavilokitādibhedaṃ ākāraṃ na gaṇhāti. Yaṃ tattha bhūtaṃ, tadeva gaṇhāti. Yatvādhikaraṇamenantiādimhi yaṃkāraṇā yassa cakkhundriyāsaṃvarassa hetu etaṃ puggalaṃ satikavāṭena cakkhundriyaṃ asaṃvutaṃ apihitacakkhudvāraṃ hutvā viharantaṃ ete abhijjhādayo dhammā anvassaveyyuṃ anuppabandheyyuṃ. Tassa saṃvarāya paṭipajjatīti tassa cakkhundriyassa satikavāṭena pidahanatthāya paṭipajjati. Evaṃ paṭipajjantoyeva ca ‘‘rakkhati cakkhundriyaṃ, cakkhundriye saṃvaraṃ āpajjatī’’ti vuccati. Sotena saddaṃ sutvātiādīsupi eseva nayo. Evamidaṃ saṅkhepato rūpādīsu kilesānubandhanimittādiggāhaparivajjanalakkhaṇaṃ indriyasaṃvaraṃ sīlaṃ veditabbaṃ. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimaggasaṃvaṇṇanāsu (visuddhi. mahāṭī. 1.13) vuttanayeneva veditabbo. Kilesehi anavasittasukhantiādīsu rūpādīsu nimittādiggāhaparivajjanalakkhaṇattā indriyasaṃvarassa kilesehi anavasittasukhatā avikiṇṇasukhatā cassa vuttā.
អភិក្កមនំ អភិក្កន្តោ, បុរតោ គមនំ។ បដិក្កមនំ បដិក្កន្តោ, បច្ចាគមនំ។ តទុភយម្បិ ចតូសុ ឥរិយាបថេសុ លព្ភតិ។ គមនេ តាវ បុរតោ កាយំ អភិហរន្តោ អភិក្កមតិ នាម, បដិនិវត្តេន្តោ បដិក្កមតិ នាម។ ឋានេបិ ឋិតកោវ កាយំ បុរតោ ឱណមន្តោ អភិក្កមតិ នាម, បច្ឆតោ អបនាមេន្តោ បដិក្កមតិ នាម។ និសជ្ជាយបិ និសិន្នកោវ អាសនស្ស បុរិមអង្គាភិមុខោ សំសរន្តោ អភិក្កមតិ នាម, បច្ឆិមំ អង្គប្បទេសំ បច្ចាសំសរន្តោ បដិក្កមតិ នាម។ និបជ្ជាយបិ ឯសេវ នយោ។
Abhikkamanaṃ abhikkanto, purato gamanaṃ. Paṭikkamanaṃ paṭikkanto, paccāgamanaṃ. Tadubhayampi catūsu iriyāpathesu labbhati. Gamane tāva purato kāyaṃ abhiharanto abhikkamati nāma, paṭinivattento paṭikkamati nāma. Ṭhānepi ṭhitakova kāyaṃ purato oṇamanto abhikkamati nāma, pacchato apanāmento paṭikkamati nāma. Nisajjāyapi nisinnakova āsanassa purimaaṅgābhimukho saṃsaranto abhikkamati nāma, pacchimaṃ aṅgappadesaṃ paccāsaṃsaranto paṭikkamati nāma. Nipajjāyapi eseva nayo.
សាត្ថកសម្បជញ្ញន្តិអាទីសុ សមន្តតោ បការេហិ, បកដ្ឋំ វា សវិសេសំ ជានាតីតិ សម្បជានោ, សម្បជានស្ស ភាវោ សម្បជញ្ញំ, តថាបវត្តំ ញាណំ។ ធម្មតោ វឌ្ឍិសង្ខាតេន សហ អត្ថេន វត្តតីតិ សាត្ថកំ, អភិក្កន្តាទិសាត្ថកស្ស សម្បជញ្ញំ សាត្ថកសម្បជញ្ញំ។ សប្បាយស្ស អត្តនោ ឧបការាវហស្ស សម្បជញ្ញំ សប្បាយសម្បជញ្ញំ។ អភិក្កមាទីសុ ភិក្ខាចារគោចរេ, អញ្ញត្ថាបិ បវត្តេសុ អវិជហិតកម្មដ្ឋានសង្ខាតេ គោចរេ សម្បជញ្ញំ គោចរសម្បជញ្ញំ។ អភិក្កមាទីសុ អសម្មុយ្ហនមេវ សម្បជញ្ញំ អសម្មោហសម្បជញ្ញំ។ តត្ថ (ទី. និ. អដ្ឋ. ១.២១៤; ម. និ. អដ្ឋ. ១.១០៩) អភិក្កមនចិត្តេ ឧប្បន្នេ ចិត្តវសេនេវ អគន្ត្វា ‘‘កិន្នុ មេ ឯត្ថ គតេន អត្ថោ អត្ថិ នត្ថី’’តិ អត្ថានត្ថំ បរិគ្គហេត្វា អត្ថបរិគ្គហណំ សាត្ថកសម្បជញ្ញំ។ តត្ថ ច អត្ថោតិ ចេតិយទស្សនពោធិទស្សនសង្ឃទស្សនថេរទស្សនអសុភទស្សនាទិវសេន ធម្មតោ វឌ្ឍិ។ ចេតិយំ វា ពោធិំ វា ទិស្វាបិ ហិ ពុទ្ធារម្មណំ, សង្ឃទស្សនេន សង្ឃារម្មណំ បីតិំ ឧប្បាទេត្វា តទេវ ខយវយតោ សម្មសន្តោ អរហត្តំ បាបុណាតិ។ ថេរេ ទិស្វា តេសំ ឱវាទេ បតិដ្ឋាយ អសុភំ ទិស្វា តត្ថ បឋមជ្ឈានំ ឧប្បាទេត្វា តទេវ ខយវយតោ សម្មសន្តោ អរហត្តំ បាបុណាតិ, តស្មា ឯតេសំ ទស្សនំ ‘‘សាត្ថក’’ន្តិ វុត្តំ។ កេចិ បន ‘‘អាមិសតោបិ វឌ្ឍិ អត្ថោយេវ តំ និស្សាយ ព្រហ្មចរិយានុគ្គហាយ បដិបន្នត្តា’’តិ វទន្តិ។
