Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / അങ്ഗുത്തരനികായ (ടീകാ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā)

    ൮. അത്തന്തപസുത്തവണ്ണനാ

    8. Attantapasuttavaṇṇanā

    ൧൯൮. അട്ഠമേ ആഹിതോ അഹംമാനോ ഏത്ഥാതി അത്താ, അത്തഭാവോ. ഇധ പന യോ പരോ ന ഹോതി, സോ അത്താ, തം അത്താനം. പരന്തി അത്തതോ അഞ്ഞം. ദിട്ഠേതി പച്ചക്ഖഭൂതേ. ധമ്മേതി ഉപാദാനക്ഖന്ധധമ്മേ. തത്ഥ ഹി അത്താ ഭവതി, അത്തസഞ്ഞാദിട്ഠി ഭവതീതി അത്തഭാവസമഞ്ഞാ. തേനാഹ ‘‘ദിട്ഠേവ ധമ്മേതി ഇമസ്മിംയേവ അത്തഭാവേ’’തി. ഛാതം വുച്ചതി തണ്ഹാ ജിഘച്ഛാഹേതുതായ. അന്തോ താപനകിലേസാനന്തി അത്തനോ സന്താനേ ദരഥപരിളാഹജനനേന സന്താപനകിലേസാനം.

    198. Aṭṭhame āhito ahaṃmāno etthāti attā, attabhāvo. Idha pana yo paro na hoti, so attā, taṃ attānaṃ. Paranti attato aññaṃ. Diṭṭheti paccakkhabhūte. Dhammeti upādānakkhandhadhamme. Tattha hi attā bhavati, attasaññādiṭṭhi bhavatīti attabhāvasamaññā. Tenāha ‘‘diṭṭheva dhammeti imasmiṃyeva attabhāve’’ti. Chātaṃ vuccati taṇhā jighacchāhetutāya. Anto tāpanakilesānanti attano santāne darathapariḷāhajananena santāpanakilesānaṃ.

    പരേസം ഹനനഘാതനാദിനാ രോദാപനതോ ലുദ്ദോ. തഥാ വിഘാതകഭാവേന കായചിത്താനം വിദാലനതോ ദാരുണോ. ഥദ്ധഹദയോ കക്ഖളോ. ബന്ധനാഗാരേ നിയുത്തോ ബന്ധനാഗാരികോ.

    Paresaṃ hananaghātanādinā rodāpanato luddo. Tathā vighātakabhāvena kāyacittānaṃ vidālanato dāruṇo. Thaddhahadayo kakkhaḷo. Bandhanāgāre niyutto bandhanāgāriko.

    ഖത്തിയാഭിസേകേനാതി ഖത്തിയാനം കാതബ്ബഅഭിസേകേന. സന്ഥാഗാരന്തി സന്ഥാരവസേന കതം അഗാരം യഞ്ഞാഗാരം. സപ്പിതേലേനാതി സപ്പിമിസ്സേന തേലേന. യമകസ്നേഹേന ഹി ഏസാ തദാ കായം അബ്ഭഞ്ജതി. വച്ഛഭാവം തരിത്വാ ഠിതോ വച്ഛതരോ. പരിക്ഖേപകരണത്ഥായാതി നവമാലാഹി സദ്ധിം ദബ്ഭേഹി വേദിയാ പരിക്ഖിപനത്ഥായ. യഞ്ഞഭൂമിയന്തി അവസേസയഞ്ഞട്ഠാനേ.

    Khattiyābhisekenāti khattiyānaṃ kātabbaabhisekena. Santhāgāranti santhāravasena kataṃ agāraṃ yaññāgāraṃ. Sappitelenāti sappimissena telena. Yamakasnehena hi esā tadā kāyaṃ abbhañjati. Vacchabhāvaṃ taritvā ṭhito vacchataro. Parikkhepakaraṇatthāyāti navamālāhi saddhiṃ dabbhehi vediyā parikkhipanatthāya. Yaññabhūmiyanti avasesayaññaṭṭhāne.

    ദൂരസമുസ്സാരിതമാനസ്സേവ സാസനേ സമ്മാപടിപത്തി സമ്ഭവതി, ന മാനജാതികസ്സാതി ആഹ ‘‘നിഹതമാനത്താ’’തി. ഉസ്സന്നത്താതി ബഹുഭാവതോ. ഭോഗാരോഗ്യാദിവത്ഥുകാ മദാ സുപ്പഹിയാ ഹോന്തി നിമിത്തസ്സ അവട്ഠാനതോ, ന തഥാ കുലവിജ്ജാമദാതി ഖത്തിയബ്രാഹ്മണകുലാനം പബ്ബജിതാനമ്പി ജാതിവിജ്ജാ നിസ്സായ മാനജപ്പനം ദുപ്പജഹന്തി ആഹ ‘‘യേഭുയ്യേന ഹി…പേ॰… മാനം കരോന്തീ’’തി. വിജാതിതായാതി നിഹീനജാതിതായ. പതിട്ഠാതും ന സക്കോന്തീതി സുവിസുദ്ധം കത്വാ സീലം രക്ഖിതും ന സക്കോന്തി. സീലവസേന ഹി സാസനേ പതിട്ഠഹന്തി. പതിട്ഠാതുന്തി വാ സച്ചപ്പടിവേധേന ലോകുത്തരായ പതിട്ഠായ പതിട്ഠാതും. യേഭുയ്യേന ഹി ഉപനിസ്സയസമ്പന്നാ സുജാതായേവ ഹോന്തി, ന ദുജ്ജാതാ.

    Dūrasamussāritamānasseva sāsane sammāpaṭipatti sambhavati, na mānajātikassāti āha ‘‘nihatamānattā’’ti. Ussannattāti bahubhāvato. Bhogārogyādivatthukā madā suppahiyā honti nimittassa avaṭṭhānato, na tathā kulavijjāmadāti khattiyabrāhmaṇakulānaṃ pabbajitānampi jātivijjā nissāya mānajappanaṃ duppajahanti āha ‘‘yebhuyyena hi…pe… mānaṃ karontī’’ti. Vijātitāyāti nihīnajātitāya. Patiṭṭhātuṃ na sakkontīti suvisuddhaṃ katvā sīlaṃ rakkhituṃ na sakkonti. Sīlavasena hi sāsane patiṭṭhahanti. Patiṭṭhātunti vā saccappaṭivedhena lokuttarāya patiṭṭhāya patiṭṭhātuṃ. Yebhuyyena hi upanissayasampannā sujātāyeva honti, na dujjātā.

    പരിസുദ്ധന്തി രാഗാദീനം അച്ചന്തമേവ പഹാനദീപനതോ നിരുപക്കിലേസതായ സബ്ബസോ വിസുദ്ധം. സദ്ധം പടിലഭതീതി പോഥുജ്ജനികസദ്ധാവസേന സദ്ദഹതി. വിഞ്ഞുജാതികാനഞ്ഹി ധമ്മസമ്പത്തിഗ്ഗഹണപുബ്ബികാ സദ്ധാസിദ്ധി ധമ്മപ്പമാണധമ്മപ്പസന്നഭാവതോ. ജായമ്പതികാതി ഘരണിപതികാ. കാമം ‘‘ജായമ്പതികാ’’തി വുത്തേ ഘരസാമികഘരസാമിനിവസേന ദ്വിന്നംയേവ ഗഹണം വിഞ്ഞായതി, യസ്സ പന പുരിസസ്സ അനേകാ പജാപതിയോ ഹോന്തി, തത്ഥ കിം വത്തബ്ബന്തി ഏകായപി സംവാസോ സമ്ബാധോതി ദസ്സനത്ഥം ‘‘ദ്വേ’’തി വുത്തം. രാഗാദിനാ സകിഞ്ചനട്ഠേന, ഖേത്തവത്ഥുആദിനാ സപലിബോധട്ഠേന രാഗരജാദീനം ആഗമനപഥതാപി ഉപ്പജ്ജനട്ഠാനതാ ഏവാതി ദ്വേപി വണ്ണനാ ഏകത്ഥാ, ബ്യഞ്ജനമേവ നാനം. അലഗ്ഗനട്ഠേനാതി അസജ്ജനട്ഠേന അപ്പടിബദ്ധഭാവേന. ഏവം അകുസലകുസലപ്പവത്തീനം ഠാനഭാവേന ഘരാവാസപബ്ബജ്ജാനം സമ്ബാധബ്ഭോകാസതം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി കുസലപ്പവത്തിയായേവ അട്ഠാനട്ഠാനഭാവേന തേസം തം ദസ്സേതും ‘‘അപിചാ’’തിആദി വുത്തം.

    Parisuddhanti rāgādīnaṃ accantameva pahānadīpanato nirupakkilesatāya sabbaso visuddhaṃ. Saddhaṃ paṭilabhatīti pothujjanikasaddhāvasena saddahati. Viññujātikānañhi dhammasampattiggahaṇapubbikā saddhāsiddhi dhammappamāṇadhammappasannabhāvato. Jāyampatikāti gharaṇipatikā. Kāmaṃ ‘‘jāyampatikā’’ti vutte gharasāmikagharasāminivasena dvinnaṃyeva gahaṇaṃ viññāyati, yassa pana purisassa anekā pajāpatiyo honti, tattha kiṃ vattabbanti ekāyapi saṃvāso sambādhoti dassanatthaṃ ‘‘dve’’ti vuttaṃ. Rāgādinā sakiñcanaṭṭhena, khettavatthuādinā sapalibodhaṭṭhena rāgarajādīnaṃ āgamanapathatāpi uppajjanaṭṭhānatā evāti dvepi vaṇṇanā ekatthā, byañjanameva nānaṃ. Alagganaṭṭhenāti asajjanaṭṭhena appaṭibaddhabhāvena. Evaṃ akusalakusalappavattīnaṃ ṭhānabhāvena gharāvāsapabbajjānaṃ sambādhabbhokāsataṃ dassetvā idāni kusalappavattiyāyeva aṭṭhānaṭṭhānabhāvena tesaṃ taṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ.

    സങ്ഖേപകഥാതി വിസും വിസും പദുദ്ധാരം അകത്വാ സങ്ഖേപതോ അത്ഥവണ്ണനാ. ഏകമ്പി ദിവസന്തി ഏകദിവസമത്തമ്പി. അഖണ്ഡം കത്വാതി ദുക്കടമത്തസ്സപി അനാപജ്ജനേന അഖണ്ഡിതം കത്വാ. കിലേസമലേന അമലിനന്തി തണ്ഹാസംകിലേസാദിവസേന അസംകിലിട്ഠം കത്വാ. പരിദഹിത്വാതി നിവാസേത്വാ ചേവ പാരുപിത്വാ ച. അഗാരവാസോ അഗാരം ഉത്തരപദലോപേന, തസ്സ വഡ്ഢിആവഹം അഗാരസ്സ ഹിതം.

    Saṅkhepakathāti visuṃ visuṃ paduddhāraṃ akatvā saṅkhepato atthavaṇṇanā. Ekampi divasanti ekadivasamattampi. Akhaṇḍaṃ katvāti dukkaṭamattassapi anāpajjanena akhaṇḍitaṃ katvā. Kilesamalena amalinanti taṇhāsaṃkilesādivasena asaṃkiliṭṭhaṃ katvā. Paridahitvāti nivāsetvā ceva pārupitvā ca. Agāravāso agāraṃ uttarapadalopena, tassa vaḍḍhiāvahaṃ agārassa hitaṃ.

    ഭോഗക്ഖന്ധോതി ഭോഗരാസി ഭോഗസമുദായോ. ആബന്ധനട്ഠേനാതി പുത്തോ നത്താതിആദിനാ പേമവസേന സപരിച്ഛേദവസേന ബന്ധനട്ഠേന. അമ്ഹാകമേതേതി ഞായന്തീതി ഞാതീ, പിതാമഹപിതുപുത്താദിവസേന പരിവത്തനട്ഠേന പരിവട്ടോ. സാമഞ്ഞവാചീപി സിക്ഖാ-സദ്ദോ ആജീവസദ്ദസന്നിധാനതോ ഉപരിവുച്ചമാനവിസേസാപേക്ഖായ ച വിസേസനിവിട്ഠോവ ഹോതീതി വുത്തം ‘‘യാ ഭിക്ഖൂനം അധിസീലസങ്ഖാതാ സിക്ഖാ’’തി. സിക്ഖിതബ്ബട്ഠേന സിക്ഖാ, സഹ ആജീവന്തി ഏത്ഥാതി സാജീവോ. സിക്ഖനഭാവേനാതി സിക്ഖായ സാജീവേ ച സിക്ഖനഭാവേന. സിക്ഖം പരിപൂരേന്തോതി സീലസംവരം പരിപൂരേന്തോ. സാജീവഞ്ച അവീതിക്കമന്തോതി ‘‘നാമകായോ, പദകായോ, നിരുത്തികായോ, ബ്യഞ്ജനകായോ’’തി (പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൧.൩൯) വുത്തം സിക്ഖാപദം ഭഗവതോ ച വചനം അവീതിക്കമന്തോ ഹുത്വാതി അത്ഥോ. ഇദമേവ ച ‘‘സിക്ഖന’’ന്തി വുത്തം, തത്ഥ സാജീവാനം അവീതിക്കമോ സിക്ഖാപാരിപൂരിയാ പച്ചയോ. തതോ ഹി യാവ മഗ്ഗാ സിക്ഖാപാരിപൂരീ ഹോതീതി.

