| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पटिसम्भिदामग्गपाळि • Paṭisambhidāmaggapāḷi |
२. अत्तानुदिट्ठिनिद्देसो
2. Attānudiṭṭhiniddeso
१३०. अत्तानुदिट्ठिया कतमेहि वीसतिया आकारेहि अभिनिवेसो होति? इध अस्सुतवा पुथुज्जनो अरियानं अदस्सावी अरियधम्मस्स अकोविदो अरियधम्मे अविनीतो, सप्पुरिसानं अदस्सावी सप्पुरिसधम्मस्स अकोविदो सप्पुरिसधम्मे अविनीतो रूपं अत्ततो समनुपस्सति रूपवन्तं वा अत्तानं अत्तनि वा रूपं रूपस्मिं वा अत्तानं; वेदनं…पे॰… सञ्ञं…पे॰… सङ्खारे…पे॰… विञ्ञाणं अत्ततो समनुपस्सति विञ्ञाणवन्तं वा अत्तानं अत्तनि वा विञ्ञाणं विञ्ञाणस्मिं वा अत्तानं।
130. Attānudiṭṭhiyā katamehi vīsatiyā ākārehi abhiniveso hoti? Idha assutavā puthujjano ariyānaṃ adassāvī ariyadhammassa akovido ariyadhamme avinīto, sappurisānaṃ adassāvī sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avinīto rūpaṃ attato samanupassati rūpavantaṃ vā attānaṃ attani vā rūpaṃ rūpasmiṃ vā attānaṃ; vedanaṃ…pe… saññaṃ…pe… saṅkhāre…pe… viññāṇaṃ attato samanupassati viññāṇavantaṃ vā attānaṃ attani vā viññāṇaṃ viññāṇasmiṃ vā attānaṃ.
१३१. कथं रूपं अत्ततो समनुपस्सति? इधेकच्चो पथवीकसिणं अत्ततो समनुपस्सति – ‘‘यं पथवीकसिणं, सो अहं; यो अहं, तं पथवीकसिण’’न्ति। पथवीकसिणञ्च अत्तञ्च अद्वयं समनुपस्सति। सेय्यथापि तेलप्पदीपस्स झायतो ‘‘या अच्चि सो वण्णो, यो वण्णो सा अच्ची’’ति – अच्चिञ्च वण्णञ्च अद्वयं समनुपस्सति। एवमेवं इधेकच्चो पथवीकसिणं अत्ततो समनुपस्सति – ‘‘यं पथवीकसिणं, सो अहं; यो अहं , तं पथवीकसिण’’न्ति। पथवीकसिणञ्च अत्तञ्च अद्वयं समनुपस्सति। अभिनिवेसपरामासो दिट्ठि। दिट्ठि न वत्थु, वत्थु न दिट्ठि। अञ्ञा दिट्ठि, अञ्ञं वत्थु। या च दिट्ठि यञ्च वत्थु – अयं पठमा रूपवत्थुका अत्तानुदिट्ठि। अत्तानुदिट्ठि मिच्छादिट्ठि दिट्ठिविपत्ति…पे॰… अत्तानुदिट्ठि मिच्छादिट्ठि। मिच्छादिट्ठिकस्स पुरिसपुग्गलस्स द्वेव गतियो…पे॰… इमानि सञ्ञोजनानि, न च दिट्ठियो।
131. Kathaṃ rūpaṃ attato samanupassati? Idhekacco pathavīkasiṇaṃ attato samanupassati – ‘‘yaṃ pathavīkasiṇaṃ, so ahaṃ; yo ahaṃ, taṃ pathavīkasiṇa’’nti. Pathavīkasiṇañca attañca advayaṃ samanupassati. Seyyathāpi telappadīpassa jhāyato ‘‘yā acci so vaṇṇo, yo vaṇṇo sā accī’’ti – acciñca vaṇṇañca advayaṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco pathavīkasiṇaṃ attato samanupassati – ‘‘yaṃ pathavīkasiṇaṃ, so ahaṃ; yo ahaṃ , taṃ pathavīkasiṇa’’nti. Pathavīkasiṇañca attañca advayaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ paṭhamā rūpavatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi diṭṭhivipatti…pe… attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi. Micchādiṭṭhikassa purisapuggalassa dveva gatiyo…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo.
इधेकच्चो आपोकसिणं… तेजोकसिणं… वायोकसिणं… नीलकसिणं… पीतकसिणं… लोहितकसिणं… ओदातकसिणं अत्ततो समनुपस्सति – ‘‘यं ओदातकसिणं, सो अहं; यो अहं, तं ओदातकसिण’’न्ति। ओदातकसिणञ्च अत्तञ्च अद्वयं समनुपस्सति। सेय्यथापि तेलप्पदीपस्स झायतो ‘‘या अच्चि, सो वण्णो; यो वण्णो, सा अच्ची’’ति – अच्चिञ्च वण्णञ्च अद्वयं समनुपस्सति। एवमेव इधेकच्चो…पे॰… ओदातकसिणञ्च अत्तञ्च अद्वयं समनुपस्सति। अभिनिवेसपरामासो दिट्ठि। दिट्ठि न वत्थु, वत्थु न दिट्ठि। अञ्ञा दिट्ठि, अञ्ञं वत्थु। या च दिट्ठि यञ्च वत्थु – अयं पठमा रूपवत्थुका अत्तानुदिट्ठि। अत्तानुदिट्ठि मिच्छादिट्ठि दिट्ठिविपत्ति…पे॰… इमानि सञ्ञोजनानि, न च दिट्ठियो। एवं रूपं अत्ततो समनुपस्सति।
Idhekacco āpokasiṇaṃ… tejokasiṇaṃ… vāyokasiṇaṃ… nīlakasiṇaṃ… pītakasiṇaṃ… lohitakasiṇaṃ… odātakasiṇaṃ attato samanupassati – ‘‘yaṃ odātakasiṇaṃ, so ahaṃ; yo ahaṃ, taṃ odātakasiṇa’’nti. Odātakasiṇañca attañca advayaṃ samanupassati. Seyyathāpi telappadīpassa jhāyato ‘‘yā acci, so vaṇṇo; yo vaṇṇo, sā accī’’ti – acciñca vaṇṇañca advayaṃ samanupassati. Evameva idhekacco…pe… odātakasiṇañca attañca advayaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ paṭhamā rūpavatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi diṭṭhivipatti…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ rūpaṃ attato samanupassati.
