| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปฎิสมฺภิทามคฺคปาฬิ • Paṭisambhidāmaggapāḷi |
๒. อตฺตานุทิฎฺฐินิเทฺทโส
2. Attānudiṭṭhiniddeso
๑๓๐. อตฺตานุทิฎฺฐิยา กตเมหิ วีสติยา อากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? อิธ อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท อริยธเมฺม อวินีโต, สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธเมฺม อวินีโต รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ อตฺตนิ วา รูปํ รูปสฺมิํ วา อตฺตานํ; เวทนํ…เป.… สญฺญํ…เป.… สงฺขาเร…เป.… วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ อตฺตนิ วา วิญฺญาณํ วิญฺญาณสฺมิํ วา อตฺตานํฯ
130. Attānudiṭṭhiyā katamehi vīsatiyā ākārehi abhiniveso hoti? Idha assutavā puthujjano ariyānaṃ adassāvī ariyadhammassa akovido ariyadhamme avinīto, sappurisānaṃ adassāvī sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avinīto rūpaṃ attato samanupassati rūpavantaṃ vā attānaṃ attani vā rūpaṃ rūpasmiṃ vā attānaṃ; vedanaṃ…pe… saññaṃ…pe… saṅkhāre…pe… viññāṇaṃ attato samanupassati viññāṇavantaṃ vā attānaṃ attani vā viññāṇaṃ viññāṇasmiṃ vā attānaṃ.
๑๓๑. กถํ รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ? อิเธกโจฺจ ปถวีกสิณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ – ‘‘ยํ ปถวีกสิณํ, โส อหํ; โย อหํ, ตํ ปถวีกสิณ’’นฺติฯ ปถวีกสิณญฺจ อตฺตญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ เตลปฺปทีปสฺส ฌายโต ‘‘ยา อจฺจิ โส วโณฺณ, โย วโณฺณ สา อจฺจี’’ติ – อจฺจิญฺจ วณฺณญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมวํ อิเธกโจฺจ ปถวีกสิณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ – ‘‘ยํ ปถวีกสิณํ, โส อหํ; โย อหํ , ตํ ปถวีกสิณ’’นฺติฯ ปถวีกสิณญฺจ อตฺตญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฎฺฐิฯ ทิฎฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฎฺฐิฯ อญฺญา ทิฎฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฎฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ปฐมา รูปวตฺถุกา อตฺตานุทิฎฺฐิฯ อตฺตานุทิฎฺฐิ มิจฺฉาทิฎฺฐิ ทิฎฺฐิวิปตฺติ…เป.… อตฺตานุทิฎฺฐิ มิจฺฉาทิฎฺฐิฯ มิจฺฉาทิฎฺฐิกสฺส ปุริสปุคฺคลสฺส เทฺวว คติโย…เป.… อิมานิ สโญฺญชนานิ, น จ ทิฎฺฐิโยฯ
131. Kathaṃ rūpaṃ attato samanupassati? Idhekacco pathavīkasiṇaṃ attato samanupassati – ‘‘yaṃ pathavīkasiṇaṃ, so ahaṃ; yo ahaṃ, taṃ pathavīkasiṇa’’nti. Pathavīkasiṇañca attañca advayaṃ samanupassati. Seyyathāpi telappadīpassa jhāyato ‘‘yā acci so vaṇṇo, yo vaṇṇo sā accī’’ti – acciñca vaṇṇañca advayaṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco pathavīkasiṇaṃ attato samanupassati – ‘‘yaṃ pathavīkasiṇaṃ, so ahaṃ; yo ahaṃ , taṃ pathavīkasiṇa’’nti. Pathavīkasiṇañca attañca advayaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ paṭhamā rūpavatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi diṭṭhivipatti…pe… attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi. Micchādiṭṭhikassa purisapuggalassa dveva gatiyo…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo.
อิเธกโจฺจ อาโปกสิณํ… เตโชกสิณํ… วาโยกสิณํ… นีลกสิณํ… ปีตกสิณํ… โลหิตกสิณํ… โอทาตกสิณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ – ‘‘ยํ โอทาตกสิณํ, โส อหํ; โย อหํ, ตํ โอทาตกสิณ’’นฺติฯ โอทาตกสิณญฺจ อตฺตญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ เตลปฺปทีปสฺส ฌายโต ‘‘ยา อจฺจิ, โส วโณฺณ; โย วโณฺณ, สา อจฺจี’’ติ – อจฺจิญฺจ วณฺณญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมว อิเธกโจฺจ…เป.… โอทาตกสิณญฺจ อตฺตญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฎฺฐิฯ ทิฎฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฎฺฐิฯ อญฺญา ทิฎฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฎฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ปฐมา รูปวตฺถุกา อตฺตานุทิฎฺฐิฯ อตฺตานุทิฎฺฐิ มิจฺฉาทิฎฺฐิ ทิฎฺฐิวิปตฺติ…เป.… อิมานิ สโญฺญชนานิ, น จ ทิฎฺฐิโยฯ เอวํ รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ
Idhekacco āpokasiṇaṃ… tejokasiṇaṃ… vāyokasiṇaṃ… nīlakasiṇaṃ… pītakasiṇaṃ… lohitakasiṇaṃ… odātakasiṇaṃ attato samanupassati – ‘‘yaṃ odātakasiṇaṃ, so ahaṃ; yo ahaṃ, taṃ odātakasiṇa’’nti. Odātakasiṇañca attañca advayaṃ samanupassati. Seyyathāpi telappadīpassa jhāyato ‘‘yā acci, so vaṇṇo; yo vaṇṇo, sā accī’’ti – acciñca vaṇṇañca advayaṃ samanupassati. Evameva idhekacco…pe… odātakasiṇañca attañca advayaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ paṭhamā rūpavatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi diṭṭhivipatti…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ rūpaṃ attato samanupassati.