    Bhogakkhandhoti bhogarāsi bhogasamudāyo. Ābandhanaṭṭhenāti putto nattātiādinā pemavasena saparicchedavasena bandhanaṭṭhena. Amhākameteti ñāyantīti ñātī, pitāmahapituputtādivasena parivattanaṭṭhena parivaṭṭo. Sāmaññavācīpi sikkhā-saddo ājīvasaddasannidhānato uparivuccamānavisesāpekkhāya ca visesaniviṭṭhova hotīti vuttaṃ ‘‘yā bhikkhūnaṃ adhisīlasaṅkhātā sikkhā’’ti. Sikkhitabbaṭṭhena sikkhā, saha ājīvanti etthāti sājīvo. Sikkhanabhāvenāti sikkhāya sājīve ca sikkhanabhāvena. Sikkhaṃ paripūrentoti sīlasaṃvaraṃ paripūrento. Sājīvañca avītikkamantoti ‘‘nāmakāyo, padakāyo, niruttikāyo, byañjanakāyo’’ti (pārā. aṭṭha. 1.39) vuttaṃ sikkhāpadaṃ bhagavato ca vacanaṃ avītikkamanto hutvāti attho. Idameva ca ‘‘sikkhana’’nti vuttaṃ, tattha sājīvānaṃ avītikkamo sikkhāpāripūriyā paccayo. Tato hi yāva maggā sikkhāpāripūrī hotīti.

    അനുപ്പദാതാതി അനുബലപ്പദാതാ, അനുവത്തനവസേന വാ പദാതാ. കസ്സ പന അനുവത്തനം പദാനഞ്ചാതി? ‘‘സഹിതാന’’ന്തി വുത്തത്താ സന്ധാനസ്സാതി വിഞ്ഞായതി. തേനാഹ ‘‘സന്ധാനാനുപ്പദാതാ’’തി. യസ്മാ പന അനുവത്തനവസേന സന്ധാനസ്സ പദാനം ആധാനം ആരക്ഖനം വാ ദള്ഹകരണം ഹോതി, തേന വുത്തം ‘‘ദ്വേ ജനേ സമഗ്ഗേ ദിസ്വാ’’തിആദി. ആരമന്തി ഏത്ഥാതി ആരാമോ, രമിതബ്ബട്ഠാനം. യസ്മാ പന ആ-കാരേന വിനാപി അയമത്ഥോ ലബ്ഭതി, തസ്മാ വുത്തം ‘‘സമഗ്ഗരാമോതിപി പാളി, അയമേവത്ഥോ’’തി.

    Anuppadātāti anubalappadātā, anuvattanavasena vā padātā. Kassa pana anuvattanaṃ padānañcāti? ‘‘Sahitāna’’nti vuttattā sandhānassāti viññāyati. Tenāha ‘‘sandhānānuppadātā’’ti. Yasmā pana anuvattanavasena sandhānassa padānaṃ ādhānaṃ ārakkhanaṃ vā daḷhakaraṇaṃ hoti, tena vuttaṃ ‘‘dve jane samagge disvā’’tiādi. Āramanti etthāti ārāmo, ramitabbaṭṭhānaṃ. Yasmā pana ā-kārena vināpi ayamattho labbhati, tasmā vuttaṃ ‘‘samaggarāmotipi pāḷi, ayamevattho’’ti.

    ഏത്ഥാതി –

    Etthāti –

    ‘‘നേലങ്ഗോ സേതപച്ഛാദോ, ഏകാരോ വത്തതീ രഥോ;

    ‘‘Nelaṅgo setapacchādo, ekāro vattatī ratho;

    അനീഘം പസ്സ ആയന്തം, ഛിന്നസോതം അബന്ധന’’ന്തി. (സം॰ നി॰ ൪.൩൪൭; ഉദാ॰ ൬൫; പേടകോ॰ ൨൫) –

    Anīghaṃ passa āyantaṃ, chinnasotaṃ abandhana’’nti. (saṃ. ni. 4.347; udā. 65; peṭako. 25) –

    ഇമിസ്സാ ഗാഥായ. സീലഞ്ഹേത്ഥ നേലങ്ഗന്തി വുത്തം. തേനേവാഹ – ‘‘ചിത്തോ ഗഹപതി, നേലങ്ഗന്തി ഖോ, ഭന്തേ, സീലാനമേതം അധിവചന’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൪.൩൪൭). സുകുമാരാതി അപ്ഫരുസതായ മുദുകാ. പുരസ്സ ഏസാതി ഏത്ഥ പുര-സദ്ദോ തന്നിവാസിവാചകോ ദട്ഠബ്ബോ – ‘‘ഗാമോ ആഗതോ’’തിആദീസു വിയ. തേനേവാഹ ‘‘നഗരവാസീന’’ന്തി. മനം അപ്പായതി വഡ്ഢേതീതി മനാപോ. തേന വുത്തം ‘‘ചിത്തവുഡ്ഢികരാ’’തി.

    Imissā gāthāya. Sīlañhettha nelaṅganti vuttaṃ. Tenevāha – ‘‘citto gahapati, nelaṅganti kho, bhante, sīlānametaṃ adhivacana’’nti (saṃ. ni. 4.347). Sukumārāti appharusatāya mudukā. Purassa esāti ettha pura-saddo tannivāsivācako daṭṭhabbo – ‘‘gāmo āgato’’tiādīsu viya. Tenevāha ‘‘nagaravāsīna’’nti. Manaṃ appāyati vaḍḍhetīti manāpo. Tena vuttaṃ ‘‘cittavuḍḍhikarā’’ti.

    കാലവാദീതിആദി സമ്ഫപ്പലാപാ പടിവിരതസ്സ പടിപത്തിദസ്സനം. അത്ഥസംഹിതാപി ഹി വാചാ അയുത്തകാലപ്പയോഗേന അത്ഥാവഹാ ന സിയാതി അനത്ഥവിഞ്ഞാപനവാചം അനുലോമേതി, തസ്മാ സമ്ഫപ്പലാപം പജഹന്തേന അകാലവാദിതാ പരിഹരിതബ്ബാതി വുത്തം ‘‘കാലവാദീ’’തി. കാലേന വദന്തേനപി ഉഭയാനത്ഥസാധനതോ അഭൂതം പരിവജ്ജേതബ്ബന്തി ആഹ ‘‘ഭൂതവാദീ’’തി. ഭൂതഞ്ച വദന്തേന യം ഇധലോകപരലോകഹിതസമ്പാദകം, തദേവ വത്തബ്ബന്തി ദസ്സേതും ‘‘അത്ഥവാദീ’’തി വുത്തം. അത്ഥം വദന്തേനപി ലോകിയധമ്മസന്നിസ്സിതമേവ അവത്വാ ലോകുത്തരധമ്മസന്നിസ്സിതം കത്വാ വത്തബ്ബന്തി ദസ്സനത്ഥം ‘‘ധമ്മവാദീ’’തി വുത്തം. യഥാ ച അത്ഥോ ലോകുത്തരധമ്മസന്നിസ്സിതോ ഹോതി, തം ദസ്സേതും ‘‘വിനയവാദീ’’തി വുത്തം. പഞ്ചന്നഞ്ഹി സംവരവിനയാനം പഞ്ചന്നഞ്ച പഹാനവിനയാനം വസേന വുച്ചമാനോ അത്ഥോ നിബ്ബാനാധിഗമനഹേതുഭാവതോ ലോകുത്തരധമ്മസന്നിസ്സിതോ ഹോതീതി. ഏവം ഗുണവിസേസയുത്തോവ അത്ഥോ വുച്ചമാനോ ദേസനാകോസല്ലേ സതി സോഭതി, കിച്ചകരോ ച ഹോതി, ന അഞ്ഞഥാതി ദസ്സേതും ‘‘നിധാനവതിം വാചം ഭാസിതാ’’തി വുത്തം. ഇദാനി തം ദേസനാകോസല്ലം വിഭാവേതും ‘‘കാലേനാ’’തിആദിമാഹ. പുച്ഛാദിവസേന ഹി ഓതിണ്ണവാചാവത്ഥുസ്മിം ഏകംസാദിബ്യാകരണവിഭാഗം സല്ലക്ഖേത്വാ ഠപനാഹേതൂദാഹരണസന്ദസ്സനാദിം തംതംകാലാനുരൂപം വിഭാവേന്തിയാ പരിമിതപരിച്ഛിന്നരൂപായ വിപുലതരഗമ്ഭീരോദാരപരമത്ഥവിത്ഥാരസങ്ഗാഹികായ കഥായ ഞാണബലാനുരൂപം പരേ യാഥാവതോ ധമ്മേ പതിട്ഠാപേന്തോ ‘‘ദേസനാകുസലോ’’തി വുച്ചതീതി ഏവമേത്ഥ അത്ഥയോജനാ വേദിതബ്ബാ.

    Kālavādītiādi samphappalāpā paṭiviratassa paṭipattidassanaṃ. Atthasaṃhitāpi hi vācā ayuttakālappayogena atthāvahā na siyāti anatthaviññāpanavācaṃ anulometi, tasmā samphappalāpaṃ pajahantena akālavāditā pariharitabbāti vuttaṃ ‘‘kālavādī’’ti. Kālena vadantenapi ubhayānatthasādhanato abhūtaṃ parivajjetabbanti āha ‘‘bhūtavādī’’ti. Bhūtañca vadantena yaṃ idhalokaparalokahitasampādakaṃ, tadeva vattabbanti dassetuṃ ‘‘atthavādī’’ti vuttaṃ. Atthaṃ vadantenapi lokiyadhammasannissitameva avatvā lokuttaradhammasannissitaṃ katvā vattabbanti dassanatthaṃ ‘‘dhammavādī’’ti vuttaṃ. Yathā ca attho lokuttaradhammasannissito hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘vinayavādī’’ti vuttaṃ. Pañcannañhi saṃvaravinayānaṃ pañcannañca pahānavinayānaṃ vasena vuccamāno attho nibbānādhigamanahetubhāvato lokuttaradhammasannissito hotīti. Evaṃ guṇavisesayuttova attho vuccamāno desanākosalle sati sobhati, kiccakaro ca hoti, na aññathāti dassetuṃ ‘‘nidhānavatiṃ vācaṃ bhāsitā’’ti vuttaṃ. Idāni taṃ desanākosallaṃ vibhāvetuṃ ‘‘kālenā’’tiādimāha. Pucchādivasena hi otiṇṇavācāvatthusmiṃ ekaṃsādibyākaraṇavibhāgaṃ sallakkhetvā ṭhapanāhetūdāharaṇasandassanādiṃ taṃtaṃkālānurūpaṃ vibhāventiyā parimitaparicchinnarūpāya vipulataragambhīrodāraparamatthavitthārasaṅgāhikāya kathāya ñāṇabalānurūpaṃ pare yāthāvato dhamme patiṭṭhāpento ‘‘desanākusalo’’ti vuccatīti evamettha atthayojanā veditabbā.