कथं रूपवन्तं अत्तानं समनुपस्सति? इधेकच्चो वेदनं… सञ्ञं… सङ्खारे… विञ्ञाणं अत्ततो समनुपस्सति। तस्स एवं होति – ‘‘अयं खो मे अत्ता। सो खो पन मे अयं अत्ता इमिना रूपेन रूपवा’’ति। रूपवन्तं अत्तानं समनुपस्सति। सेय्यथापि रुक्खो छायासम्पन्नो अस्स। तमेनं पुरिसो एवं वदेय्य – ‘‘अयं रुक्खो, अयं छाया। अञ्ञो रुक्खो, अञ्ञा छाया। सो खो पनायं रुक्खो इमाय छायाय छायावा’’ति। छायावन्तं रुक्खं समनुपस्सति। एवमेवं इधेकच्चो वेदनं…पे॰… सञ्ञं… सङ्खारे… विञ्ञाणं अत्ततो समनुपस्सति। तस्स एवं होति – ‘‘अयं खो मे अत्ता। सो खो पन अयं अत्ता इमिना रूपेन रूपवा’’ति। रूपवन्तं अत्तानं समनुपस्सति। अभिनिवेसपरामासो दिट्ठि। दिट्ठि न वत्थु, वत्थु न दिट्ठि। अञ्ञा दिट्ठि, अञ्ञं वत्थु। या च दिट्ठि यञ्च वत्थु – अयं दुतिया रूपवत्थुका अत्तानुदिट्ठि। अत्तानुदिट्ठि मिच्छादिट्ठि दिट्ठिविपत्ति…पे॰… इमानि सञ्ञोजनानि, न च दिट्ठियो। एवं रूपवन्तं अत्तानं समनुपस्सति।
Kathaṃ rūpavantaṃ attānaṃ samanupassati? Idhekacco vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā iminā rūpena rūpavā’’ti. Rūpavantaṃ attānaṃ samanupassati. Seyyathāpi rukkho chāyāsampanno assa. Tamenaṃ puriso evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ rukkho, ayaṃ chāyā. Añño rukkho, aññā chāyā. So kho panāyaṃ rukkho imāya chāyāya chāyāvā’’ti. Chāyāvantaṃ rukkhaṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco vedanaṃ…pe… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana ayaṃ attā iminā rūpena rūpavā’’ti. Rūpavantaṃ attānaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ dutiyā rūpavatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi diṭṭhivipatti…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ rūpavantaṃ attānaṃ samanupassati.
कथं अत्तनि रूपं समनुपस्सति? इधेकच्चो वेदनं… सञ्ञं… सङ्खारे… विञ्ञाणं अत्ततो समनुपस्सति। तस्स एवं होति – ‘‘अयं खो मे अत्ता। इमस्मिञ्च पन अत्तनि इदं रूप’’न्ति। अत्तनि रूपं समनुपस्सति। सेय्यथापि पुप्फं गन्धसम्पन्नं अस्स। तमेनं पुरिसो एवं वदेय्य – ‘‘इदं पुप्फं, अयं गन्धो; अञ्ञं पुप्फं, अञ्ञो गन्धो। सो खो पनायं गन्धो इमस्मिं पुप्फे’’ति। पुप्फस्मिं गन्धं समनुपस्सति । एवमेवं इधेकच्चो वेदनं…पे॰… सञ्ञं… सङ्खारे… विञ्ञाणं अत्ततो समनुपस्सति। तस्स एवं होति – ‘‘अयं खो मे अत्ता। इमस्मिञ्च पन अत्तनि इदं रूप’’न्ति। अत्तनि रूपं समनुपस्सति। अभिनिवेसपरामासो दिट्ठि। दिट्ठि न वत्थु, वत्थु न दिट्ठि। अञ्ञा दिट्ठि, अञ्ञं वत्थु। या च दिट्ठि यञ्च वत्थु – अयं ततिया रूपवत्थुका अत्तानुदिट्ठि। अत्तानुदिट्ठि मिच्छादिट्ठि दिट्ठिविपत्ति…पे॰… इमानि सञ्ञोजनानि, न च दिट्ठियो। एवं अत्तनि रूपं समनुपस्सति।
Kathaṃ attani rūpaṃ samanupassati? Idhekacco vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. Imasmiñca pana attani idaṃ rūpa’’nti. Attani rūpaṃ samanupassati. Seyyathāpi pupphaṃ gandhasampannaṃ assa. Tamenaṃ puriso evaṃ vadeyya – ‘‘idaṃ pupphaṃ, ayaṃ gandho; aññaṃ pupphaṃ, añño gandho. So kho panāyaṃ gandho imasmiṃ pupphe’’ti. Pupphasmiṃ gandhaṃ samanupassati . Evamevaṃ idhekacco vedanaṃ…pe… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. Imasmiñca pana attani idaṃ rūpa’’nti. Attani rūpaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ tatiyā rūpavatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi diṭṭhivipatti…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ attani rūpaṃ samanupassati.
कथं रूपस्मिं अत्तानं समनुपस्सति? इधेकच्चो वेदनं…पे॰… सञ्ञं… सङ्खारे… विञ्ञाणं अत्ततो समनुपस्सति। तस्स एवं होति – ‘‘अयं खो मे अत्ता। सो खो पन मे अयं अत्ता इमस्मिं रूपे’’ति। रूपस्मिं अत्तानं समनुपस्सति। सेय्यथापि मणि करण्डके पक्खित्तो अस्स। तमेनं पुरिसो एवं वदेय्य – ‘‘अयं मणि, अयं करण्डको। अञ्ञो मणि, अञ्ञो करण्डको। सो खो पनायं मणि इमस्मिं करण्डके’’ति। करण्डकस्मिं मणिं समनुपस्सति। एवमेवं इधेकच्चो वेदनं…पे॰… सञ्ञं… सङ्खारे… विञ्ञाणं अत्ततो समनुपस्सति । तस्स एवं होति – ‘‘अयं खो मे अत्ता। सो खो पन मे अयं अत्ता इमस्मिं रूपे’’ति। रूपस्मिं अत्तानं समनुपस्सति। अभिनिवेसपरामासो दिट्ठि। दिट्ठि न वत्थु, वत्थु न दिट्ठि। अञ्ञा दिट्ठि, अञ्ञं वत्थु। या च दिट्ठि यञ्च वत्थु – अयं चतुत्था रूपवत्थुका अत्तानुदिट्ठि। अत्तानुदिट्ठि मिच्छादिट्ठि दिट्ठिविपत्ति…पे॰… इमानि सञ्ञोजनानि, न च दिट्ठियो। एवं रूपस्मिं अत्तानं समनुपस्सति।
Kathaṃ rūpasmiṃ attānaṃ samanupassati? Idhekacco vedanaṃ…pe… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā imasmiṃ rūpe’’ti. Rūpasmiṃ attānaṃ samanupassati. Seyyathāpi maṇi karaṇḍake pakkhitto assa. Tamenaṃ puriso evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ maṇi, ayaṃ karaṇḍako. Añño maṇi, añño karaṇḍako. So kho panāyaṃ maṇi imasmiṃ karaṇḍake’’ti. Karaṇḍakasmiṃ maṇiṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco vedanaṃ…pe… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassati . Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā imasmiṃ rūpe’’ti. Rūpasmiṃ attānaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ catutthā rūpavatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi diṭṭhivipatti…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ rūpasmiṃ attānaṃ samanupassati.