กถํ รูปวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติ? อิเธกโจฺจ เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิมินา รูเปน รูปวา’’ติฯ รูปวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ รุโกฺข ฉายาสมฺปโนฺน อสฺสฯ ตเมนํ ปุริโส เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยํ รุโกฺข, อยํ ฉายาฯ อโญฺญ รุโกฺข, อญฺญา ฉายาฯ โส โข ปนายํ รุโกฺข อิมาย ฉายาย ฉายาวา’’ติฯ ฉายาวนฺตํ รุกฺขํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมวํ อิเธกโจฺจ เวทนํ…เป.… สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน อยํ อตฺตา อิมินา รูเปน รูปวา’’ติฯ รูปวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฎฺฐิฯ ทิฎฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฎฺฐิฯ อญฺญา ทิฎฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฎฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ทุติยา รูปวตฺถุกา อตฺตานุทิฎฺฐิฯ อตฺตานุทิฎฺฐิ มิจฺฉาทิฎฺฐิ ทิฎฺฐิวิปตฺติ…เป.… อิมานิ สโญฺญชนานิ, น จ ทิฎฺฐิโยฯ เอวํ รูปวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ
Kathaṃ rūpavantaṃ attānaṃ samanupassati? Idhekacco vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā iminā rūpena rūpavā’’ti. Rūpavantaṃ attānaṃ samanupassati. Seyyathāpi rukkho chāyāsampanno assa. Tamenaṃ puriso evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ rukkho, ayaṃ chāyā. Añño rukkho, aññā chāyā. So kho panāyaṃ rukkho imāya chāyāya chāyāvā’’ti. Chāyāvantaṃ rukkhaṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco vedanaṃ…pe… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana ayaṃ attā iminā rūpena rūpavā’’ti. Rūpavantaṃ attānaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ dutiyā rūpavatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi diṭṭhivipatti…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ rūpavantaṃ attānaṃ samanupassati.
กถํ อตฺตนิ รูปํ สมนุปสฺสติ? อิเธกโจฺจ เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ อิมสฺมิญฺจ ปน อตฺตนิ อิทํ รูป’’นฺติฯ อตฺตนิ รูปํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ ปุปฺผํ คนฺธสมฺปนฺนํ อสฺสฯ ตเมนํ ปุริโส เอวํ วเทยฺย – ‘‘อิทํ ปุปฺผํ, อยํ คโนฺธ; อญฺญํ ปุปฺผํ, อโญฺญ คโนฺธฯ โส โข ปนายํ คโนฺธ อิมสฺมิํ ปุเปฺผ’’ติฯ ปุปฺผสฺมิํ คนฺธํ สมนุปสฺสติ ฯ เอวเมวํ อิเธกโจฺจ เวทนํ…เป.… สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ อิมสฺมิญฺจ ปน อตฺตนิ อิทํ รูป’’นฺติฯ อตฺตนิ รูปํ สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฎฺฐิฯ ทิฎฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฎฺฐิฯ อญฺญา ทิฎฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฎฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ตติยา รูปวตฺถุกา อตฺตานุทิฎฺฐิฯ อตฺตานุทิฎฺฐิ มิจฺฉาทิฎฺฐิ ทิฎฺฐิวิปตฺติ…เป.… อิมานิ สโญฺญชนานิ, น จ ทิฎฺฐิโยฯ เอวํ อตฺตนิ รูปํ สมนุปสฺสติฯ
Kathaṃ attani rūpaṃ samanupassati? Idhekacco vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. Imasmiñca pana attani idaṃ rūpa’’nti. Attani rūpaṃ samanupassati. Seyyathāpi pupphaṃ gandhasampannaṃ assa. Tamenaṃ puriso evaṃ vadeyya – ‘‘idaṃ pupphaṃ, ayaṃ gandho; aññaṃ pupphaṃ, añño gandho. So kho panāyaṃ gandho imasmiṃ pupphe’’ti. Pupphasmiṃ gandhaṃ samanupassati . Evamevaṃ idhekacco vedanaṃ…pe… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. Imasmiñca pana attani idaṃ rūpa’’nti. Attani rūpaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ tatiyā rūpavatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi diṭṭhivipatti…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ attani rūpaṃ samanupassati.
กถํ รูปสฺมิํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติ? อิเธกโจฺจ เวทนํ…เป.… สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิมสฺมิํ รูเป’’ติฯ รูปสฺมิํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ มณิ กรณฺฑเก ปกฺขิโตฺต อสฺสฯ ตเมนํ ปุริโส เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยํ มณิ, อยํ กรณฺฑโกฯ อโญฺญ มณิ, อโญฺญ กรณฺฑโกฯ โส โข ปนายํ มณิ อิมสฺมิํ กรณฺฑเก’’ติฯ กรณฺฑกสฺมิํ มณิํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมวํ อิเธกโจฺจ เวทนํ…เป.… สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ ฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิมสฺมิํ รูเป’’ติฯ รูปสฺมิํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฎฺฐิฯ ทิฎฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฎฺฐิฯ อญฺญา ทิฎฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฎฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ จตุตฺถา รูปวตฺถุกา อตฺตานุทิฎฺฐิฯ อตฺตานุทิฎฺฐิ มิจฺฉาทิฎฺฐิ ทิฎฺฐิวิปตฺติ…เป.… อิมานิ สโญฺญชนานิ, น จ ทิฎฺฐิโยฯ เอวํ รูปสฺมิํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ
Kathaṃ rūpasmiṃ attānaṃ samanupassati? Idhekacco vedanaṃ…pe… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā imasmiṃ rūpe’’ti. Rūpasmiṃ attānaṃ samanupassati. Seyyathāpi maṇi karaṇḍake pakkhitto assa. Tamenaṃ puriso evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ maṇi, ayaṃ karaṇḍako. Añño maṇi, añño karaṇḍako. So kho panāyaṃ maṇi imasmiṃ karaṇḍake’’ti. Karaṇḍakasmiṃ maṇiṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco vedanaṃ…pe… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassati . Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā imasmiṃ rūpe’’ti. Rūpasmiṃ attānaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ catutthā rūpavatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi diṭṭhivipatti…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ rūpasmiṃ attānaṃ samanupassati.