Sātthakasampajaññantiādīsu samantato pakārehi, pakaṭṭhaṃ vā savisesaṃ jānātīti sampajāno, sampajānassa bhāvo sampajaññaṃ, tathāpavattaṃ ñāṇaṃ. Dhammato vaḍḍhisaṅkhātena saha atthena vattatīti sātthakaṃ, abhikkantādisātthakassa sampajaññaṃ sātthakasampajaññaṃ. Sappāyassa attano upakārāvahassa sampajaññaṃ sappāyasampajaññaṃ. Abhikkamādīsu bhikkhācāragocare, aññatthāpi pavattesu avijahitakammaṭṭhānasaṅkhāte gocare sampajaññaṃ gocarasampajaññaṃ. Abhikkamādīsu asammuyhanameva sampajaññaṃ asammohasampajaññaṃ. Tattha (dī. ni. aṭṭha. 1.214; ma. ni. aṭṭha. 1.109) abhikkamanacitte uppanne cittavaseneva agantvā ‘‘kinnu me ettha gatena attho atthi natthī’’ti atthānatthaṃ pariggahetvā atthapariggahaṇaṃ sātthakasampajaññaṃ. Tattha ca atthoti cetiyadassanabodhidassanasaṅghadassanatheradassanaasubhadassanādivasena dhammato vaḍḍhi. Cetiyaṃ vā bodhiṃ vā disvāpi hi buddhārammaṇaṃ, saṅghadassanena saṅghārammaṇaṃ pītiṃ uppādetvā tadeva khayavayato sammasanto arahattaṃ pāpuṇāti. There disvā tesaṃ ovāde patiṭṭhāya asubhaṃ disvā tattha paṭhamajjhānaṃ uppādetvā tadeva khayavayato sammasanto arahattaṃ pāpuṇāti, tasmā etesaṃ dassanaṃ ‘‘sātthaka’’nti vuttaṃ. Keci pana ‘‘āmisatopi vaḍḍhi atthoyeva taṃ nissāya brahmacariyānuggahāya paṭipannattā’’ti vadanti.
តស្មិំ បន គមនេ សប្បាយាសប្បាយំ បរិគ្គហេត្វា សប្បាយបរិគ្គណ្ហនំ សប្បាយសម្បជញ្ញំ។ សេយ្យថិទំ – ចេតិយទស្សនំ តាវ សាត្ថំ។ សចេ បន ចេតិយស្ស មហាបូជាយ ទសទ្វាទសយោជនន្តរេ បរិសា សន្និបតន្តិ, អត្តនោ វិភវានុរូបំ ឥត្ថិយោបិ បុរិសាបិ អលង្កតបដិយត្តា ចិត្តកម្មរូបកានិ វិយ សញ្ចរន្តិ។ តត្រ ចស្ស ឥដ្ឋេ អារម្មណេ លោភោ, អនិដ្ឋេ បដិឃោ, អសមបេក្ខនេ មោហោ ឧប្បជ្ជតិ, កាយសំសគ្គាបត្តិំ វា អាបជ្ជតិ, ជីវិតព្រហ្មចរិយានំ វា អន្តរាយោ ហោតិ។ ឯវំ តំ ឋានំ អសប្បាយំ ហោតិ, វុត្តប្បការអន្តរាយាភាវេ សប្បាយំ។ ពោធិទស្សនេបិ ឯសេវ នយោ។ សង្ឃទស្សនម្បិ សាត្ថំ។ សចេ បន អន្តោគាមេ មហាមណ្ឌបំ ការេត្វា សព្ពរត្តិំ ធម្មស្សវនំ ករោន្តេសុ មនុស្សេសុ វុត្តប្បការេនេវ ជនសន្និបាតោ ចេវ អន្តរាយោ ច ហោតិ។ ឯវំ តំ ឋានំ អសប្បាយំ, អន្តរាយាភាវេ សប្បាយំ។ មហាបរិសាបរិវារានំ ថេរានំ ទស្សនេបិ ឯសេវ នយោ។ អសុភទស្សនម្បិ សាត្ថំ មគ្គផលាធិគមហេតុភាវតោ។ ទន្តកដ្ឋត្ថាយ សាមណេរំ គហេត្វា គតទហរភិក្ខុនោ វត្ថុបេត្ថ កថេតព្ពំ។ ឯវំ សាត្ថម្បិ បនេតំ បុរិសស្ស មាតុគាមាសុភំ អសប្បាយំ, មាតុគាមស្ស ច បុរិសាសុភំ។ សភាគមេវ សប្បាយន្តិ ឯវំ សប្បាយបរិគ្គណ្ហនំ សប្បាយសម្បជញ្ញំ នាម។
Tasmiṃ pana gamane sappāyāsappāyaṃ pariggahetvā sappāyapariggaṇhanaṃ sappāyasampajaññaṃ. Seyyathidaṃ – cetiyadassanaṃ tāva sātthaṃ. Sace pana cetiyassa mahāpūjāya dasadvādasayojanantare parisā sannipatanti, attano vibhavānurūpaṃ itthiyopi purisāpi alaṅkatapaṭiyattā cittakammarūpakāni viya sañcaranti. Tatra cassa iṭṭhe ārammaṇe lobho, aniṭṭhe paṭigho, asamapekkhane moho uppajjati, kāyasaṃsaggāpattiṃ vā āpajjati, jīvitabrahmacariyānaṃ vā antarāyo hoti. Evaṃ taṃ ṭhānaṃ asappāyaṃ hoti, vuttappakāraantarāyābhāve sappāyaṃ. Bodhidassanepi eseva nayo. Saṅghadassanampi sātthaṃ. Sace pana antogāme mahāmaṇḍapaṃ kāretvā sabbarattiṃ dhammassavanaṃ karontesu manussesu vuttappakāreneva janasannipāto ceva antarāyo ca hoti. Evaṃ taṃ ṭhānaṃ asappāyaṃ, antarāyābhāve sappāyaṃ. Mahāparisāparivārānaṃ therānaṃ dassanepi eseva nayo. Asubhadassanampi sātthaṃ maggaphalādhigamahetubhāvato. Dantakaṭṭhatthāya sāmaṇeraṃ gahetvā gatadaharabhikkhuno vatthupettha kathetabbaṃ. Evaṃ sātthampi panetaṃ purisassa mātugāmāsubhaṃ asappāyaṃ, mātugāmassa ca purisāsubhaṃ. Sabhāgameva sappāyanti evaṃ sappāyapariggaṇhanaṃ sappāyasampajaññaṃ nāma.