१३२. कथं वेदनं अत्ततो समनुपस्सति? इधेकच्चो चक्खुसम्फस्सजं वेदनं सोतसम्फस्सजं वेदनं घानसम्फस्सजं वेदनं जिव्हासम्फस्सजं वेदनं कायसम्फस्सजं वेदनं मनोसम्फस्सजं वेदनं अत्ततो समनुपस्सति। ‘‘या मनोसम्फस्सजा वेदना सो अहं, यो अहं सा मनोसम्फस्सजा वेदना’’ति – मनोसम्फस्सजं वेदनञ्च अत्तञ्च अद्वयं समनुपस्सति। सेय्यथापि तेलप्पदीपस्स झायतो ‘‘या अच्चि सो वण्णो, यो वण्णो सा अच्ची’’ति – अच्चिञ्च वण्णञ्च अद्वयं समनुपस्सति। एवमेवं इधेकच्चो मनोसम्फस्सजं वेदनं अत्ततो समनुपस्सति। ‘‘या मनोसम्फस्सजा वेदना सो अहं, यो अहं सा मनोसम्फस्सजा वेदना’’ति – मनोसम्फस्सजं वेदनञ्च अत्तञ्च अद्वयं समनुपस्सति। अभिनिवेसपरामासो दिट्ठि। दिट्ठि न वत्थु, वत्थु न दिट्ठि। अञ्ञा दिट्ठि, अञ्ञं वत्थु। या च दिट्ठि यञ्च वत्थु – अयं पठमा वेदनावत्थुका अत्तानुदिट्ठि। अत्तानुदिट्ठि मिच्छादिट्ठि दिट्ठिविपत्ति…पे॰… इमानि सञ्ञोजनानि, न च दिट्ठियो। एवं वेदनं अत्ततो समनुपस्सति।
132. Kathaṃ vedanaṃ attato samanupassati? Idhekacco cakkhusamphassajaṃ vedanaṃ sotasamphassajaṃ vedanaṃ ghānasamphassajaṃ vedanaṃ jivhāsamphassajaṃ vedanaṃ kāyasamphassajaṃ vedanaṃ manosamphassajaṃ vedanaṃ attato samanupassati. ‘‘Yā manosamphassajā vedanā so ahaṃ, yo ahaṃ sā manosamphassajā vedanā’’ti – manosamphassajaṃ vedanañca attañca advayaṃ samanupassati. Seyyathāpi telappadīpassa jhāyato ‘‘yā acci so vaṇṇo, yo vaṇṇo sā accī’’ti – acciñca vaṇṇañca advayaṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco manosamphassajaṃ vedanaṃ attato samanupassati. ‘‘Yā manosamphassajā vedanā so ahaṃ, yo ahaṃ sā manosamphassajā vedanā’’ti – manosamphassajaṃ vedanañca attañca advayaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ paṭhamā vedanāvatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi diṭṭhivipatti…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ vedanaṃ attato samanupassati.
कथं वेदनावन्तं अत्तानं समनुपस्सति? इधेकच्चो सञ्ञं…पे॰… सङ्खारे… विञ्ञाणं… रूपं अत्ततो समनुपस्सति। तस्स एवं होति – ‘‘अयं खो मे अत्ता। सो खो पन मे अयं अत्ता इमाय वेदनाय वेदनावा’’ति। वेदनावन्तं अत्तानं समनुपस्सति। सेय्यथापि रुक्खो छायासम्पन्नो अस्स। तमेनं पुरिसो एवं वदेय्य – ‘‘अयं रुक्खो, अयं छाया। अञ्ञो रुक्खो, अञ्ञा छाया। सो खो पनायं रुक्खो इमाय छायाय छायावा’’ति। छायावन्तं रुक्खं समनुपस्सति। एवमेवं इधेकच्चो सञ्ञं…पे॰… सङ्खारे… विञ्ञाणं… रूपं अत्ततो समनुपस्सति। तस्स एवं होति – ‘‘अयं खो मे अत्ता। सो खो पन मे अयं अत्ता इमाय वेदनाय वेदनावा’’ति। वेदनावन्तं अत्तानं समनुपस्सति। अभिनिवेसपरामासो दिट्ठि। दिट्ठि न वत्थु, वत्थु न दिट्ठि। अञ्ञा दिट्ठि, अञ्ञं वत्थु। या च दिट्ठि यञ्च वत्थु – अयं दुतिया वेदनावत्थुका अत्तानुदिट्ठि। अत्तानुदिट्ठि मिच्छादिट्ठि दिट्ठिविपत्ति…पे॰… इमानि सञ्ञोजनानि, न च दिट्ठियो। एवं वेदनावन्तं अत्तानं समनुपस्सति।
Kathaṃ vedanāvantaṃ attānaṃ samanupassati? Idhekacco saññaṃ…pe… saṅkhāre… viññāṇaṃ… rūpaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā imāya vedanāya vedanāvā’’ti. Vedanāvantaṃ attānaṃ samanupassati. Seyyathāpi rukkho chāyāsampanno assa. Tamenaṃ puriso evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ rukkho, ayaṃ chāyā. Añño rukkho, aññā chāyā. So kho panāyaṃ rukkho imāya chāyāya chāyāvā’’ti. Chāyāvantaṃ rukkhaṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco saññaṃ…pe… saṅkhāre… viññāṇaṃ… rūpaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā imāya vedanāya vedanāvā’’ti. Vedanāvantaṃ attānaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ dutiyā vedanāvatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi diṭṭhivipatti…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ vedanāvantaṃ attānaṃ samanupassati.
कथं अत्तनि वेदनं समनुपस्सति? इधेकच्चो सञ्ञं…पे॰… सङ्खारे… विञ्ञाणं… रूपं अत्ततो समनुपस्सति। तस्स एवं होति – ‘‘अयं खो मे अत्ता। इमस्मिञ्च पन अत्तनि अयं वेदना’’ति। अत्तनि वेदनं समनुपस्सति। सेय्यथापि पुप्फं गन्धसम्पन्नं अस्स। तमेनं पुरिसो एवं वदेय्य – ‘‘इदं पुप्फं, अयं गन्धो; अञ्ञं पुप्फं, अञ्ञो गन्धो। सो खो पनायं गन्धो इमस्मिं पुप्फे’’ति। पुप्फस्मिं गन्धं समनुपस्सति। एवमेवं इधेकच्चो सञ्ञं…पे॰… सङ्खारे… विञ्ञाणं… रूपं अत्ततो समनुपस्सति। तस्स एवं होति – ‘‘अयं खो मे अत्ता। इमस्मिञ्च पन अत्तनि अयं वेदना’’ति। अत्तनि वेदनं समनुपस्सति । अभिनिवेसपरामासो दिट्ठि। दिट्ठि न वत्थु, वत्थु न दिट्ठि। अञ्ञा दिट्ठि, अञ्ञं वत्थु। या च दिट्ठि यञ्च वत्थु – अयं ततिया वेदनावत्थुका अत्तानुदिट्ठि। अत्तानुदिट्ठि मिच्छादिट्ठि दिट्ठिविपत्ति…पे॰… इमानि सञ्ञोजनानि, न च दिट्ठियो। एवं अत्तनि वेदनं समनुपस्सति।
Kathaṃ attani vedanaṃ samanupassati? Idhekacco saññaṃ…pe… saṅkhāre… viññāṇaṃ… rūpaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. Imasmiñca pana attani ayaṃ vedanā’’ti. Attani vedanaṃ samanupassati. Seyyathāpi pupphaṃ gandhasampannaṃ assa. Tamenaṃ puriso evaṃ vadeyya – ‘‘idaṃ pupphaṃ, ayaṃ gandho; aññaṃ pupphaṃ, añño gandho. So kho panāyaṃ gandho imasmiṃ pupphe’’ti. Pupphasmiṃ gandhaṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco saññaṃ…pe… saṅkhāre… viññāṇaṃ… rūpaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. Imasmiñca pana attani ayaṃ vedanā’’ti. Attani vedanaṃ samanupassati . Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ tatiyā vedanāvatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi diṭṭhivipatti…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ attani vedanaṃ samanupassati.