๑๓๒. กถํ เวทนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ? อิเธกโจฺจ จกฺขุสมฺผสฺสชํ เวทนํ โสตสมฺผสฺสชํ เวทนํ ฆานสมฺผสฺสชํ เวทนํ ชิวฺหาสมฺผสฺสชํ เวทนํ กายสมฺผสฺสชํ เวทนํ มโนสมฺผสฺสชํ เวทนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ‘‘ยา มโนสมฺผสฺสชา เวทนา โส อหํ, โย อหํ สา มโนสมฺผสฺสชา เวทนา’’ติ – มโนสมฺผสฺสชํ เวทนญฺจ อตฺตญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ เตลปฺปทีปสฺส ฌายโต ‘‘ยา อจฺจิ โส วโณฺณ, โย วโณฺณ สา อจฺจี’’ติ – อจฺจิญฺจ วณฺณญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมวํ อิเธกโจฺจ มโนสมฺผสฺสชํ เวทนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ‘‘ยา มโนสมฺผสฺสชา เวทนา โส อหํ, โย อหํ สา มโนสมฺผสฺสชา เวทนา’’ติ – มโนสมฺผสฺสชํ เวทนญฺจ อตฺตญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฎฺฐิฯ ทิฎฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฎฺฐิฯ อญฺญา ทิฎฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฎฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ปฐมา เวทนาวตฺถุกา อตฺตานุทิฎฺฐิฯ อตฺตานุทิฎฺฐิ มิจฺฉาทิฎฺฐิ ทิฎฺฐิวิปตฺติ…เป.… อิมานิ สโญฺญชนานิ, น จ ทิฎฺฐิโยฯ เอวํ เวทนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ
132. Kathaṃ vedanaṃ attato samanupassati? Idhekacco cakkhusamphassajaṃ vedanaṃ sotasamphassajaṃ vedanaṃ ghānasamphassajaṃ vedanaṃ jivhāsamphassajaṃ vedanaṃ kāyasamphassajaṃ vedanaṃ manosamphassajaṃ vedanaṃ attato samanupassati. ‘‘Yā manosamphassajā vedanā so ahaṃ, yo ahaṃ sā manosamphassajā vedanā’’ti – manosamphassajaṃ vedanañca attañca advayaṃ samanupassati. Seyyathāpi telappadīpassa jhāyato ‘‘yā acci so vaṇṇo, yo vaṇṇo sā accī’’ti – acciñca vaṇṇañca advayaṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco manosamphassajaṃ vedanaṃ attato samanupassati. ‘‘Yā manosamphassajā vedanā so ahaṃ, yo ahaṃ sā manosamphassajā vedanā’’ti – manosamphassajaṃ vedanañca attañca advayaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ paṭhamā vedanāvatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi diṭṭhivipatti…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ vedanaṃ attato samanupassati.
กถํ เวทนาวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติ? อิเธกโจฺจ สญฺญํ…เป.… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ… รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิมาย เวทนาย เวทนาวา’’ติฯ เวทนาวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ รุโกฺข ฉายาสมฺปโนฺน อสฺสฯ ตเมนํ ปุริโส เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยํ รุโกฺข, อยํ ฉายาฯ อโญฺญ รุโกฺข, อญฺญา ฉายาฯ โส โข ปนายํ รุโกฺข อิมาย ฉายาย ฉายาวา’’ติฯ ฉายาวนฺตํ รุกฺขํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมวํ อิเธกโจฺจ สญฺญํ…เป.… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ… รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิมาย เวทนาย เวทนาวา’’ติฯ เวทนาวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฎฺฐิฯ ทิฎฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฎฺฐิฯ อญฺญา ทิฎฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฎฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ทุติยา เวทนาวตฺถุกา อตฺตานุทิฎฺฐิฯ อตฺตานุทิฎฺฐิ มิจฺฉาทิฎฺฐิ ทิฎฺฐิวิปตฺติ…เป.… อิมานิ สโญฺญชนานิ, น จ ทิฎฺฐิโยฯ เอวํ เวทนาวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ
Kathaṃ vedanāvantaṃ attānaṃ samanupassati? Idhekacco saññaṃ…pe… saṅkhāre… viññāṇaṃ… rūpaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā imāya vedanāya vedanāvā’’ti. Vedanāvantaṃ attānaṃ samanupassati. Seyyathāpi rukkho chāyāsampanno assa. Tamenaṃ puriso evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ rukkho, ayaṃ chāyā. Añño rukkho, aññā chāyā. So kho panāyaṃ rukkho imāya chāyāya chāyāvā’’ti. Chāyāvantaṃ rukkhaṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco saññaṃ…pe… saṅkhāre… viññāṇaṃ… rūpaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā imāya vedanāya vedanāvā’’ti. Vedanāvantaṃ attānaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ dutiyā vedanāvatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi diṭṭhivipatti…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ vedanāvantaṃ attānaṃ samanupassati.
กถํ อตฺตนิ เวทนํ สมนุปสฺสติ? อิเธกโจฺจ สญฺญํ…เป.… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ… รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ อิมสฺมิญฺจ ปน อตฺตนิ อยํ เวทนา’’ติฯ อตฺตนิ เวทนํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ ปุปฺผํ คนฺธสมฺปนฺนํ อสฺสฯ ตเมนํ ปุริโส เอวํ วเทยฺย – ‘‘อิทํ ปุปฺผํ, อยํ คโนฺธ; อญฺญํ ปุปฺผํ, อโญฺญ คโนฺธฯ โส โข ปนายํ คโนฺธ อิมสฺมิํ ปุเปฺผ’’ติฯ ปุปฺผสฺมิํ คนฺธํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมวํ อิเธกโจฺจ สญฺญํ…เป.… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ… รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ อิมสฺมิญฺจ ปน อตฺตนิ อยํ เวทนา’’ติฯ อตฺตนิ เวทนํ สมนุปสฺสติ ฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฎฺฐิฯ ทิฎฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฎฺฐิฯ อญฺญา ทิฎฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฎฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ตติยา เวทนาวตฺถุกา อตฺตานุทิฎฺฐิฯ อตฺตานุทิฎฺฐิ มิจฺฉาทิฎฺฐิ ทิฎฺฐิวิปตฺติ…เป.… อิมานิ สโญฺญชนานิ, น จ ทิฎฺฐิโยฯ เอวํ อตฺตนิ เวทนํ สมนุปสฺสติฯ
Kathaṃ attani vedanaṃ samanupassati? Idhekacco saññaṃ…pe… saṅkhāre… viññāṇaṃ… rūpaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. Imasmiñca pana attani ayaṃ vedanā’’ti. Attani vedanaṃ samanupassati. Seyyathāpi pupphaṃ gandhasampannaṃ assa. Tamenaṃ puriso evaṃ vadeyya – ‘‘idaṃ pupphaṃ, ayaṃ gandho; aññaṃ pupphaṃ, añño gandho. So kho panāyaṃ gandho imasmiṃ pupphe’’ti. Pupphasmiṃ gandhaṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco saññaṃ…pe… saṅkhāre… viññāṇaṃ… rūpaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. Imasmiñca pana attani ayaṃ vedanā’’ti. Attani vedanaṃ samanupassati . Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ tatiyā vedanāvatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi diṭṭhivipatti…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ attani vedanaṃ samanupassati.