ឯវំ បរិគ្គហិតសាត្ថកសប្បាយស្ស បន អដ្ឋតិំសាយ កម្មដ្ឋានេសុ អត្តនោ ចិត្តរុចិយំ កម្មដ្ឋានសង្ខាតំ គោចរំ ឧគ្គហេត្វា ភិក្ខាចារគោចរេ តំ គហេត្វាវ គមនំ គោចរសម្បជញ្ញំ នាម។
Evaṃ pariggahitasātthakasappāyassa pana aṭṭhatiṃsāya kammaṭṭhānesu attano cittaruciyaṃ kammaṭṭhānasaṅkhātaṃ gocaraṃ uggahetvā bhikkhācāragocare taṃ gahetvāva gamanaṃ gocarasampajaññaṃ nāma.
អភិក្កមាទីសុ បន អសម្មុយ្ហនំ អសម្មោហសម្បជញ្ញំ។ តំ ឯវំ វេទិតព្ពំ – ឥធ ភិក្ខុ អភិក្កមន្តោ វា បដិក្កមន្តោ វា យថា អន្ធបុថុជ្ជនា អភិក្កមាទីសុ ‘‘អត្តា អភិក្កមតិ, អត្តនា អភិក្កមោ និព្ពត្តិតោ’’តិ វា, ‘‘អហំ អភិក្កមាមិ, មយា អភិក្កមោ និព្ពត្តិតោ’’តិ វា សម្មុយ្ហន្តិ, តថា អសម្មុយ្ហន្តោ ‘‘អភិក្កមាមី’’តិ ចិត្តេ ឧប្បជ្ជមានេ តេនេវ ចិត្តេន សទ្ធិំ ចិត្តសមុដ្ឋានា វាយោធាតុ វិញ្ញត្តិំ ជនយមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឥតិ ចិត្តកិរិយវាយោធាតុវិប្ផារវសេន អយំ កាយសម្មតោ អដ្ឋិសង្ឃាដោ អភិក្កមតិ, តស្សេវំ អភិក្កមតោ ឯកេកបទុទ្ធរណេ បថវីធាតុ, អាបោធាតូតិ ទ្វេ ធាតុយោ ឱមត្តា ហោន្តិ មន្ទា, ឥតរា ទ្វេ អធិមត្តា ហោន្តិ ពលវតិយោ។ តថា អតិហរណវីតិហរណេសុ។ វោស្សជ្ជនេ តេជោធាតុ, វាយោធាតូតិ ទ្វេ ធាតុយោ ឱមត្តា ហោន្តិ មន្ទា, ឥតរា ទ្វេ អធិមត្តា ពលវតិយោ។ តថា សន្និក្ខេបនសន្និរុម្ភនេសុ។ តត្ថ ឧទ្ធរណេ បវត្តា រូបារូបធម្មា អតិហរណំ ន បាបុណន្តិ, តថា អតិហរណេ បវត្តា វីតិហរណំ, វីតិហរណេ បវត្តា វោស្សជ្ជនំ, វោស្សជ្ជនេ បវត្តា សន្និក្ខេបនំ, សន្និក្ខេបនេ បវត្តា សន្និរុម្ភនំ ន បាបុណន្តិ។ តត្ថ តត្ថេវ បព្ពបព្ពំ សន្និសន្ធិ ឱធិឱធិ ហុត្វា តត្តកបាលេ បក្ខិត្តតិលំ វិយ បដបដាយន្តា ភិជ្ជន្តិ។ តត្ថ កោ ឯកោ អភិក្កមតិ, កស្ស វា ឯកស្ស អភិក្កមនំ? បរមត្ថតោ ហិ ធាតូនំយេវ គមនំ, ធាតូនំ ឋានំ, ធាតូនំ និសជ្ជនំ, ធាតូនំ សយនំ។ តស្មិំ តស្មិញ្ហិ កោដ្ឋាសេ សទ្ធិំ រូបេន –
Abhikkamādīsu pana asammuyhanaṃ asammohasampajaññaṃ. Taṃ evaṃ veditabbaṃ – idha bhikkhu abhikkamanto vā paṭikkamanto vā yathā andhaputhujjanā abhikkamādīsu ‘‘attā abhikkamati, attanā abhikkamo nibbattito’’ti vā, ‘‘ahaṃ abhikkamāmi, mayā abhikkamo nibbattito’’ti vā sammuyhanti, tathā asammuyhanto ‘‘abhikkamāmī’’ti citte uppajjamāne teneva cittena saddhiṃ cittasamuṭṭhānā vāyodhātu viññattiṃ janayamānā uppajjati, iti cittakiriyavāyodhātuvipphāravasena ayaṃ kāyasammato aṭṭhisaṅghāṭo abhikkamati, tassevaṃ abhikkamato ekekapaduddharaṇe pathavīdhātu, āpodhātūti dve dhātuyo omattā honti mandā, itarā dve adhimattā honti balavatiyo. Tathā atiharaṇavītiharaṇesu. Vossajjane tejodhātu, vāyodhātūti dve dhātuyo omattā honti mandā, itarā dve adhimattā balavatiyo. Tathā