कथं वेदनाय अत्तानं समनुपस्सति? इधेकच्चो सञ्ञं…पे॰… सङ्खारे… विञ्ञाणं… रूपं अत्ततो समनुपस्सति। तस्स एवं होति – ‘‘अयं खो मे अत्ता। सो खो पन मे अयं अत्ता इमाय वेदनाया’’ति। वेदनाय अत्तानं समनुपस्सति। सेय्यथापि मणि करण्डके पक्खित्तो अस्स। तमेनं पुरिसो एवं वदेय्य – ‘‘अयं मणि, अयं करण्डको। अञ्ञो मणि, अञ्ञो करण्डको। सो खो पनायं मणि इमस्मिं करण्डके’’ति। करण्डकस्मिं मणिं समनुपस्सति। एवमेवं इधेकच्चो सञ्ञं… सङ्खारे… विञ्ञाणं… रूपं अत्ततो समनुपस्सति। तस्स एवं होति – ‘‘अयं खो मे अत्ता। सो खो पन मे अयं अत्ता इमाय वेदनाया’’ति। वेदनाय अत्तानं समनुपस्सति। अभिनिवेसपरामासो दिट्ठि। दिट्ठि न वत्थु, वत्थु न दिट्ठि। अञ्ञा दिट्ठि, अञ्ञं वत्थु। या च दिट्ठि यञ्च वत्थु – अयं चतुत्था वेदनावत्थुका अत्तानुदिट्ठि। अत्तानुदिट्ठि मिच्छादिट्ठि दिट्ठिविपत्ति…पे॰… इमानि सञ्ञोजनानि, न च दिट्ठियो। एवं वेदनाय अत्तानं समनुपस्सति।
Kathaṃ vedanāya attānaṃ samanupassati? Idhekacco saññaṃ…pe… saṅkhāre… viññāṇaṃ… rūpaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā imāya vedanāyā’’ti. Vedanāya attānaṃ samanupassati. Seyyathāpi maṇi karaṇḍake pakkhitto assa. Tamenaṃ puriso evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ maṇi, ayaṃ karaṇḍako. Añño maṇi, añño karaṇḍako. So kho panāyaṃ maṇi imasmiṃ karaṇḍake’’ti. Karaṇḍakasmiṃ maṇiṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ… rūpaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā imāya vedanāyā’’ti. Vedanāya attānaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ catutthā vedanāvatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi diṭṭhivipatti…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ vedanāya attānaṃ samanupassati.
१३३. कथं सञ्ञं अत्ततो समनुपस्सति? इधेकच्चो चक्खुसम्फस्सजं सञ्ञं…पे॰… सोतसम्फस्सजं सञ्ञं… घानसम्फस्सजं सञ्ञं… जिव्हासम्फस्सजं सञ्ञं… कायसम्फस्सजं सञ्ञं… मनोसम्फस्सजं सञ्ञं अत्ततो समनुपस्सति। या मनोसम्फस्सजा सञ्ञा सो अहं, यो अहं सा मनोसम्फस्सजा सञ्ञा’’ति। मनोसम्फस्सजं सञ्ञञ्च अत्तञ्च अद्वयं समनुपस्सति। सेय्यथापि तेलप्पदीपस्स झायतो ‘‘या अच्चि सो वण्णो, यो वण्णो सा अच्ची’’ति – अच्चिञ्च वण्णञ्च अद्वयं समनुपस्सति। एवमेवं इधेकच्चो मनोसम्फस्सजं सञ्ञं अत्ततो समनुपस्सति – ‘‘या मनोसम्फस्सजा सञ्ञा सो अहं, यो अहं सा मनोसम्फस्सजा सञ्ञा’’ति। मनोसम्फस्सजं सञ्ञञ्च अत्तञ्च अद्वयं समनुपस्सति। अभिनिवेसपरामासो दिट्ठि। दिट्ठि न वत्थु, वत्थु न दिट्ठि। अञ्ञा दिट्ठि, अञ्ञं वत्थु। या च दिट्ठि यञ्च वत्थु – अयं पठमा सञ्ञावत्थुका अत्तानुदिट्ठि। अत्तानुदिट्ठि मिच्छादिट्ठि दिट्ठिविपत्ति…पे॰… इमानि सञ्ञोजनानि, न च दिट्ठियो। एवं सञ्ञं अत्ततो समनुपस्सति।
133. Kathaṃ saññaṃ attato samanupassati? Idhekacco cakkhusamphassajaṃ saññaṃ…pe… sotasamphassajaṃ saññaṃ… ghānasamphassajaṃ saññaṃ… jivhāsamphassajaṃ saññaṃ… kāyasamphassajaṃ saññaṃ… manosamphassajaṃ saññaṃ attato samanupassati. Yā manosamphassajā saññā so ahaṃ, yo ahaṃ sā manosamphassajā saññā’’ti. Manosamphassajaṃ saññañca attañca advayaṃ samanupassati. Seyyathāpi telappadīpassa jhāyato ‘‘yā acci so vaṇṇo, yo vaṇṇo sā accī’’ti – acciñca vaṇṇañca advayaṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco manosamphassajaṃ saññaṃ attato samanupassati – ‘‘yā manosamphassajā saññā so ahaṃ, yo ahaṃ sā manosamphassajā saññā’’ti. Manosamphassajaṃ saññañca attañca advayaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ paṭhamā saññāvatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi diṭṭhivipatti…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ saññaṃ attato samanupassati.