กถํ เวทนาย อตฺตานํ สมนุปสฺสติ? อิเธกโจฺจ สญฺญํ…เป.… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ… รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิมาย เวทนายา’’ติฯ เวทนาย อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ มณิ กรณฺฑเก ปกฺขิโตฺต อสฺสฯ ตเมนํ ปุริโส เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยํ มณิ, อยํ กรณฺฑโกฯ อโญฺญ มณิ, อโญฺญ กรณฺฑโกฯ โส โข ปนายํ มณิ อิมสฺมิํ กรณฺฑเก’’ติฯ กรณฺฑกสฺมิํ มณิํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมวํ อิเธกโจฺจ สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ… รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิมาย เวทนายา’’ติฯ เวทนาย อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฎฺฐิฯ ทิฎฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฎฺฐิฯ อญฺญา ทิฎฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฎฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ จตุตฺถา เวทนาวตฺถุกา อตฺตานุทิฎฺฐิฯ อตฺตานุทิฎฺฐิ มิจฺฉาทิฎฺฐิ ทิฎฺฐิวิปตฺติ…เป.… อิมานิ สโญฺญชนานิ, น จ ทิฎฺฐิโยฯ เอวํ เวทนาย อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ
Kathaṃ vedanāya attānaṃ samanupassati? Idhekacco saññaṃ…pe… saṅkhāre… viññāṇaṃ… rūpaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā imāya vedanāyā’’ti. Vedanāya attānaṃ samanupassati. Seyyathāpi maṇi karaṇḍake pakkhitto assa. Tamenaṃ puriso evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ maṇi, ayaṃ karaṇḍako. Añño maṇi, añño karaṇḍako. So kho panāyaṃ maṇi imasmiṃ karaṇḍake’’ti. Karaṇḍakasmiṃ maṇiṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ… rūpaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā imāya vedanāyā’’ti. Vedanāya attānaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ catutthā vedanāvatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi diṭṭhivipatti…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ vedanāya attānaṃ samanupassati.
๑๓๓. กถํ สญฺญํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ? อิเธกโจฺจ จกฺขุสมฺผสฺสชํ สญฺญํ…เป.… โสตสมฺผสฺสชํ สญฺญํ… ฆานสมฺผสฺสชํ สญฺญํ… ชิวฺหาสมฺผสฺสชํ สญฺญํ… กายสมฺผสฺสชํ สญฺญํ… มโนสมฺผสฺสชํ สญฺญํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ยา มโนสมฺผสฺสชา สญฺญา โส อหํ, โย อหํ สา มโนสมฺผสฺสชา สญฺญา’’ติฯ มโนสมฺผสฺสชํ สญฺญญฺจ อตฺตญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ เตลปฺปทีปสฺส ฌายโต ‘‘ยา อจฺจิ โส วโณฺณ, โย วโณฺณ สา อจฺจี’’ติ – อจฺจิญฺจ วณฺณญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมวํ อิเธกโจฺจ มโนสมฺผสฺสชํ สญฺญํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ – ‘‘ยา มโนสมฺผสฺสชา สญฺญา โส อหํ, โย อหํ สา มโนสมฺผสฺสชา สญฺญา’’ติฯ มโนสมฺผสฺสชํ สญฺญญฺจ อตฺตญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฎฺฐิฯ ทิฎฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฎฺฐิฯ อญฺญา ทิฎฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฎฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ปฐมา สญฺญาวตฺถุกา อตฺตานุทิฎฺฐิฯ อตฺตานุทิฎฺฐิ มิจฺฉาทิฎฺฐิ ทิฎฺฐิวิปตฺติ…เป.… อิมานิ สโญฺญชนานิ, น จ ทิฎฺฐิโยฯ เอวํ สญฺญํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ
133. Kathaṃ saññaṃ attato samanupassati? Idhekacco cakkhusamphassajaṃ saññaṃ…pe… sotasamphassajaṃ saññaṃ… ghānasamphassajaṃ saññaṃ… jivhāsamphassajaṃ saññaṃ… kāyasamphassajaṃ saññaṃ… manosamphassajaṃ saññaṃ attato samanupassati. Yā manosamphassajā saññā so ahaṃ, yo ahaṃ sā manosamphassajā saññā’’ti. Manosamphassajaṃ saññañca attañca advayaṃ samanupassati. Seyyathāpi telappadīpassa jhāyato ‘‘yā acci so vaṇṇo, yo vaṇṇo sā accī’’ti – acciñca vaṇṇañca advayaṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco manosamphassajaṃ saññaṃ attato samanupassati – ‘‘yā manosamphassajā saññā so ahaṃ, yo ahaṃ sā manosamphassajā saññā’’ti. Manosamphassajaṃ saññañca attañca advayaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ paṭhamā saññāvatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi diṭṭhivipatti…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ saññaṃ attato samanupassati.
กถํ สญฺญาวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติ? อิเธกโจฺจ สงฺขาเร…เป.… วิญฺญาณํ… รูปํ… เวทนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิมาย สญฺญาย สญฺญาวา’’ติฯ สญฺญาวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ รุโกฺข ฉายาสมฺปโนฺน อสฺสฯ ตเมนํ ปุริโส เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยํ รุโกฺข, อยํ ฉายาฯ อโญฺญ รุโกฺข, อญฺญา ฉายาฯ โส โข ปนายํ รุโกฺข อิมาย ฉายาย ฉายาวา’’ติฯ ฉายาวนฺตํ รุกฺขํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมวํ อิเธกโจฺจ สงฺขาเร… วิญฺญาณํ… รูปํ… เวทนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิมาย สญฺญาย สญฺญาวา’’ติฯ สญฺญาวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฎฺฐิฯ ทิฎฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฎฺฐิฯ อญฺญา ทิฎฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฎฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ทุติยา สญฺญาวตฺถุกา อตฺตานุทิฎฺฐิฯ อตฺตานุทิฎฺฐิ มิจฺฉาทิฎฺฐิ…เป.… อิมานิ สโญฺญชนานิ, น จ ทิฎฺฐิโยฯ เอวํ สญฺญาวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ
Kathaṃ saññāvantaṃ attānaṃ samanupassati? Idhekacco saṅkhāre…pe… viññāṇaṃ… rūpaṃ… vedanaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā imāya saññāya saññāvā’’ti. Saññāvantaṃ attānaṃ samanupassati. Seyyathāpi rukkho chāyāsampanno assa. Tamenaṃ puriso evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ rukkho, ayaṃ chāyā. Añño rukkho, aññā chāyā. So kho panāyaṃ rukkho imāya chāyāya chāyāvā’’ti. Chāyāvantaṃ rukkhaṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco saṅkhāre… viññāṇaṃ… rūpaṃ… vedanaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā imāya saññāya saññāvā’’ti. Saññāvantaṃ attānaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ dutiyā saññāvatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ saññāvantaṃ attānaṃ samanupassati.