sannikkhepanasannirumbhanesu. Tattha uddharaṇe pavattā rūpārūpadhammā atiharaṇaṃ na pāpuṇanti, tathā atiharaṇe pavattā vītiharaṇaṃ, vītiharaṇe pavattā vossajjanaṃ, vossajjane pavattā sannikkhepanaṃ, sannikkhepane pavattā sannirumbhanaṃ na pāpuṇanti. Tattha tattheva pabbapabbaṃ sannisandhi odhiodhi hutvā tattakapāle pakkhittatilaṃ viya paṭapaṭāyantā bhijjanti. Tattha ko eko abhikkamati, kassa vā ekassa abhikkamanaṃ? Paramatthato hi dhātūnaṃyeva gamanaṃ, dhātūnaṃ ṭhānaṃ, dhātūnaṃ nisajjanaṃ, dhātūnaṃ sayanaṃ. Tasmiṃ tasmiñhi koṭṭhāse saddhiṃ rūpena –
‘‘អញ្ញំ ឧប្បជ្ជតេ ចិត្តំ, អញ្ញំ ចិត្តំ និរុជ្ឈតិ;
‘‘Aññaṃ uppajjate cittaṃ, aññaṃ cittaṃ nirujjhati;
អវីចិមនុសម្ពន្ធោ, នទីសោតោវ វត្តតី’’តិ។ (ទី. និ. អដ្ឋ. ១.២១៤; ម. និ. អដ្ឋ. ១.១០៩; សំ. និ. អដ្ឋ. ៣.៥.៣៦៨);
Avīcimanusambandho, nadīsotova vattatī’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.214; ma. ni. aṭṭha. 1.109; saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.368);
ឯវំ អភិក្កមាទីសុ អសម្មុយ្ហនំ អសម្មោហសម្បជញ្ញំ នាមាតិ។ បច្ចយសម្បត្តិន្តិ បច្ចយបារិបូរិំ។ ឥមេ ចត្តារោតិ សីលសំវរោ, សន្តោសោ, ឥន្ទ្រិយសំវរោ, សតិសម្បជញ្ញន្តិ ឥមេ ចត្តារោ អរញ្ញវាសស្ស សម្ភារា ។ វត្តព្ពតំ អាបជ្ជតីតិ ‘‘អសុកស្ស ភិក្ខុនោ អរញ្ញេ តិរច្ឆានគតានំ វិយ វនចរកានំ វិយ ច និវាសមត្តមេវ, ន អរញ្ញវាសានុច្ឆវិកា កាចិ សម្មាបដិបត្តី’’តិ អបវាទវសេន វត្តព្ពតំ, អារញ្ញកេហិ វា តិរច្ឆានគតេហិ វនចរកវិសភាគជនេហិ វិប្បដិបត្តិវសេន វត្ថព្ពតំ អាបជ្ជតិ។ ភេរវសទ្ទំ សាវេន្តិ, តាវតា អបលាយន្តានំ ហត្ថេហិ សីសំ…បេ.… ករោន្តិ។ កាឡកសទិសត្តា កាឡកំ, វីតិក្កមសង្ខាតំ ថុល្លវជ្ជំ។ តិលកសទិសត្តា តិលកំ, មិច្ឆាវិតក្កសង្ខាតំ អណុមត្តវជ្ជំ។ តន្តិ បីតិំ។ វិភូតភាវេន ឧបដ្ឋានតោ ខយតោ សម្មសន្តោ។
Evaṃ abhikkamādīsu asammuyhanaṃ asammohasampajaññaṃ nāmāti. Paccayasampattinti paccayapāripūriṃ. Ime cattāroti sīlasaṃvaro, santoso, indriyasaṃvaro, satisampajaññanti ime cattāro araññavāsassa sambhārā . Vattabbataṃ āpajjatīti ‘‘asukassa bhikkhuno araññe tiracchānagatānaṃ viya vanacarakānaṃ viya ca nivāsamattameva, na araññavāsānucchavikā kāci sammāpaṭipattī’’ti apavādavasena vattabbataṃ, āraññakehi vā tiracchānagatehi vanacarakavisabhāgajanehi vippaṭipattivasena vatthabbataṃ āpajjati. Bheravasaddaṃ sāventi, tāvatā apalāyantānaṃ hatthehi sīsaṃ…pe… karonti. Kāḷakasadisattā kāḷakaṃ, vītikkamasaṅkhātaṃ thullavajjaṃ. Tilakasadisattā tilakaṃ, micchāvitakkasaṅkhātaṃ aṇumattavajjaṃ. Tanti pītiṃ. Vibhūtabhāvena upaṭṭhānato khayato sammasanto.