कथं सञ्ञावन्तं अत्तानं समनुपस्सति? इधेकच्चो सङ्खारे…पे॰… विञ्ञाणं… रूपं… वेदनं अत्ततो समनुपस्सति। तस्स एवं होति – ‘‘अयं खो मे अत्ता। सो खो पन मे अयं अत्ता इमाय सञ्ञाय सञ्ञावा’’ति। सञ्ञावन्तं अत्तानं समनुपस्सति। सेय्यथापि रुक्खो छायासम्पन्नो अस्स। तमेनं पुरिसो एवं वदेय्य – ‘‘अयं रुक्खो, अयं छाया। अञ्ञो रुक्खो, अञ्ञा छाया। सो खो पनायं रुक्खो इमाय छायाय छायावा’’ति। छायावन्तं रुक्खं समनुपस्सति। एवमेवं इधेकच्चो सङ्खारे… विञ्ञाणं… रूपं… वेदनं अत्ततो समनुपस्सति। तस्स एवं होति – ‘‘अयं खो मे अत्ता। सो खो पन मे अयं अत्ता इमाय सञ्ञाय सञ्ञावा’’ति। सञ्ञावन्तं अत्तानं समनुपस्सति। अभिनिवेसपरामासो दिट्ठि। दिट्ठि न वत्थु, वत्थु न दिट्ठि। अञ्ञा दिट्ठि, अञ्ञं वत्थु। या च दिट्ठि यञ्च वत्थु – अयं दुतिया सञ्ञावत्थुका अत्तानुदिट्ठि। अत्तानुदिट्ठि मिच्छादिट्ठि…पे॰… इमानि सञ्ञोजनानि, न च दिट्ठियो। एवं सञ्ञावन्तं अत्तानं समनुपस्सति।
Kathaṃ saññāvantaṃ attānaṃ samanupassati? Idhekacco saṅkhāre…pe… viññāṇaṃ… rūpaṃ… vedanaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā imāya saññāya saññāvā’’ti. Saññāvantaṃ attānaṃ samanupassati. Seyyathāpi rukkho chāyāsampanno assa. Tamenaṃ puriso evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ rukkho, ayaṃ chāyā. Añño rukkho, aññā chāyā. So kho panāyaṃ rukkho imāya chāyāya chāyāvā’’ti. Chāyāvantaṃ rukkhaṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco saṅkhāre… viññāṇaṃ… rūpaṃ… vedanaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā imāya saññāya saññāvā’’ti. Saññāvantaṃ attānaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ dutiyā saññāvatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ saññāvantaṃ attānaṃ samanupassati.
कथं अत्तनि सञ्ञं समनुपस्सति? इधेकच्चो सङ्खारे…पे॰… विञ्ञाणं… रूपं… वेदनं अत्ततो समनुपस्सति। तस्स एवं होति – ‘‘अयं खो मे अत्ता। इमस्मिञ्च पन अत्तनि अयं सञ्ञा’’ति। अत्तनि सञ्ञं समनुपस्सति। सेय्यथापि पुप्फं गन्धसम्पन्नं अस्स। तमेनं पुरिसो एवं वदेय्य – ‘‘इदं पुप्फं, अयं गन्धो। अञ्ञं पुप्फं, अञ्ञो गन्धो। सो खो पनायं गन्धो इमस्मिं पुप्फे’’ति। पुप्फस्मिं गन्धं समनुपस्सति। एवमेवं इधेकच्चो सङ्खारे… विञ्ञाणं… रूपं… वेदनं अत्ततो समनुपस्सति। तस्स एवं होति – ‘‘अयं खो मे अत्ता। इमस्मिञ्च पन अत्तनि अयं सञ्ञा’’ति। अत्तनि सञ्ञं समनुपस्सति। अभिनिवेसपरामासो दिट्ठि। दिट्ठि न वत्थु, वत्थु न दिट्ठि। अञ्ञा दिट्ठि, अञ्ञं वत्थु। या च दिट्ठि यञ्च वत्थु – अयं ततिया सञ्ञावत्थुका अत्तानुदिट्ठि। अत्तानुदिट्ठि मिच्छादिट्ठि…पे॰… इमानि सञ्ञोजनानि, न च दिट्ठियो। एवं अत्तनि सञ्ञं समनुपस्सति।
Kathaṃ attani saññaṃ samanupassati? Idhekacco saṅkhāre…pe… viññāṇaṃ… rūpaṃ… vedanaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. Imasmiñca pana attani ayaṃ saññā’’ti. Attani saññaṃ samanupassati. Seyyathāpi pupphaṃ gandhasampannaṃ assa. Tamenaṃ puriso evaṃ vadeyya – ‘‘idaṃ pupphaṃ, ayaṃ gandho. Aññaṃ pupphaṃ, añño gandho. So kho panāyaṃ gandho imasmiṃ pupphe’’ti. Pupphasmiṃ gandhaṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco saṅkhāre… viññāṇaṃ… rūpaṃ… vedanaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. Imasmiñca pana attani ayaṃ saññā’’ti. Attani saññaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ tatiyā saññāvatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ attani saññaṃ samanupassati.
कथं सञ्ञाय अत्तानं समनुपस्सति? इधेकच्चो सङ्खारे …पे॰… विञ्ञाणं… रूपं… वेदनं अत्ततो समनुपस्सति। तस्स एवं होति – ‘‘अयं खो मे अत्ता। सो खो पन मे अयं अत्ता इमाय सञ्ञाया’’ति। सञ्ञाय अत्तानं समनुपस्सति। सेय्यथापि मणि करण्डके पक्खित्तो अस्स। तमेनं पुरिसो एवं वदेय्य – ‘‘अयं मणि, अयं करण्डको। अञ्ञो मणि, अञ्ञो करण्डको। सो खो पनायं मणि इमस्मिं करण्डके’’ति। करण्डकस्मिं मणिं समनुपस्सति। एवमेव इधेकच्चो सङ्खारे… विञ्ञाणं… रूपं… वेदनं अत्ततो समनुपस्सति। तस्स एवं होति – ‘‘अयं खो मे अत्ता। सो खो पन मे अयं अत्ता इमाय सञ्ञाया’’ति। सञ्ञाय अत्तानं समनुपस्सति। अभिनिवेसपरामासो दिट्ठि। दिट्ठि न वत्थु, वत्थु न दिट्ठि। अञ्ञा दिट्ठि, अञ्ञं वत्थु। या च दिट्ठि यञ्च वत्थु – अयं चतुत्था सञ्ञावत्थुका अत्तानुदिट्ठि। अत्तानुदिट्ठि मिच्छादिट्ठि…पे॰… इमानि सञ्ञोजनानि न च दिट्ठियो। एवं सञ्ञाय अत्तानं समनुपस्सति।
Kathaṃ saññāya attānaṃ samanupassati? Idhekacco saṅkhāre …pe… viññāṇaṃ… rūpaṃ… vedanaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā imāya saññāyā’’ti. Saññāya attānaṃ samanupassati. Seyyathāpi maṇi karaṇḍake pakkhitto assa. Tamenaṃ puriso evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ maṇi, ayaṃ karaṇḍako. Añño maṇi, añño karaṇḍako. So kho panāyaṃ maṇi imasmiṃ karaṇḍake’’ti. Karaṇḍakasmiṃ maṇiṃ samanupassati. Evameva idhekacco saṅkhāre… viññāṇaṃ… rūpaṃ… vedanaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā imāya saññāyā’’ti. Saññāya attānaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ catutthā saññāvatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi…pe… imāni saññojanāni na ca diṭṭhiyo. Evaṃ saññāya attānaṃ samanupassati.