    ഏവം പടിപാടിയാ സത്ത മൂലസിക്ഖാപദാനി വിഭജിത്വാ അഭിജ്ഝാദിപ്പഹാനം ഇന്ദ്രിയസംവരജാഗരിയാനുയോഗേഹി വിഭാവേതും തമ്പി നീഹരിത്വാ ആചാരസീലസ്സേവ വിഭജനവസേന പാളി പവത്താതി തദത്ഥം വിവരിതും ‘‘ബീജഗാമഭൂതഗാമസമാരമ്ഭാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ബീജാനം ഗാമോ സമൂഹോ ബീജഗാമോ. ഭൂതാനം ജാതാനം നിബ്ബത്താനം രുക്ഖഗച്ഛലതാദീനം സമൂഹോ ഭൂതഗാമോ. നനു ച രുക്ഖാദയോ ചിത്തരഹിതതായ ന ജീവാ, ചിത്തരഹിതതാ ച പരിപ്ഫന്ദാഭാവതോ ഛിന്നേ വിരുഹനതോ വിസദിസജാതിഭാവതോ ചതുയോനിഅപരിയാപന്നതോ ച വേദിതബ്ബാ, വുദ്ധി പന പവാളസിലാലവണാനമ്പി വിജ്ജതീതി ന തേസം ജീവഭാവേ കാരണം, വിസയഗ്ഗഹണഞ്ച നേസം പരികപ്പനാമത്തം സുപനം വിയ ചിഞ്ചാദീനം, തഥാ ദോഹളാദയോ, അഥ കസ്മാ ബീജഗാമഭൂതഗാമസമാരമ്ഭാ പടിവിരതി ഇച്ഛിതാതി? സമണസാരുപ്പതോ തന്നിവാസിസത്താനുരക്ഖണതോ ച. തേനേവാഹ – ‘‘ജീവസഞ്ഞിനോ ഹി മോഘപുരിസ മനുസ്സാ രുക്ഖസ്മി’’ന്തിആദി (പാചി॰ ൮൯).

    Evaṃ paṭipāṭiyā satta mūlasikkhāpadāni vibhajitvā abhijjhādippahānaṃ indriyasaṃvarajāgariyānuyogehi vibhāvetuṃ tampi nīharitvā ācārasīlasseva vibhajanavasena pāḷi pavattāti tadatthaṃ vivarituṃ ‘‘bījagāmabhūtagāmasamārambhā’’tiādi vuttaṃ. Tattha bījānaṃ gāmo samūho bījagāmo. Bhūtānaṃ jātānaṃ nibbattānaṃ rukkhagacchalatādīnaṃ samūho bhūtagāmo. Nanu ca rukkhādayo cittarahitatāya na jīvā, cittarahitatā ca paripphandābhāvato chinne viruhanato visadisajātibhāvato catuyoniapariyāpannato ca veditabbā, vuddhi pana pavāḷasilālavaṇānampi vijjatīti na tesaṃ jīvabhāve kāraṇaṃ, visayaggahaṇañca nesaṃ parikappanāmattaṃ supanaṃ viya ciñcādīnaṃ, tathā dohaḷādayo, atha kasmā bījagāmabhūtagāmasamārambhā paṭivirati icchitāti? Samaṇasāruppato tannivāsisattānurakkhaṇato ca. Tenevāha – ‘‘jīvasaññino hi moghapurisa manussā rukkhasmi’’ntiādi (pāci. 89).

    മൂലമേവ ബീജം മൂലബീജം, മൂലം ബീജം ഏതസ്സാതിപി മൂലബീജം. സേസേസുപി ഏസേവ നയോ. ഫളുബീജന്തി പബ്ബബീജം. പച്ചയന്തരസമവായേ സദിസഫലുപ്പത്തിയാ വിസേസകാരണഭാവതോ വിരുഹനസമത്ഥേ സാരഫലേ നിരുള്ഹോ ബീജ-സദ്ദോ തദത്ഥസംസിദ്ധിയാ മൂലാദീസുപി കേസുചി പവത്തതീതി മൂലാദിതോ നിവത്തനത്ഥം ഏകേന ബീജ-സദ്ദേന വിസേസേത്വാ വുത്തം ‘‘ബീജബീജ’’ന്തി ‘‘രൂപരൂപം, ദുക്ഖദുക്ഖ’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൪.൩൨൭) ച യഥാ. കസ്മാ പനേത്ഥ ബീജഗാമഭൂതഗാമം ഉദ്ധരിത്വാ ബീജഗാമോ ഏവ നിദ്ദിട്ഠോതി? ന ഖോ പനേതം ഏവം ദട്ഠബ്ബം, നനു അവോചുമ്ഹാ ‘‘മൂലമേവ ബീജം മൂലബീജം, മൂലം ബീജം ഏതസ്സാതിപി മൂലബീജ’’ന്തി. തത്ഥ പുരിമേന ബീജഗാമോ നിദ്ദിട്ഠോ, ദുതിയേന ഭൂതഗാമോ. ദുവിധോപേസ മൂലബീജഞ്ച മൂലബീജഞ്ച മൂലബീജന്തി സാമഞ്ഞനിദ്ദേസേന, ഏകസേസനയേന വാ ഉദ്ദിട്ഠോതി വേദിതബ്ബോ. തേനേവാഹ ‘‘പഞ്ചവിധസ്സാ’’തിആദി. നീലതിണരുക്ഖാദികസ്സാതി അല്ലതിണസ്സ ചേവ അല്ലരുക്ഖാദികസ്സ ച. ആദി-സദ്ദേന ഓസധിഗച്ഛലതാദീനം സങ്ഗഹോ.

    Mūlameva bījaṃ mūlabījaṃ, mūlaṃ bījaṃ etassātipi mūlabījaṃ. Sesesupi eseva nayo. Phaḷubījanti pabbabījaṃ. Paccayantarasamavāye sadisaphaluppattiyā visesakāraṇabhāvato viruhanasamatthe sāraphale niruḷho bīja-saddo tadatthasaṃsiddhiyā mūlādīsupi kesuci pavattatīti mūlādito nivattanatthaṃ ekena bīja-saddena visesetvā vuttaṃ ‘‘bījabīja’’nti ‘‘rūparūpaṃ, dukkhadukkha’’nti (saṃ. ni. 4.327) ca yathā. Kasmā panettha bījagāmabhūtagāmaṃ uddharitvā bījagāmo eva niddiṭṭhoti? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ, nanu avocumhā ‘‘mūlameva bījaṃ mūlabījaṃ, mūlaṃ bījaṃ etassātipi mūlabīja’’nti. Tattha purimena bījagāmo niddiṭṭho, dutiyena bhūtagāmo. Duvidhopesa mūlabījañca mūlabījañca mūlabījanti sāmaññaniddesena, ekasesanayena vā uddiṭṭhoti veditabbo. Tenevāha ‘‘pañcavidhassā’’tiādi. Nīlatiṇarukkhādikassāti allatiṇassa ceva allarukkhādikassa ca. Ādi-saddena osadhigacchalatādīnaṃ saṅgaho.

    ഏകം ഭത്തം ഏകഭത്തം, തം അസ്സ അത്ഥീതി ഏകഭത്തികോ. സോ പന രത്തിഭോജനേനപി സിയാതി തന്നിവത്തനത്ഥം ആഹ ‘‘രത്തൂപരതോ’’തി. ഏവമ്പി അപരണ്ഹഭോജീപി സിയാ ഏകഭത്തികോതി തന്നിവത്തനത്ഥം ‘‘വിരതോ വികാലഭോജനാ’’തി വുത്തം. അരുണുഗ്ഗമനതോ പട്ഠായ യാവ മജ്ഝന്ഹികാ അയം ബുദ്ധാദീനം അരിയാനം ആചിണ്ണസമാചിണ്ണോ ഭോജനസ്സ കാലോ നാമ, തദഞ്ഞോ വികാലോ. അട്ഠകഥായം പന ദുതിയപദേന രത്തിഭോജനസ്സ പടിക്ഖിത്തത്താ ‘‘അതിക്കന്തേ മജ്ഝന്ഹികേ യാവ സൂരിയത്ഥങ്ഗമനാ ഭോജനം വികാലഭോജനം നാമാ’’തി വുത്തം.

    Ekaṃ bhattaṃ ekabhattaṃ, taṃ assa atthīti ekabhattiko. So pana rattibhojanenapi siyāti tannivattanatthaṃ āha ‘‘rattūparato’’ti. Evampi aparaṇhabhojīpi siyā ekabhattikoti tannivattanatthaṃ ‘‘virato vikālabhojanā’’ti vuttaṃ. Aruṇuggamanato paṭṭhāya yāva majjhanhikā ayaṃ buddhādīnaṃ ariyānaṃ āciṇṇasamāciṇṇo bhojanassa kālo nāma, tadañño vikālo. Aṭṭhakathāyaṃ pana dutiyapadena rattibhojanassa paṭikkhittattā ‘‘atikkante majjhanhike yāva sūriyatthaṅgamanā bhojanaṃ vikālabhojanaṃ nāmā’’ti vuttaṃ.

    ദാരുമാസകോതി യേ വോഹാരം ഗച്ഛന്തീതി ഇതി-സദ്ദേന ഏവംപകാരേ ദസ്സേതി. അഞ്ഞേഹി ഗാഹാപനേ ഉപനിക്ഖിത്തസാദിയനേ ച പടിഗ്ഗഹണത്ഥോ ലബ്ഭതീതി ‘‘നേവ തം ഉഗ്ഗണ്ഹാതി, ന ഉഗ്ഗഹാപേതി, ന ഉപനിക്ഖിത്തം സാദിയതീ’’തി വുത്തം. അഥ വാ തിവിധം പടിഗ്ഗഹണം കായേന, വാചായ, മനസാതി. തത്ഥ കായേന പടിഗ്ഗഹണം ഉഗ്ഗണ്ഹനം, വാചായ പടിഗ്ഗഹണം ഉഗ്ഗഹാപനം, മനസാ പടിഗ്ഗഹണം സാദിയനന്തി തിവിധമ്പി പടിഗ്ഗഹണം ഏകജ്ഝം ഗഹേത്വാ പടിഗ്ഗഹണാതി വുത്തന്തി ആഹ ‘‘നേവ തം ഉഗ്ഗണ്ഹാതീ’’തിആദി. ഏസ നയോ ആമകധഞ്ഞപടിഗ്ഗഹണാതിആദീസുപി. നീവാരാദിഉപധഞ്ഞസ്സ സാലിആദിമൂലധഞ്ഞന്തോഗധത്താ വുത്തം ‘‘സത്തവിധസ്സാ’’തി. ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ച വസാനി ഭേസജ്ജാനി അച്ഛവസം, മച്ഛവസം, സുസുകാവസം, സൂകരവസം, ഗദ്രഭവസ’’ന്തി (മഹാവ॰ ൨൬൨) വുത്തത്താ ഇദം ഓദിസ്സ അനുഞ്ഞാതം നാമ. തസ്സ പന ‘‘കാലേ പടിഗ്ഗഹിത’’ന്തി (മഹാവ॰ ൨൬൨) വുത്തത്താ പടിഗ്ഗഹണം വട്ടതി സതി പച്ചയേതി ആഹ ‘‘അഞ്ഞത്ര ഓദിസ്സ അനുഞ്ഞാതാ’’തി.

    Dārumāsakoti ye vohāraṃ gacchantīti iti-saddena evaṃpakāre dasseti. Aññehi gāhāpane upanikkhittasādiyane ca paṭiggahaṇattho labbhatīti ‘‘neva taṃ uggaṇhāti, na uggahāpeti, na upanikkhittaṃ sādiyatī’’ti vuttaṃ. Atha vā tividhaṃ paṭiggahaṇaṃ kāyena, vācāya, manasāti. Tattha kāyena paṭiggahaṇaṃ uggaṇhanaṃ, vācāya paṭiggahaṇaṃ uggahāpanaṃ, manasā paṭiggahaṇaṃ sādiyananti tividhampi paṭiggahaṇaṃ ekajjhaṃ gahetvā paṭiggahaṇāti vuttanti āha ‘‘neva taṃ uggaṇhātī’’tiādi. Esa nayo āmakadhaññapaṭiggahaṇātiādīsupi. Nīvārādiupadhaññassa sāliādimūladhaññantogadhattā vuttaṃ ‘‘sattavidhassā’’ti. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, pañca vasāni bhesajjāni acchavasaṃ, macchavasaṃ, susukāvasaṃ, sūkaravasaṃ, gadrabhavasa’’nti (mahāva. 262) vuttattā idaṃ odissa anuññātaṃ nāma. Tassa pana ‘‘kāle paṭiggahita’’nti (mahāva. 262) vuttattā paṭiggahaṇaṃ vaṭṭati sati paccayeti āha ‘‘aññatra odissa anuññātā’’ti.