វិវិត្តន្តិ ជនវិវិត្តំ។ តេនាហ ‘‘សុញ្ញ’’ន្តិ។ តំ បន ជនសទ្ទនិគ្ឃោសាភាវេន វេទិតព្ពំ សទ្ទកណ្ដកត្តា ឈានស្សាតិ អាហ ‘‘អប្បសទ្ទំ អប្បនិគ្ឃោសន្តិ អត្ថោ’’តិ។ ឯតទេវាតិ និស្សទ្ទតំយេវ។ វិហារោ បាការបរិច្ឆិន្នោ សកលោ អាវាសោ។ អឌ្ឍយោគោ ទីឃបាសាទោ, ‘‘គរុឡសណ្ឋានបាសាទោ’’តិបិ វទន្តិ។ បាសាទោ ចតុរស្សបាសាទោ។ ហម្មិយំ មុណ្ឌច្ឆទនបាសាទោ។ អដ្ដោ បដិរាជូនំ បដិពាហនយោគ្គោ ចតុប្បញ្ចភូមកោ បតិស្សយវិសេសោ។ មាឡោ ឯកកូដសង្គហិតោ អនេកកោណវន្តោ បតិស្សយវិសេសោ។ អបរោ នយោ – វិហារោ នាម ទីឃមុខបាសាទោ។ អឌ្ឍយោគោ ឯកបស្សច្ឆទនកសេនាសនំ។ តស្ស កិរ ឯកបស្សេ ភិត្តិ ឧច្ចតរា ហោតិ, ឥតរបស្សេ នីចា។ ឯតេន តំ ឯកបស្សច្ឆទនកំ ហោតិ។ បាសាទោ នាម អាយតចតុរស្សបាសាទោ។ ហម្មិយំ មុណ្ឌច្ឆទនំ ចន្ទិកង្គណយុត្តំ។ គុហា នាម កេវលា បព្ពតគុហា។ លេណំ ទ្វារពទ្ធំ បព្ភារំ។ មណ្ឌបោតិ សាខាមណ្ឌបោ។ អាវសថភូតំ សេនាសនំ វិហរិតព្ពដ្ឋេន វិហារសេនាសនំ។ មសារកាទិ មញ្ចបីឋំ តត្ថ អត្ថរិតព្ពភិសិ ឧបធានញ្ច មញ្ចបីឋសម្ពន្ធតោ មញ្ចបីឋសេនាសនំ។ ចិមិលិកាទិ ភូមិយំ សន្ថរិតព្ពតាយ សន្ថតសេនាសនំ។ អភិសង្ខតាភាវតោ កេវលំ សយនស្ស និសជ្ជាយ ច ឱកាសភូតំ រុក្ខមូលាទិ បដិក្កមិតព្ពដ្ឋានំ ឱកាសសេនាសនំ។ សេនាសនគ្គហណេន គហិតមេវាតិ ‘‘វិវិត្តំ សេនាសន’’ន្តិ ឥមិនា សេនាសនគ្គហណេន គហិតមេវ សាមញ្ញជោតនាភាវតោ។
Vivittanti janavivittaṃ. Tenāha ‘‘suñña’’nti. Taṃ pana janasaddanigghosābhāvena veditabbaṃ saddakaṇṭakattā jhānassāti āha ‘‘appasaddaṃ appanigghosanti attho’’ti. Etadevāti nissaddataṃyeva. Vihāro pākāraparicchinno sakalo āvāso. Aḍḍhayogo dīghapāsādo, ‘‘garuḷasaṇṭhānapāsādo’’tipi vadanti. Pāsādo caturassapāsādo. Hammiyaṃ muṇḍacchadanapāsādo. Aṭṭo paṭirājūnaṃ paṭibāhanayoggo catuppañcabhūmako patissayaviseso. Māḷo ekakūṭasaṅgahito anekakoṇavanto patissayaviseso. Aparo nayo – vihāro nāma dīghamukhapāsādo. Aḍḍhayogo ekapassacchadanakasenāsanaṃ. Tassa kira ekapasse bhitti uccatarā hoti, itarapasse nīcā. Etena taṃ ekapassacchadanakaṃ hoti. Pāsādo nāma āyatacaturassapāsādo. Hammiyaṃ muṇḍacchadanaṃ candikaṅgaṇayuttaṃ. Guhā nāma kevalā pabbataguhā. Leṇaṃ dvārabaddhaṃ pabbhāraṃ. Maṇḍapoti sākhāmaṇḍapo. Āvasathabhūtaṃ senāsanaṃ viharitabbaṭṭhena vihārasenāsanaṃ. Masārakādi mañcapīṭhaṃ tattha attharitabbabhisi upadhānañca mañcapīṭhasambandhato mañcapīṭhasenāsanaṃ. Cimilikādi bhūmiyaṃ santharitabbatāya santhatasenāsanaṃ. Abhisaṅkhatābhāvato kevalaṃ sayanassa nisajjāya ca okāsabhūtaṃ rukkhamūlādi paṭikkamitabbaṭṭhānaṃ okāsasenāsanaṃ. Senāsanaggahaṇena gahitamevāti ‘‘vivittaṃ senāsana’’nti iminā senāsanaggahaṇena gahitameva sāmaññajotanābhāvato.
យទិ ឯវំ កស្មា ‘‘អរញ្ញ’’ន្តិ វុត្តន្តិ អាហ ‘‘ឥមស្ស បនា’’តិអាទិ។ ភិក្ខុនីនំ វសេន អាគតន្តិ ឥទំ វិនយេ តថា អាគតំ សន្ធាយ វុត្តំ , អភិធម្មេបិ (វិភ. ៥២៩) បន ‘‘អរញ្ញន្តិ និក្ខមិត្វា ពហិ ឥន្ទខិលា សព្ពមេតំ អរញ្ញ’’ន្តិ អាគតមេវ។ តត្ថ ហិ យំ ន គាមប្បទេសន្តោគធំ, តំ អរញ្ញន្តិ និប្បរិយាយវសេន តថា វុត្តំ។ ធុតង្គនិទ្ទេសេ (វិសុទ្ធិ. ១.