१३४. कथं सङ्खारे अत्ततो समनुपस्सति? इधेकच्चो चक्खुसम्फस्सजं चेतनं सोतसम्फस्सजं चेतनं घानसम्फस्सजं चेतनं जिव्हासम्फस्सजं चेतनं कायसम्फस्सजं चेतनं मनोसम्फस्सजं चेतनं अत्ततो समनुपस्सति। ‘‘या मनोसम्फस्सजा चेतना, सो अहं; यो अहं सा मनोसम्फस्सजा चेतना’’ति – मनोसम्फस्सजं चेतनञ्च अत्तञ्च अद्वयं समनुपस्सति। सेय्यथापि तेलप्पदीपस्स झायतो ‘‘या अच्चि सो वण्णो, यो वण्णो सा अच्ची’’ति – अच्चिञ्च वण्णञ्च अद्वयं समनुपस्सति। एवमेवं इधेकच्चो मनोसम्फस्सजं चेतनं अत्ततो समनुपस्सति। ‘‘या मनोसम्फस्सजा चेतना सो अहं, यो अहं सा मनोसम्फस्सजा चेतना’’ति – मनोसम्फस्सजं चेतनञ्च अत्तञ्च अद्वयं समनुपस्सति। अभिनिवेसपरामासो दिट्ठि। दिट्ठि न वत्थु, वत्थु न दिट्ठि। अञ्ञा दिट्ठि, अञ्ञं वत्थु। या च दिट्ठि यञ्च वत्थु – अयं पठमा सङ्खारवत्थुका अत्तानुदिट्ठि। अत्तानुदिट्ठि मिच्छादिट्ठि…पे॰… इमानि सञ्ञोजनानि, न च दिट्ठियो। एवं सङ्खारे अत्ततो समनुपस्सति।
134. Kathaṃ saṅkhāre attato samanupassati? Idhekacco cakkhusamphassajaṃ cetanaṃ sotasamphassajaṃ cetanaṃ ghānasamphassajaṃ cetanaṃ jivhāsamphassajaṃ cetanaṃ kāyasamphassajaṃ cetanaṃ manosamphassajaṃ cetanaṃ attato samanupassati. ‘‘Yā manosamphassajā cetanā, so ahaṃ; yo ahaṃ sā manosamphassajā cetanā’’ti – manosamphassajaṃ cetanañca attañca advayaṃ samanupassati. Seyyathāpi telappadīpassa jhāyato ‘‘yā acci so vaṇṇo, yo vaṇṇo sā accī’’ti – acciñca vaṇṇañca advayaṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco manosamphassajaṃ cetanaṃ attato samanupassati. ‘‘Yā manosamphassajā cetanā so ahaṃ, yo ahaṃ sā manosamphassajā cetanā’’ti – manosamphassajaṃ cetanañca attañca advayaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ paṭhamā saṅkhāravatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ saṅkhāre attato samanupassati.
कथं सङ्खारवन्तं अत्तानं समनुपस्सति? इधेकच्चो विञ्ञाणं… रूपं… वेदनं… सञ्ञं अत्ततो समनुपस्सति। तस्स एवं होति – ‘‘अयं खो मे अत्ता। सो खो पन मे अयं अत्ता इमेहि सङ्खारेहि सङ्खारवा’’ति। सङ्खारवन्तं अत्तानं समनुपस्सति। सेय्यथापि रुक्खो छायासम्पन्नो अस्स। तमेनं पुरिसो एवं वदेय्य – ‘‘अयं रुक्खो, अयं छाया। अञ्ञो रुक्खो, अञ्ञा छाया। सो खो पनायं रुक्खो इमाय छायाय छायावा’’ति। छायावन्तं रुक्खं समनुपस्सति। एवमेव इधेकच्चो विञ्ञाणं… रूपं… वेदनं… सञ्ञं अत्ततो समनुपस्सति। तस्स एवं होति – ‘‘अयं खो मे अत्ता। सो खो पन मे अयं अत्ता। इमेहि सङ्खारेहि सङ्खारवा’’ति। सङ्खारवन्तं अत्तानं समनुपस्सति। अभिनिवेसपरामासो दिट्ठि। दिट्ठि न वत्थु, वत्थु न दिट्ठि। अञ्ञा दिट्ठि, अञ्ञं वत्थु। या च दिट्ठि यञ्च वत्थु – अयं दुतिया सङ्खारवत्थुका अत्तानुदिट्ठि। अत्तानुदिट्ठि मिच्छादिट्ठि…पे॰… इमानि सञ्ञोजनानि, न च दिट्ठियो। एवं सङ्खारवन्तं अत्तानं समनुपस्सति।
Kathaṃ saṅkhāravantaṃ attānaṃ samanupassati? Idhekacco viññāṇaṃ… rūpaṃ… vedanaṃ… saññaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā imehi saṅkhārehi saṅkhāravā’’ti. Saṅkhāravantaṃ attānaṃ samanupassati. Seyyathāpi rukkho chāyāsampanno assa. Tamenaṃ puriso evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ rukkho, ayaṃ chāyā. Añño rukkho, aññā chāyā. So kho panāyaṃ rukkho imāya chāyāya chāyāvā’’ti. Chāyāvantaṃ rukkhaṃ samanupassati. Evameva idhekacco viññāṇaṃ… rūpaṃ… vedanaṃ… saññaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā. Imehi saṅkhārehi saṅkhāravā’’ti. Saṅkhāravantaṃ attānaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ dutiyā saṅkhāravatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ saṅkhāravantaṃ attānaṃ samanupassati.
कथं अत्तनि सङ्खारे समनुपस्सति? इधेकच्चो विञ्ञाणं… रूपं… वेदनं… सञ्ञं अत्ततो समनुपस्सति। तस्स एवं होति – ‘‘अयं खो मे अत्ता। इमस्मिञ्च पन अत्तनि इमे सङ्खारा’’ति। अत्तनि सङ्खारे समनुपस्सति। सेय्यथापि पुप्फं गन्धसम्पन्नं अस्स। तमेनं पुरिसो एवं वदेय्य – ‘‘इदं पुप्फं, अयं गन्धो; अञ्ञं पुप्फं, अञ्ञो गन्धो। सो खो पनायं गन्धो इमस्मिं पुप्फे’’ति। पुप्फस्मिं गन्धं समनुपस्सति। एवमेवं इधेकच्चो विञ्ञाणं… रूपं… वेदनं… सञ्ञं अत्ततो समनुपस्सति। तस्स एवं होति – ‘‘अयं खो मे अत्ता। इमस्मिञ्च पन अत्तनि इमे सङ्खारा’’ति। अत्तनि सङ्खारे समनुपस्सति। अभिनिवेसपरामासो दिट्ठि। दिट्ठि न वत्थु, वत्थु न दिट्ठि। अञ्ञा दिट्ठि, अञ्ञं वत्थु। या च दिट्ठि यञ्च वत्थु – अयं ततिया सङ्खारवत्थुका अत्तानुदिट्ठि। अत्तानुदिट्ठि मिच्छादिट्ठि…पे॰… इमानि सञ्ञोजनानि, न च दिट्ठियो। एवं अत्तनि सङ्खारे समनुपस्सति।
Kathaṃ attani saṅkhāre samanupassati? Idhekacco viññāṇaṃ… rūpaṃ… vedanaṃ… saññaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. Imasmiñca pana attani ime saṅkhārā’’ti. Attani saṅkhāre samanupassati. Seyyathāpi pupphaṃ gandhasampannaṃ assa. Tamenaṃ puriso evaṃ vadeyya – ‘‘idaṃ pupphaṃ, ayaṃ gandho; aññaṃ pupphaṃ, añño gandho. So kho panāyaṃ gandho imasmiṃ pupphe’’ti. Pupphasmiṃ gandhaṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco viññāṇaṃ… rūpaṃ… vedanaṃ… saññaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. Imasmiñca pana attani ime saṅkhārā’’ti. Attani saṅkhāre samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ tatiyā saṅkhāravatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ attani saṅkhāre samanupassati.