กถํ อตฺตนิ สญฺญํ สมนุปสฺสติ? อิเธกโจฺจ สงฺขาเร…เป.… วิญฺญาณํ… รูปํ… เวทนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ อิมสฺมิญฺจ ปน อตฺตนิ อยํ สญฺญา’’ติฯ อตฺตนิ สญฺญํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ ปุปฺผํ คนฺธสมฺปนฺนํ อสฺสฯ ตเมนํ ปุริโส เอวํ วเทยฺย – ‘‘อิทํ ปุปฺผํ, อยํ คโนฺธฯ อญฺญํ ปุปฺผํ, อโญฺญ คโนฺธฯ โส โข ปนายํ คโนฺธ อิมสฺมิํ ปุเปฺผ’’ติฯ ปุปฺผสฺมิํ คนฺธํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมวํ อิเธกโจฺจ สงฺขาเร… วิญฺญาณํ… รูปํ… เวทนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ อิมสฺมิญฺจ ปน อตฺตนิ อยํ สญฺญา’’ติฯ อตฺตนิ สญฺญํ สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฎฺฐิฯ ทิฎฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฎฺฐิฯ อญฺญา ทิฎฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฎฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ตติยา สญฺญาวตฺถุกา อตฺตานุทิฎฺฐิฯ อตฺตานุทิฎฺฐิ มิจฺฉาทิฎฺฐิ…เป.… อิมานิ สโญฺญชนานิ, น จ ทิฎฺฐิโยฯ เอวํ อตฺตนิ สญฺญํ สมนุปสฺสติฯ
Kathaṃ attani saññaṃ samanupassati? Idhekacco saṅkhāre…pe… viññāṇaṃ… rūpaṃ… vedanaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. Imasmiñca pana attani ayaṃ saññā’’ti. Attani saññaṃ samanupassati. Seyyathāpi pupphaṃ gandhasampannaṃ assa. Tamenaṃ puriso evaṃ vadeyya – ‘‘idaṃ pupphaṃ, ayaṃ gandho. Aññaṃ pupphaṃ, añño gandho. So kho panāyaṃ gandho imasmiṃ pupphe’’ti. Pupphasmiṃ gandhaṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco saṅkhāre… viññāṇaṃ… rūpaṃ… vedanaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. Imasmiñca pana attani ayaṃ saññā’’ti. Attani saññaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ tatiyā saññāvatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ attani saññaṃ samanupassati.
กถํ สญฺญาย อตฺตานํ สมนุปสฺสติ? อิเธกโจฺจ สงฺขาเร …เป.… วิญฺญาณํ… รูปํ… เวทนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิมาย สญฺญายา’’ติฯ สญฺญาย อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ มณิ กรณฺฑเก ปกฺขิโตฺต อสฺสฯ ตเมนํ ปุริโส เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยํ มณิ, อยํ กรณฺฑโกฯ อโญฺญ มณิ, อโญฺญ กรณฺฑโกฯ โส โข ปนายํ มณิ อิมสฺมิํ กรณฺฑเก’’ติฯ กรณฺฑกสฺมิํ มณิํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมว อิเธกโจฺจ สงฺขาเร… วิญฺญาณํ… รูปํ… เวทนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิมาย สญฺญายา’’ติฯ สญฺญาย อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฎฺฐิฯ ทิฎฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฎฺฐิฯ อญฺญา ทิฎฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฎฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ จตุตฺถา สญฺญาวตฺถุกา อตฺตานุทิฎฺฐิฯ อตฺตานุทิฎฺฐิ มิจฺฉาทิฎฺฐิ…เป.… อิมานิ สโญฺญชนานิ น จ ทิฎฺฐิโยฯ เอวํ สญฺญาย อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ
Kathaṃ saññāya attānaṃ samanupassati? Idhekacco saṅkhāre …pe… viññāṇaṃ… rūpaṃ… vedanaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā imāya saññāyā’’ti. Saññāya attānaṃ samanupassati. Seyyathāpi maṇi karaṇḍake pakkhitto assa. Tamenaṃ puriso evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ maṇi, ayaṃ karaṇḍako. Añño maṇi, añño karaṇḍako. So kho panāyaṃ maṇi imasmiṃ karaṇḍake’’ti. Karaṇḍakasmiṃ maṇiṃ samanupassati. Evameva idhekacco saṅkhāre… viññāṇaṃ… rūpaṃ… vedanaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā imāya saññāyā’’ti. Saññāya attānaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ catutthā saññāvatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi…pe… imāni saññojanāni na ca diṭṭhiyo. Evaṃ saññāya attānaṃ samanupassati.