៣១) យំ វុត្តំ, តំ យុត្តំ, តស្មា តត្ថ វុត្តនយេន គហេតព្ពន្តិ អធិប្បាយោ។ រុក្ខមូលន្តិ រុក្ខសមីបំ។ វុត្តញ្ហេតំ ‘‘យាវតា មជ្ឈន្ហិកេ កាលេ សមន្តា ឆាយា ផរតិ, និវាតេ បណ្ណានិ បតន្តិ, ឯត្តាវតា រុក្ខមូល’’ន្តិ។ សេល-សទ្ទោ អវិសេសតោ បព្ពតបរិយាយោតិ កត្វា វុត្តំ ‘‘បព្ពតន្តិ សេល’’ន្តិ, ន សិលាមយមេវ។ បំសុមយាទិកោ ហិ តិវិធោបិ បព្ពតោ ឯវាតិ។ វិវរន្តិ ទ្វិន្នំ បព្ពតានំ មិថោ អាសន្នតរេ ឋិតានំ ឱវរកាទិសទិសំ វិវរំ។ ឯកស្មិំយេវ វា បព្ពតេ។ ឧមង្គសទិសន្តិ សុទុង្គាសទិសំ។ មនុស្សានំ អនុបចារដ្ឋានន្តិ បកតិសញ្ចារវសេន មនុស្សេហិ ន សញ្ចរិតព្ពដ្ឋានំ។ អាទិ-សទ្ទេន ‘‘វនបត្ថន្តិ វនសណ្ឌានមេតំ សេនាសនានំ អធិវចនំ។ វនបត្ថន្តិ ភិំសនកានមេតំ។ វនបត្ថន្តិ សលោមហំសានមេតំ។ វនបត្ថន្តិ បរិយន្តានមេតំ។ វនបត្ថន្តិ ន មនុស្សូបចារានមេតំ សេនាសនានំ អធិវចន’’ន្តិ (វិភ. ៥៣១) ឥមំ បាឡិប្បទេសំ សង្គណ្ហាតិ។ អច្ឆន្នន្តិ កេនចិ ឆទនេន អន្តមសោ រុក្ខសាខាយបិ ន ឆាទិតំ។ និក្កឌ្ឍិត្វាតិ នីហរិត្វា។ បព្ភារលេណសទិសេតិ បព្ភារសទិសេ, លេណសទិសេ វា។
Yadi evaṃ kasmā ‘‘arañña’’nti vuttanti āha ‘‘imassa panā’’tiādi. Bhikkhunīnaṃ vasena āgatanti idaṃ vinaye tathā āgataṃ sandhāya vuttaṃ , abhidhammepi (vibha. 529) pana ‘‘araññanti nikkhamitvā bahi indakhilā sabbametaṃ arañña’’nti āgatameva. Tattha hi yaṃ na gāmappadesantogadhaṃ, taṃ araññanti nippariyāyavasena tathā vuttaṃ. Dhutaṅganiddese (visuddhi. 1.31) yaṃ vuttaṃ, taṃ yuttaṃ, tasmā tattha vuttanayena gahetabbanti adhippāyo. Rukkhamūlanti rukkhasamīpaṃ. Vuttañhetaṃ ‘‘yāvatā majjhanhike kāle samantā chāyā pharati, nivāte paṇṇāni patanti, ettāvatā rukkhamūla’’nti. Sela-saddo avisesato pabbatapariyāyoti katvā vuttaṃ ‘‘pabbatanti sela’’nti, na silāmayameva. Paṃsumayādiko hi tividhopi pabbato evāti. Vivaranti dvinnaṃ pabbatānaṃ mitho āsannatare ṭhitānaṃ ovarakādisadisaṃ vivaraṃ. Ekasmiṃyeva vā pabbate. Umaṅgasadisanti suduṅgāsadisaṃ. Manussānaṃ anupacāraṭṭhānanti pakatisañcāravasena manussehi na sañcaritabbaṭṭhānaṃ. Ādi-saddena ‘‘vanapatthanti vanasaṇḍānametaṃ senāsanānaṃ adhivacanaṃ. Vanapatthanti bhiṃsanakānametaṃ. Vanapatthanti salomahaṃsānametaṃ. Vanapatthanti pariyantānametaṃ. Vanapatthanti na manussūpacārānametaṃ senāsanānaṃ adhivacana’’nti (vibha. 531) imaṃ pāḷippadesaṃ saṅgaṇhāti. Acchannanti kenaci chadanena antamaso rukkhasākhāyapi na chāditaṃ. Nikkaḍḍhitvāti nīharitvā. Pabbhāraleṇasadiseti pabbhārasadise, leṇasadise vā.
បិណ្ឌបាតបរិយេសនំ បិណ្ឌបាតោ ឧត្តរបទលោបេនាតិ អាហ ‘‘បិណ្ឌបាតបរិយេសនតោ បដិក្កន្តោ’’តិ។ បល្លង្កន្តិ ឯត្ថ បរិ-សទ្ទោ សមន្តតោតិ ឯតស្មិំ អត្ថេ, តស្មា វាមោរុំ ទក្ខិណោរុញ្ច សមំ ឋបេត្វា ឧភោ បាទេ អញ្ញមញ្ញំ សម្ពន្ធេ កត្វា និសជ្ជា បល្លង្កន្តិ អាហ ‘‘សមន្តតោ ឩរុពទ្ធាសន’’ន្តិ។ ឩរូនំ ពន្ធនវសេន និសជ្ជា បល្លង្កំ។ អាភុជិត្វាតិ ច យថា បល្លង្កវសេន និសជ្ជា ហោតិ, ឯវំ ឧភោ បាទេ អាភុជិតេ សមិញ្ជិតេ កត្វា។ តំ បន ឧភិន្នំ បាទានំ តថាសម្ពន្ធតាករណន្តិ អាហ ‘‘ពន្ធិត្វា’’តិ។ ហេដ្ឋិមកាយស្ស អនុជុកំ ឋបនំ និសជ្ជាវចនេនេវ ពោធិតន្តិ ឧជុំ កាយន្តិ ឯត្ថ កាយ-សទ្ទោ ឧបរិមកាយវិសយោតិ អាហ ‘‘ឧបរិមសរីរំ ឧជុកំ ឋបេត្វា’’តិ។ តំ បន ឧជុកំ ឋបនំ សរូបតោ បយោជនតោ ច ទស្សេតុំ ‘‘អដ្ឋារសា’’តិអាទិ វុត្តំ។ ន បណមន្តីតិ ន ឱណមន្តិ។ ន បរិបតតីតិ ន វិគច្ឆតិ វីថិំ ន លង្ឃេតិ, តតោ ឯវ បុព្ពេនាបរំ វិសេសសម្បត្តិយា កម្មដ្ឋានំ វុទ្ធិំ ផាតិំ គច្ឆតិ។ បរិមុខន្តិ ឯត្ថ បរិ-សទ្ទោ អភិ-សទ្ទេន សមានត្ថោតិ អាហ ‘‘កម្មដ្ឋានាភិមុខ’’ន្តិ, ពហិទ្ធា បុថុត្តារម្មណតោ និវារេត្វា កម្មដ្ឋានំយេវ បុរក្ខត្វាតិ អត្ថោ។ សមីបត្ថោ វា បរិ-សទ្ទោតិ ទស្សេន្តោ ‘‘មុខសមីបេ វា កត្វា’’តិ អាហ។ ឯត្ថ ច យថា ‘‘វិវិត្តំ សេនាសនំ ភជតី’’តិអាទិនា ភាវនានុរូបំ សេនាសនំ ទស្សិតំ, ឯវំ និសីទតីតិ ឥមិនា អលីនានុទ្ធច្ចបក្ខិយោ សន្តោ ឥរិយាបថោ ទស្សិតោ។ ‘‘បល្លង្កំ អាភុជិត្វា’’តិ ឥមិនា និសជ្ជាយ ទឡ្ហភាវោ។ ‘‘បរិមុខំ សតិំ ឧបដ្ឋបេត្វា’’តិ ឥមិនា អារម្មណបរិគ្គហូបាយោ។