    സാരുപ്പേന വഞ്ചനം രൂപകൂടം, പതിരൂപേന വഞ്ചനാതി അത്ഥോ. അങ്ഗേന അത്തനോ സരീരാവയവേന വഞ്ചനം അങ്ഗകൂടം. ഗണ്ഹനവസേന വഞ്ചനം ഗഹണകൂടം. പടിച്ഛന്നം കത്വാ വഞ്ചനം പടിച്ഛന്നകൂടം. അക്കമതീതി നിപ്പീളേതി, പുബ്ബഭാഗേ അക്കമതീതി സമ്ബന്ധോ. ഹദയന്തി നാളിആദിമാനഭാജനാനം അബ്ഭന്തരം. തേലാദീനം നാളിആദീഹി മിനനകാലേ ഉസ്സാപിതാ സിഖായേവ സിഖാഭേദോ, തസ്സാ ഹാപനം. കേചീതി സാരസമാസാചരിയാ ഉത്തരവിഹാരവാസിനോ ച.

    Sāruppena vañcanaṃ rūpakūṭaṃ, patirūpena vañcanāti attho. Aṅgena attano sarīrāvayavena vañcanaṃ aṅgakūṭaṃ. Gaṇhanavasena vañcanaṃ gahaṇakūṭaṃ. Paṭicchannaṃ katvā vañcanaṃ paṭicchannakūṭaṃ. Akkamatīti nippīḷeti, pubbabhāge akkamatīti sambandho. Hadayanti nāḷiādimānabhājanānaṃ abbhantaraṃ. Telādīnaṃ nāḷiādīhi minanakāle ussāpitā sikhāyeva sikhābhedo, tassā hāpanaṃ. Kecīti sārasamāsācariyā uttaravihāravāsino ca.

    വധോതി മുട്ഠിപ്പഹാരകസാതാളനാദീഹി ഹിംസനം, വിഹേഠനന്തി അത്ഥോ. വിഹേഠനത്ഥോപി ഹി വധ-സദ്ദോ ദിസ്സതി ‘‘അത്താനം വധിത്വാ വധിത്വാ രോദതീ’’തിആദീസു. യഥാ ഹി അപടിഗ്ഗഹഭാവസാമഞ്ഞേ സതിപി പബ്ബജിതേഹി അപ്പടിഗ്ഗഹിതബ്ബവത്ഥുവിസേസഭാവസന്ദസ്സനത്ഥം ഇത്ഥികുമാരിദാസിദാസാദയോ വിഭാഗേന വുത്താ, ഏവം പരസ്സഹരണഭാവതോ അദിന്നാദാനഭാവസാമഞ്ഞേ സതിപി തുലാകൂടാദയോ അദിന്നാദാനവിസേസഭാവദസ്സനത്ഥം വിഭാഗേന വുത്താ. ന ഏവം പാണാതിപാതപരിയായസ്സ വധസ്സ പുന ഗഹണേ പയോജനം അത്ഥി, തത്ഥ സയംകാരോ, ഇധ പരംകാരോതി ച ന സക്കാ വത്തും ‘‘കായവചിപ്പയോഗസമുട്ഠാപികാ ചേതനാ ഛപ്പയോഗാ’’തി (ദീ॰ നി॰ ടീ॰ ൧.൧൦) വചനതോ, തസ്മാ യഥാവുത്തോ ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ യുത്തോ. അട്ഠകഥായം പന ‘‘വധോതി മാരണ’’ന്തി വുത്തം. തമ്പി പോഥനമേവ സന്ധായാതി ച സക്കാ വിഞ്ഞാതും മാരണസദ്ദസ്സ വിഹിംസനേപി ദിസ്സനതോ.

    Vadhoti muṭṭhippahārakasātāḷanādīhi hiṃsanaṃ, viheṭhananti attho. Viheṭhanatthopi hi vadha-saddo dissati ‘‘attānaṃ vadhitvā vadhitvā rodatī’’tiādīsu. Yathā hi apaṭiggahabhāvasāmaññe satipi pabbajitehi appaṭiggahitabbavatthuvisesabhāvasandassanatthaṃ itthikumāridāsidāsādayo vibhāgena vuttā, evaṃ parassaharaṇabhāvato adinnādānabhāvasāmaññe satipi tulākūṭādayo adinnādānavisesabhāvadassanatthaṃ vibhāgena vuttā. Na evaṃ pāṇātipātapariyāyassa vadhassa puna gahaṇe payojanaṃ atthi, tattha sayaṃkāro, idha paraṃkāroti ca na sakkā vattuṃ ‘‘kāyavacippayogasamuṭṭhāpikā cetanā chappayogā’’ti (dī. ni. ṭī. 1.10) vacanato, tasmā yathāvutto evamettha attho yutto. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘vadhoti māraṇa’’nti vuttaṃ. Tampi pothanameva sandhāyāti ca sakkā viññātuṃ māraṇasaddassa vihiṃsanepi dissanato.

    ചീവരപിണ്ഡപാതാനം യഥാക്കമം കായകുച്ഛിപരിഹരണമത്തജോതനായം അവിസേസതോ അട്ഠന്നം പരിക്ഖാരാനം തപ്പയോജനതാ സമ്ഭവതീതി ദസ്സേന്തോ ‘‘തേ സബ്ബേപീ’’തിആദിമാഹ. ഏതേപീതി നവപരിക്ഖാരികാദയോപി അപ്പിച്ഛാ ച സന്തുട്ഠാ ച. ന ഹി തത്തകേന മഹിച്ഛതാ അസന്തുട്ഠിതാ ഹോതീതി.

    Cīvarapiṇḍapātānaṃ yathākkamaṃ kāyakucchipariharaṇamattajotanāyaṃ avisesato aṭṭhannaṃ parikkhārānaṃ tappayojanatā sambhavatīti dassento ‘‘te sabbepī’’tiādimāha. Etepīti navaparikkhārikādayopi appicchā ca santuṭṭhā ca. Na hi tattakena mahicchatā asantuṭṭhitā hotīti.

    ചതൂസു ദിസാസു സുഖം വിഹരതി, തതോ ഏവ സുഖവിഹാരട്ഠാനഭൂതാ ചതസ്സോ ദിസാ അസ്സ സന്തീതി ചാതുദ്ദിസോ. തത്ഥ ചായം സത്തേ വാ സങ്ഖാരേ വാ ഭയേന നപ്പടിഹഞ്ഞതീതി അപ്പടിഘോ. ദ്വാദസവിധസ്സ സന്തോസസ്സ വസേന സന്തുസ്സനതോ സന്തുസ്സമാനോ. ഇതരീതരേനാതി ഉച്ചാവചേന പരിസ്സയാനം ബാഹിരാനം സീഹബ്യഗ്ഘാദീനം, അബ്ഭന്തരാനഞ്ച കാമച്ഛന്ദാദീനം കായചിത്തൂപദ്ദവാനം അഭിഭവനതോ പരിസ്സയാനം സഹിതാ. ബന്ധനഭാവകരഭയാഭാവേന അച്ഛമ്ഭി. ഏകോ അസഹായോ. തതോ ഏവ ഖഗ്ഗമിഗസിങ്ഗസദിസതായ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ ചരേയ്യാതി അത്ഥോ.

    Catūsu disāsu sukhaṃ viharati, tato eva sukhavihāraṭṭhānabhūtā catasso disā assa santīti cātuddiso. Tattha cāyaṃ satte vā saṅkhāre vā bhayena nappaṭihaññatīti appaṭigho. Dvādasavidhassa santosassa vasena santussanato santussamāno. Itarītarenāti uccāvacena parissayānaṃ bāhirānaṃ sīhabyagghādīnaṃ, abbhantarānañca kāmacchandādīnaṃ kāyacittūpaddavānaṃ abhibhavanato parissayānaṃ sahitā. Bandhanabhāvakarabhayābhāvena acchambhi. Eko asahāyo. Tato eva khaggamigasiṅgasadisatāya khaggavisāṇakappo careyyāti attho.

    ഛിന്നപക്ഖോ, അസഞ്ജാതപക്ഖോ വാ സകുണോ ഗന്തും ന സക്കോതീതി പക്ഖി-സദ്ദേന വിസേസേത്വാ സകുണോ പാളിയം വുത്തോതി ആഹ ‘‘പക്ഖയുത്തോ സകുണോ’’തി. യസ്സ സന്നിധികാരപരിഭോഗോ കിഞ്ചി ഠപേതബ്ബം സാപേക്ഖാഠപനഞ്ച നത്ഥി, താദിസോ അയം ഭിക്ഖൂതി ദസ്സേന്തോ ‘‘അയമേത്ഥ സങ്ഖേപത്ഥോ’’തിആദിമാഹ. അരിയന്തി അപേന്തി തതോ ദോസാ, തേഹി വാ ആരകാതി അരിയോതി ആഹ ‘‘അരിയേനാതി നിദ്ദോസേനാ’’തി. അജ്ഝത്തന്തി അത്തനി. നിദ്ദോസസുഖന്തി നിരാമിസസുഖം കിലേസവജ്ജരഹിതത്താ.

    Chinnapakkho, asañjātapakkho vā sakuṇo gantuṃ na sakkotīti pakkhi-saddena visesetvā sakuṇo pāḷiyaṃ vuttoti āha ‘‘pakkhayutto sakuṇo’’ti. Yassa sannidhikāraparibhogo kiñci ṭhapetabbaṃ sāpekkhāṭhapanañca natthi, tādiso ayaṃ bhikkhūti dassento ‘‘ayametthasaṅkhepattho’’tiādimāha. Ariyanti apenti tato dosā, tehi vā ārakāti ariyoti āha ‘‘ariyenāti niddosenā’’ti. Ajjhattanti attani. Niddosasukhanti nirāmisasukhaṃ kilesavajjarahitattā.

    യഥാവുത്തേ സീലസംവരേ പതിട്ഠിതസ്സേവ ഇന്ദ്രിയസംവരോ ഇച്ഛിതബ്ബോ തദധിട്ഠാനതോ തസ്സ ച പരിപാലകഭാവതോതി വുത്തം ‘‘സോ ഇമിനാ അരിയേന സീലക്ഖന്ധേന സമന്നാഗതോ ഭിക്ഖൂ’’തി. സേസപദേസൂതി ‘‘ന നിമിത്തഗ്ഗാഹീ ഹോതീ’’തിആദിപദേസു. അയം പനേത്ഥ സങ്ഖേപത്ഥോ – ന നിമിത്തഗ്ഗാഹീതി ഇത്ഥിപുരിസനിമിത്തം വാ സുഭനിമിത്താദികം വാ കിലേസവത്ഥുഭൂതം നിമിത്തം ന ഗണ്ഹാതി, ദിട്ഠമത്തേയേവ സണ്ഠാതി. നാനുബ്യഞ്ജനഗ്ഗാഹീതി കിലേസാനം അനു അനു ബ്യഞ്ജനതോ പാകടഭാവകരണതോ അനുബ്യഞ്ജനന്തിലദ്ധവോഹാരം ഹത്ഥപാദസിതഹസിതകഥിതവിലോകിതാദിഭേദം ആകാരം ന ഗണ്ഹാതി. യം തത്ഥ ഭൂതം, തദേവ ഗണ്ഹാതി. യത്വാധികരണമേനന്തിആദിമ്ഹി യംകാരണാ യസ്സ ചക്ഖുന്ദ്രിയാസംവരസ്സ ഹേതു ഏതം പുഗ്ഗലം സതികവാടേന ചക്ഖുന്ദ്രിയം അസംവുതം അപിഹിതചക്ഖുദ്വാരം ഹുത്വാ വിഹരന്തം ഏതേ അഭിജ്ഝാദയോ ധമ്മാ അന്വസ്സവേയ്യും അനുപ്പബന്ധേയ്യും. തസ്സ സംവരായ പടിപജ്ജതീതി തസ്സ ചക്ഖുന്ദ്രിയസ്സ സതികവാടേന പിദഹനത്ഥായ പടിപജ്ജതി. ഏവം പടിപജ്ജന്തോയേവ ച ‘‘രക്ഖതി ചക്ഖുന്ദ്രിയം, ചക്ഖുന്ദ്രിയേ സംവരം ആപജ്ജതീ’’തി വുച്ചതി. സോതേന സദ്ദം സുത്വാതിആദീസുപി ഏസേവ നയോ. ഏവമിദം സങ്ഖേപതോ രൂപാദീസു കിലേസാനുബന്ധനിമിത്താദിഗ്ഗാഹപരിവജ്ജനലക്ഖണം ഇന്ദ്രിയസംവരം സീലം വേദിതബ്ബം. അയമേത്ഥ സങ്ഖേപോ, വിത്ഥാരോ പന വിസുദ്ധിമഗ്ഗസംവണ്ണനാസു (വിസുദ്ധി॰ മഹാടീ॰ ൧.൧൩) വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബോ. കിലേസേഹി അനവസിത്തസുഖന്തിആദീസു രൂപാദീസു നിമിത്താദിഗ്ഗാഹപരിവജ്ജനലക്ഖണത്താ ഇന്ദ്രിയസംവരസ്സ കിലേസേഹി അനവസിത്തസുഖതാ അവികിണ്ണസുഖതാ ചസ്സ വുത്താ.