๑๓๔. กถํ สงฺขาเร อตฺตโต สมนุปสฺสติ? อิเธกโจฺจ จกฺขุสมฺผสฺสชํ เจตนํ โสตสมฺผสฺสชํ เจตนํ ฆานสมฺผสฺสชํ เจตนํ ชิวฺหาสมฺผสฺสชํ เจตนํ กายสมฺผสฺสชํ เจตนํ มโนสมฺผสฺสชํ เจตนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ‘‘ยา มโนสมฺผสฺสชา เจตนา, โส อหํ; โย อหํ สา มโนสมฺผสฺสชา เจตนา’’ติ – มโนสมฺผสฺสชํ เจตนญฺจ อตฺตญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ เตลปฺปทีปสฺส ฌายโต ‘‘ยา อจฺจิ โส วโณฺณ, โย วโณฺณ สา อจฺจี’’ติ – อจฺจิญฺจ วณฺณญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมวํ อิเธกโจฺจ มโนสมฺผสฺสชํ เจตนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ‘‘ยา มโนสมฺผสฺสชา เจตนา โส อหํ, โย อหํ สา มโนสมฺผสฺสชา เจตนา’’ติ – มโนสมฺผสฺสชํ เจตนญฺจ อตฺตญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฎฺฐิฯ ทิฎฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฎฺฐิฯ อญฺญา ทิฎฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฎฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ปฐมา สงฺขารวตฺถุกา อตฺตานุทิฎฺฐิฯ อตฺตานุทิฎฺฐิ มิจฺฉาทิฎฺฐิ…เป.… อิมานิ สโญฺญชนานิ, น จ ทิฎฺฐิโยฯ เอวํ สงฺขาเร อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ
134. Kathaṃ saṅkhāre attato samanupassati? Idhekacco cakkhusamphassajaṃ cetanaṃ sotasamphassajaṃ cetanaṃ ghānasamphassajaṃ cetanaṃ jivhāsamphassajaṃ cetanaṃ kāyasamphassajaṃ cetanaṃ manosamphassajaṃ cetanaṃ attato samanupassati. ‘‘Yā manosamphassajā cetanā, so ahaṃ; yo ahaṃ sā manosamphassajā cetanā’’ti – manosamphassajaṃ cetanañca attañca advayaṃ samanupassati. Seyyathāpi telappadīpassa jhāyato ‘‘yā acci so vaṇṇo, yo vaṇṇo sā accī’’ti – acciñca vaṇṇañca advayaṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco manosamphassajaṃ cetanaṃ attato samanupassati. ‘‘Yā manosamphassajā cetanā so ahaṃ, yo ahaṃ sā manosamphassajā cetanā’’ti – manosamphassajaṃ cetanañca attañca advayaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ paṭhamā saṅkhāravatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ saṅkhāre attato samanupassati.
กถํ สงฺขารวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติ? อิเธกโจฺจ วิญฺญาณํ… รูปํ… เวทนํ… สญฺญํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิเมหิ สงฺขาเรหิ สงฺขารวา’’ติฯ สงฺขารวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ รุโกฺข ฉายาสมฺปโนฺน อสฺสฯ ตเมนํ ปุริโส เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยํ รุโกฺข, อยํ ฉายาฯ อโญฺญ รุโกฺข, อญฺญา ฉายาฯ โส โข ปนายํ รุโกฺข อิมาย ฉายาย ฉายาวา’’ติฯ ฉายาวนฺตํ รุกฺขํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมว อิเธกโจฺจ วิญฺญาณํ… รูปํ… เวทนํ… สญฺญํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตาฯ อิเมหิ สงฺขาเรหิ สงฺขารวา’’ติฯ สงฺขารวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฎฺฐิฯ ทิฎฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฎฺฐิฯ อญฺญา ทิฎฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฎฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ทุติยา สงฺขารวตฺถุกา อตฺตานุทิฎฺฐิฯ อตฺตานุทิฎฺฐิ มิจฺฉาทิฎฺฐิ…เป.… อิมานิ สโญฺญชนานิ, น จ ทิฎฺฐิโยฯ เอวํ สงฺขารวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ
Kathaṃ saṅkhāravantaṃ attānaṃ samanupassati? Idhekacco viññāṇaṃ… rūpaṃ… vedanaṃ… saññaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā imehi saṅkhārehi saṅkhāravā’’ti. Saṅkhāravantaṃ attānaṃ samanupassati. Seyyathāpi rukkho chāyāsampanno assa. Tamenaṃ puriso evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ rukkho, ayaṃ chāyā. Añño rukkho, aññā chāyā. So kho panāyaṃ rukkho imāya chāyāya chāyāvā’’ti. Chāyāvantaṃ rukkhaṃ samanupassati. Evameva idhekacco viññāṇaṃ… rūpaṃ… vedanaṃ… saññaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā. Imehi saṅkhārehi saṅkhāravā’’ti. Saṅkhāravantaṃ attānaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ dutiyā saṅkhāravatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ saṅkhāravantaṃ attānaṃ samanupassati.
กถํ อตฺตนิ สงฺขาเร สมนุปสฺสติ? อิเธกโจฺจ วิญฺญาณํ… รูปํ… เวทนํ… สญฺญํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ อิมสฺมิญฺจ ปน อตฺตนิ อิเม สงฺขารา’’ติฯ อตฺตนิ สงฺขาเร สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ ปุปฺผํ คนฺธสมฺปนฺนํ อสฺสฯ ตเมนํ ปุริโส เอวํ วเทยฺย – ‘‘อิทํ ปุปฺผํ, อยํ คโนฺธ; อญฺญํ ปุปฺผํ, อโญฺญ คโนฺธฯ โส โข ปนายํ คโนฺธ อิมสฺมิํ ปุเปฺผ’’ติฯ ปุปฺผสฺมิํ คนฺธํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมวํ อิเธกโจฺจ วิญฺญาณํ… รูปํ… เวทนํ… สญฺญํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ อิมสฺมิญฺจ ปน อตฺตนิ อิเม สงฺขารา’’ติฯ อตฺตนิ สงฺขาเร สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฎฺฐิฯ ทิฎฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฎฺฐิฯ อญฺญา ทิฎฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฎฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ตติยา สงฺขารวตฺถุกา อตฺตานุทิฎฺฐิฯ อตฺตานุทิฎฺฐิ มิจฺฉาทิฎฺฐิ…เป.… อิมานิ สโญฺญชนานิ, น จ ทิฎฺฐิโยฯ เอวํ อตฺตนิ สงฺขาเร สมนุปสฺสติฯ
Kathaṃ attani saṅkhāre samanupassati? Idhekacco viññāṇaṃ… rūpaṃ… vedanaṃ… saññaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. Imasmiñca pana attani ime saṅkhārā’’ti. Attani saṅkhāre samanupassati. Seyyathāpi pupphaṃ gandhasampannaṃ assa. Tamenaṃ puriso evaṃ vadeyya – ‘‘idaṃ pupphaṃ, ayaṃ gandho; aññaṃ pupphaṃ, añño gandho. So kho panāyaṃ gandho imasmiṃ pupphe’’ti. Pupphasmiṃ gandhaṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco viññāṇaṃ… rūpaṃ… vedanaṃ… saññaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. Imasmiñca pana attani ime saṅkhārā’’ti. Attani saṅkhāre samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ tatiyā saṅkhāravatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ attani saṅkhāre samanupassati.