Piṇḍapātapariyesanaṃ piṇḍapāto uttarapadalopenāti āha ‘‘piṇḍapātapariyesanato paṭikkanto’’ti. Pallaṅkanti ettha pari-saddo samantatoti etasmiṃ atthe, tasmā vāmoruṃ dakkhiṇoruñca samaṃ ṭhapetvā ubho pāde aññamaññaṃ sambandhe katvā nisajjā pallaṅkanti āha ‘‘samantato ūrubaddhāsana’’nti. Ūrūnaṃ bandhanavasena nisajjā pallaṅkaṃ. Ābhujitvāti ca yathā pallaṅkavasena nisajjā hoti, evaṃ ubho pāde ābhujite samiñjite katvā. Taṃ pana ubhinnaṃ pādānaṃ tathāsambandhatākaraṇanti āha ‘‘bandhitvā’’ti. Heṭṭhimakāyassa anujukaṃ ṭhapanaṃ nisajjāvacaneneva bodhitanti ujuṃ kāyanti ettha kāya-saddo uparimakāyavisayoti āha ‘‘uparimasarīraṃ ujukaṃ ṭhapetvā’’ti. Taṃ pana ujukaṃ ṭhapanaṃ sarūpato payojanato ca dassetuṃ ‘‘aṭṭhārasā’’tiādi vuttaṃ. Na paṇamantīti na oṇamanti. Na paripatatīti na vigacchati vīthiṃ na laṅgheti, tato eva pubbenāparaṃ visesasampattiyā kammaṭṭhānaṃ vuddhiṃ phātiṃ gacchati. Parimukhanti ettha pari-saddo abhi-saddena samānatthoti āha ‘‘kammaṭṭhānābhimukha’’nti, bahiddhā puthuttārammaṇato nivāretvā kammaṭṭhānaṃyeva purakkhatvāti attho. Samīpattho vā pari-saddoti dassento ‘‘mukhasamīpe vā katvā’’ti āha. Ettha ca yathā ‘‘vivittaṃ senāsanaṃ bhajatī’’tiādinā bhāvanānurūpaṃ senāsanaṃ dassitaṃ, evaṃ nisīdatīti iminā alīnānuddhaccapakkhiyo santo iriyāpatho dassito. ‘‘Pallaṅkaṃ ābhujitvā’’ti iminā nisajjāya daḷhabhāvo. ‘‘Parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā’’ti iminā ārammaṇapariggahūpāyo.
បរីតិ បរិគ្គហដ្ឋោ ‘‘បរិណាយិកា’’តិអាទីសុ (ធ. ស. ១៦, ២០) វិយ។ មុខន្តិ និយ្យានដ្ឋោ ‘‘សុញ្ញតវិមោក្ខមុខ’’ន្តិអាទីសុ វិយ។ បដិបក្ខតោ និគ្គមនដ្ឋោ ហិ និយ្យានដ្ឋោ, តស្មា បរិគ្គហិតនិយ្យានំ សតិន្តិ សព្ពថា គហិតាសម្មោសំ បរិច្ចត្តសម្មោសំ សតិំ កត្វា, បរមសតិនេបក្កំ ឧបដ្ឋបេត្វាតិ អត្ថោ។
Parīti pariggahaṭṭho ‘‘pariṇāyikā’’tiādīsu (dha. sa. 16, 20) viya. Mukhanti niyyānaṭṭho ‘‘suññatavimokkhamukha’’ntiādīsu viya. Paṭipakkhato niggamanaṭṭho hi niyyānaṭṭho, tasmā pariggahitaniyyānaṃ satinti sabbathā gahitāsammosaṃ pariccattasammosaṃ satiṃ katvā, paramasatinepakkaṃ upaṭṭhapetvāti attho.
អភិជ្ឈាយតិ គិជ្ឈតិ អភិកង្ខតិ ឯតាយាតិ អភិជ្ឈា, លោភោ។ លុជ្ជនដ្ឋេនាតិ ភិជ្ជនដ្ឋេន, ខណេ ខណេ ភិជ្ជនដ្ឋេនាតិ អត្ថោ។ វិក្ខម្ភនវសេនាតិ ឯត្ថ វិក្ខម្ភនំ អនុប្បាទនំ អប្បវត្តនំ បដិបក្ខេន សុប្បហីនត្តា។ បហីនត្តាតិ ច បហីនសទិសតំ សន្ធាយ វុត្តំ ឈានស្ស អនធិគតត្តា។ តថាបិ នយិទំ ចក្ខុវិញ្ញាណំ វិយ សភាវតោ វិគតាភិជ្ឈំ, អថ ខោ ភាវនាវសេន។ តេនាហ ‘‘ន ចក្ខុវិញ្ញាណសទិសេនា’’តិ។ ឯសេវ នយោតិ យថា ចក្ខុវិញ្ញាណំ សភាវេន វិគតាភិជ្ឈំ អព្យាបន្នញ្ច ន ភាវនាយ វិក្ខម្ភិតត្តា, ន ឯវមិទំ។ ឥទំ បន ចិត្តំ ភាវនាយ បរិសោធិតត្តា អព្យាបន្នំ វិគតថិនមិទ្ធំ អនុទ្ធតំ និព្ពិចិកិច្ឆញ្ចាតិ អត្ថោ។ បុរិមបកតិន្តិ បរិសុទ្ធបណ្ឌរសភាវំ។ ‘‘យា តស្មិំ សមយេ ចិត្តស្ស អកល្យតា’’តិអាទិនា (ធ. ស. ១១៦២; វិភ. ៥៤៦) ថិនស្ស, ‘‘យា តស្មិំ សមយេ កាយស្ស អកល្យតា’’តិអាទិនា (ធ. ស. ១១៦៣; វិភ. ៥៤៦) ច មិទ្ធស្ស អភិធម្មេ និទ្ទិដ្ឋត្តា វុត្តំ ‘‘ថិនំ ចិត្តគេលញ្ញំ, មិទ្ធំ ចេតសិកគេលញ្ញ’’ន្តិ។ សតិបិ ហិ អញ្ញមញ្ញំ អវិប្បយោគេ ចិត្តកាយលហុតាទីនំ វិយ ចិត្តចេតសិកានំ យថាក្កមំ តំតំវិសេសស្ស យា តេសំ អកល្យតាទីនំ វិសេសបច្ចយតា, អយមេតេសំ សភាវោតិ ទដ្ឋព្ពំ។ អាលោកសញ្ញីតិ ឯត្ថ អតិសយត្តវិសិដ្ឋអត្ថិអត្ថាវពោធកោយមីការោតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘រត្តិម្បិ…បេ.… សមន្នាគតោ’’តិ។ ឥទំ ឧភយន្តិ សតិសម្បជញ្ញមាហ។