    Yathāvutte sīlasaṃvare patiṭṭhitasseva indriyasaṃvaro icchitabbo tadadhiṭṭhānato tassa ca paripālakabhāvatoti vuttaṃ ‘‘so iminā ariyena sīlakkhandhena samannāgato bhikkhū’’ti. Sesapadesūti ‘‘na nimittaggāhī hotī’’tiādipadesu. Ayaṃ panettha saṅkhepattho – na nimittaggāhīti itthipurisanimittaṃ vā subhanimittādikaṃ vā kilesavatthubhūtaṃ nimittaṃ na gaṇhāti, diṭṭhamatteyeva saṇṭhāti. Nānubyañjanaggāhīti kilesānaṃ anu anu byañjanato pākaṭabhāvakaraṇato anubyañjanantiladdhavohāraṃ hatthapādasitahasitakathitavilokitādibhedaṃ ākāraṃ na gaṇhāti. Yaṃ tattha bhūtaṃ, tadeva gaṇhāti. Yatvādhikaraṇamenantiādimhi yaṃkāraṇā yassa cakkhundriyāsaṃvarassa hetu etaṃ puggalaṃ satikavāṭena cakkhundriyaṃ asaṃvutaṃ apihitacakkhudvāraṃ hutvā viharantaṃ ete abhijjhādayo dhammā anvassaveyyuṃ anuppabandheyyuṃ. Tassa saṃvarāya paṭipajjatīti tassa cakkhundriyassa satikavāṭena pidahanatthāya paṭipajjati. Evaṃ paṭipajjantoyeva ca ‘‘rakkhati cakkhundriyaṃ, cakkhundriye saṃvaraṃ āpajjatī’’ti vuccati. Sotena saddaṃ sutvātiādīsupi eseva nayo. Evamidaṃ saṅkhepato rūpādīsu kilesānubandhanimittādiggāhaparivajjanalakkhaṇaṃ indriyasaṃvaraṃ sīlaṃ veditabbaṃ. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimaggasaṃvaṇṇanāsu (visuddhi. mahāṭī. 1.13) vuttanayeneva veditabbo. Kilesehi anavasittasukhantiādīsu rūpādīsu nimittādiggāhaparivajjanalakkhaṇattā indriyasaṃvarassa kilesehi anavasittasukhatā avikiṇṇasukhatā cassa vuttā.

    അഭിക്കമനം അഭിക്കന്തോ, പുരതോ ഗമനം. പടിക്കമനം പടിക്കന്തോ, പച്ചാഗമനം. തദുഭയമ്പി ചതൂസു ഇരിയാപഥേസു ലബ്ഭതി. ഗമനേ താവ പുരതോ കായം അഭിഹരന്തോ അഭിക്കമതി നാമ, പടിനിവത്തേന്തോ പടിക്കമതി നാമ. ഠാനേപി ഠിതകോവ കായം പുരതോ ഓണമന്തോ അഭിക്കമതി നാമ, പച്ഛതോ അപനാമേന്തോ പടിക്കമതി നാമ. നിസജ്ജായപി നിസിന്നകോവ ആസനസ്സ പുരിമഅങ്ഗാഭിമുഖോ സംസരന്തോ അഭിക്കമതി നാമ, പച്ഛിമം അങ്ഗപ്പദേസം പച്ചാസംസരന്തോ പടിക്കമതി നാമ. നിപജ്ജായപി ഏസേവ നയോ.

    Abhikkamanaṃ abhikkanto, purato gamanaṃ. Paṭikkamanaṃ paṭikkanto, paccāgamanaṃ. Tadubhayampi catūsu iriyāpathesu labbhati. Gamane tāva purato kāyaṃ abhiharanto abhikkamati nāma, paṭinivattento paṭikkamati nāma. Ṭhānepi ṭhitakova kāyaṃ purato oṇamanto abhikkamati nāma, pacchato apanāmento paṭikkamati nāma. Nisajjāyapi nisinnakova āsanassa purimaaṅgābhimukho saṃsaranto abhikkamati nāma, pacchimaṃ aṅgappadesaṃ paccāsaṃsaranto paṭikkamati nāma. Nipajjāyapi eseva nayo.

    സാത്ഥകസമ്പജഞ്ഞന്തിആദീസു സമന്തതോ പകാരേഹി, പകട്ഠം വാ സവിസേസം ജാനാതീതി സമ്പജാനോ, സമ്പജാനസ്സ ഭാവോ സമ്പജഞ്ഞം, തഥാപവത്തം ഞാണം. ധമ്മതോ വഡ്ഢിസങ്ഖാതേന സഹ അത്ഥേന വത്തതീതി സാത്ഥകം, അഭിക്കന്താദിസാത്ഥകസ്സ സമ്പജഞ്ഞം സാത്ഥകസമ്പജഞ്ഞം. സപ്പായസ്സ അത്തനോ ഉപകാരാവഹസ്സ സമ്പജഞ്ഞം സപ്പായസമ്പജഞ്ഞം. അഭിക്കമാദീസു ഭിക്ഖാചാരഗോചരേ, അഞ്ഞത്ഥാപി പവത്തേസു അവിജഹിതകമ്മട്ഠാനസങ്ഖാതേ ഗോചരേ സമ്പജഞ്ഞം ഗോചരസമ്പജഞ്ഞം. അഭിക്കമാദീസു അസമ്മുയ്ഹനമേവ സമ്പജഞ്ഞം അസമ്മോഹസമ്പജഞ്ഞം. തത്ഥ (ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൨൧൪; മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൧൦൯) അഭിക്കമനചിത്തേ ഉപ്പന്നേ ചിത്തവസേനേവ അഗന്ത്വാ ‘‘കിന്നു മേ ഏത്ഥ ഗതേന അത്ഥോ അത്ഥി നത്ഥീ’’തി അത്ഥാനത്ഥം പരിഗ്ഗഹേത്വാ അത്ഥപരിഗ്ഗഹണം സാത്ഥകസമ്പജഞ്ഞം. തത്ഥ ച അത്ഥോതി ചേതിയദസ്സനബോധിദസ്സനസങ്ഘദസ്സനഥേരദസ്സനഅസുഭദസ്സനാദിവസേന ധമ്മതോ വഡ്ഢി. ചേതിയം വാ ബോധിം വാ ദിസ്വാപി ഹി ബുദ്ധാരമ്മണം, സങ്ഘദസ്സനേന സങ്ഘാരമ്മണം പീതിം ഉപ്പാദേത്വാ തദേവ ഖയവയതോ സമ്മസന്തോ അരഹത്തം പാപുണാതി. ഥേരേ ദിസ്വാ തേസം ഓവാദേ പതിട്ഠായ അസുഭം ദിസ്വാ തത്ഥ പഠമജ്ഝാനം ഉപ്പാദേത്വാ തദേവ ഖയവയതോ സമ്മസന്തോ അരഹത്തം പാപുണാതി, തസ്മാ ഏതേസം ദസ്സനം ‘‘സാത്ഥക’’ന്തി വുത്തം. കേചി പന ‘‘ആമിസതോപി വഡ്ഢി അത്ഥോയേവ തം നിസ്സായ ബ്രഹ്മചരിയാനുഗ്ഗഹായ പടിപന്നത്താ’’തി വദന്തി.

    Sātthakasampajaññantiādīsu samantato pakārehi, pakaṭṭhaṃ vā savisesaṃ jānātīti sampajāno, sampajānassa bhāvo sampajaññaṃ, tathāpavattaṃ ñāṇaṃ. Dhammato vaḍḍhisaṅkhātena saha atthena vattatīti sātthakaṃ, abhikkantādisātthakassa sampajaññaṃ sātthakasampajaññaṃ. Sappāyassa attano upakārāvahassa sampajaññaṃ sappāyasampajaññaṃ. Abhikkamādīsu bhikkhācāragocare, aññatthāpi pavattesu avijahitakammaṭṭhānasaṅkhāte gocare sampajaññaṃ gocarasampajaññaṃ. Abhikkamādīsu asammuyhanameva sampajaññaṃ asammohasampajaññaṃ. Tattha (dī. ni. aṭṭha. 1.214; ma. ni. aṭṭha. 1.109) abhikkamanacitte uppanne cittavaseneva agantvā ‘‘kinnu me ettha gatena attho atthi natthī’’ti atthānatthaṃ pariggahetvā atthapariggahaṇaṃ sātthakasampajaññaṃ. Tattha ca atthoti cetiyadassanabodhidassanasaṅghadassanatheradassanaasubhadassanādivasena dhammato vaḍḍhi. Cetiyaṃ vā bodhiṃ vā disvāpi hi buddhārammaṇaṃ, saṅghadassanena saṅghārammaṇaṃ pītiṃ uppādetvā tadeva khayavayato sammasanto arahattaṃ pāpuṇāti. There disvā tesaṃ ovāde patiṭṭhāya asubhaṃ disvā tattha paṭhamajjhānaṃ uppādetvā tadeva khayavayato sammasanto arahattaṃ pāpuṇāti, tasmā etesaṃ dassanaṃ ‘‘sātthaka’’nti vuttaṃ. Keci pana ‘‘āmisatopi vaḍḍhi atthoyeva taṃ nissāya brahmacariyānuggahāya paṭipannattā’’ti vadanti.

    തസ്മിം പന ഗമനേ സപ്പായാസപ്പായം പരിഗ്ഗഹേത്വാ സപ്പായപരിഗ്ഗണ്ഹനം സപ്പായസമ്പജഞ്ഞം. സേയ്യഥിദം – ചേതിയദസ്സനം താവ സാത്ഥം. സചേ പന ചേതിയസ്സ മഹാപൂജായ ദസദ്വാദസയോജനന്തരേ പരിസാ സന്നിപതന്തി, അത്തനോ വിഭവാനുരൂപം ഇത്ഥിയോപി പുരിസാപി അലങ്കതപടിയത്താ ചിത്തകമ്മരൂപകാനി വിയ സഞ്ചരന്തി. തത്ര ചസ്സ ഇട്ഠേ ആരമ്മണേ ലോഭോ, അനിട്ഠേ പടിഘോ, അസമപേക്ഖനേ മോഹോ ഉപ്പജ്ജതി, കായസംസഗ്ഗാപത്തിം വാ ആപജ്ജതി, ജീവിതബ്രഹ്മചരിയാനം വാ അന്തരായോ ഹോതി. ഏവം തം ഠാനം അസപ്പായം ഹോതി, വുത്തപ്പകാരഅന്തരായാഭാവേ സപ്പായം. ബോധിദസ്സനേപി ഏസേവ നയോ. സങ്ഘദസ്സനമ്പി സാത്ഥം. സചേ പന അന്തോഗാമേ മഹാമണ്ഡപം കാരേത്വാ സബ്ബരത്തിം ധമ്മസ്സവനം കരോന്തേസു മനുസ്സേസു വുത്തപ്പകാരേനേവ ജനസന്നിപാതോ ചേവ അന്തരായോ ച ഹോതി. ഏവം തം ഠാനം അസപ്പായം, അന്തരായാഭാവേ സപ്പായം. മഹാപരിസാപരിവാരാനം ഥേരാനം ദസ്സനേപി ഏസേവ നയോ. അസുഭദസ്സനമ്പി സാത്ഥം മഗ്ഗഫലാധിഗമഹേതുഭാവതോ. ദന്തകട്ഠത്ഥായ സാമണേരം ഗഹേത്വാ ഗതദഹരഭിക്ഖുനോ വത്ഥുപേത്ഥ കഥേതബ്ബം. ഏവം സാത്ഥമ്പി പനേതം പുരിസസ്സ മാതുഗാമാസുഭം അസപ്പായം, മാതുഗാമസ്സ ച പുരിസാസുഭം. സഭാഗമേവ സപ്പായന്തി ഏവം സപ്പായപരിഗ്ഗണ്ഹനം സപ്പായസമ്പജഞ്ഞം നാമ.