กถํ สงฺขาเรสุ อตฺตานํ สมนุปสฺสติ? อิเธกโจฺจ วิญฺญาณํ… รูปํ… เวทนํ… สญฺญํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิเมสุ สงฺขาเรสู’’ติฯ สงฺขาเรสุ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ มณิ กรณฺฑเก ปกฺขิโตฺต อสฺสฯ ตเมนํ ปุริโส เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยํ มณิ, อยํ กรณฺฑโกฯ อโญฺญ มณิ, อโญฺญ กรณฺฑโกฯ โส โข ปนายํ มณิ อิมสฺมิํ กรณฺฑเก’’ติฯ กรณฺฑกสฺมิํ มณิํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมว อิเธกโจฺจ วิญฺญาณํ… รูปํ… เวทนํ… สญฺญํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิเมสุ สงฺขาเรสู’’ติฯ สงฺขาเรสุ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฎฺฐิฯ ทิฎฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฎฺฐิฯ อญฺญา ทิฎฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฎฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ จตุตฺถา สงฺขารวตฺถุกา อตฺตานุทิฎฺฐิฯ อตฺตานุทิฎฺฐิ มิจฺฉาทิฎฺฐิ…เป.… อิมานิ สโญฺญชนานิ, น จ ทิฎฺฐิโยฯ เอวํ สงฺขาเรสุ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ
Kathaṃ saṅkhāresu attānaṃ samanupassati? Idhekacco viññāṇaṃ… rūpaṃ… vedanaṃ… saññaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā imesu saṅkhāresū’’ti. Saṅkhāresu attānaṃ samanupassati. Seyyathāpi maṇi karaṇḍake pakkhitto assa. Tamenaṃ puriso evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ maṇi, ayaṃ karaṇḍako. Añño maṇi, añño karaṇḍako. So kho panāyaṃ maṇi imasmiṃ karaṇḍake’’ti. Karaṇḍakasmiṃ maṇiṃ samanupassati. Evameva idhekacco viññāṇaṃ… rūpaṃ… vedanaṃ… saññaṃ attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā imesu saṅkhāresū’’ti. Saṅkhāresu attānaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ catutthā saṅkhāravatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ saṅkhāresu attānaṃ samanupassati.
๑๓๕. กถํ วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ? อิเธกโจฺจ จกฺขุวิญฺญาณํ… โสตวิญฺญาณํ… ฆานวิญฺญาณํ… ชิวฺหาวิญฺญาณํ กายวิญฺญาณํ… มโนวิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ‘‘ยํ มโนวิญฺญาณํ, โส อหํ; โย อหํ, ตํ มโนวิญฺญาณ’’นฺติ – มโนวิญฺญาณญฺจ อตฺตญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ เตลปฺปทีปสฺส ฌายโต ‘‘ยา อจฺจิ โส วโณฺณ, โย วโณฺณ สา อจฺจี’’ติ – อจฺจิญฺจ วณฺณญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมวํ อิเธกโจฺจ มโนวิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ ฯ ‘‘ยํ มโนวิญฺญาณํ, โส อหํ; โย อหํ ตํ มโนวิญฺญาณ’’นฺติ – มโนวิญฺญาณญฺจ อตฺตญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฎฺฐิฯ ทิฎฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฎฺฐิฯ อญฺญา ทิฎฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฎฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ปฐมา วิญฺญาณวตฺถุกา อตฺตานุทิฎฺฐิฯ อตฺตานุทิฎฺฐิ มิจฺฉาทิฎฺฐิ…เป.… อิมานิ สโญฺญชนานิ, น จ ทิฎฺฐิโยฯ เอวํ วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ
135. Kathaṃ viññāṇaṃ attato samanupassati? Idhekacco cakkhuviññāṇaṃ… sotaviññāṇaṃ… ghānaviññāṇaṃ… jivhāviññāṇaṃ kāyaviññāṇaṃ… manoviññāṇaṃ attato samanupassati. ‘‘Yaṃ manoviññāṇaṃ, so ahaṃ; yo ahaṃ, taṃ manoviññāṇa’’nti – manoviññāṇañca attañca advayaṃ samanupassati. Seyyathāpi telappadīpassa jhāyato ‘‘yā acci so vaṇṇo, yo vaṇṇo sā accī’’ti – acciñca vaṇṇañca advayaṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco manoviññāṇaṃ attato samanupassati . ‘‘Yaṃ manoviññāṇaṃ, so ahaṃ; yo ahaṃ taṃ manoviññāṇa’’nti – manoviññāṇañca attañca advayaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ paṭhamā viññāṇavatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ viññāṇaṃ attato samanupassati.
กถํ วิญฺญาณวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติ? อิเธกโจฺจ รูปํ… เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิมินา วิญฺญาเณน วิญฺญาณวา’’ติฯ วิญฺญาณวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ รุโกฺข ฉายาสมฺปโนฺน อสฺสฯ ตเมนํ ปุริโส เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยํ รุโกฺข, อยํ ฉายาฯ อโญฺญ รุโกฺข, อญฺญา ฉายาฯ โส โข ปนายํ รุโกฺข อิมาย ฉายาย ฉายาวา’’ติฯ ฉายาวนฺตํ รุกฺขํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมวํ อิเธกโจฺจ รูปํ… เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิมินา วิญฺญาเณน วิญฺญาณวา’’ติฯ วิญฺญาณวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฎฺฐิฯ ทิฎฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฎฺฐิฯ อญฺญา ทิฎฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฎฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ทุติยา วิญฺญาณวตฺถุกา อตฺตานุทิฎฺฐิฯ อตฺตานุทิฎฺฐิ มิจฺฉาทิฎฺฐิ…เป.… อิมานิ สโญฺญชนานิ, น จ ทิฎฺฐิโยฯ เอวํ วิญฺญาณวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ
Kathaṃ viññāṇavantaṃ attānaṃ samanupassati? Idhekacco rūpaṃ… vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā iminā viññāṇena viññāṇavā’’ti. Viññāṇavantaṃ attānaṃ samanupassati. Seyyathāpi rukkho chāyāsampanno assa. Tamenaṃ puriso evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ rukkho, ayaṃ chāyā. Añño rukkho, aññā chāyā. So kho panāyaṃ rukkho imāya chāyāya chāyāvā’’ti. Chāyāvantaṃ rukkhaṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco rūpaṃ… vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā iminā viññāṇena viññāṇavā’’ti. Viññāṇavantaṃ attānaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ dutiyā viññāṇavatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ viññāṇavantaṃ attānaṃ samanupassati.