Abhijjhāyati gijjhati abhikaṅkhati etāyāti abhijjhā, lobho. Lujjanaṭṭhenāti bhijjanaṭṭhena, khaṇe khaṇe bhijjanaṭṭhenāti attho. Vikkhambhanavasenāti ettha vikkhambhanaṃ anuppādanaṃ appavattanaṃ paṭipakkhena suppahīnattā. Pahīnattāti ca pahīnasadisataṃ sandhāya vuttaṃ jhānassa anadhigatattā. Tathāpi nayidaṃ cakkhuviññāṇaṃ viya sabhāvato vigatābhijjhaṃ, atha kho bhāvanāvasena. Tenāha ‘‘na cakkhuviññāṇasadisenā’’ti. Eseva nayoti yathā cakkhuviññāṇaṃ sabhāvena vigatābhijjhaṃ abyāpannañca na bhāvanāya vikkhambhitattā, na evamidaṃ. Idaṃ pana cittaṃ bhāvanāya parisodhitattā abyāpannaṃ vigatathinamiddhaṃ anuddhataṃ nibbicikicchañcāti attho. Purimapakatinti parisuddhapaṇḍarasabhāvaṃ. ‘‘Yā tasmiṃ samaye cittassa akalyatā’’tiādinā (dha. sa. 1162; vibha. 546) thinassa, ‘‘yā tasmiṃ samaye kāyassa akalyatā’’tiādinā (dha. sa. 1163; vibha. 546) ca middhassa abhidhamme niddiṭṭhattā vuttaṃ ‘‘thinaṃ cittagelaññaṃ, middhaṃ cetasikagelañña’’nti. Satipi hi aññamaññaṃ avippayoge cittakāyalahutādīnaṃ viya cittacetasikānaṃ yathākkamaṃ taṃtaṃvisesassa yā tesaṃ akalyatādīnaṃ visesapaccayatā, ayametesaṃ sabhāvoti daṭṭhabbaṃ. Ālokasaññīti ettha atisayattavisiṭṭhaatthiatthāvabodhakoyamīkāroti dassento āha ‘‘rattimpi…pe… samannāgato’’ti. Idaṃ ubhayanti satisampajaññamāha.
អតិក្កមិត្វាតិ វិក្ខម្ភនវសេន បជហិត្វា។ កថមិទំ កថមិទន្តិ បវត្តិយា កថំកថា, វិចិកិច្ឆា, សា ឯតស្ស អត្ថីតិ កថំកថី, ន កថំកថីតិ អកថំកថី, និព្ពិចិកិច្ឆោ។ លក្ខណាទិភេទតោតិ ឯត្ថ អាទិ-សទ្ទេន បច្ចយបរិហានប្បហាយកាទីនម្បិ សង្គហោ ទដ្ឋព្ពោ។ តេបិ ហិ បភេទតោ ទដ្ឋព្ពាតិ។ ឧច្ឆិន្ទិត្វា បាតេន្តីតិ ឯត្ថ ឧច្ឆិន្ទនំ បាតនញ្ច តាសំ បញ្ញានំ អនុប្បន្នានំ ឧប្បជ្ជិតុំ អប្បទានមេវ។ ឥតិ មហគ្គតានុត្តរបញ្ញានំ ឯកច្ចាយ ច បរិត្តបញ្ញាយ អនុប្បត្តិហេតុភូតា នីវរណធម្មា ឥតរាយ ច សមត្ថតំ វិហនន្តិយេវាតិ ‘‘បញ្ញាយ ទុព្ពលីករណា’’តិ វុត្តា។ អប្បេន្តោតិ និគមេន្តោ។
Atikkamitvāti vikkhambhanavasena pajahitvā. Kathamidaṃ kathamidanti pavattiyā kathaṃkathā, vicikicchā, sā etassa atthīti kathaṃkathī, na kathaṃkathīti akathaṃkathī, nibbicikiccho. Lakkhaṇādibhedatoti ettha ādi-saddena paccayaparihānappahāyakādīnampi saṅgaho daṭṭhabbo. Tepi hi pabhedato daṭṭhabbāti. Ucchinditvā pātentīti ettha ucchindanaṃ pātanañca tāsaṃ paññānaṃ anuppannānaṃ uppajjituṃ appadānameva. Iti mahaggatānuttarapaññānaṃ ekaccāya ca parittapaññāya anuppattihetubhūtā nīvaraṇadhammā itarāya ca samatthataṃ vihanantiyevāti ‘‘paññāya dubbalīkaraṇā’’ti vuttā. Appentoti nigamento.
អត្តន្តបសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Attantapasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ • Aṅguttaranikāya / ៨. អត្តន្តបសុត្តំ • 8. Attantapasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / អង្គុត្តរនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ៨. អត្តន្តបសុត្តវណ្ណនា • 8. Attantapasuttavaṇṇanā