    Tasmiṃ pana gamane sappāyāsappāyaṃ pariggahetvā sappāyapariggaṇhanaṃ sappāyasampajaññaṃ. Seyyathidaṃ – cetiyadassanaṃ tāva sātthaṃ. Sace pana cetiyassa mahāpūjāya dasadvādasayojanantare parisā sannipatanti, attano vibhavānurūpaṃ itthiyopi purisāpi alaṅkatapaṭiyattā cittakammarūpakāni viya sañcaranti. Tatra cassa iṭṭhe ārammaṇe lobho, aniṭṭhe paṭigho, asamapekkhane moho uppajjati, kāyasaṃsaggāpattiṃ vā āpajjati, jīvitabrahmacariyānaṃ vā antarāyo hoti. Evaṃ taṃ ṭhānaṃ asappāyaṃ hoti, vuttappakāraantarāyābhāve sappāyaṃ. Bodhidassanepi eseva nayo. Saṅghadassanampi sātthaṃ. Sace pana antogāme mahāmaṇḍapaṃ kāretvā sabbarattiṃ dhammassavanaṃ karontesu manussesu vuttappakāreneva janasannipāto ceva antarāyo ca hoti. Evaṃ taṃ ṭhānaṃ asappāyaṃ, antarāyābhāve sappāyaṃ. Mahāparisāparivārānaṃ therānaṃ dassanepi eseva nayo. Asubhadassanampi sātthaṃ maggaphalādhigamahetubhāvato. Dantakaṭṭhatthāya sāmaṇeraṃ gahetvā gatadaharabhikkhuno vatthupettha kathetabbaṃ. Evaṃ sātthampi panetaṃ purisassa mātugāmāsubhaṃ asappāyaṃ, mātugāmassa ca purisāsubhaṃ. Sabhāgameva sappāyanti evaṃ sappāyapariggaṇhanaṃ sappāyasampajaññaṃ nāma.

    ഏവം പരിഗ്ഗഹിതസാത്ഥകസപ്പായസ്സ പന അട്ഠതിംസായ കമ്മട്ഠാനേസു അത്തനോ ചിത്തരുചിയം കമ്മട്ഠാനസങ്ഖാതം ഗോചരം ഉഗ്ഗഹേത്വാ ഭിക്ഖാചാരഗോചരേ തം ഗഹേത്വാവ ഗമനം ഗോചരസമ്പജഞ്ഞം നാമ.

    Evaṃ pariggahitasātthakasappāyassa pana aṭṭhatiṃsāya kammaṭṭhānesu attano cittaruciyaṃ kammaṭṭhānasaṅkhātaṃ gocaraṃ uggahetvā bhikkhācāragocare taṃ gahetvāva gamanaṃ gocarasampajaññaṃ nāma.

    അഭിക്കമാദീസു പന അസമ്മുയ്ഹനം അസമ്മോഹസമ്പജഞ്ഞം. തം ഏവം വേദിതബ്ബം – ഇധ ഭിക്ഖു അഭിക്കമന്തോ വാ പടിക്കമന്തോ വാ യഥാ അന്ധപുഥുജ്ജനാ അഭിക്കമാദീസു ‘‘അത്താ അഭിക്കമതി, അത്തനാ അഭിക്കമോ നിബ്ബത്തിതോ’’തി വാ, ‘‘അഹം അഭിക്കമാമി, മയാ അഭിക്കമോ നിബ്ബത്തിതോ’’തി വാ സമ്മുയ്ഹന്തി, തഥാ അസമ്മുയ്ഹന്തോ ‘‘അഭിക്കമാമീ’’തി ചിത്തേ ഉപ്പജ്ജമാനേ തേനേവ ചിത്തേന സദ്ധിം ചിത്തസമുട്ഠാനാ വായോധാതു വിഞ്ഞത്തിം ജനയമാനാ ഉപ്പജ്ജതി, ഇതി ചിത്തകിരിയവായോധാതുവിപ്ഫാരവസേന അയം കായസമ്മതോ അട്ഠിസങ്ഘാടോ അഭിക്കമതി, തസ്സേവം അഭിക്കമതോ ഏകേകപദുദ്ധരണേ പഥവീധാതു, ആപോധാതൂതി ദ്വേ ധാതുയോ ഓമത്താ ഹോന്തി മന്ദാ, ഇതരാ ദ്വേ അധിമത്താ ഹോന്തി ബലവതിയോ. തഥാ അതിഹരണവീതിഹരണേസു. വോസ്സജ്ജനേ തേജോധാതു, വായോധാതൂതി ദ്വേ ധാതുയോ ഓമത്താ ഹോന്തി മന്ദാ, ഇതരാ ദ്വേ അധിമത്താ ബലവതിയോ. തഥാ സന്നിക്ഖേപനസന്നിരുമ്ഭനേസു. തത്ഥ ഉദ്ധരണേ പവത്താ രൂപാരൂപധമ്മാ അതിഹരണം ന പാപുണന്തി, തഥാ അതിഹരണേ പവത്താ വീതിഹരണം, വീതിഹരണേ പവത്താ വോസ്സജ്ജനം, വോസ്സജ്ജനേ പവത്താ സന്നിക്ഖേപനം, സന്നിക്ഖേപനേ പവത്താ സന്നിരുമ്ഭനം ന പാപുണന്തി. തത്ഥ തത്ഥേവ പബ്ബപബ്ബം സന്നിസന്ധി ഓധിഓധി ഹുത്വാ തത്തകപാലേ പക്ഖിത്തതിലം വിയ പടപടായന്താ ഭിജ്ജന്തി. തത്ഥ കോ ഏകോ അഭിക്കമതി, കസ്സ വാ ഏകസ്സ അഭിക്കമനം? പരമത്ഥതോ ഹി ധാതൂനംയേവ ഗമനം, ധാതൂനം ഠാനം, ധാതൂനം നിസജ്ജനം, ധാതൂനം സയനം. തസ്മിം തസ്മിഞ്ഹി കോട്ഠാസേ സദ്ധിം രൂപേന –

    Abhikkamādīsu pana asammuyhanaṃ asammohasampajaññaṃ. Taṃ evaṃ veditabbaṃ – idha bhikkhu abhikkamanto vā paṭikkamanto vā yathā andhaputhujjanā abhikkamādīsu ‘‘attā abhikkamati, attanā abhikkamo nibbattito’’ti vā, ‘‘ahaṃ abhikkamāmi, mayā abhikkamo nibbattito’’ti vā sammuyhanti, tathā asammuyhanto ‘‘abhikkamāmī’’ti citte uppajjamāne teneva cittena saddhiṃ cittasamuṭṭhānā vāyodhātu viññattiṃ janayamānā uppajjati, iti cittakiriyavāyodhātuvipphāravasena ayaṃ kāyasammato aṭṭhisaṅghāṭo abhikkamati, tassevaṃ abhikkamato ekekapaduddharaṇe pathavīdhātu, āpodhātūti dve dhātuyo omattā honti mandā, itarā dve adhimattā honti balavatiyo. Tathā atiharaṇavītiharaṇesu. Vossajjane tejodhātu, vāyodhātūti dve dhātuyo omattā honti mandā, itarā dve adhimattā balavatiyo. Tathā sannikkhepanasannirumbhanesu. Tattha uddharaṇe pavattā rūpārūpadhammā atiharaṇaṃ na pāpuṇanti, tathā atiharaṇe pavattā vītiharaṇaṃ, vītiharaṇe pavattā vossajjanaṃ, vossajjane pavattā sannikkhepanaṃ, sannikkhepane pavattā sannirumbhanaṃ na pāpuṇanti. Tattha tattheva pabbapabbaṃ sannisandhi odhiodhi hutvā tattakapāle pakkhittatilaṃ viya paṭapaṭāyantā bhijjanti. Tattha ko eko abhikkamati, kassa vā ekassa abhikkamanaṃ? Paramatthato hi dhātūnaṃyeva gamanaṃ, dhātūnaṃ ṭhānaṃ, dhātūnaṃ nisajjanaṃ, dhātūnaṃ sayanaṃ. Tasmiṃ tasmiñhi koṭṭhāse saddhiṃ rūpena –

    ‘‘അഞ്ഞം ഉപ്പജ്ജതേ ചിത്തം, അഞ്ഞം ചിത്തം നിരുജ്ഝതി;

    ‘‘Aññaṃ uppajjate cittaṃ, aññaṃ cittaṃ nirujjhati;

    അവീചിമനുസമ്ബന്ധോ, നദീസോതോവ വത്തതീ’’തി. (ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൨൧൪; മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൧൦൯; സം॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൩.൫.൩൬൮);

    Avīcimanusambandho, nadīsotova vattatī’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.214; ma. ni. aṭṭha. 1.109; saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.368);

    ഏവം അഭിക്കമാദീസു അസമ്മുയ്ഹനം അസമ്മോഹസമ്പജഞ്ഞം നാമാതി. പച്ചയസമ്പത്തിന്തി പച്ചയപാരിപൂരിം. ഇമേ ചത്താരോതി സീലസംവരോ, സന്തോസോ, ഇന്ദ്രിയസംവരോ, സതിസമ്പജഞ്ഞന്തി ഇമേ ചത്താരോ അരഞ്ഞവാസസ്സ സമ്ഭാരാ . വത്തബ്ബതം ആപജ്ജതീതി ‘‘അസുകസ്സ ഭിക്ഖുനോ അരഞ്ഞേ തിരച്ഛാനഗതാനം വിയ വനചരകാനം വിയ ച നിവാസമത്തമേവ, ന അരഞ്ഞവാസാനുച്ഛവികാ കാചി സമ്മാപടിപത്തീ’’തി അപവാദവസേന വത്തബ്ബതം, ആരഞ്ഞകേഹി വാ തിരച്ഛാനഗതേഹി വനചരകവിസഭാഗജനേഹി വിപ്പടിപത്തിവസേന വത്ഥബ്ബതം ആപജ്ജതി. ഭേരവസദ്ദം സാവേന്തി, താവതാ അപലായന്താനം ഹത്ഥേഹി സീസം…പേ॰… കരോന്തി. കാളകസദിസത്താ കാളകം, വീതിക്കമസങ്ഖാതം ഥുല്ലവജ്ജം. തിലകസദിസത്താ തിലകം, മിച്ഛാവിതക്കസങ്ഖാതം അണുമത്തവജ്ജം. ന്തി പീതിം. വിഭൂതഭാവേന ഉപട്ഠാനതോ ഖയതോ സമ്മസന്തോ.

    Evaṃ abhikkamādīsu asammuyhanaṃ asammohasampajaññaṃ nāmāti. Paccayasampattinti paccayapāripūriṃ. Ime cattāroti sīlasaṃvaro, santoso, indriyasaṃvaro, satisampajaññanti ime cattāro araññavāsassa sambhārā . Vattabbataṃ āpajjatīti ‘‘asukassa bhikkhuno araññe tiracchānagatānaṃ viya vanacarakānaṃ viya ca nivāsamattameva, na araññavāsānucchavikā kāci sammāpaṭipattī’’ti apavādavasena vattabbataṃ, āraññakehi vā tiracchānagatehi vanacarakavisabhāgajanehi vippaṭipattivasena vatthabbataṃ āpajjati. Bheravasaddaṃ sāventi, tāvatā apalāyantānaṃ hatthehi sīsaṃ…pe… karonti. Kāḷakasadisattā kāḷakaṃ, vītikkamasaṅkhātaṃ thullavajjaṃ. Tilakasadisattā tilakaṃ, micchāvitakkasaṅkhātaṃ aṇumattavajjaṃ. Tanti pītiṃ. Vibhūtabhāvena upaṭṭhānato khayato sammasanto.