कथं सङ्खारेसु अत्तानं समनुपस्सति? इधेकच्चो विञ्ञाणं… रूपं… वेदनं… सञ्ञं अत्ततो समनुपस्सति। तस्स एवं होति – ‘‘अयं खो मे अत्ता। सो खो पन मे अयं अत्ता इमेसु सङ्खारेसू’’ति। सङ्खारेसु अत्तानं समनुपस्सति। सेय्यथापि मणि करण्डके पक्खित्तो अस्स। तमेनं पुरिसो एवं वदेय्य – ‘‘अयं मणि, अयं करण्डको। अञ्ञो मणि, अञ्ञो करण्डको। सो खो पनायं मणि इमस्मिं करण्डके’’ति। करण्डकस्मिं मणिं समनुपस्सति। एवमेव इधेकच्चो विञ्ञाणं… रूपं… वेदनं… सञ्ञं अत्ततो समनुपस्सति। तस्स एवं होति – ‘‘अयं खो मे अत्ता। सो खो पन मे अयं अत्ता इमेसु सङ्खारेसू’’ति। सङ्खारेसु अत्तानं समनुपस्सति। अभिनिवेसपरामासो दिट्ठि। दिट्ठि न वत्थु, वत्थु न दिट्ठि। अञ्ञा दिट्ठि, अञ्ञं वत्थु। या च दिट्ठि यञ्च वत्थु – अयं चतुत्था सङ्खारवत्थुका अत्तानुदिट्ठि। अत्तानुदिट्ठि मिच्छादिट्ठि…पे॰… इमानि सञ्ञोजनानि, न च दिट्ठियो। एवं सङ्खारेसु अत्तानं समनुपस्सति।
Kathaṃ saṅkhāresu attānaṃ samanupassati? Idhekacco viññāṇaṃ… rūpaṃ… vedanaṃ… saññaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā imesu saṅkhāresū’’ti. Saṅkhāresu attānaṃ samanupassati. Seyyathāpi maṇi karaṇḍake pakkhitto assa. Tamenaṃ puriso evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ maṇi, ayaṃ karaṇḍako. Añño maṇi, añño karaṇḍako. So kho panāyaṃ maṇi imasmiṃ karaṇḍake’’ti. Karaṇḍakasmiṃ maṇiṃ samanupassati. Evameva idhekacco viññāṇaṃ… rūpaṃ… vedanaṃ… saññaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā imesu saṅkhāresū’’ti. Saṅkhāresu attānaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ catutthā saṅkhāravatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ saṅkhāresu attānaṃ samanupassati.
१३५. कथं विञ्ञाणं अत्ततो समनुपस्सति? इधेकच्चो चक्खुविञ्ञाणं… सोतविञ्ञाणं… घानविञ्ञाणं… जिव्हाविञ्ञाणं कायविञ्ञाणं… मनोविञ्ञाणं अत्ततो समनुपस्सति। ‘‘यं मनोविञ्ञाणं, सो अहं; यो अहं, तं मनोविञ्ञाण’’न्ति – मनोविञ्ञाणञ्च अत्तञ्च अद्वयं समनुपस्सति। सेय्यथापि तेलप्पदीपस्स झायतो ‘‘या अच्चि सो वण्णो, यो वण्णो सा अच्ची’’ति – अच्चिञ्च वण्णञ्च अद्वयं समनुपस्सति। एवमेवं इधेकच्चो मनोविञ्ञाणं अत्ततो समनुपस्सति । ‘‘यं मनोविञ्ञाणं, सो अहं; यो अहं तं मनोविञ्ञाण’’न्ति – मनोविञ्ञाणञ्च अत्तञ्च अद्वयं समनुपस्सति। अभिनिवेसपरामासो दिट्ठि। दिट्ठि न वत्थु, वत्थु न दिट्ठि। अञ्ञा दिट्ठि, अञ्ञं वत्थु। या च दिट्ठि यञ्च वत्थु – अयं पठमा विञ्ञाणवत्थुका अत्तानुदिट्ठि। अत्तानुदिट्ठि मिच्छादिट्ठि…पे॰… इमानि सञ्ञोजनानि, न च दिट्ठियो। एवं विञ्ञाणं अत्ततो समनुपस्सति।
135. Kathaṃ viññāṇaṃ attato samanupassati? Idhekacco cakkhuviññāṇaṃ… sotaviññāṇaṃ… ghānaviññāṇaṃ… jivhāviññāṇaṃ kāyaviññāṇaṃ… manoviññāṇaṃ attato samanupassati. ‘‘Yaṃ manoviññāṇaṃ, so ahaṃ; yo ahaṃ, taṃ manoviññāṇa’’nti – manoviññāṇañca attañca advayaṃ samanupassati. Seyyathāpi telappadīpassa jhāyato ‘‘yā acci so vaṇṇo, yo vaṇṇo sā accī’’ti – acciñca vaṇṇañca advayaṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco manoviññāṇaṃ attato samanupassati . ‘‘Yaṃ manoviññāṇaṃ, so ahaṃ; yo ahaṃ taṃ manoviññāṇa’’nti – manoviññāṇañca attañca advayaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ paṭhamā viññāṇavatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ viññāṇaṃ attato samanupassati.