กถํ อตฺตนิ วิญฺญาณํ สมนุปสฺสติ? อิเธกโจฺจ รูปํ… เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตา ฯ อิมสฺมิญฺจ ปน อตฺตนิ อิทํ วิญฺญาณ’’นฺติฯ อตฺตนิ วิญฺญาณํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ ปุปฺผํ คนฺธสมฺปนฺนํ อสฺสฯ ตเมนํ ปุริโส เอวํ วเทยฺย – ‘‘อิทํ ปุปฺผํ, อยํ คโนฺธ; อญฺญํ ปุปฺผํ, อโญฺญ คโนฺธฯ โส โข ปนายํ คโนฺธ อิมสฺมิํ ปุเปฺผ’’ติฯ ปุปฺผสฺมิํ คนฺธํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมวํ อิเธกโจฺจ รูปํ… เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ อิมสฺมิญฺจ ปน อตฺตนิ อิทํ วิญฺญาณ’’นฺติฯ อตฺตนิ วิญฺญาณํ สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฎฺฐิฯ ทิฎฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฎฺฐิฯ อญฺญา ทิฎฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฎฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ ตติยา วิญฺญาณวตฺถุกา อตฺตานุทิฎฺฐิฯ อตฺตานุทิฎฺฐิ มิจฺฉาทิฎฺฐิ…เป.… อิมานิ สโญฺญชนานิ, น จ ทิฎฺฐิโยฯ เอวํ อตฺตนิ วิญฺญาณํ สมนุปสฺสติฯ
Kathaṃ attani viññāṇaṃ samanupassati? Idhekacco rūpaṃ… vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā . Imasmiñca pana attani idaṃ viññāṇa’’nti. Attani viññāṇaṃ samanupassati. Seyyathāpi pupphaṃ gandhasampannaṃ assa. Tamenaṃ puriso evaṃ vadeyya – ‘‘idaṃ pupphaṃ, ayaṃ gandho; aññaṃ pupphaṃ, añño gandho. So kho panāyaṃ gandho imasmiṃ pupphe’’ti. Pupphasmiṃ gandhaṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco rūpaṃ… vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. Imasmiñca pana attani idaṃ viññāṇa’’nti. Attani viññāṇaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ tatiyā viññāṇavatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ attani viññāṇaṃ samanupassati.
กถํ วิญฺญาณสฺมิํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติ? อิเธกโจฺจ รูปํ… เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิมสฺมิํ วิญฺญาเณ’’ติฯ วิญฺญาณสฺมิํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ เสยฺยถาปิ มณิ กรณฺฑเก ปกฺขิโตฺต อสฺสฯ ตเมนํ ปุริโส เอวํ วเทยฺย – ‘‘อยํ มณิ, อยํ กรณฺฑโกฯ อโญฺญ มณิ, อโญฺญ กรณฺฑโกฯ โส โข ปนายํ มณิ อิมสฺมิํ กรณฺฑเก’’ติฯ กรณฺฑกสฺมิํ มณิํ สมนุปสฺสติฯ เอวเมวํ อิเธกโจฺจ รูปํ… เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข เม อตฺตาฯ โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิมสฺมิํ วิญฺญาเณ’’ติฯ วิญฺญาณสฺมิํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ อภินิเวสปรามาโส ทิฎฺฐิฯ ทิฎฺฐิ น วตฺถุ, วตฺถุ น ทิฎฺฐิฯ อญฺญา ทิฎฺฐิ, อญฺญํ วตฺถุฯ ยา จ ทิฎฺฐิ ยญฺจ วตฺถุ – อยํ จตุตฺถา วิญฺญาณวตฺถุกา อตฺตานุทิฎฺฐิฯ อตฺตานุทิฎฺฐิ มิจฺฉาทิฎฺฐิ…เป.… อิมานิ สโญฺญชนานิ, น จ ทิฎฺฐิโยฯ เอวํ วิญฺญาณสฺมิํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ อตฺตานุทิฎฺฐิยา อิเมหิ วีสติยา อากาเรหิ อภินิเวโส โหติฯ
Kathaṃ viññāṇasmiṃ attānaṃ samanupassati? Idhekacco rūpaṃ… vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā imasmiṃ viññāṇe’’ti. Viññāṇasmiṃ attānaṃ samanupassati. Seyyathāpi maṇi karaṇḍake pakkhitto assa. Tamenaṃ puriso evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ maṇi, ayaṃ karaṇḍako. Añño maṇi, añño karaṇḍako. So kho panāyaṃ maṇi imasmiṃ karaṇḍake’’ti. Karaṇḍakasmiṃ maṇiṃ samanupassati. Evamevaṃ idhekacco rūpaṃ… vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre attato samanupassati. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho me attā. So kho pana me ayaṃ attā imasmiṃ viññāṇe’’ti. Viññāṇasmiṃ attānaṃ samanupassati. Abhinivesaparāmāso diṭṭhi. Diṭṭhi na vatthu, vatthu na diṭṭhi. Aññā diṭṭhi, aññaṃ vatthu. Yā ca diṭṭhi yañca vatthu – ayaṃ catutthā viññāṇavatthukā attānudiṭṭhi. Attānudiṭṭhi micchādiṭṭhi…pe… imāni saññojanāni, na ca diṭṭhiyo. Evaṃ viññāṇasmiṃ attānaṃ samanupassati. Attānudiṭṭhiyā imehi vīsatiyā ākārehi abhiniveso hoti.
อตฺตานุทิฎฺฐินิเทฺทโส ทุติโยฯ
Attānudiṭṭhiniddeso dutiyo.
Related texts:
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ขุทฺทกนิกาย (อฎฺฐกถา) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / ปฎิสมฺภิทามคฺค-อฎฺฐกถา • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā / ๒. อตฺตานุทิฎฺฐินิเทฺทสวณฺณนา • 2. Attānudiṭṭhiniddesavaṇṇanā