    വിവിത്തന്തി ജനവിവിത്തം. തേനാഹ ‘‘സുഞ്ഞ’’ന്തി. തം പന ജനസദ്ദനിഗ്ഘോസാഭാവേന വേദിതബ്ബം സദ്ദകണ്ടകത്താ ഝാനസ്സാതി ആഹ ‘‘അപ്പസദ്ദം അപ്പനിഗ്ഘോസന്തി അത്ഥോ’’തി. ഏതദേവാതി നിസ്സദ്ദതംയേവ. വിഹാരോ പാകാരപരിച്ഛിന്നോ സകലോ ആവാസോ. അഡ്ഢയോഗോ ദീഘപാസാദോ, ‘‘ഗരുളസണ്ഠാനപാസാദോ’’തിപി വദന്തി. പാസാദോ ചതുരസ്സപാസാദോ. ഹമ്മിയം മുണ്ഡച്ഛദനപാസാദോ. അട്ടോ പടിരാജൂനം പടിബാഹനയോഗ്ഗോ ചതുപ്പഞ്ചഭൂമകോ പതിസ്സയവിസേസോ. മാളോ ഏകകൂടസങ്ഗഹിതോ അനേകകോണവന്തോ പതിസ്സയവിസേസോ. അപരോ നയോ – വിഹാരോ നാമ ദീഘമുഖപാസാദോ. അഡ്ഢയോഗോ ഏകപസ്സച്ഛദനകസേനാസനം. തസ്സ കിര ഏകപസ്സേ ഭിത്തി ഉച്ചതരാ ഹോതി, ഇതരപസ്സേ നീചാ. ഏതേന തം ഏകപസ്സച്ഛദനകം ഹോതി. പാസാദോ നാമ ആയതചതുരസ്സപാസാദോ. ഹമ്മിയം മുണ്ഡച്ഛദനം ചന്ദികങ്ഗണയുത്തം. ഗുഹാ നാമ കേവലാ പബ്ബതഗുഹാ. ലേണം ദ്വാരബദ്ധം പബ്ഭാരം. മണ്ഡപോതി സാഖാമണ്ഡപോ. ആവസഥഭൂതം സേനാസനം വിഹരിതബ്ബട്ഠേന വിഹാരസേനാസനം. മസാരകാദി മഞ്ചപീഠം തത്ഥ അത്ഥരിതബ്ബഭിസി ഉപധാനഞ്ച മഞ്ചപീഠസമ്ബന്ധതോ മഞ്ചപീഠസേനാസനം. ചിമിലികാദി ഭൂമിയം സന്ഥരിതബ്ബതായ സന്ഥതസേനാസനം. അഭിസങ്ഖതാഭാവതോ കേവലം സയനസ്സ നിസജ്ജായ ച ഓകാസഭൂതം രുക്ഖമൂലാദി പടിക്കമിതബ്ബട്ഠാനം ഓകാസസേനാസനം. സേനാസനഗ്ഗഹണേന ഗഹിതമേവാതി ‘‘വിവിത്തം സേനാസന’’ന്തി ഇമിനാ സേനാസനഗ്ഗഹണേന ഗഹിതമേവ സാമഞ്ഞജോതനാഭാവതോ.

    Vivittanti janavivittaṃ. Tenāha ‘‘suñña’’nti. Taṃ pana janasaddanigghosābhāvena veditabbaṃ saddakaṇṭakattā jhānassāti āha ‘‘appasaddaṃ appanigghosanti attho’’ti. Etadevāti nissaddataṃyeva. Vihāro pākāraparicchinno sakalo āvāso. Aḍḍhayogo dīghapāsādo, ‘‘garuḷasaṇṭhānapāsādo’’tipi vadanti. Pāsādo caturassapāsādo. Hammiyaṃ muṇḍacchadanapāsādo. Aṭṭo paṭirājūnaṃ paṭibāhanayoggo catuppañcabhūmako patissayaviseso. Māḷo ekakūṭasaṅgahito anekakoṇavanto patissayaviseso. Aparo nayo – vihāro nāma dīghamukhapāsādo. Aḍḍhayogo ekapassacchadanakasenāsanaṃ. Tassa kira ekapasse bhitti uccatarā hoti, itarapasse nīcā. Etena taṃ ekapassacchadanakaṃ hoti. Pāsādo nāma āyatacaturassapāsādo. Hammiyaṃ muṇḍacchadanaṃ candikaṅgaṇayuttaṃ. Guhā nāma kevalā pabbataguhā. Leṇaṃ dvārabaddhaṃ pabbhāraṃ. Maṇḍapoti sākhāmaṇḍapo. Āvasathabhūtaṃ senāsanaṃ viharitabbaṭṭhena vihārasenāsanaṃ. Masārakādi mañcapīṭhaṃ tattha attharitabbabhisi upadhānañca mañcapīṭhasambandhato mañcapīṭhasenāsanaṃ. Cimilikādi bhūmiyaṃ santharitabbatāya santhatasenāsanaṃ. Abhisaṅkhatābhāvato kevalaṃ sayanassa nisajjāya ca okāsabhūtaṃ rukkhamūlādi paṭikkamitabbaṭṭhānaṃ okāsasenāsanaṃ. Senāsanaggahaṇena gahitamevāti ‘‘vivittaṃ senāsana’’nti iminā senāsanaggahaṇena gahitameva sāmaññajotanābhāvato.

    യദി ഏവം കസ്മാ ‘‘അരഞ്ഞ’’ന്തി വുത്തന്തി ആഹ ‘‘ഇമസ്സ പനാ’’തിആദി. ഭിക്ഖുനീനം വസേന ആഗതന്തി ഇദം വിനയേ തഥാ ആഗതം സന്ധായ വുത്തം , അഭിധമ്മേപി (വിഭ॰ ൫൨൯) പന ‘‘അരഞ്ഞന്തി നിക്ഖമിത്വാ ബഹി ഇന്ദഖിലാ സബ്ബമേതം അരഞ്ഞ’’ന്തി ആഗതമേവ. തത്ഥ ഹി യം ന ഗാമപ്പദേസന്തോഗധം, തം അരഞ്ഞന്തി നിപ്പരിയായവസേന തഥാ വുത്തം. ധുതങ്ഗനിദ്ദേസേ (വിസുദ്ധി॰ ൧.൩൧) യം വുത്തം, തം യുത്തം, തസ്മാ തത്ഥ വുത്തനയേന ഗഹേതബ്ബന്തി അധിപ്പായോ. രുക്ഖമൂലന്തി രുക്ഖസമീപം. വുത്തഞ്ഹേതം ‘‘യാവതാ മജ്ഝന്ഹികേ കാലേ സമന്താ ഛായാ ഫരതി, നിവാതേ പണ്ണാനി പതന്തി, ഏത്താവതാ രുക്ഖമൂല’’ന്തി. സേല-സദ്ദോ അവിസേസതോ പബ്ബതപരിയായോതി കത്വാ വുത്തം ‘‘പബ്ബതന്തി സേല’’ന്തി, ന സിലാമയമേവ. പംസുമയാദികോ ഹി തിവിധോപി പബ്ബതോ ഏവാതി. വിവരന്തി ദ്വിന്നം പബ്ബതാനം മിഥോ ആസന്നതരേ ഠിതാനം ഓവരകാദിസദിസം വിവരം. ഏകസ്മിംയേവ വാ പബ്ബതേ. ഉമങ്ഗസദിസന്തി സുദുങ്ഗാസദിസം. മനുസ്സാനം അനുപചാരട്ഠാനന്തി പകതിസഞ്ചാരവസേന മനുസ്സേഹി ന സഞ്ചരിതബ്ബട്ഠാനം. ആദി-സദ്ദേന ‘‘വനപത്ഥന്തി വനസണ്ഡാനമേതം സേനാസനാനം അധിവചനം. വനപത്ഥന്തി ഭിംസനകാനമേതം. വനപത്ഥന്തി സലോമഹംസാനമേതം. വനപത്ഥന്തി പരിയന്താനമേതം. വനപത്ഥന്തി ന മനുസ്സൂപചാരാനമേതം സേനാസനാനം അധിവചന’’ന്തി (വിഭ॰ ൫൩൧) ഇമം പാളിപ്പദേസം സങ്ഗണ്ഹാതി. അച്ഛന്നന്തി കേനചി ഛദനേന അന്തമസോ രുക്ഖസാഖായപി ന ഛാദിതം. നിക്കഡ്ഢിത്വാതി നീഹരിത്വാ. പബ്ഭാരലേണസദിസേതി പബ്ഭാരസദിസേ, ലേണസദിസേ വാ.

    Yadi evaṃ kasmā ‘‘arañña’’nti vuttanti āha ‘‘imassa panā’’tiādi. Bhikkhunīnaṃ vasena āgatanti idaṃ vinaye tathā āgataṃ sandhāya vuttaṃ , abhidhammepi (vibha. 529) pana ‘‘araññanti nikkhamitvā bahi indakhilā sabbametaṃ arañña’’nti āgatameva. Tattha hi yaṃ na gāmappadesantogadhaṃ, taṃ araññanti nippariyāyavasena tathā vuttaṃ. Dhutaṅganiddese (visuddhi. 1.31) yaṃ vuttaṃ, taṃ yuttaṃ, tasmā tattha vuttanayena gahetabbanti adhippāyo. Rukkhamūlanti rukkhasamīpaṃ. Vuttañhetaṃ ‘‘yāvatā majjhanhike kāle samantā chāyā pharati, nivāte paṇṇāni patanti, ettāvatā rukkhamūla’’nti. Sela-saddo avisesato pabbatapariyāyoti katvā vuttaṃ ‘‘pabbatanti sela’’nti, na silāmayameva. Paṃsumayādiko hi tividhopi pabbato evāti. Vivaranti dvinnaṃ pabbatānaṃ mitho āsannatare ṭhitānaṃ ovarakādisadisaṃ vivaraṃ. Ekasmiṃyeva vā pabbate. Umaṅgasadisanti suduṅgāsadisaṃ. Manussānaṃ anupacāraṭṭhānanti pakatisañcāravasena manussehi na sañcaritabbaṭṭhānaṃ. Ādi-saddena ‘‘vanapatthanti vanasaṇḍānametaṃ senāsanānaṃ adhivacanaṃ. Vanapatthanti bhiṃsanakānametaṃ. Vanapatthanti salomahaṃsānametaṃ. Vanapatthanti pariyantānametaṃ. Vanapatthanti na manussūpacārānametaṃ senāsanānaṃ adhivacana’’nti (vibha. 531) imaṃ pāḷippadesaṃ saṅgaṇhāti. Acchannanti kenaci chadanena antamaso rukkhasākhāyapi na chāditaṃ. Nikkaḍḍhitvāti nīharitvā. Pabbhāraleṇasadiseti pabbhārasadise, leṇasadise vā.

    പിണ്ഡപാതപരിയേസനം പിണ്ഡപാതോ ഉത്തരപദലോപേനാതി ആഹ ‘‘പിണ്ഡപാതപരിയേസനതോ പടിക്കന്തോ’’തി. പല്ലങ്കന്തി ഏത്ഥ പരി-സദ്ദോ സമന്തതോതി ഏതസ്മിം അത്ഥേ, തസ്മാ വാമോരും ദക്ഖിണോരുഞ്ച സമം ഠപേത്വാ ഉഭോ പാദേ അഞ്ഞമഞ്ഞം സമ്ബന്ധേ കത്വാ നിസജ്ജാ പല്ലങ്കന്തി ആഹ ‘‘സമന്തതോ ഊരുബദ്ധാസന’’ന്തി. ഊരൂനം ബന്ധനവസേന നിസജ്ജാ പല്ലങ്കം. ആഭുജിത്വാതി ച യഥാ പല്ലങ്കവസേന നിസജ്ജാ ഹോതി, ഏവം ഉഭോ പാദേ ആഭുജിതേ സമിഞ്ജിതേ കത്വാ. തം പന ഉഭിന്നം പാദാനം തഥാസമ്ബന്ധതാകരണന്തി ആഹ ‘‘ബന്ധിത്വാ’’തി. ഹേട്ഠിമകായസ്സ അനുജുകം ഠപനം നിസജ്ജാവചനേനേവ ബോധിതന്തി ഉജും കായന്തി ഏത്ഥ കായ-സദ്ദോ ഉപരിമകായവിസയോതി ആഹ ‘‘ഉപരിമസരീരം ഉജുകം ഠപേത്വാ’’തി. തം പന ഉജുകം ഠപനം സരൂപതോ പയോജനതോ ച ദസ്സേതും ‘‘അട്ഠാരസാ’’തിആദി വുത്തം. ന പണമന്തീതി ന ഓണമന്തി. ന പരിപതതീതി ന വിഗച്ഛതി വീഥിം ന ലങ്ഘേതി, തതോ ഏവ പുബ്ബേനാപരം വിസേസസമ്പത്തിയാ കമ്മട്ഠാനം വുദ്ധിം ഫാതിം ഗച്ഛതി. പരിമുഖന്തി ഏത്ഥ പരി-സദ്ദോ അഭി-സദ്ദേന സമാനത്ഥോതി ആഹ ‘‘കമ്മട്ഠാനാഭിമുഖ’’ന്തി, ബഹിദ്ധാ പുഥുത്താരമ്മണതോ നിവാരേത്വാ കമ്മട്ഠാനംയേവ പുരക്ഖത്വാതി അത്ഥോ. സമീപത്ഥോ വാ പരി-സദ്ദോതി ദസ്സേന്തോ ‘‘മുഖസമീപേ വാ കത്വാ’’തി ആഹ. ഏത്ഥ ച യഥാ ‘‘വിവിത്തം സേനാസനം ഭജതീ’’തിആദിനാ ഭാവനാനുരൂപം സേനാസനം ദസ്സിതം, ഏവം നിസീദതീതി ഇമിനാ അലീനാനുദ്ധച്ചപക്ഖിയോ സന്തോ ഇരിയാപഥോ ദസ്സിതോ. ‘‘പല്ലങ്കം ആഭുജിത്വാ’’തി ഇമിനാ നിസജ്ജായ ദള്ഹഭാവോ. ‘‘പരിമുഖം സതിം ഉപട്ഠപേത്വാ’’തി ഇമിനാ ആരമ്മണപരിഗ്ഗഹൂപായോ.