कथं विञ्ञाणवन्तं अत्तानं समनुपस्सति? इधेकच्चो रूपं… वेदनं… सञ्ञं… सङ्खारे अत्ततो समनुपस्सति। तस्स एवं होति – ‘‘अयं खो मे अत्ता। सो खो पन मे अयं अत्ता इमिना विञ्ञाणेन विञ्ञाणवा’’ति। विञ्ञाणवन्तं अत्तानं समनुपस्सति। सेय्यथापि रुक्खो छायासम्पन्नो अस्स। तमेनं पुरिसो एवं वदेय्य – ‘‘अयं रुक्खो, अयं छाया। अञ्ञो रुक्खो, अञ्ञा छाया। सो खो पनायं रुक्खो इमाय छायाय छायावा’’ति। छायावन्तं रुक्खं समनुपस्सति। एवमेवं इधेकच्चो रूपं… वेदनं… सञ्ञं… सङ्खारे अत्ततो समनुपस्सति। तस्स एवं होति – ‘‘अयं खो मे अत्ता। सो खो पन मे अयं अत्ता इमिना विञ्ञाणेन विञ्ञाणवा’’ति। विञ्ञाणवन्तं अत्तानं समनुपस्सति। अभिनिवेसपरामासो दिट्ठि। दिट्ठि न वत्थु, वत्थु न दिट्ठि। अञ्ञा दिट्ठि, अञ्ञं वत्थु। या च दिट्ठि यञ्च वत्थु – अयं दुतिया विञ्ञाणवत्थुका अत्तानुदिट्ठि। अत्तानुदिट्ठि मिच्छादिट्ठि…पे॰… इमानि सञ्ञोजनानि, न च दिट्ठियो। एवं विञ्ञाणवन्तं अत्तानं समनुपस्सति।
Kathaṃ viññāṇavantaṃ attānaṃ samanupassati? Idhekacco rūpaṃ… vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā iminā viññāṇena viññāṇavā’’ti. Viññāṇavantaṃ attānaṃ samanupassati. Seyyathāpi rukkho chāyāsampanno assa. Tamenaṃ puriso evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ rukkho, ayaṃ chāyā. Añño rukkho, aññā chāyā. So kho panāyaṃ rukkho imāya chāyāya chāyāvā’’ti. Chāyāvantaṃ rukkhaṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco rūpaṃ… vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā iminā viññāṇena viññāṇavā’’ti. Viññāṇavantaṃ attānaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ dutiyā viññāṇavatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ viññāṇavantaṃ attānaṃ samanupassati.
कथं अत्तनि विञ्ञाणं समनुपस्सति? इधेकच्चो रूपं… वेदनं… सञ्ञं… सङ्खारे अत्ततो समनुपस्सति। तस्स एवं होति – ‘‘अयं खो मे अत्ता । इमस्मिञ्च पन अत्तनि इदं विञ्ञाण’’न्ति। अत्तनि विञ्ञाणं समनुपस्सति। सेय्यथापि पुप्फं गन्धसम्पन्नं अस्स। तमेनं पुरिसो एवं वदेय्य – ‘‘इदं पुप्फं, अयं गन्धो; अञ्ञं पुप्फं, अञ्ञो गन्धो। सो खो पनायं गन्धो इमस्मिं पुप्फे’’ति। पुप्फस्मिं गन्धं समनुपस्सति। एवमेवं इधेकच्चो रूपं… वेदनं… सञ्ञं… सङ्खारे अत्ततो समनुपस्सति। तस्स एवं होति – ‘‘अयं खो मे अत्ता। इमस्मिञ्च पन अत्तनि इदं विञ्ञाण’’न्ति। अत्तनि विञ्ञाणं समनुपस्सति। अभिनिवेसपरामासो दिट्ठि। दिट्ठि न वत्थु, वत्थु न दिट्ठि। अञ्ञा दिट्ठि, अञ्ञं वत्थु। या च दिट्ठि यञ्च वत्थु – अयं ततिया विञ्ञाणवत्थुका अत्तानुदिट्ठि। अत्तानुदिट्ठि मिच्छादिट्ठि…पे॰… इमानि सञ्ञोजनानि, न च दिट्ठियो। एवं अत्तनि विञ्ञाणं समनुपस्सति।
Kathaṃ attani viññāṇaṃ samanupassati? Idhekacco rūpaṃ… vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā . Imasmiñca pana attani idaṃ viññāṇa’’nti. Attani viññāṇaṃ samanupassati. Seyyathāpi pupphaṃ gandhasampannaṃ assa. Tamenaṃ puriso evaṃ vadeyya – ‘‘idaṃ pupphaṃ, ayaṃ gandho; aññaṃ pupphaṃ, añño gandho. So kho panāyaṃ gandho imasmiṃ pupphe’’ti. Pupphasmiṃ gandhaṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco rūpaṃ… vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. Imasmiñca pana attani idaṃ viññāṇa’’nti. Attani viññāṇaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ tatiyā viññāṇavatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ attani viññāṇaṃ samanupassati.
कथं विञ्ञाणस्मिं अत्तानं समनुपस्सति? इधेकच्चो रूपं… वेदनं… सञ्ञं… सङ्खारे अत्ततो समनुपस्सति। तस्स एवं होति – ‘‘अयं खो मे अत्ता। सो खो पन मे अयं अत्ता इमस्मिं विञ्ञाणे’’ति। विञ्ञाणस्मिं अत्तानं समनुपस्सति। सेय्यथापि मणि करण्डके पक्खित्तो अस्स। तमेनं पुरिसो एवं वदेय्य – ‘‘अयं मणि, अयं करण्डको। अञ्ञो मणि, अञ्ञो करण्डको। सो खो पनायं मणि इमस्मिं करण्डके’’ति। करण्डकस्मिं मणिं समनुपस्सति। एवमेवं इधेकच्चो रूपं… वेदनं… सञ्ञं… सङ्खारे अत्ततो समनुपस्सति। तस्स एवं होति – ‘‘अयं खो मे अत्ता। सो खो पन मे अयं अत्ता इमस्मिं विञ्ञाणे’’ति। विञ्ञाणस्मिं अत्तानं समनुपस्सति। अभिनिवेसपरामासो दिट्ठि। दिट्ठि न वत्थु, वत्थु न दिट्ठि। अञ्ञा दिट्ठि, अञ्ञं वत्थु। या च दिट्ठि यञ्च वत्थु – अयं चतुत्था विञ्ञाणवत्थुका अत्तानुदिट्ठि। अत्तानुदिट्ठि मिच्छादिट्ठि…पे॰… इमानि सञ्ञोजनानि, न च दिट्ठियो। एवं विञ्ञाणस्मिं अत्तानं समनुपस्सति। अत्तानुदिट्ठिया इमेहि वीसतिया आकारेहि अभिनिवेसो होति।
Kathaṃ viññāṇasmiṃ attānaṃ samanupassati? Idhekacco rūpaṃ… vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā imasmiṃ viññāṇe’’ti. Viññāṇasmiṃ attānaṃ samanupassati. Seyyathāpi maṇi karaṇḍake pakkhitto assa. Tamenaṃ puriso evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ maṇi, ayaṃ karaṇḍako. Añño maṇi, añño karaṇḍako. So kho panāyaṃ maṇi imasmiṃ karaṇḍake’’ti. Karaṇḍakasmiṃ maṇiṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco rūpaṃ… vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā imasmiṃ viññāṇe’’ti. Viññāṇasmiṃ attānaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ catutthā viññāṇavatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ viññāṇasmiṃ attānaṃ samanupassati. Attānudiṭṭhiyā imehi vīsatiyā ākārehi abhiniveso hoti.
अत्तानुदिट्ठिनिद्देसो दुतियो।
Attānudiṭṭhiniddeso dutiyo.
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / पटिसम्भिदामग्ग-अट्ठकथा • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā / २. अत्तानुदिट्ठिनिद्देसवण्णना • 2. Attānudiṭṭhiniddesavaṇṇanā