    Piṇḍapātapariyesanaṃ piṇḍapāto uttarapadalopenāti āha ‘‘piṇḍapātapariyesanato paṭikkanto’’ti. Pallaṅkanti ettha pari-saddo samantatoti etasmiṃ atthe, tasmā vāmoruṃ dakkhiṇoruñca samaṃ ṭhapetvā ubho pāde aññamaññaṃ sambandhe katvā nisajjā pallaṅkanti āha ‘‘samantato ūrubaddhāsana’’nti. Ūrūnaṃ bandhanavasena nisajjā pallaṅkaṃ. Ābhujitvāti ca yathā pallaṅkavasena nisajjā hoti, evaṃ ubho pāde ābhujite samiñjite katvā. Taṃ pana ubhinnaṃ pādānaṃ tathāsambandhatākaraṇanti āha ‘‘bandhitvā’’ti. Heṭṭhimakāyassa anujukaṃ ṭhapanaṃ nisajjāvacaneneva bodhitanti ujuṃ kāyanti ettha kāya-saddo uparimakāyavisayoti āha ‘‘uparimasarīraṃ ujukaṃ ṭhapetvā’’ti. Taṃ pana ujukaṃ ṭhapanaṃ sarūpato payojanato ca dassetuṃ ‘‘aṭṭhārasā’’tiādi vuttaṃ. Na paṇamantīti na oṇamanti. Na paripatatīti na vigacchati vīthiṃ na laṅgheti, tato eva pubbenāparaṃ visesasampattiyā kammaṭṭhānaṃ vuddhiṃ phātiṃ gacchati. Parimukhanti ettha pari-saddo abhi-saddena samānatthoti āha ‘‘kammaṭṭhānābhimukha’’nti, bahiddhā puthuttārammaṇato nivāretvā kammaṭṭhānaṃyeva purakkhatvāti attho. Samīpattho vā pari-saddoti dassento ‘‘mukhasamīpe vā katvā’’ti āha. Ettha ca yathā ‘‘vivittaṃ senāsanaṃ bhajatī’’tiādinā bhāvanānurūpaṃ senāsanaṃ dassitaṃ, evaṃ nisīdatīti iminā alīnānuddhaccapakkhiyo santo iriyāpatho dassito. ‘‘Pallaṅkaṃ ābhujitvā’’ti iminā nisajjāya daḷhabhāvo. ‘‘Parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā’’ti iminā ārammaṇapariggahūpāyo.

    പരീതി പരിഗ്ഗഹട്ഠോ ‘‘പരിണായികാ’’തിആദീസു (ധ॰ സ॰ ൧൬, ൨൦) വിയ. മുഖന്തി നിയ്യാനട്ഠോ ‘‘സുഞ്ഞതവിമോക്ഖമുഖ’’ന്തിആദീസു വിയ. പടിപക്ഖതോ നിഗ്ഗമനട്ഠോ ഹി നിയ്യാനട്ഠോ, തസ്മാ പരിഗ്ഗഹിതനിയ്യാനം സതിന്തി സബ്ബഥാ ഗഹിതാസമ്മോസം പരിച്ചത്തസമ്മോസം സതിം കത്വാ, പരമസതിനേപക്കം ഉപട്ഠപേത്വാതി അത്ഥോ.

    Parīti pariggahaṭṭho ‘‘pariṇāyikā’’tiādīsu (dha. sa. 16, 20) viya. Mukhanti niyyānaṭṭho ‘‘suññatavimokkhamukha’’ntiādīsu viya. Paṭipakkhato niggamanaṭṭho hi niyyānaṭṭho, tasmā pariggahitaniyyānaṃ satinti sabbathā gahitāsammosaṃ pariccattasammosaṃ satiṃ katvā, paramasatinepakkaṃ upaṭṭhapetvāti attho.

    അഭിജ്ഝായതി ഗിജ്ഝതി അഭികങ്ഖതി ഏതായാതി അഭിജ്ഝാ, ലോഭോ. ലുജ്ജനട്ഠേനാതി ഭിജ്ജനട്ഠേന, ഖണേ ഖണേ ഭിജ്ജനട്ഠേനാതി അത്ഥോ. വിക്ഖമ്ഭനവസേനാതി ഏത്ഥ വിക്ഖമ്ഭനം അനുപ്പാദനം അപ്പവത്തനം പടിപക്ഖേന സുപ്പഹീനത്താ. പഹീനത്താതി ച പഹീനസദിസതം സന്ധായ വുത്തം ഝാനസ്സ അനധിഗതത്താ. തഥാപി നയിദം ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം വിയ സഭാവതോ വിഗതാഭിജ്ഝം, അഥ ഖോ ഭാവനാവസേന. തേനാഹ ‘‘ന ചക്ഖുവിഞ്ഞാണസദിസേനാ’’തി. ഏസേവ നയോതി യഥാ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം സഭാവേന വിഗതാഭിജ്ഝം അബ്യാപന്നഞ്ച ന ഭാവനായ വിക്ഖമ്ഭിതത്താ, ന ഏവമിദം. ഇദം പന ചിത്തം ഭാവനായ പരിസോധിതത്താ അബ്യാപന്നം വിഗതഥിനമിദ്ധം അനുദ്ധതം നിബ്ബിചികിച്ഛഞ്ചാതി അത്ഥോ. പുരിമപകതിന്തി പരിസുദ്ധപണ്ഡരസഭാവം. ‘‘യാ തസ്മിം സമയേ ചിത്തസ്സ അകല്യതാ’’തിആദിനാ (ധ॰ സ॰ ൧൧൬൨; വിഭ॰ ൫൪൬) ഥിനസ്സ, ‘‘യാ തസ്മിം സമയേ കായസ്സ അകല്യതാ’’തിആദിനാ (ധ॰ സ॰ ൧൧൬൩; വിഭ॰ ൫൪൬) ച മിദ്ധസ്സ അഭിധമ്മേ നിദ്ദിട്ഠത്താ വുത്തം ‘‘ഥിനം ചിത്തഗേലഞ്ഞം, മിദ്ധം ചേതസികഗേലഞ്ഞ’’ന്തി. സതിപി ഹി അഞ്ഞമഞ്ഞം അവിപ്പയോഗേ ചിത്തകായലഹുതാദീനം വിയ ചിത്തചേതസികാനം യഥാക്കമം തംതംവിസേസസ്സ യാ തേസം അകല്യതാദീനം വിസേസപച്ചയതാ, അയമേതേസം സഭാവോതി ദട്ഠബ്ബം. ആലോകസഞ്ഞീതി ഏത്ഥ അതിസയത്തവിസിട്ഠഅത്ഥിഅത്ഥാവബോധകോയമീകാരോതി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘രത്തിമ്പി…പേ॰… സമന്നാഗതോ’’തി. ഇദം ഉഭയന്തി സതിസമ്പജഞ്ഞമാഹ.

    Abhijjhāyati gijjhati abhikaṅkhati etāyāti abhijjhā, lobho. Lujjanaṭṭhenāti bhijjanaṭṭhena, khaṇe khaṇe bhijjanaṭṭhenāti attho. Vikkhambhanavasenāti ettha vikkhambhanaṃ anuppādanaṃ appavattanaṃ paṭipakkhena suppahīnattā. Pahīnattāti ca pahīnasadisataṃ sandhāya vuttaṃ jhānassa anadhigatattā. Tathāpi nayidaṃ cakkhuviññāṇaṃ viya sabhāvato vigatābhijjhaṃ, atha kho bhāvanāvasena. Tenāha ‘‘na cakkhuviññāṇasadisenā’’ti. Eseva nayoti yathā cakkhuviññāṇaṃ sabhāvena vigatābhijjhaṃ abyāpannañca na bhāvanāya vikkhambhitattā, na evamidaṃ. Idaṃ pana cittaṃ bhāvanāya parisodhitattā abyāpannaṃ vigatathinamiddhaṃ anuddhataṃ nibbicikicchañcāti attho. Purimapakatinti parisuddhapaṇḍarasabhāvaṃ. ‘‘Yā tasmiṃ samaye cittassa akalyatā’’tiādinā (dha. sa. 1162; vibha. 546) thinassa, ‘‘yā tasmiṃ samaye kāyassa akalyatā’’tiādinā (dha. sa. 1163; vibha. 546) ca middhassa abhidhamme niddiṭṭhattā vuttaṃ ‘‘thinaṃ cittagelaññaṃ, middhaṃ cetasikagelañña’’nti. Satipi hi aññamaññaṃ avippayoge cittakāyalahutādīnaṃ viya cittacetasikānaṃ yathākkamaṃ taṃtaṃvisesassa yā tesaṃ akalyatādīnaṃ visesapaccayatā, ayametesaṃ sabhāvoti daṭṭhabbaṃ. Ālokasaññīti ettha atisayattavisiṭṭhaatthiatthāvabodhakoyamīkāroti dassento āha ‘‘rattimpi…pe… samannāgato’’ti. Idaṃ ubhayanti satisampajaññamāha.

    അതിക്കമിത്വാതി വിക്ഖമ്ഭനവസേന പജഹിത്വാ. കഥമിദം കഥമിദന്തി പവത്തിയാ കഥംകഥാ, വിചികിച്ഛാ, സാ ഏതസ്സ അത്ഥീതി കഥംകഥീ, ന കഥംകഥീതി അകഥംകഥീ, നിബ്ബിചികിച്ഛോ. ലക്ഖണാദിഭേദതോതി ഏത്ഥ ആദി-സദ്ദേന പച്ചയപരിഹാനപ്പഹായകാദീനമ്പി സങ്ഗഹോ ദട്ഠബ്ബോ. തേപി ഹി പഭേദതോ ദട്ഠബ്ബാതി. ഉച്ഛിന്ദിത്വാ പാതേന്തീതി ഏത്ഥ ഉച്ഛിന്ദനം പാതനഞ്ച താസം പഞ്ഞാനം അനുപ്പന്നാനം ഉപ്പജ്ജിതും അപ്പദാനമേവ. ഇതി മഹഗ്ഗതാനുത്തരപഞ്ഞാനം ഏകച്ചായ ച പരിത്തപഞ്ഞായ അനുപ്പത്തിഹേതുഭൂതാ നീവരണധമ്മാ ഇതരായ ച സമത്ഥതം വിഹനന്തിയേവാതി ‘‘പഞ്ഞായ ദുബ്ബലീകരണാ’’തി വുത്താ. അപ്പേന്തോതി നിഗമേന്തോ.

    Atikkamitvāti vikkhambhanavasena pajahitvā. Kathamidaṃ kathamidanti pavattiyā kathaṃkathā, vicikicchā, sā etassa atthīti kathaṃkathī, na kathaṃkathīti akathaṃkathī, nibbicikiccho. Lakkhaṇādibhedatoti ettha ādi-saddena paccayaparihānappahāyakādīnampi saṅgaho daṭṭhabbo. Tepi hi pabhedato daṭṭhabbāti. Ucchinditvā pātentīti ettha ucchindanaṃ pātanañca tāsaṃ paññānaṃ anuppannānaṃ uppajjituṃ appadānameva. Iti mahaggatānuttarapaññānaṃ ekaccāya ca parittapaññāya anuppattihetubhūtā nīvaraṇadhammā itarāya ca samatthataṃ vihanantiyevāti ‘‘paññāya dubbalīkaraṇā’’ti vuttā. Appentoti nigamento.

    അത്തന്തപസുത്തവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Attantapasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / അങ്ഗുത്തരനികായ • Aṅguttaranikāya / ൮. അത്തന്തപസുത്തം • 8. Attantapasuttaṃ

    അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / അങ്ഗുത്തരനികായ (അട്ഠകഥാ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ൮. അത്തന്തപസുത്തവണ്ണനാ • 8. Attantapasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact