Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ధమ్మపద-అట్ఠకథా • Dhammapada-aṭṭhakathā |
౧౨. అత్తవగ్గో
12. Attavaggo
౧. బోధిరాజకుమారవత్థు
1. Bodhirājakumāravatthu
అత్తానఞ్చేతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా భేసకళావనే విహరన్తో బోధిరాజకుమారం ఆరబ్భ కథేసి.
Attānañceti imaṃ dhammadesanaṃ satthā bhesakaḷāvane viharanto bodhirājakumāraṃ ārabbha kathesi.
సో కిర పథవీతలే అఞ్ఞేహి పాసాదేహి అసదిసరూపం ఆకాసే ఉప్పతమానం వియ కోకనుదం నామ పాసాదం కారేత్వా వడ్ఢకిం పుచ్ఛి – ‘‘కిం తయా అఞ్ఞత్థాపి ఏవరూపో పాసాదో కతపుబ్బో, ఉదాహు పఠమసిప్పమేవ తే ఇద’’న్తి. ‘‘పఠమసిప్పమేవ, దేవా’’తి చ వుత్తే చిన్తేసి – ‘‘సచే అయం అఞ్ఞస్సపి ఏవరూపం పాసాదం కరిస్సతి, అయం పాసాదో అనచ్ఛరియో భవిస్సతి. ఇమం మయా మారేతుం వా హత్థపాదే వాస్స ఛిన్దితుం అక్ఖీని వా ఉప్పాటేతుం వట్టతి, ఏవం అఞ్ఞస్స పాసాదం న కరిస్సతీ’’తి. సో తమత్థం అత్తనో పియసహాయకస్స సఞ్జీవకపుత్తస్స నామ మాణవకస్స కథేసి. సో చిన్తేసి – ‘‘నిస్సంసయం ఏస వడ్ఢకిం నాసేస్సతి, అనగ్ఘో సిప్పీ, సో మయి పస్సన్తే మా నస్సతు, సఞ్ఞమస్స దస్సామీ’’తి. సో తం ఉపసఙ్కమిత్వా ‘‘పాసాదే తే కమ్మం నిట్ఠితం, నో’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘నిట్ఠిత’’న్తి వుత్తే ‘‘రాజకుమారో తం నాసేతుకామో అత్తానం రక్ఖేయ్యాసీ’’తి ఆహ . వడ్ఢకీపి ‘‘భద్దకం తే, సామి, కతం మమ ఆరోచేన్తేన, అహమేత్థ కత్తబ్బం జానిస్సామీ’’తి వత్వా ‘‘కిం, సమ్మ, అమ్హాకం పాసాదే కమ్మం నిట్ఠిత’’న్తి రాజకుమారేన పుట్ఠో ‘‘న తావ, దేవ, నిట్ఠితం, బహు అవసిట్ఠ’’న్తి ఆహ. కిం కమ్మం నామ అవసిట్ఠన్తి? పచ్ఛా, దేవ, ఆచిక్ఖిస్సామి, దారూని తావ ఆహరాపేథాతి. కిం దారూని నామాతి? నిస్సారాని సుక్ఖదారూని, దేవాతి. సో ఆహరాపేత్వా అదాసి. అథ నం ఆహ – ‘‘దేవ, తే ఇతో పట్ఠాయ మమ సన్తికం నాగన్తబ్బం. కిం కారణా? సుఖుమకమ్మం కరోన్తస్స హి అఞ్ఞేహి సద్ధిం సల్లపన్తస్స మే కమ్మవిక్ఖేపో హోతి, ఆహారవేలాయం పన మే భరియావ ఆహారం ఆహరిస్సతీ’’తి. రాజకుమారోపి ‘‘సాధూ’’తి పటిస్సుణి. సోపి ఏకస్మిం గబ్భే నిసీదిత్వా తాని దారూని తచ్ఛేత్వా అత్తనో పుత్తదారస్స అన్తో నిసీదనయోగ్గం గరుళసకుణం కత్వా ఆహారవేలాయ పన భరియం ఆహ – ‘‘గేహే విజ్జమానకం సబ్బం విక్కిణిత్వా హిరఞ్ఞసువణ్ణం గణ్హాహీ’’తి. రాజకుమారోపి వడ్ఢకిస్స అనిక్ఖమనత్థాయ గేహం పరిక్ఖిపిత్వా ఆరక్ఖం ఠపేసి. వడ్ఢకీపి సకుణస్స నిట్ఠితకాలే ‘‘అజ్జ సబ్బేపి దారకే గహేత్వా ఆగచ్ఛేయ్యాసీ’’తి భరియం వత్వా భుత్తపాతరాసో పుత్తదారం సకుణస్స కుచ్ఛియం నిసీదాపేత్వా వాతపానేన నిక్ఖమిత్వా పలాయి. సో తేసం, ‘‘దేవ, వడ్ఢకీ పలాయతీ’’తి కన్దన్తానంయేవ గన్త్వా హిమవన్తే ఓతరిత్వా ఏకం నగరం మాపేత్వా కట్ఠవాహనరాజా నామ జాతో.
So kira pathavītale aññehi pāsādehi asadisarūpaṃ ākāse uppatamānaṃ viya kokanudaṃ nāma pāsādaṃ kāretvā vaḍḍhakiṃ pucchi – ‘‘kiṃ tayā aññatthāpi evarūpo pāsādo katapubbo, udāhu paṭhamasippameva te ida’’nti. ‘‘Paṭhamasippameva, devā’’ti ca vutte cintesi – ‘‘sace ayaṃ aññassapi evarūpaṃ pāsādaṃ karissati, ayaṃ pāsādo anacchariyo bhavissati. Imaṃ mayā māretuṃ vā hatthapāde vāssa chindituṃ akkhīni vā uppāṭetuṃ vaṭṭati, evaṃ aññassa pāsādaṃ na karissatī’’ti. So tamatthaṃ attano piyasahāyakassa sañjīvakaputtassa nāma māṇavakassa kathesi. So cintesi – ‘‘nissaṃsayaṃ esa vaḍḍhakiṃ nāsessati, anaggho sippī, so mayi passante mā nassatu, saññamassa dassāmī’’ti. So taṃ upasaṅkamitvā ‘‘pāsāde te kammaṃ niṭṭhitaṃ, no’’ti pucchitvā ‘‘niṭṭhita’’nti vutte ‘‘rājakumāro taṃ nāsetukāmo attānaṃ rakkheyyāsī’’ti āha . Vaḍḍhakīpi ‘‘bhaddakaṃ te, sāmi, kataṃ mama ārocentena, ahamettha kattabbaṃ jānissāmī’’ti vatvā ‘‘kiṃ, samma, amhākaṃ pāsāde kammaṃ niṭṭhita’’nti rājakumārena puṭṭho ‘‘na tāva, deva, niṭṭhitaṃ, bahu avasiṭṭha’’nti āha. Kiṃ kammaṃ nāma avasiṭṭhanti? Pacchā, deva, ācikkhissāmi, dārūni tāva āharāpethāti. Kiṃ dārūni nāmāti? Nissārāni sukkhadārūni, devāti. So āharāpetvā adāsi. Atha naṃ āha – ‘‘deva, te ito paṭṭhāya mama santikaṃ nāgantabbaṃ. Kiṃ kāraṇā? Sukhumakammaṃ karontassa hi aññehi saddhiṃ sallapantassa me kammavikkhepo hoti, āhāravelāyaṃ pana me bhariyāva āhāraṃ āharissatī’’ti. Rājakumāropi ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇi. Sopi ekasmiṃ gabbhe nisīditvā tāni dārūni tacchetvā attano puttadārassa anto nisīdanayoggaṃ garuḷasakuṇaṃ katvā āhāravelāya pana bhariyaṃ āha – ‘‘gehe vijjamānakaṃ sabbaṃ vikkiṇitvā hiraññasuvaṇṇaṃ gaṇhāhī’’ti. Rājakumāropi vaḍḍhakissa anikkhamanatthāya gehaṃ parikkhipitvā ārakkhaṃ ṭhapesi. Vaḍḍhakīpi sakuṇassa niṭṭhitakāle ‘‘ajja sabbepi dārake gahetvā āgaccheyyāsī’’ti bhariyaṃ vatvā bhuttapātarāso puttadāraṃ sakuṇassa kucchiyaṃ nisīdāpetvā vātapānena nikkhamitvā palāyi. So tesaṃ, ‘‘deva, vaḍḍhakī palāyatī’’ti kandantānaṃyeva gantvā himavante otaritvā ekaṃ nagaraṃ māpetvā kaṭṭhavāhanarājā nāma jāto.
రాజకుమారోపి ‘‘పాసాదమహం కరిస్సామీ’’తి సత్థారం నిమన్తేత్వా పాసాదే చతుజ్జాతియగన్ధేహి పరిభణ్డికం కత్వా పఠమఉమ్మారతో పట్ఠాయ చేలపటికం పత్థరి. సో కిర అపుత్తకో, తస్మా ‘‘సచాహం పుత్తం వా ధీతరం వా లచ్ఛామి, సత్థా ఇమం అక్కమిస్సతీ’’తి చిన్తేత్వా పత్థరి. సో సత్థరి ఆగతే సత్థారం పఞ్చపతిట్ఠితేన వన్దిత్వా పత్తం గహేత్వా ‘‘పవిసథ, భన్తే’’తి ఆహ. సత్థా న పావిసి, సో దుతియమ్పి తతియమ్పి యాచి. సత్థా అపవిసిత్వావ ఆనన్దత్థేరం ఓలోకేసి. థేరో ఓలోకితసఞ్ఞాయేవ వత్థానం అనక్కమనభావం ఞత్వా తం ‘‘సంహరతు, రాజకుమార, దుస్సాని, న భగవా చేలపటికం అక్కమిస్సతి, పచ్ఛిమజనతం తథాగతో ఓలోకేతీ’’తి దుస్సాని సంహరాపేసి. సో దుస్సాని సంహరిత్వా సత్థారం అన్తోనివేసనం పవేసత్వా యాగుఖజ్జకేన సమ్మానేత్వా ఏకమన్తం నిసిన్నో వన్దిత్వా ఆహ – ‘‘భన్తే, అహం తుమ్హాకం ఉపకారకో తిక్ఖత్తుం సరణం గతో, కుచ్ఛిగతో చ కిరమ్హి ఏకవారం సరణం గతో, దుతియం తరుణదారకకాలే, తతియం విఞ్ఞుభావం పత్తకాలే. తస్స మే కస్మా చేలపటికం న అక్కమిత్థా’’తి? ‘‘కిం పన త్వం, కుమార, చిన్తేత్వా చేలాని అత్థరీ’’తి? ‘‘సచే పుత్తం వా ధీతరం వా లచ్ఛామి, సత్థా మే చేలపటికం అక్కమిస్సతీ’’తి ఇదం చిన్తేత్వా, భన్తేతి. తేనేవాహం తం న అక్కమిన్తి. ‘‘కిం పనాహం, భన్తే, పుత్తం వా ధీతరం వా నేవ లచ్ఛామీ’’తి? ‘‘ఆమ, కుమారా’’తి. ‘‘కిం కారణా’’తి? ‘‘పురిమకఅత్తభావే జాయాయ సద్ధిం పమాదం ఆపన్నత్తా’’తి. ‘‘కస్మిం కాలే, భన్తే’’తి? అథస్స సత్థా అతీతం ఆహరిత్వా దస్సేసి –
Rājakumāropi ‘‘pāsādamahaṃ karissāmī’’ti satthāraṃ nimantetvā pāsāde catujjātiyagandhehi paribhaṇḍikaṃ katvā paṭhamaummārato paṭṭhāya celapaṭikaṃ patthari. So kira aputtako, tasmā ‘‘sacāhaṃ puttaṃ vā dhītaraṃ vā lacchāmi, satthā imaṃ akkamissatī’’ti cintetvā patthari. So satthari āgate satthāraṃ pañcapatiṭṭhitena vanditvā pattaṃ gahetvā ‘‘pavisatha, bhante’’ti āha. Satthā na pāvisi, so dutiyampi tatiyampi yāci. Satthā apavisitvāva ānandattheraṃ olokesi. Thero olokitasaññāyeva vatthānaṃ anakkamanabhāvaṃ ñatvā taṃ ‘‘saṃharatu, rājakumāra, dussāni, na bhagavā celapaṭikaṃ akkamissati, pacchimajanataṃ tathāgato oloketī’’ti dussāni saṃharāpesi. So dussāni saṃharitvā satthāraṃ antonivesanaṃ pavesatvā yāgukhajjakena sammānetvā ekamantaṃ nisinno vanditvā āha – ‘‘bhante, ahaṃ tumhākaṃ upakārako tikkhattuṃ saraṇaṃ gato, kucchigato ca kiramhi ekavāraṃ saraṇaṃ gato, dutiyaṃ taruṇadārakakāle, tatiyaṃ viññubhāvaṃ pattakāle. Tassa me kasmā celapaṭikaṃ na akkamitthā’’ti? ‘‘Kiṃ pana tvaṃ, kumāra, cintetvā celāni attharī’’ti? ‘‘Sace puttaṃ vā dhītaraṃ vā lacchāmi, satthā me celapaṭikaṃ akkamissatī’’ti idaṃ cintetvā, bhanteti. Tenevāhaṃ taṃ na akkaminti. ‘‘Kiṃ panāhaṃ, bhante, puttaṃ vā dhītaraṃ vā neva lacchāmī’’ti? ‘‘Āma, kumārā’’ti. ‘‘Kiṃ kāraṇā’’ti? ‘‘Purimakaattabhāve jāyāya saddhiṃ pamādaṃ āpannattā’’ti. ‘‘Kasmiṃ kāle, bhante’’ti? Athassa satthā atītaṃ āharitvā dassesi –
అతీతే కిర అనేకసతా మనుస్సా మహతియా నావాయ సముద్దం పక్ఖన్దింసు. నావా సముద్దమజ్ఝే భిజ్జి. ద్వే జయమ్పతికా ఏకం ఫలకం గహేత్వా అన్తరదీపకం పవిసింసు, సేసా సబ్బే తత్థేవ మరింసు. తస్మిం ఖో పన దీపకే మహాసకుణసఙ్ఘో వసతి. తే అఞ్ఞం ఖాదితబ్బకం అదిస్వా ఛాతజ్ఝత్తా సకుణఅణ్డాని అఙ్గారేసు పచిత్వా ఖాదింసు, తేసు అప్పహోన్తేసు సకుణచ్ఛాపే గహేత్వా ఖాదింసు. ఏవం పఠమవయేపి మజ్ఝిమవయేపి పచ్ఛిమవయేపి ఖాదింసుయేవ. ఏకస్మిమ్పి వయే అప్పమాదం నాపజ్జింసు, ఏకోపి చ నేసం అప్పమాదం నాపజ్జి.
Atīte kira anekasatā manussā mahatiyā nāvāya samuddaṃ pakkhandiṃsu. Nāvā samuddamajjhe bhijji. Dve jayampatikā ekaṃ phalakaṃ gahetvā antaradīpakaṃ pavisiṃsu, sesā sabbe tattheva mariṃsu. Tasmiṃ kho pana dīpake mahāsakuṇasaṅgho vasati. Te aññaṃ khāditabbakaṃ adisvā chātajjhattā sakuṇaaṇḍāni aṅgāresu pacitvā khādiṃsu, tesu appahontesu sakuṇacchāpe gahetvā khādiṃsu. Evaṃ paṭhamavayepi majjhimavayepi pacchimavayepi khādiṃsuyeva. Ekasmimpi vaye appamādaṃ nāpajjiṃsu, ekopi ca nesaṃ appamādaṃ nāpajji.
సత్థా ఇదం తస్స పుబ్బకమ్మం దస్సేత్వా ‘‘సచే హి త్వం, కుమార, తదా ఏకస్మిమ్పి వయే భరియాయ సద్ధిం అప్పమాదం ఆపజ్జిస్స, ఏకస్మిమ్పి వయే పుత్తో వా ధీతా వా ఉప్పజ్జేయ్య. సచే పన వో ఏకోపి అప్పమత్తో అభవిస్స, తం పటిచ్చ పుత్తో వా ధీతా వా ఉప్పజ్జిస్స. కుమార, అత్తానఞ్హి పియం మఞ్ఞమానేన తీసుపి వయేసు అప్పమత్తేన అత్తా రక్ఖితబ్బో, ఏవం అసక్కోన్తేన ఏకవయేపి రక్ఖితబ్బోయేవా’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –
Satthā idaṃ tassa pubbakammaṃ dassetvā ‘‘sace hi tvaṃ, kumāra, tadā ekasmimpi vaye bhariyāya saddhiṃ appamādaṃ āpajjissa, ekasmimpi vaye putto vā dhītā vā uppajjeyya. Sace pana vo ekopi appamatto abhavissa, taṃ paṭicca putto vā dhītā vā uppajjissa. Kumāra, attānañhi piyaṃ maññamānena tīsupi vayesu appamattena attā rakkhitabbo, evaṃ asakkontena ekavayepi rakkhitabboyevā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
౧౫౭.
157.
‘‘అత్తానఞ్చే పియం జఞ్ఞా, రక్ఖేయ్య నం సురక్ఖితం;
‘‘Attānañce piyaṃ jaññā, rakkheyya naṃ surakkhitaṃ;
తిణ్ణం అఞ్ఞతరం యామం, పటిజగ్గేయ్య పణ్డితో’’తి.
Tiṇṇaṃ aññataraṃ yāmaṃ, paṭijaggeyya paṇḍito’’ti.
తత్థ యామన్తి సత్థా అత్తనో ధమ్మిస్సరతాయ దేసనాకుసలతాయ చ ఇధ తిణ్ణం వయానం అఞ్ఞతరం వయం యామన్తి కత్వా దేసేసి, తస్మా ఏవమేత్థ అత్థో వేదితబ్బో. సచే అత్తానం పియం జానేయ్య, రక్ఖేయ్య నం సురక్ఖితన్తి యథా సో సురక్ఖితో హోతి, ఏవం నం రక్ఖేయ్య. తత్థ సచే గీహీ సమానో ‘‘అత్తానం రక్ఖిస్సామీ’’తి ఉపరిపాసాదతలే సుసంవుతం గబ్భం పవిసిత్వా సమ్పన్నారక్ఖో హుత్వా వసన్తోపి, పబ్బజితో హుత్వా సుసంవుతే పిహితద్వారవాతపానే లేణే విహరన్తోపి అత్తానం న రక్ఖతియేవ. గిహీ పన సమానో యథాబలం దానసీలాదీని పుఞ్ఞాని కరోన్తో, పబ్బజితో వా పన వత్తపటివత్తపరియత్తిమనసికారేసు ఉస్సుక్కం ఆపజ్జన్తో అత్తానం రక్ఖతి నామ. ఏవం తీసు వయేసు అసక్కోన్తో అఞ్ఞతరస్మిమ్పి వయే పణ్డితపురిసో అత్తానం పటిజగ్గతియేవ. సచే హి గిహిభూతో పఠమవయే ఖిడ్డాపసుతతాయ కుసలం కాతుం న సక్కోతి, మజ్ఝిమవయే అప్పమత్తేన హుత్వా కుసలం కాతబ్బం. సచే మజ్ఝిమవయే పుత్తదారం పోసేన్తో కుసలం కాతుం న సక్కోతి, పచ్ఛిమవయే కాతబ్బమేవ. ఏవమ్పి కరోన్తేన అత్తా పటిజగ్గితోవ హోతి. ఏవం అకరోన్తస్స పన అత్తా పియో నామ న హోతి, అపాయపరాయణమేవ నం కరోతి. సచే పన పబ్బజితో పఠమవయే సజ్ఝాయం కరోన్తో ధారేన్తో వాచేన్తో వత్తపటివత్తం కరోన్తో పమాదం ఆపజ్జతి, మజ్ఝిమవయే అప్పమత్తేన సమణధమ్మో కాతబ్బో. సచే పఠమవయే ఉగ్గహితపరియత్తియా అట్ఠకథం వినిచ్ఛయం కారణాకారణఞ్చ పుచ్ఛన్తో మజ్ఝిమవయే పమాదం ఆపజ్జతి, పచ్ఛిమవయే అప్పమత్తేన సమణధమ్మో కాతబ్బోయేవ. ఏవమ్పి కరోన్తేన అత్తా పటిజగ్గితోవ హోతి. ఏవం అకరోన్తస్స పన అత్తా పియో నామ న హోతి, పచ్ఛానుతాపేనేవ నం తాపేతీతి.
Tattha yāmanti satthā attano dhammissaratāya desanākusalatāya ca idha tiṇṇaṃ vayānaṃ aññataraṃ vayaṃ yāmanti katvā desesi, tasmā evamettha attho veditabbo. Sace attānaṃ piyaṃ jāneyya, rakkheyya naṃ surakkhitanti yathā so surakkhito hoti, evaṃ naṃ rakkheyya. Tattha sace gīhī samāno ‘‘attānaṃ rakkhissāmī’’ti uparipāsādatale susaṃvutaṃ gabbhaṃ pavisitvā sampannārakkho hutvā vasantopi, pabbajito hutvā susaṃvute pihitadvāravātapāne leṇe viharantopi attānaṃ na rakkhatiyeva. Gihī pana samāno yathābalaṃ dānasīlādīni puññāni karonto, pabbajito vā pana vattapaṭivattapariyattimanasikāresu ussukkaṃ āpajjanto attānaṃ rakkhati nāma. Evaṃ tīsu vayesu asakkonto aññatarasmimpi vaye paṇḍitapuriso attānaṃ paṭijaggatiyeva. Sace hi gihibhūto paṭhamavaye khiḍḍāpasutatāya kusalaṃ kātuṃ na sakkoti, majjhimavaye appamattena hutvā kusalaṃ kātabbaṃ. Sace majjhimavaye puttadāraṃ posento kusalaṃ kātuṃ na sakkoti, pacchimavaye kātabbameva. Evampi karontena attā paṭijaggitova hoti. Evaṃ akarontassa pana attā piyo nāma na hoti, apāyaparāyaṇameva naṃ karoti. Sace pana pabbajito paṭhamavaye sajjhāyaṃ karonto dhārento vācento vattapaṭivattaṃ karonto pamādaṃ āpajjati, majjhimavaye appamattena samaṇadhammo kātabbo. Sace paṭhamavaye uggahitapariyattiyā aṭṭhakathaṃ vinicchayaṃ kāraṇākāraṇañca pucchanto majjhimavaye pamādaṃ āpajjati, pacchimavaye appamattena samaṇadhammo kātabboyeva. Evampi karontena attā paṭijaggitova hoti. Evaṃ akarontassa pana attā piyo nāma na hoti, pacchānutāpeneva naṃ tāpetīti.
దేసనావసానే బోధిరాజకుమారో సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠహి, సమ్పత్తపరిసాయపి సాత్థికా ధమ్మదేసనా అహోసీతి.
Desanāvasāne bodhirājakumāro sotāpattiphale patiṭṭhahi, sampattaparisāyapi sātthikā dhammadesanā ahosīti.
బోధిరాజకుమారవత్థు పఠమం.
Bodhirājakumāravatthu paṭhamaṃ.
౨. ఉపనన్దసక్యపుత్తత్థేరవత్థు
2. Upanandasakyaputtattheravatthu
అత్తానమేవ పఠమన్తి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో ఉపనన్దం సక్యపుత్తం ఆరబ్భ కథేసి.
Attānamevapaṭhamanti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto upanandaṃ sakyaputtaṃ ārabbha kathesi.
సో కిర థేరో ధమ్మకథం కథేతుం ఛేకో. తస్స అప్పిచ్ఛతాదిపటిసంయుత్తం ధమ్మకథం సుత్వా బహూ భిక్ఖు తం తిచీవరేహి పూజేత్వా ధుతఙ్గాని సమాదియింసు. తేహి విస్సట్ఠపరిక్ఖారే సోయేవ గణ్హి. సో ఏకస్మిం అన్తోవస్సే ఉపకట్ఠే జనపదం అగమాసి. అథ నం ఏకస్మిం విహారే దహరసామణేరా ధమ్మకథికపేమేన, ‘‘భన్తే, ఇధ వస్సం ఉపేథా’’తి వదింసు. ‘‘ఇధ కిత్తకం వస్సావాసికం లబ్భతీ’’తి పుచ్ఛిత్వా తేహి ‘‘ఏకేకో సాటకో’’తి వుత్తే తత్థ ఉపాహనా ఠపేత్వా అఞ్ఞం విహారం అగమాసి . దుతియం విహారం గన్త్వా ‘‘ఇధ కిం లబ్భతీ’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘ద్వే సాటకా’’తి వుత్తే కత్తరయట్ఠిం ఠపేసి. తతియం విహారం గన్త్వా ‘‘ఇధ కిం లబ్భతీ’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘తయో సాటకా’’తి వుత్తే తత్థ ఉదకతుమ్బం ఠపేసి. చతుత్థం విహారం గన్త్వా ‘‘ఇధ కిం లబ్భతీ’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘చత్తారో సాటకా’’తి వుత్తే ‘‘సాధు ఇధ వసిస్సామీ’’తి తత్థ వస్సం ఉపగన్త్వా గహట్ఠానఞ్చేవ భిక్ఖూనఞ్చ ధమ్మకథం కథేసి. తే నం బహూహి వత్థేహి చేవ చీవరేహి చ పూజేసుం. సో వుట్ఠవస్సో ఇతరేసుపి విహారేసు సాసనం పేసేత్వా ‘‘మయా పరిక్ఖారస్స ఠపితత్తా వస్సావాసికం లద్ధబ్బం, తం మే పహిణన్తూ’’తి సబ్బం ఆహరాపేత్వా యానకం పూరేత్వా పాయాసి.
So kira thero dhammakathaṃ kathetuṃ cheko. Tassa appicchatādipaṭisaṃyuttaṃ dhammakathaṃ sutvā bahū bhikkhu taṃ ticīvarehi pūjetvā dhutaṅgāni samādiyiṃsu. Tehi vissaṭṭhaparikkhāre soyeva gaṇhi. So ekasmiṃ antovasse upakaṭṭhe janapadaṃ agamāsi. Atha naṃ ekasmiṃ vihāre daharasāmaṇerā dhammakathikapemena, ‘‘bhante, idha vassaṃ upethā’’ti vadiṃsu. ‘‘Idha kittakaṃ vassāvāsikaṃ labbhatī’’ti pucchitvā tehi ‘‘ekeko sāṭako’’ti vutte tattha upāhanā ṭhapetvā aññaṃ vihāraṃ agamāsi . Dutiyaṃ vihāraṃ gantvā ‘‘idha kiṃ labbhatī’’ti pucchitvā ‘‘dve sāṭakā’’ti vutte kattarayaṭṭhiṃ ṭhapesi. Tatiyaṃ vihāraṃ gantvā ‘‘idha kiṃ labbhatī’’ti pucchitvā ‘‘tayo sāṭakā’’ti vutte tattha udakatumbaṃ ṭhapesi. Catutthaṃ vihāraṃ gantvā ‘‘idha kiṃ labbhatī’’ti pucchitvā ‘‘cattāro sāṭakā’’ti vutte ‘‘sādhu idha vasissāmī’’ti tattha vassaṃ upagantvā gahaṭṭhānañceva bhikkhūnañca dhammakathaṃ kathesi. Te naṃ bahūhi vatthehi ceva cīvarehi ca pūjesuṃ. So vuṭṭhavasso itaresupi vihāresu sāsanaṃ pesetvā ‘‘mayā parikkhārassa ṭhapitattā vassāvāsikaṃ laddhabbaṃ, taṃ me pahiṇantū’’ti sabbaṃ āharāpetvā yānakaṃ pūretvā pāyāsi.
అథేకస్మిం విహారే ద్వే దహరభిక్ఖూ ద్వే సాటకే ఏకఞ్చ కమ్బలం లభిత్వా ‘‘తుయ్హం సాటకా హోన్తు, మయ్హం కమ్బలో’’తి భాజేతుం అసక్కోన్తా మగ్గసమీపే నిసీదిత్వా వివదన్తి. తే తం థేరం ఆగచ్ఛన్తం దిస్వా, ‘‘భన్తే, తుమ్హే నో భాజేత్వా దేథా’’తి వదింసు. తుమ్హేయేవ భాజేథాతి. న సక్కోమ, భన్తే, తుమ్హేయేవ నో భాజేత్వా దేథాతి. తేన హి మమ వచనే ఠస్సథాతి. ఆమ, ఠస్సామాతి. ‘‘తేన హి సాధూ’’తి తేసం ద్వే సాటకే దత్వా ‘‘అయం ధమ్మకథం కథేన్తానం అమ్హాకం పారుపనారహో’’తి మహగ్ఘం కమ్బలం ఆదాయ పక్కామి. దహరభిక్ఖూ విప్పటిసారినో హుత్వా సత్థు సన్తికం గన్త్వా తమత్థం ఆరోచేసుం. సత్థా ‘‘న, భిక్ఖవే, ఇదానేవ తుమ్హాకం సన్తకం గహేత్వా తుమ్హే విప్పటిసారినో కరోతి, పుబ్బేపి అకాసియేవా’’తి వత్వా అతీతం ఆహరి –
Athekasmiṃ vihāre dve daharabhikkhū dve sāṭake ekañca kambalaṃ labhitvā ‘‘tuyhaṃ sāṭakā hontu, mayhaṃ kambalo’’ti bhājetuṃ asakkontā maggasamīpe nisīditvā vivadanti. Te taṃ theraṃ āgacchantaṃ disvā, ‘‘bhante, tumhe no bhājetvā dethā’’ti vadiṃsu. Tumheyeva bhājethāti. Na sakkoma, bhante, tumheyeva no bhājetvā dethāti. Tena hi mama vacane ṭhassathāti. Āma, ṭhassāmāti. ‘‘Tena hi sādhū’’ti tesaṃ dve sāṭake datvā ‘‘ayaṃ dhammakathaṃ kathentānaṃ amhākaṃ pārupanāraho’’ti mahagghaṃ kambalaṃ ādāya pakkāmi. Daharabhikkhū vippaṭisārino hutvā satthu santikaṃ gantvā tamatthaṃ ārocesuṃ. Satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva tumhākaṃ santakaṃ gahetvā tumhe vippaṭisārino karoti, pubbepi akāsiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari –
అతీతస్మిం అనుతీరచారీ చ గమ్భీరచారీ చాతి ద్వే ఉద్దా మహన్తం రోహితమచ్ఛం లభిత్వా ‘‘మయ్హం సీసం హోతు, తవ నఙ్గుట్ఠ’’న్తి వివాదాపన్నా భాజేతుం అసక్కోన్తా ఏకం సిఙ్గాలం దిస్వా ఆహంసు – ‘‘మాతుల, ఇమం నో భాజేత్వా దేహీ’’తి. అహం రఞ్ఞా వినిచ్ఛయట్ఠానే ఠపితో, తత్థ చిరం నిసీదిత్వా జఙ్ఘవిహారత్థాయ ఆగతోమ్హి, ఇదాని మే ఓకాసో నత్థీతి. మాతుల, మా ఏవం కరోథ, భాజేత్వా ఏవ నో దేథాతి. మమ వచనే ఠస్సథాతి. ఠస్సామ, మాతులాతి. ‘‘తేన హి సాధూ’’తి సో సీసం ఛిన్దిత్వా ఏకమన్తే అకాసి, నఙ్గుట్ఠం ఏకమన్తే. కత్వా చ పన, ‘‘తాతా, యేన వో అనుతీరే చరితం, సో నఙ్గుట్ఠం గణ్హాతు. యేన గమ్భీరే చరితం, తస్స సీసం హోతు. అయం పన మజ్ఝిమో ఖణ్డో మమ వినిచ్ఛయధమ్మే ఠితస్స భవిస్సతీ’’తి తే సఞ్ఞాపేన్తో –
Atītasmiṃ anutīracārī ca gambhīracārī cāti dve uddā mahantaṃ rohitamacchaṃ labhitvā ‘‘mayhaṃ sīsaṃ hotu, tava naṅguṭṭha’’nti vivādāpannā bhājetuṃ asakkontā ekaṃ siṅgālaṃ disvā āhaṃsu – ‘‘mātula, imaṃ no bhājetvā dehī’’ti. Ahaṃ raññā vinicchayaṭṭhāne ṭhapito, tattha ciraṃ nisīditvā jaṅghavihāratthāya āgatomhi, idāni me okāso natthīti. Mātula, mā evaṃ karotha, bhājetvā eva no dethāti. Mama vacane ṭhassathāti. Ṭhassāma, mātulāti. ‘‘Tena hi sādhū’’ti so sīsaṃ chinditvā ekamante akāsi, naṅguṭṭhaṃ ekamante. Katvā ca pana, ‘‘tātā, yena vo anutīre caritaṃ, so naṅguṭṭhaṃ gaṇhātu. Yena gambhīre caritaṃ, tassa sīsaṃ hotu. Ayaṃ pana majjhimo khaṇḍo mama vinicchayadhamme ṭhitassa bhavissatī’’ti te saññāpento –
‘‘అనుతీరచారి నఙ్గుట్ఠం, సీసం గమ్భీరచారినో;
‘‘Anutīracāri naṅguṭṭhaṃ, sīsaṃ gambhīracārino;
అచ్చాయం మజ్ఝిమో ఖణ్డో, ధమ్మట్ఠస్స భవిస్సతీ’’తి. (జా॰ ౧.౭.౩౩) –
Accāyaṃ majjhimo khaṇḍo, dhammaṭṭhassa bhavissatī’’ti. (jā. 1.7.33) –
ఇమం గాథం వత్వా మజ్ఝిమఖణ్డం ఆదాయ పక్కామి. తేపి విప్పటిసారినో తం ఓలోకేత్వా అట్ఠంసు.
Imaṃ gāthaṃ vatvā majjhimakhaṇḍaṃ ādāya pakkāmi. Tepi vippaṭisārino taṃ oloketvā aṭṭhaṃsu.
సత్థా ఇమం అతీతం దస్సేత్వా ‘‘ఏవమేస అతీతేపి తుమ్హే విప్పటిసారినో అకాసియేవా’’తి తే భిక్ఖూ సఞ్ఞాపేత్వా ఉపనన్దం గరహన్తో, ‘‘భిక్ఖవే , పరం ఓవదన్తేన నామ పఠమమేవ అత్తా పతిరూపే పతిట్ఠాపేతబ్బో’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –
Satthā imaṃ atītaṃ dassetvā ‘‘evamesa atītepi tumhe vippaṭisārino akāsiyevā’’ti te bhikkhū saññāpetvā upanandaṃ garahanto, ‘‘bhikkhave , paraṃ ovadantena nāma paṭhamameva attā patirūpe patiṭṭhāpetabbo’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
౧౫౮.
158.
‘‘అత్తానమేవ పఠమం, పతిరూపే నివేసయే;
‘‘Attānameva paṭhamaṃ, patirūpe nivesaye;
అథఞ్ఞమనుసాసేయ్య, న కిలిస్సేయ్య పణ్డితో’’తి.
Athaññamanusāseyya, na kilisseyya paṇḍito’’ti.
తత్థ పతిరూపే నివేసయేతి అనుచ్ఛవికే గుణే పతిట్ఠాపేయ్య. ఇదం వుత్తం హోతి – యో అప్పిచ్ఛతాదిగుణేహి వా అరియవంసపటిపదాదీహి వా పరం అనుసాసితుకామో, సో అత్తానమేవ పఠమం తస్మిం గుణే పతిట్ఠాపేయ్య. ఏవం పతిట్ఠాపేత్వా అథఞ్ఞం తేహి గుణేహి అనుసాసేయ్య. అత్తానఞ్హి తత్థ అనివేసేత్వా కేవలం పరమేవ అనుసాసమానో పరతో నిన్దం లభిత్వా కిలిస్సతి నామ, తత్థ అత్తానం నివేసేత్వా అనుసాసమానో పరతో పసంసం లభతి, తస్మా న కిలిస్సతి నామ. ఏవం కరోన్తో పణ్డితో న కిలిస్సేయ్యాతి.
Tattha patirūpe nivesayeti anucchavike guṇe patiṭṭhāpeyya. Idaṃ vuttaṃ hoti – yo appicchatādiguṇehi vā ariyavaṃsapaṭipadādīhi vā paraṃ anusāsitukāmo, so attānameva paṭhamaṃ tasmiṃ guṇe patiṭṭhāpeyya. Evaṃ patiṭṭhāpetvā athaññaṃ tehi guṇehi anusāseyya. Attānañhi tattha anivesetvā kevalaṃ parameva anusāsamāno parato nindaṃ labhitvā kilissati nāma, tattha attānaṃ nivesetvā anusāsamāno parato pasaṃsaṃ labhati, tasmā na kilissati nāma. Evaṃ karonto paṇḍito na kilisseyyāti.
దేసనావసానే తే భిక్ఖూ సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠహింసు, మహాజనస్సాపి సాత్థికా ధమ్మదేసనా అహోసీతి.
Desanāvasāne te bhikkhū sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu, mahājanassāpi sātthikā dhammadesanā ahosīti.
ఉపనన్దసక్యపుత్తత్థేరవత్థు దుతియం.
Upanandasakyaputtattheravatthu dutiyaṃ.
౩. పధానికతిస్సత్థేరవత్థు
3. Padhānikatissattheravatthu
అత్తానఞ్చేతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో పధానికతిస్సత్థేరం ఆరబ్భ కథేసి.
Attānañceti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto padhānikatissattheraṃ ārabbha kathesi.
సో కిర సత్థు సన్తికే కమ్మట్ఠానం గహేత్వా పఞ్చసతే భిక్ఖూ ఆదాయ అరఞ్ఞే వస్సం ఉపగన్త్వా, ‘‘ఆవుసో, ధరమానకస్స బుద్ధస్స సన్తికే వో కమ్మట్ఠానం గహితం, అప్పమత్తావ సమణధమ్మం కరోథా’’తి ఓవదిత్వా సయం గన్త్వా నిపజ్జిత్వా సుపతి. తే భిక్ఖూ పఠమయామే చఙ్కమిత్వా మజ్ఝిమయామే విహారం పవిసన్తి. సో నిద్దాయిత్వా పబుద్ధకాలే తేసం సన్తికం గన్త్వా ‘‘కిం తుమ్హే ‘నిపజ్జిత్వా నిద్దాయిస్సామా’తి ఆగతా, సీఘం నిక్ఖమిత్వా సమణధమ్మం కరోథా’’తి వత్వా సయం గన్త్వా తథేవ సుపతి. ఇతరే మజ్ఝిమయామే బహి చఙ్కమిత్వా పచ్ఛిమయామే విహారం పవిసన్తి. సో పునపి పబుజ్ఝిత్వా తేసం సన్తికం గన్త్వా తే విహారా నీహరిత్వా సయం పున గన్త్వా తథేవ సుపతి. తస్మిం నిచ్చకాలం ఏవం కరోన్తే తే భిక్ఖూ సజ్ఝాయం వా కమ్మట్ఠానం వా మనసికాతుం నాసక్ఖింసు, చిత్తం అఞ్ఞథత్తం అగమాసి. తే ‘‘అమ్హాకం ఆచరియో అతివియ ఆరద్ధవీరియో, పరిగ్గణ్హిస్సామ న’’న్తి పరిగ్గణ్హన్తా తస్స కిరియం దిస్వా ‘‘నట్ఠమ్హా, ఆవుసో, ఆచరియో నో తుచ్ఛరవం రవతీ’’తి వదింసు. తేసం అతివియ నిద్దాయ కిలమన్తానం ఏకభిక్ఖుపి విసేసం నిబ్బత్తేతుం నాసక్ఖి. తే వుట్ఠవస్సా సత్థు సన్తికం గన్త్వా సత్థారా కతపటిసన్థారా ‘‘కిం, భిక్ఖవే, అప్పమత్తా హుత్వా సమణధమ్మం కరిత్థా’’తి పుచ్ఛితా తమత్థం ఆరోచేసుం. సత్థా ‘‘న, భిక్ఖవే, ఇదానేవ, పుబ్బేపేస తుమ్హాకం అన్తరాయమకాసియేవా’’తి వత్వా తేహి యాచితో –
So kira satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā pañcasate bhikkhū ādāya araññe vassaṃ upagantvā, ‘‘āvuso, dharamānakassa buddhassa santike vo kammaṭṭhānaṃ gahitaṃ, appamattāva samaṇadhammaṃ karothā’’ti ovaditvā sayaṃ gantvā nipajjitvā supati. Te bhikkhū paṭhamayāme caṅkamitvā majjhimayāme vihāraṃ pavisanti. So niddāyitvā pabuddhakāle tesaṃ santikaṃ gantvā ‘‘kiṃ tumhe ‘nipajjitvā niddāyissāmā’ti āgatā, sīghaṃ nikkhamitvā samaṇadhammaṃ karothā’’ti vatvā sayaṃ gantvā tatheva supati. Itare majjhimayāme bahi caṅkamitvā pacchimayāme vihāraṃ pavisanti. So punapi pabujjhitvā tesaṃ santikaṃ gantvā te vihārā nīharitvā sayaṃ puna gantvā tatheva supati. Tasmiṃ niccakālaṃ evaṃ karonte te bhikkhū sajjhāyaṃ vā kammaṭṭhānaṃ vā manasikātuṃ nāsakkhiṃsu, cittaṃ aññathattaṃ agamāsi. Te ‘‘amhākaṃ ācariyo ativiya āraddhavīriyo, pariggaṇhissāma na’’nti pariggaṇhantā tassa kiriyaṃ disvā ‘‘naṭṭhamhā, āvuso, ācariyo no tuccharavaṃ ravatī’’ti vadiṃsu. Tesaṃ ativiya niddāya kilamantānaṃ ekabhikkhupi visesaṃ nibbattetuṃ nāsakkhi. Te vuṭṭhavassā satthu santikaṃ gantvā satthārā katapaṭisanthārā ‘‘kiṃ, bhikkhave, appamattā hutvā samaṇadhammaṃ karitthā’’ti pucchitā tamatthaṃ ārocesuṃ. Satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesa tumhākaṃ antarāyamakāsiyevā’’ti vatvā tehi yācito –
‘‘అమాతాపితరసంవడ్ఢో, అనాచేరకులే వసం;
‘‘Amātāpitarasaṃvaḍḍho, anācerakule vasaṃ;
నాయం కాలం అకాలం వా, అభిజానాతి కుక్కుటో’’తి. (జా॰ ౧.౧.౧౧౯) –
Nāyaṃ kālaṃ akālaṃ vā, abhijānāti kukkuṭo’’ti. (jā. 1.1.119) –
ఇమం అకాలరావికుక్కుటజాతకం విత్థారేత్వా కథేసి. ‘‘తదా హి సో కుక్కుటో అయం పధానికతిస్సత్థేరో అహోసి, ఇమే పఞ్చ సతా భిక్ఖూ తే మాణవా అహేసుం, దిసాపామోక్ఖో ఆచరియో అహమేవా’’తి సత్థా ఇమం జాతకం విత్థారేత్వా, ‘‘భిక్ఖవే, పరం ఓవదన్తేన నామ అత్తా సుదన్తో కాతబ్బో. ఏవం ఓవదన్తో హి సుదన్తో హుత్వా దమేతి నామా’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –
Imaṃ akālarāvikukkuṭajātakaṃ vitthāretvā kathesi. ‘‘Tadā hi so kukkuṭo ayaṃ padhānikatissatthero ahosi, ime pañca satā bhikkhū te māṇavā ahesuṃ, disāpāmokkho ācariyo ahamevā’’ti satthā imaṃ jātakaṃ vitthāretvā, ‘‘bhikkhave, paraṃ ovadantena nāma attā sudanto kātabbo. Evaṃ ovadanto hi sudanto hutvā dameti nāmā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
౧౫౯.
159.
‘‘అత్తానఞ్చే తథా కయిరా, యథాఞ్ఞమనుసాసతి;
‘‘Attānañce tathā kayirā, yathāññamanusāsati;
సుదన్తో వత దమేథ, అత్తా హి కిర దుద్దమో’’తి.
Sudanto vata dametha, attā hi kira duddamo’’ti.
తస్సత్థో – యో హి భిక్ఖు ‘‘పఠమయామాదీసు చఙ్కమితబ్బ’’న్తి వత్వా పరం ఓవదతి, సయం చఙ్కమనాదీని అధిట్ఠహన్తో అత్తానఞ్చే తథా కయిరా, యథాఞ్ఞమనుసాసతి, ఏవం సన్తే సుదన్తో వత దమేథాతి యేన గుణేన పరం అనుసాసతి, తేన అత్తనా సుదన్తో హుత్వా దమేయ్య. అత్తా హి కిర దుద్దమోతి అయఞ్హి అత్తా నామ దుద్దమో. తస్మా యథా సో సుదన్తో హోతి, తథా దమేతబ్బోతి.
Tassattho – yo hi bhikkhu ‘‘paṭhamayāmādīsu caṅkamitabba’’nti vatvā paraṃ ovadati, sayaṃ caṅkamanādīni adhiṭṭhahanto attānañce tathā kayirā, yathāññamanusāsati, evaṃ sante sudanto vata damethāti yena guṇena paraṃ anusāsati, tena attanā sudanto hutvā dameyya. Attā hi kira duddamoti ayañhi attā nāma duddamo. Tasmā yathā so sudanto hoti, tathā dametabboti.
దేసనావసానే పఞ్చ సతాపి తే భిక్ఖూ అరహత్తం పాపుణింసూతి.
Desanāvasāne pañca satāpi te bhikkhū arahattaṃ pāpuṇiṃsūti.
పధానికతిస్సత్థేరవత్థు తతియం.
Padhānikatissattheravatthu tatiyaṃ.
౪. కుమారకస్సపమాతుథేరీవత్థు
4. Kumārakassapamātutherīvatthu
అత్తా హి అత్తనో నాథోతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో కుమారకస్సపత్థేరస్స మాతరం ఆరబ్భ కథేసి.
Attāhi attano nāthoti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto kumārakassapattherassa mātaraṃ ārabbha kathesi.
సా కిర రాజగహనగరే సేట్ఠిధీతా విఞ్ఞుతం పత్తకాలతో పట్ఠాయ పబ్బజ్జం యాచి. అథ సా పునప్పునం యాచమానాపి మాతాపితూనం సన్తికా పబ్బజ్జం అలభిత్వా వయప్పత్తా పతికులం గన్త్వా పతిదేవతా హుత్వా అగారం అజ్ఝావసి. అథస్సా న చిరస్సేవ కుచ్ఛిస్మిం గబ్భో పతిట్ఠహి. సా గబ్భస్స పతిట్ఠితభావం అజానిత్వావ సామికం ఆరాధేత్వా పబ్బజ్జం యాచి. అథ నం సో మహన్తేన సక్కారేన భిక్ఖునుపస్సయం నేత్వా అజానన్తో దేవదత్తపక్ఖికానం భిక్ఖునీనం సన్తికే పబ్బాజేసి. అపరేన సమయేన భిక్ఖునియో తస్సా గబ్భినిభావం ఞత్వా తాహి ‘‘కిం ఇద’’న్తి వుత్తా నాహం, అయ్యే, జానామి ‘‘కిమేతం’’, సీలం వత మే అరోగమేవాతి. భిక్ఖునియో తం దేవదత్తస్స సన్తికం నేత్వా ‘‘అయం భిక్ఖునీ సద్ధాపబ్బజితా, ఇమిస్సా మయం గబ్భస్స పతిట్ఠితభావం జానామ, కాలం న జానామ, కిం దాని కరోమా’’తి పుచ్ఛింసు. దేవదత్తో ‘‘మా మయ్హం ఓవాదకారికానం భిక్ఖునీనం అయసో ఉప్పజ్జతూ’’తి ఏత్తకమేవ చిన్తేత్వా ‘‘ఉప్పబ్బాజేథ న’’న్తి ఆహ. తం సుత్వా సా దహరా మా మం, అయ్యే, నాసేథ, నాహం దేవదత్తం ఉద్దిస్స పబ్బజితా, ఏథ, మం సత్థు సన్తికం జేతవనం నేథాతి. తా తం ఆదాయ జేతవనం గన్త్వా సత్థు ఆరోచేసుం. సత్థా ‘‘తస్సా గిహికాలే గబ్భో పతిట్ఠితో’’తి జానన్తోపి పరవాదమోచనత్థం రాజానం పసేనదికోసలం మహాఅనాథపిణ్డికం చూళఅనాథపిణ్డికం విసాఖాఉపాసికం అఞ్ఞాని చ మహాకులాని పక్కోసాపేత్వా ఉపాలిత్థేరం ఆణాపేసి – ‘‘గచ్ఛ, ఇమిస్సా దహరాయ భిక్ఖునియా చతుపరిసమజ్ఝే కమ్మం పరిసోధేహీ’’తి. థేరో రఞ్ఞో పురతో విసాఖం పక్కోసాపేత్వా తం అధికరణం పటిచ్ఛాపేసి. సా సాణిపాకారం పరిక్ఖిపాపేత్వా అన్తోసాణియం తస్సా హత్థపాదనాభిఉదరపరియోసానాని ఓలోకేత్వా మాసదివసే సమానేత్వా ‘‘గిహిభావే ఇమాయ గబ్భో లద్ధో’’తి ఞత్వా థేరస్స తమత్థం ఆరోచేసి. అథస్సా థేరో పరిసమజ్ఝే పరిసుద్ధభావం పతిట్ఠాపేసి. సా అపరేన సమయేన పదుముత్తరబుద్ధస్స పాదమూలే పత్థితపత్థనం మహానుభావం పుత్తం విజాయి.
Sā kira rājagahanagare seṭṭhidhītā viññutaṃ pattakālato paṭṭhāya pabbajjaṃ yāci. Atha sā punappunaṃ yācamānāpi mātāpitūnaṃ santikā pabbajjaṃ alabhitvā vayappattā patikulaṃ gantvā patidevatā hutvā agāraṃ ajjhāvasi. Athassā na cirasseva kucchismiṃ gabbho patiṭṭhahi. Sā gabbhassa patiṭṭhitabhāvaṃ ajānitvāva sāmikaṃ ārādhetvā pabbajjaṃ yāci. Atha naṃ so mahantena sakkārena bhikkhunupassayaṃ netvā ajānanto devadattapakkhikānaṃ bhikkhunīnaṃ santike pabbājesi. Aparena samayena bhikkhuniyo tassā gabbhinibhāvaṃ ñatvā tāhi ‘‘kiṃ ida’’nti vuttā nāhaṃ, ayye, jānāmi ‘‘kimetaṃ’’, sīlaṃ vata me arogamevāti. Bhikkhuniyo taṃ devadattassa santikaṃ netvā ‘‘ayaṃ bhikkhunī saddhāpabbajitā, imissā mayaṃ gabbhassa patiṭṭhitabhāvaṃ jānāma, kālaṃ na jānāma, kiṃ dāni karomā’’ti pucchiṃsu. Devadatto ‘‘mā mayhaṃ ovādakārikānaṃ bhikkhunīnaṃ ayaso uppajjatū’’ti ettakameva cintetvā ‘‘uppabbājetha na’’nti āha. Taṃ sutvā sā daharā mā maṃ, ayye, nāsetha, nāhaṃ devadattaṃ uddissa pabbajitā, etha, maṃ satthu santikaṃ jetavanaṃ nethāti. Tā taṃ ādāya jetavanaṃ gantvā satthu ārocesuṃ. Satthā ‘‘tassā gihikāle gabbho patiṭṭhito’’ti jānantopi paravādamocanatthaṃ rājānaṃ pasenadikosalaṃ mahāanāthapiṇḍikaṃ cūḷaanāthapiṇḍikaṃ visākhāupāsikaṃ aññāni ca mahākulāni pakkosāpetvā upālittheraṃ āṇāpesi – ‘‘gaccha, imissā daharāya bhikkhuniyā catuparisamajjhe kammaṃ parisodhehī’’ti. Thero rañño purato visākhaṃ pakkosāpetvā taṃ adhikaraṇaṃ paṭicchāpesi. Sā sāṇipākāraṃ parikkhipāpetvā antosāṇiyaṃ tassā hatthapādanābhiudarapariyosānāni oloketvā māsadivase samānetvā ‘‘gihibhāve imāya gabbho laddho’’ti ñatvā therassa tamatthaṃ ārocesi. Athassā thero parisamajjhe parisuddhabhāvaṃ patiṭṭhāpesi. Sā aparena samayena padumuttarabuddhassa pādamūle patthitapatthanaṃ mahānubhāvaṃ puttaṃ vijāyi.
అథేకదివసం రాజా భిక్ఖునుపస్సయసమీపేన గచ్ఛన్తో దారకసద్దం సుత్వా ‘‘కిం ఇద’’న్తి పుచ్ఛిత్వా, ‘‘దేవ, ఏకిస్సా భిక్ఖునియా పుత్తో జాతో, తస్సేస సద్దో’’తి వుత్తే తం కుమారం అత్తనో ఘరం నేత్వా ధాతీనం అదాసి. నామగ్గహణదివసే చస్స కస్సపోతి నామం కత్వా కుమారపరిహారేన వడ్ఢితత్తా కుమారకస్సపోతి సఞ్జానింసు. సో కీళామణ్డలే దారకే పహరిత్వా ‘‘నిమ్మాతాపితికేనమ్హా పహటా’’తి వుత్తే రాజానం ఉపసఙ్కమిత్వా, ‘‘దేవ, మం ‘నిమ్మాతాపితికో’తి వదన్తి, మాతరం మే ఆచిక్ఖథా’’తి పుచ్ఛిత్వా రఞ్ఞా ధాతియో దస్సేత్వా ‘‘ఇమా తే మాతరో’’తి వుత్తే ‘‘న ఏత్తికా మే మాతరో, ఏకాయ మే మాతరా భవితబ్బం, తం మే ఆచిక్ఖథా’’తి ఆహ. రాజా ‘‘న సక్కా ఇమం వఞ్చేతు’’న్తి చిన్తేత్వా, తాత, తవ మాతా భిక్ఖునీ, త్వం మయా భిక్ఖునుపస్సయా ఆనీతోతి. సో తావతకేనేవ సముప్పన్నసంవేగో హుత్వా, ‘‘తాత, పబ్బాజేథ మ’’న్తి ఆహ. రాజా ‘‘సాధు, తాతా’’తి తం మహన్తేన సక్కారేన సత్థు సన్తికే పబ్బాజేసి. సో లద్ధూపసమ్పదో కుమారకస్సపత్థేరోతి పఞ్ఞాయి. సో సత్థు సన్తికే కమ్మట్ఠానం గహేత్వా అరఞ్ఞం పవిసిత్వా వాయమిత్వా విసేసం నిబ్బత్తేతుం అసక్కోన్తో ‘‘పున కమ్మట్ఠానం విసేసేత్వా గహేస్సామీ’’తి సత్థు సన్తికం గన్త్వా అన్ధవనే విహాసి.
Athekadivasaṃ rājā bhikkhunupassayasamīpena gacchanto dārakasaddaṃ sutvā ‘‘kiṃ ida’’nti pucchitvā, ‘‘deva, ekissā bhikkhuniyā putto jāto, tassesa saddo’’ti vutte taṃ kumāraṃ attano gharaṃ netvā dhātīnaṃ adāsi. Nāmaggahaṇadivase cassa kassapoti nāmaṃ katvā kumāraparihārena vaḍḍhitattā kumārakassapoti sañjāniṃsu. So kīḷāmaṇḍale dārake paharitvā ‘‘nimmātāpitikenamhā pahaṭā’’ti vutte rājānaṃ upasaṅkamitvā, ‘‘deva, maṃ ‘nimmātāpitiko’ti vadanti, mātaraṃ me ācikkhathā’’ti pucchitvā raññā dhātiyo dassetvā ‘‘imā te mātaro’’ti vutte ‘‘na ettikā me mātaro, ekāya me mātarā bhavitabbaṃ, taṃ me ācikkhathā’’ti āha. Rājā ‘‘na sakkā imaṃ vañcetu’’nti cintetvā, tāta, tava mātā bhikkhunī, tvaṃ mayā bhikkhunupassayā ānītoti. So tāvatakeneva samuppannasaṃvego hutvā, ‘‘tāta, pabbājetha ma’’nti āha. Rājā ‘‘sādhu, tātā’’ti taṃ mahantena sakkārena satthu santike pabbājesi. So laddhūpasampado kumārakassapattheroti paññāyi. So satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā araññaṃ pavisitvā vāyamitvā visesaṃ nibbattetuṃ asakkonto ‘‘puna kammaṭṭhānaṃ visesetvā gahessāmī’’ti satthu santikaṃ gantvā andhavane vihāsi.
అథ నం కస్సపబుద్ధకాలే ఏకతో సమణధమ్మం కత్వా అనాగామిఫలం పత్వా బ్రహ్మలోకే నిబ్బత్తభిక్ఖు బ్రహ్మలోకతో ఆగన్త్వా పన్నరస పఞ్హే పుచ్ఛిత్వా ‘‘ఇమే పఞ్హే ఠపేత్వా సత్థారం అఞ్ఞో బ్యాకాతుం సమత్థో నామ నత్థి, గచ్ఛ, సత్థు సన్తికే ఇమేసం అత్థం ఉగ్గణ్హా’’తి ఉయ్యోజేసి. సో తథా కత్వా పఞ్హవిస్సజ్జనావసానే అరహత్తం పాపుణి. తస్స పన నిక్ఖన్తదివసతో పట్ఠాయ ద్వాదస వస్సాని మాతుభిక్ఖునియా అక్ఖీహి అస్సూని పవత్తింసు. సా పుత్తవియోగదుక్ఖితా అస్సుతిన్తేనేవ ముఖేన భిక్ఖాయ చరమానా అన్తరవీథియం థేరం దిస్వావ, ‘‘పుత్త , పుత్తా’’తి విరవన్తీ తం గణ్హితుం ఉపధావమానా పరివత్తిత్వా పతి. సా థనేహి ఖీరం ముఞ్చన్తేహి ఉట్ఠహిత్వా అల్లచీవరా గన్త్వా థేరం గణ్హి. సో చిన్తేసి – ‘‘సచాయం మమ సన్తికా మధురవచనం లభిస్సతి, వినస్సిస్సతి. థద్ధమేవ కత్వా ఇమాయ సద్ధిం సల్లపిస్సామీ’’తి. అథ నం ఆహ – ‘‘కిం కరోన్తీ విచరసి, సినేహమత్తమ్పి ఛిన్దితుం న సక్కోసీ’’తి. సా ‘‘అహో కక్ఖళా థేరస్స కథా’’తి చిన్తేత్వా ‘‘కిం వదేసి, తాతా’’తి వత్వా పునపి తేన తథేవ వుత్తా చిన్తేసి – ‘‘అహం ఇమస్స కారణా ద్వాదస వస్సాని అస్సూని సన్ధారేతుం న సక్కోమి, అయం పనేవం థద్ధహదయో, కిం మే ఇమినా’’తి పుత్తసినేహం ఛిన్దిత్వా తందివసమేవ అరహత్తం పాపుణి.
Atha naṃ kassapabuddhakāle ekato samaṇadhammaṃ katvā anāgāmiphalaṃ patvā brahmaloke nibbattabhikkhu brahmalokato āgantvā pannarasa pañhe pucchitvā ‘‘ime pañhe ṭhapetvā satthāraṃ añño byākātuṃ samattho nāma natthi, gaccha, satthu santike imesaṃ atthaṃ uggaṇhā’’ti uyyojesi. So tathā katvā pañhavissajjanāvasāne arahattaṃ pāpuṇi. Tassa pana nikkhantadivasato paṭṭhāya dvādasa vassāni mātubhikkhuniyā akkhīhi assūni pavattiṃsu. Sā puttaviyogadukkhitā assutinteneva mukhena bhikkhāya caramānā antaravīthiyaṃ theraṃ disvāva, ‘‘putta , puttā’’ti viravantī taṃ gaṇhituṃ upadhāvamānā parivattitvā pati. Sā thanehi khīraṃ muñcantehi uṭṭhahitvā allacīvarā gantvā theraṃ gaṇhi. So cintesi – ‘‘sacāyaṃ mama santikā madhuravacanaṃ labhissati, vinassissati. Thaddhameva katvā imāya saddhiṃ sallapissāmī’’ti. Atha naṃ āha – ‘‘kiṃ karontī vicarasi, sinehamattampi chindituṃ na sakkosī’’ti. Sā ‘‘aho kakkhaḷā therassa kathā’’ti cintetvā ‘‘kiṃ vadesi, tātā’’ti vatvā punapi tena tatheva vuttā cintesi – ‘‘ahaṃ imassa kāraṇā dvādasa vassāni assūni sandhāretuṃ na sakkomi, ayaṃ panevaṃ thaddhahadayo, kiṃ me iminā’’ti puttasinehaṃ chinditvā taṃdivasameva arahattaṃ pāpuṇi.
అపరేన సమయేన ధమ్మసభాయం కథం సముట్ఠాపేసుం – ‘‘ఆవుసో, దేవదత్తేన ఏవం ఉపనిస్సయసమ్పన్నో కుమారకస్సపో చ థేరీ చ నాసితా, సత్థా పన తేసం పతిట్ఠా జాతో, అహో బుద్ధా నామ లోకానుకమ్పకా’’తి . సత్థా ఆగన్త్వా ‘‘కాయ నుత్థ, భిక్ఖవే, ఏతరహి కథాయ సన్నిసిన్నా’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘ఇమాయ నామా’’తి వుత్తే ‘‘న, భిక్ఖవే, ఇదానేవ అహం ఇమేసం పచ్చయో పతిట్ఠా జాతో, పుబ్బేపి నేసం అహం పతిట్ఠా అహోసింయేవా’’తి వత్వా –
Aparena samayena dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, devadattena evaṃ upanissayasampanno kumārakassapo ca therī ca nāsitā, satthā pana tesaṃ patiṭṭhā jāto, aho buddhā nāma lokānukampakā’’ti . Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva ahaṃ imesaṃ paccayo patiṭṭhā jāto, pubbepi nesaṃ ahaṃ patiṭṭhā ahosiṃyevā’’ti vatvā –
‘‘నిగ్రోధమేవ సేవేయ్య, న సాఖముపసంవసే;
‘‘Nigrodhameva seveyya, na sākhamupasaṃvase;
నిగ్రోధస్మిం మతం సేయ్యో, యఞ్చే సాఖస్మి జీవిత’’న్తి. (జా॰ ౧.౧.౧౨; ౧.౧౦.౮౧) –
Nigrodhasmiṃ mataṃ seyyo, yañce sākhasmi jīvita’’nti. (jā. 1.1.12; 1.10.81) –
ఇమం నిగ్రోధజాతకం విత్థారేన కథేత్వా ‘‘తదా సాఖమిగో దేవదత్తో అహోసి, పరిసాపిస్స దేవదత్తపరిసా, వారప్పత్తా మిగధేను థేరీ అహోసి, పుత్తో కుమారకస్సపో, గబ్భినీమిగియా జీవితం పరిచ్చజిత్వా గతో నిగ్రోధమిగరాజా పన అహమేవా’’తి జాతకం సమోధానేత్వా పుత్తసినేహం ఛిన్దిత్వా థేరియా అత్తనావ అత్తనో పతిట్ఠానకతభావం పకాసేన్తో, ‘‘భిక్ఖవే, యస్మా పరస్స అత్తని ఠితేన సగ్గపరాయణేన వా మగ్గపరాయణేన వా భవితుం న సక్కా, తస్మా అత్తావ అత్తనో నాథో, పరో కిం కరిస్సతీ’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –
Imaṃ nigrodhajātakaṃ vitthārena kathetvā ‘‘tadā sākhamigo devadatto ahosi, parisāpissa devadattaparisā, vārappattā migadhenu therī ahosi, putto kumārakassapo, gabbhinīmigiyā jīvitaṃ pariccajitvā gato nigrodhamigarājā pana ahamevā’’ti jātakaṃ samodhānetvā puttasinehaṃ chinditvā theriyā attanāva attano patiṭṭhānakatabhāvaṃ pakāsento, ‘‘bhikkhave, yasmā parassa attani ṭhitena saggaparāyaṇena vā maggaparāyaṇena vā bhavituṃ na sakkā, tasmā attāva attano nātho, paro kiṃ karissatī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
౧౬౦.
160.
‘‘అత్తా హి అత్తనో నాథో, కో హి నాథో పరో సియా;
‘‘Attā hi attano nātho, ko hi nātho paro siyā;
అత్తనా హి సుదన్తేన, నాథం లభతి దుల్లభ’’న్తి.
Attanā hi sudantena, nāthaṃ labhati dullabha’’nti.
తత్థ నాథోతి పతిట్ఠా. ఇదం వుత్తం హోతి – యస్మా అత్తని ఠితేన అత్తసమ్పన్నేన కుసలం కత్వా సగ్గం వా పాపుణితుం, మగ్గం వా భావేతుం, ఫలం వా సచ్ఛికాతుం సక్కా . తస్మా హి అత్తావ అత్తనో పతిట్ఠా హోతి, పరో కో నామ కస్స పతిట్ఠా సియా. అత్తనా ఏవ హి సుదన్తేన నిబ్బిసేవనేన అరహత్తఫలసఙ్ఖాతం దుల్లభం నాథం లభతి. అరహత్తఞ్హి సన్ధాయ ఇధ ‘‘నాథం లభతి దుల్లభ’’న్తి వుత్తం.
Tattha nāthoti patiṭṭhā. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmā attani ṭhitena attasampannena kusalaṃ katvā saggaṃ vā pāpuṇituṃ, maggaṃ vā bhāvetuṃ, phalaṃ vā sacchikātuṃ sakkā . Tasmā hi attāva attano patiṭṭhā hoti, paro ko nāma kassa patiṭṭhā siyā. Attanā eva hi sudantena nibbisevanena arahattaphalasaṅkhātaṃ dullabhaṃ nāthaṃ labhati. Arahattañhi sandhāya idha ‘‘nāthaṃ labhati dullabha’’nti vuttaṃ.
దేసనావసానే బహూ సోతాపత్తిఫలాదీని పాపుణింసూతి.
Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.
కుమారకస్సపమాతుథేరీవత్థు చతుత్థం.
Kumārakassapamātutherīvatthu catutthaṃ.
౫. మహాకాలఉపాసకవత్థు
5. Mahākālaupāsakavatthu
అత్తనా హి కతం పాపన్తి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో ఏకం మహాకాలం నామ సోతాపన్నఉపాసకం ఆరబ్భ కథేసి.
Attanā hi kataṃ pāpanti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ mahākālaṃ nāma sotāpannaupāsakaṃ ārabbha kathesi.
సో కిర మాసస్స అట్ఠదివసేసు ఉపోసథికో హుత్వా విహారే సబ్బరత్తిం ధమ్మకథం సుణాతి. అథ రత్తిం చోరా ఏకస్మిం గేహే సన్ధిం ఛిన్దిత్వా భణ్డకం గహేత్వా లోహభాజనసద్దేన పబుద్ధేహి సామికేహి అనుబద్ధా గహితభణ్డం ఛడ్డేత్వా పలాయింసు. సామికాపి తే అనుబన్ధింసుయేవ, తే దిసా పక్ఖన్దింసు. ఏకో పన విహారమగ్గం గహేత్వా మహాకాలస్స రత్తిం ధమ్మకథం సుత్వా పాతోవ పోక్ఖరణితీరే ముఖం ధోవన్తస్స పురతో భణ్డికం ఛడ్డేత్వా పలాయి. చోరే అనుబన్ధిత్వా ఆగతమనుస్సా భణ్డికం దిస్వా ‘‘త్వం నో గేహసన్ధిం ఛిన్దిత్వా భణ్డికం హరిత్వా ధమ్మం సుణన్తో వియ విచరసీ’’తి తం గహేత్వా పోథేత్వా మారేత్వా ఛడ్డేత్వా అగమింసు. అథ నం పాతోవ పానీయఘటం ఆదాయ గతా దహరసామణేరా దిస్వా ‘‘విహారే ధమ్మకథం సుత్వా సయితఉపాసకో అయుత్తం మరణం లభతీ’’తి వత్వా సత్థు ఆరోచేసుం. సత్థా ‘‘ఆమ, భిక్ఖవే, ఇమస్మిం అత్తభావే కాలేన అప్పతిరూపం మరణం లద్ధం, పుబ్బే కతకమ్మస్స పన తేన యుత్తమేవ లద్ధ’’న్తి వత్వా తేహి యాచితో తస్స పుబ్బకమ్మం కథేసి –
So kira māsassa aṭṭhadivasesu uposathiko hutvā vihāre sabbarattiṃ dhammakathaṃ suṇāti. Atha rattiṃ corā ekasmiṃ gehe sandhiṃ chinditvā bhaṇḍakaṃ gahetvā lohabhājanasaddena pabuddhehi sāmikehi anubaddhā gahitabhaṇḍaṃ chaḍḍetvā palāyiṃsu. Sāmikāpi te anubandhiṃsuyeva, te disā pakkhandiṃsu. Eko pana vihāramaggaṃ gahetvā mahākālassa rattiṃ dhammakathaṃ sutvā pātova pokkharaṇitīre mukhaṃ dhovantassa purato bhaṇḍikaṃ chaḍḍetvā palāyi. Core anubandhitvā āgatamanussā bhaṇḍikaṃ disvā ‘‘tvaṃ no gehasandhiṃ chinditvā bhaṇḍikaṃ haritvā dhammaṃ suṇanto viya vicarasī’’ti taṃ gahetvā pothetvā māretvā chaḍḍetvā agamiṃsu. Atha naṃ pātova pānīyaghaṭaṃ ādāya gatā daharasāmaṇerā disvā ‘‘vihāre dhammakathaṃ sutvā sayitaupāsako ayuttaṃ maraṇaṃ labhatī’’ti vatvā satthu ārocesuṃ. Satthā ‘‘āma, bhikkhave, imasmiṃ attabhāve kālena appatirūpaṃ maraṇaṃ laddhaṃ, pubbe katakammassa pana tena yuttameva laddha’’nti vatvā tehi yācito tassa pubbakammaṃ kathesi –
అతీతే కిర బారాణసిరఞ్ఞో విజితే ఏకస్స పచ్చన్తగామస్స అటవిముఖే చోరా పహరన్తి. రాజా అటవిముఖే ఏకం రాజభటం ఠపేసి, సో భతిం గహేత్వా మనుస్సే ఓరతో పారం నేతి, పారతో ఓరం ఆనేతి. అథేకో మనుస్సో అభిరూపం అత్తనో భరియం చూళయానకం ఆరోపేత్వా తం ఠానం అగమాసి. రాజభటో తం ఇత్థిం దిస్వావ సఞ్జాతసినేహో తేన ‘‘అటవిం నో , సామి, అతిక్కామేహీ’’తి వుత్తేపి ‘‘ఇదాని వికాలో, పాతోవ అతిక్కామేస్సామీ’’తి ఆహ. సో సకాలో, సామి, ఇదానేవ నో నేహీతి. నివత్త, భో, అమ్హాకంయేవ గేహే ఆహారో చ నివాసో చ భవిస్సతీతి. సో నేవ నివత్తితుం ఇచ్ఛి. ఇతరో పురిసానం సఞ్ఞం దత్వా యానకం నివత్తాపేత్వా అనిచ్ఛన్తస్సేవ ద్వారకోట్ఠకే నివాసం దత్వా ఆహారం పటియాదాపేసి. తస్స పన గేహే ఏకం మణిరతనం అత్థి. సో తం తస్స యానకన్తరే పక్ఖిపాపేత్వా పచ్చూసకాలే చోరానం పవిట్ఠసద్దం కారేసి. అథస్స పురిసా ‘‘మణిరతనం, సామి, చోరేహి హట’’న్తి ఆరోచేసుం. సో గామద్వారేసు ఆరక్ఖం ఠపేత్వా ‘‘అన్తోగామతో నిక్ఖమన్తే విచినథా’’తి ఆహ. ఇతరోపి పాతోవ యానకం యోజేత్వా పాయాసి. అథస్స యానకం సోధేన్తా అత్తనా ఠపితం మణిరతనం దిస్వా సన్తజ్జేత్వా ‘‘త్వం మణిం గహేత్వా పలాయసీ’’తి పోథేత్వా ‘‘గహితో నో, సామి, చోరో’’తి గామభోజకస్స దస్సేసుం. సో ‘‘భతకస్స వత మే గేహే నివాసం దత్వా భత్తం దిన్నం, మణిం గహేత్వా గతో, గణ్హథ నం పాపపురిస’’న్తి పోథాపేత్వా మారేత్వా ఛడ్డాపేసి. ఇదం తస్స పుబ్బకమ్మం. సో తతో చుతో అవీచిమ్హి నిబ్బత్తిత్వా తత్థ దీఘరత్తం పచ్చిత్వా విపాకావసేసేన అత్తభావసతే తథేవ పోథితో మరణం పాపుణి.
Atīte kira bārāṇasirañño vijite ekassa paccantagāmassa aṭavimukhe corā paharanti. Rājā aṭavimukhe ekaṃ rājabhaṭaṃ ṭhapesi, so bhatiṃ gahetvā manusse orato pāraṃ neti, pārato oraṃ āneti. Atheko manusso abhirūpaṃ attano bhariyaṃ cūḷayānakaṃ āropetvā taṃ ṭhānaṃ agamāsi. Rājabhaṭo taṃ itthiṃ disvāva sañjātasineho tena ‘‘aṭaviṃ no , sāmi, atikkāmehī’’ti vuttepi ‘‘idāni vikālo, pātova atikkāmessāmī’’ti āha. So sakālo, sāmi, idāneva no nehīti. Nivatta, bho, amhākaṃyeva gehe āhāro ca nivāso ca bhavissatīti. So neva nivattituṃ icchi. Itaro purisānaṃ saññaṃ datvā yānakaṃ nivattāpetvā anicchantasseva dvārakoṭṭhake nivāsaṃ datvā āhāraṃ paṭiyādāpesi. Tassa pana gehe ekaṃ maṇiratanaṃ atthi. So taṃ tassa yānakantare pakkhipāpetvā paccūsakāle corānaṃ paviṭṭhasaddaṃ kāresi. Athassa purisā ‘‘maṇiratanaṃ, sāmi, corehi haṭa’’nti ārocesuṃ. So gāmadvāresu ārakkhaṃ ṭhapetvā ‘‘antogāmato nikkhamante vicinathā’’ti āha. Itaropi pātova yānakaṃ yojetvā pāyāsi. Athassa yānakaṃ sodhentā attanā ṭhapitaṃ maṇiratanaṃ disvā santajjetvā ‘‘tvaṃ maṇiṃ gahetvā palāyasī’’ti pothetvā ‘‘gahito no, sāmi, coro’’ti gāmabhojakassa dassesuṃ. So ‘‘bhatakassa vata me gehe nivāsaṃ datvā bhattaṃ dinnaṃ, maṇiṃ gahetvā gato, gaṇhatha naṃ pāpapurisa’’nti pothāpetvā māretvā chaḍḍāpesi. Idaṃ tassa pubbakammaṃ. So tato cuto avīcimhi nibbattitvā tattha dīgharattaṃ paccitvā vipākāvasesena attabhāvasate tatheva pothito maraṇaṃ pāpuṇi.
ఏవం సత్థా మహాకాలస్స పుబ్బకమ్మం దస్సేత్వా, ‘‘భిక్ఖవే, ఏవం ఇమే సత్తే అత్తనా కతపాపకమ్మమేవ చతూసు అపాయేసు అభిమత్థతీ’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –
Evaṃ satthā mahākālassa pubbakammaṃ dassetvā, ‘‘bhikkhave, evaṃ ime satte attanā katapāpakammameva catūsu apāyesu abhimatthatī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
౧౬౧.
161.
‘‘అత్తనా హి కతం పాపం, అత్తజం అత్తసమ్భవం;
‘‘Attanā hi kataṃ pāpaṃ, attajaṃ attasambhavaṃ;
అభిమత్థతి దుమ్మేధం, వజిరంవస్మమయం మణి’’న్తి.
Abhimatthati dummedhaṃ, vajiraṃvasmamayaṃ maṇi’’nti.
తత్థ వజిరంవస్మమయం మణిన్తి వజిరంవ అస్మమయం మణిం. ఇదం వుత్తం హోతి – యథా పాసాణమయం పాసాణసమ్భవం వజిరం తమేవ అస్మమయం మణిం అత్తనో ఉట్ఠానట్ఠానసఙ్ఖాతం పాసాణమణిం ఖాదిత్వా ఛిద్దం ఛిద్దం ఖణ్డం ఖణ్డం కత్వా అపరిభోగం కరోతి, ఏవమేవ అత్తనా కతం అత్తని జాతం అత్తసమ్భవం పాపం దుమ్మేధం నిప్పఞ్ఞం పుగ్గలం చతూసు అపాయేసు అభిమత్థతి కన్తతి విద్ధంసేతీతి.
Tattha vajiraṃvasmamayaṃ maṇinti vajiraṃva asmamayaṃ maṇiṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā pāsāṇamayaṃ pāsāṇasambhavaṃ vajiraṃ tameva asmamayaṃ maṇiṃ attano uṭṭhānaṭṭhānasaṅkhātaṃ pāsāṇamaṇiṃ khāditvā chiddaṃ chiddaṃ khaṇḍaṃ khaṇḍaṃ katvā aparibhogaṃ karoti, evameva attanā kataṃ attani jātaṃ attasambhavaṃ pāpaṃ dummedhaṃ nippaññaṃ puggalaṃ catūsu apāyesu abhimatthati kantati viddhaṃsetīti.
దేసనావసానే సమ్పత్తభిక్ఖూ సోతాపత్తిఫలాదీని పాపుణింసూతి.
Desanāvasāne sampattabhikkhū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.
మహాకాలఉపాసకవత్థు పఞ్చమం.
Mahākālaupāsakavatthu pañcamaṃ.
౬. దేవదత్తవత్థు
6. Devadattavatthu
యస్స అచ్చన్తదుస్సీల్యన్తి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా వేళువనే విహరన్తో దేవదత్తం ఆరబ్భ కథేసి.
Yassaaccantadussīlyanti imaṃ dhammadesanaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi.
ఏకస్మిఞ్హి దివసే భిక్ఖూ ధమ్మసభాయం కథం సముట్ఠాపేసుం – ‘‘ఆవుసో, దేవదత్తో దుస్సీలో పాపధమ్మో దుస్సీల్యకారణేన వడ్ఢితాయ తణ్హాయ అజాతసత్తుం సఙ్గణ్హిత్వా మహన్తం లాభసక్కారం నిబ్బత్తేత్వా అజాతసత్తుం పితువధే సమాదపేత్వా తేన సద్ధిం ఏకతో హుత్వా నానప్పకారేన తథాగతస్స వధాయ పరిసక్కతీ’’తి. సత్థా ఆగన్త్వా ‘‘కాయ నుత్థ, భిక్ఖవే, ఏతరహి కథాయ సన్నిసిన్నా’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘ఇమాయ నామా’’తి వుత్తే ‘‘న, భిక్ఖవే, ఇదానేవ, పుబ్బేపి దేవదత్తో నానప్పకారేన మయ్హం వధాయ పరిసక్కతీ’’తి వత్వా కురుఙ్గమిగజాతకాదీని (జా॰ ౧.౨.౧౧౧-౨) కథేత్వా, ‘‘భిక్ఖవే, అచ్చన్తదుస్సీలపుగ్గలం నామ దుస్సీల్యకారణా ఉప్పన్నా తణ్హా మాలువా వియ సాలం పరియోనన్ధిత్వా సమ్భఞ్జమానా నిరయాదీసు పక్ఖిపతీ’’తి వత్వా ఇమం గాథామాహ –
Ekasmiñhi divase bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, devadatto dussīlo pāpadhammo dussīlyakāraṇena vaḍḍhitāya taṇhāya ajātasattuṃ saṅgaṇhitvā mahantaṃ lābhasakkāraṃ nibbattetvā ajātasattuṃ pituvadhe samādapetvā tena saddhiṃ ekato hutvā nānappakārena tathāgatassa vadhāya parisakkatī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi devadatto nānappakārena mayhaṃ vadhāya parisakkatī’’ti vatvā kuruṅgamigajātakādīni (jā. 1.2.111-2) kathetvā, ‘‘bhikkhave, accantadussīlapuggalaṃ nāma dussīlyakāraṇā uppannā taṇhā māluvā viya sālaṃ pariyonandhitvā sambhañjamānā nirayādīsu pakkhipatī’’ti vatvā imaṃ gāthāmāha –
౧౬౨.
162.
‘‘యస్స అచ్చన్తదుస్సీల్యం, మాలువా సాలమివోత్థతం;
‘‘Yassa accantadussīlyaṃ, māluvā sālamivotthataṃ;
కరోతి సో తథత్తానం, యథా నం ఇచ్ఛతీ దిసో’’తి.
Karoti so tathattānaṃ, yathā naṃ icchatī diso’’ti.
తత్థ అచ్చన్తదుస్సీల్యన్తి ఏకన్తదుస్సీలభావో. గిహీ వా జాతితో పట్ఠాయ దస అకుసలకమ్మపథే కరోన్తో, పబ్బజితో వా ఉపసమ్పన్నదివసతో పట్ఠాయ గరుకాపత్తిం ఆపజ్జమానో అచ్చన్తదుస్సీలో నామ. ఇధ పన యో ద్వీసు తీసు అత్తభావేసు దుస్సీలో, ఏతస్స గతియా ఆగతం దుస్సీలభావం సన్ధాయేతం వుత్తం. దుస్సీలభావోతి చేత్థ దుస్సీలస్స ఛ ద్వారాని నిస్సాయ ఉప్పన్నా తణ్హా వేదితబ్బా. మాలువా సాలమివోత్థతన్తి యస్స పుగ్గలస్స తం తణ్హాసఙ్ఖాతం దుస్సీల్యం యథా నామ మాలువా సాలం ఓత్థరన్తీ దేవే వస్సన్తే పత్తేహి ఉదకం సమ్పటిచ్ఛిత్వా సమ్భఞ్జనవసేన సబ్బత్థకమేవ పరియోనన్ధతి, ఏవం అత్తభావం ఓత్థతం పరియోనన్ధిత్వా ఠితం. సో మాలువాయ సమ్భఞ్జిత్వా భూమియం పాతియమానో రుక్ఖో వియ తాయ దుస్సీల్యసఙ్ఖాతాయ తణ్హాయ సమ్భఞ్జిత్వా అపాయేసు పాతియమానో, యథా నం అనత్థకామో దిసో ఇచ్ఛతి, తథా అత్తానం కరోతి నామాతి అత్థో.
Tattha accantadussīlyanti ekantadussīlabhāvo. Gihī vā jātito paṭṭhāya dasa akusalakammapathe karonto, pabbajito vā upasampannadivasato paṭṭhāya garukāpattiṃ āpajjamāno accantadussīlo nāma. Idha pana yo dvīsu tīsu attabhāvesu dussīlo, etassa gatiyā āgataṃ dussīlabhāvaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Dussīlabhāvoti cettha dussīlassa cha dvārāni nissāya uppannā taṇhā veditabbā. Māluvā sālamivotthatanti yassa puggalassa taṃ taṇhāsaṅkhātaṃ dussīlyaṃ yathā nāma māluvā sālaṃ ottharantī deve vassante pattehi udakaṃ sampaṭicchitvā sambhañjanavasena sabbatthakameva pariyonandhati, evaṃ attabhāvaṃ otthataṃ pariyonandhitvā ṭhitaṃ. So māluvāya sambhañjitvā bhūmiyaṃ pātiyamāno rukkho viya tāya dussīlyasaṅkhātāya taṇhāya sambhañjitvā apāyesu pātiyamāno, yathā naṃ anatthakāmo diso icchati, tathā attānaṃ karoti nāmāti attho.
దేసనావసానే బహూ సోతాపత్తిఫలాదీని పాపుణింసూతి.
Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.
దేవదత్తవత్థు ఛట్ఠం.
Devadattavatthu chaṭṭhaṃ.
౭. సఙ్ఘభేదపరిసక్కనవత్థు
7. Saṅghabhedaparisakkanavatthu
సుకరానీతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా వేళువనే విహరన్తో సఙ్ఘభేదపరిసక్కనం ఆరబ్భ కథేసి.
Sukarānīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā veḷuvane viharanto saṅghabhedaparisakkanaṃ ārabbha kathesi.
ఏకదివసఞ్హి దేవదత్తో సఙ్ఘభేదాయ పరిసక్కన్తో ఆయస్మన్తం ఆనన్దం పిణ్డాయ చరన్తం దిస్వా అత్తనో అధిప్పాయం ఆరోచేసి. తం సుత్వా థేరో సత్థు సన్తికం గన్త్వా భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘ఇధాహం, భన్తే, పుబ్బణ్హసమయం నివాసేత్వా పత్తచీవరమాదాయ రాజగహం పిణ్డాయ పావిసిం. అద్దసా ఖో మం, భన్తే, దేవదత్తో రాజగహే పిణ్డాయ చరన్తం. దిస్వా యేనాహం తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా మం ఏతదవోచ – ‘అజ్జతగ్గే దానాహం, ఆవుసో ఆనన్ద, అఞ్ఞత్రేవ భగవతా అఞ్ఞత్ర భిక్ఖుసఙ్ఘేన ఉపోసథం కరిస్సామి సఙ్ఘకమ్మఞ్చా’తి. అజ్జ భగవా దేవదత్తో సఙ్ఘం భిన్దిస్సతి, ఉపోసథఞ్చ కరిస్సతి సఙ్ఘకమ్మాని చా’’తి. ఏవం వుత్తే సత్థా –
Ekadivasañhi devadatto saṅghabhedāya parisakkanto āyasmantaṃ ānandaṃ piṇḍāya carantaṃ disvā attano adhippāyaṃ ārocesi. Taṃ sutvā thero satthu santikaṃ gantvā bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘idhāhaṃ, bhante, pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya rājagahaṃ piṇḍāya pāvisiṃ. Addasā kho maṃ, bhante, devadatto rājagahe piṇḍāya carantaṃ. Disvā yenāhaṃ tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā maṃ etadavoca – ‘ajjatagge dānāhaṃ, āvuso ānanda, aññatreva bhagavatā aññatra bhikkhusaṅghena uposathaṃ karissāmi saṅghakammañcā’ti. Ajja bhagavā devadatto saṅghaṃ bhindissati, uposathañca karissati saṅghakammāni cā’’ti. Evaṃ vutte satthā –
‘‘సుకరం సాధునా సాధు, సాధు పాపేన దుక్కరం;
‘‘Sukaraṃ sādhunā sādhu, sādhu pāpena dukkaraṃ;
పాపం పాపేన సుకరం, పాపమరియేహి దుక్కర’’న్తి. (ఉదా॰ ౪౮) –
Pāpaṃ pāpena sukaraṃ, pāpamariyehi dukkara’’nti. (udā. 48) –
ఇమం ఉదానం ఉదానేత్వా, ‘‘ఆనన్ద, అత్తనో అహితకమ్మం నామ సుకరం, హితకమ్మమేవ దుక్కర’’న్తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –
Imaṃ udānaṃ udānetvā, ‘‘ānanda, attano ahitakammaṃ nāma sukaraṃ, hitakammameva dukkara’’nti vatvā imaṃ gāthamāha –
౧౬౩.
163.
‘‘సుకరాని అసాధూని, అత్తనో అహితాని చ;
‘‘Sukarāni asādhūni, attano ahitāni ca;
యం వే హితఞ్చ సాధుఞ్చ, తం వే పరమదుక్కర’’న్తి.
Yaṃ ve hitañca sādhuñca, taṃ ve paramadukkara’’nti.
తస్సత్థో – యాని కమ్మాని అసాధూని సావజ్జాని అపాయసంవత్తనికత్తాయేవ అత్తనో అహితాని చ హోన్తి, తాని సుకరాని . యం పన సుగతిసంవత్తనికత్తా అత్తనో హితఞ్చ అనవజ్జత్థేన సాధుఞ్చ సుగతిసంవత్తనికఞ్చేవ నిబ్బానసంవత్తనికఞ్చ కమ్మం, తం పాచీననిన్నాయ గఙ్గాయ ఉబ్బత్తేత్వా పచ్ఛాముఖకరణం వియ అతిదుక్కరన్తి.
Tassattho – yāni kammāni asādhūni sāvajjāni apāyasaṃvattanikattāyeva attano ahitāni ca honti, tāni sukarāni. Yaṃ pana sugatisaṃvattanikattā attano hitañca anavajjatthena sādhuñca sugatisaṃvattanikañceva nibbānasaṃvattanikañca kammaṃ, taṃ pācīnaninnāya gaṅgāya ubbattetvā pacchāmukhakaraṇaṃ viya atidukkaranti.
దేసనావసానే బహూ సోతాపత్తిఫలాదీని పాపుణింసూతి.
Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.
సఙ్ఘభేదపరిసక్కనవత్థు సత్తమం.
Saṅghabhedaparisakkanavatthu sattamaṃ.
౮. కాలత్థేరవత్థు
8. Kālattheravatthu
యో సాసనన్తి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో కాలత్థేరం ఆరబ్భ కథేసి.
Yosāsananti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto kālattheraṃ ārabbha kathesi.
సావత్థియం కిరేకా ఇత్థీ మాతుట్ఠానే ఠత్వా తం థేరం ఉపట్ఠహి. తస్సా పటివిస్సకగేహే మనుస్సా సత్థు సన్తికే ధమ్మం సుత్వా ఆగన్త్వా ‘‘అహో బుద్ధా నామ అచ్ఛరియా, అహో ధమ్మదేసనా మధురా’’తి పసంసన్తి. సా ఇత్థీ తేసం కథం సుత్వా, ‘‘భన్తే, అహమ్పి సత్థు ధమ్మదేసనం సోతుకామా’’తి తస్స ఆరోచేసి. సో ‘‘తత్థ మా గమీ’’తి తం నివారేసి. సా పునదివసే పునదివసేపీతి యావతతియం తేన నివారియమానాపి సోతుకామావ అహోసి. కస్మా సో పనేతం నివారేసీతి? ఏవం కిరస్స అహోసి – ‘‘సత్థు సన్తికే ధమ్మం సుత్వా మయి భిజ్జిస్సతీ’’తి. సా ఏకదివసం పాతోవ భుత్తపాతరాసా ఉపోసథం సమాదియిత్వా, ‘‘అమ్మ, సాధుకం అయ్యం పరివిసేయ్యాసీ’’తి ధీతరం ఆణాపేత్వా విహారం అగమాసి. ధీతాపిస్సా తం భిక్ఖుం ఆగతకాలే పరివిసిత్వా ‘‘కుహిం మహాఉపాసికా’’తి వుత్తా ‘‘ధమ్మస్సవనాయ విహారం గతా’’తి ఆహ. సో తం సుత్వావ కుచ్ఛియం ఉట్ఠితేన డాహేన సన్తప్పమానో ‘‘ఇదాని సా మయి భిన్నా’’తి వేగేన గన్త్వా సత్థు సన్తికే ధమ్మం సుణమానం దిస్వా సత్థారం ఆహ, ‘‘భన్తే, అయం ఇత్థీ దన్ధా సుఖుమం ధమ్మకథం న జానాతి, ఇమిస్సా ఖన్ధాదిపటిసంయుత్తం సుఖుమం ధమ్మకథం అకథేత్వా దానకథం వా సీలకథం వా కథేతుం వట్టతీ’’తి. సత్థా తస్సజ్ఝాసయం విదిత్వా ‘‘త్వం దుప్పఞ్ఞో పాపికం దిట్ఠిం నిస్సాయ బుద్ధానం సాసనం పటిక్కోససి. అత్తఘాతాయేవ వాయమసీ’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –
Sāvatthiyaṃ kirekā itthī mātuṭṭhāne ṭhatvā taṃ theraṃ upaṭṭhahi. Tassā paṭivissakagehe manussā satthu santike dhammaṃ sutvā āgantvā ‘‘aho buddhā nāma acchariyā, aho dhammadesanā madhurā’’ti pasaṃsanti. Sā itthī tesaṃ kathaṃ sutvā, ‘‘bhante, ahampi satthu dhammadesanaṃ sotukāmā’’ti tassa ārocesi. So ‘‘tattha mā gamī’’ti taṃ nivāresi. Sā punadivase punadivasepīti yāvatatiyaṃ tena nivāriyamānāpi sotukāmāva ahosi. Kasmā so panetaṃ nivāresīti? Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘satthu santike dhammaṃ sutvā mayi bhijjissatī’’ti. Sā ekadivasaṃ pātova bhuttapātarāsā uposathaṃ samādiyitvā, ‘‘amma, sādhukaṃ ayyaṃ pariviseyyāsī’’ti dhītaraṃ āṇāpetvā vihāraṃ agamāsi. Dhītāpissā taṃ bhikkhuṃ āgatakāle parivisitvā ‘‘kuhiṃ mahāupāsikā’’ti vuttā ‘‘dhammassavanāya vihāraṃ gatā’’ti āha. So taṃ sutvāva kucchiyaṃ uṭṭhitena ḍāhena santappamāno ‘‘idāni sā mayi bhinnā’’ti vegena gantvā satthu santike dhammaṃ suṇamānaṃ disvā satthāraṃ āha, ‘‘bhante, ayaṃ itthī dandhā sukhumaṃ dhammakathaṃ na jānāti, imissā khandhādipaṭisaṃyuttaṃ sukhumaṃ dhammakathaṃ akathetvā dānakathaṃ vā sīlakathaṃ vā kathetuṃ vaṭṭatī’’ti. Satthā tassajjhāsayaṃ viditvā ‘‘tvaṃ duppañño pāpikaṃ diṭṭhiṃ nissāya buddhānaṃ sāsanaṃ paṭikkosasi. Attaghātāyeva vāyamasī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
౧౬౪.
164.
‘‘యో సాసనం అరహతం, అరియానం ధమ్మజీవినం;
‘‘Yo sāsanaṃ arahataṃ, ariyānaṃ dhammajīvinaṃ;
పటిక్కోసతి దుమ్మేధో, దిట్ఠిం నిస్సాయ పాపికం;
Paṭikkosati dummedho, diṭṭhiṃ nissāya pāpikaṃ;
ఫలాని కట్ఠకస్సేవ, అత్తఘాతాయ ఫల్లతీ’’తి.
Phalāni kaṭṭhakasseva, attaghātāya phallatī’’ti.
తస్సత్థో – యో దుమ్మేధో పుగ్గలో అత్తనో సక్కారహానిభయేన పాపికం దిట్ఠిం నిస్సాయ ‘‘ధమ్మం వా సోస్సామ, దానం వా దస్సామా’’తి వదన్తే పటిక్కోసన్తో అరహతం అరియానం ధమ్మజీవినం బుద్ధానం సాసనం పటిక్కోసతి, తస్స తం పటిక్కోసనం సా చ పాపికా దిట్ఠి వేళుసఙ్ఖాతస్స కట్ఠకస్స ఫలాని వియ హోతి. తస్మా యథా కట్ఠకో ఫలాని గణ్హన్తో అత్తఘాతాయ ఫల్లతి, అత్తనో ఘాతత్థమేవ ఫలతి, ఏవం సోపి అత్తఘాతాయ ఫల్లతీతి. వుత్తమ్పి చేతం –
Tassattho – yo dummedho puggalo attano sakkārahānibhayena pāpikaṃ diṭṭhiṃ nissāya ‘‘dhammaṃ vā sossāma, dānaṃ vā dassāmā’’ti vadante paṭikkosanto arahataṃ ariyānaṃ dhammajīvinaṃ buddhānaṃ sāsanaṃ paṭikkosati, tassa taṃ paṭikkosanaṃ sā ca pāpikā diṭṭhi veḷusaṅkhātassa kaṭṭhakassa phalāni viya hoti. Tasmā yathā kaṭṭhako phalāni gaṇhanto attaghātāya phallati, attano ghātatthameva phalati, evaṃ sopi attaghātāya phallatīti. Vuttampi cetaṃ –
‘‘ఫలం వే కదలిం హన్తి, ఫలం వేళుం ఫలం నళం;
‘‘Phalaṃ ve kadaliṃ hanti, phalaṃ veḷuṃ phalaṃ naḷaṃ;
సక్కారో కాపురిసం హన్తి, గబ్భో అస్సతరిం యథా’’తి. (చూళవ॰ ౩౩౫; అ॰ ని॰ ౪.౬౮);
Sakkāro kāpurisaṃ hanti, gabbho assatariṃ yathā’’ti. (cūḷava. 335; a. ni. 4.68);
దేసనావసానే ఉపాసికా సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠహి, సమ్పత్తపరిసాయపి సాత్థికా ధమ్మదేసనా అహోసీతి.
Desanāvasāne upāsikā sotāpattiphale patiṭṭhahi, sampattaparisāyapi sātthikā dhammadesanā ahosīti.
కాలత్థేరవత్థు అట్ఠమం.
Kālattheravatthu aṭṭhamaṃ.
౯. చూళకాలఉపాసకవత్థు
9. Cūḷakālaupāsakavatthu
అత్తనా హి కతన్తి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో చూళకాలం ఉపాసకం ఆరబ్భ కథేసి.
Attanāhi katanti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto cūḷakālaṃ upāsakaṃ ārabbha kathesi.
ఏకదివసఞ్హి మహాకాలవత్థుస్మిం వుత్తనయేనేవ ఉమఙ్గచోరా సామికేహి అనుబద్ధా రత్తిం విహారే ధమ్మకథం సుత్వా పాతోవ విహారా నిక్ఖమిత్వా సావత్థిం ఆగచ్ఛన్తస్స తస్స ఉపాసకస్స పురతో భణ్డికం ఛడ్డేత్వా పలాయింసు. మనుస్సా తం దిస్వా ‘‘అయం రత్తిం చోరకమ్మం కత్వా ధమ్మం సుణన్తో వియ చరతి, గణ్హథ న’’న్తి తం పోథయింసు. కుమ్భదాసియో ఉదకతిత్థం గచ్ఛమానా తం దిస్వా ‘‘అపేథ, సామి, నాయం ఏవరూపం కరోతీ’’తి తం మోచేసుం. సో విహారం గన్త్వా, ‘‘భన్తే, అహమ్హి మనుస్సేహి నాసితో, కుమ్భదాసియో మే నిస్సాయ జీవితం లద్ధ’’న్తి భిక్ఖూనం ఆరోచేసి. భిక్ఖూ తథాగతస్స తమత్థం ఆరోచేసుం. సత్థా తేసం కథం సుత్వా, ‘‘భిక్ఖవే, చూళకాలఉపాసకో కుమ్భదాసియో చేవ నిస్సాయ, అత్తనో చ అకరణభావేన జీవితం లభి. ఇమే హి నామ సత్తా అత్తనా పాపకమ్మం కత్వా నిరయాదీసు అత్తనావ కిలిస్సన్తి, కుసలం కత్వా పన సుగతిఞ్చేవ నిబ్బానఞ్చ గచ్ఛన్తా అత్తనావ విసుజ్ఝన్తీ’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –
Ekadivasañhi mahākālavatthusmiṃ vuttanayeneva umaṅgacorā sāmikehi anubaddhā rattiṃ vihāre dhammakathaṃ sutvā pātova vihārā nikkhamitvā sāvatthiṃ āgacchantassa tassa upāsakassa purato bhaṇḍikaṃ chaḍḍetvā palāyiṃsu. Manussā taṃ disvā ‘‘ayaṃ rattiṃ corakammaṃ katvā dhammaṃ suṇanto viya carati, gaṇhatha na’’nti taṃ pothayiṃsu. Kumbhadāsiyo udakatitthaṃ gacchamānā taṃ disvā ‘‘apetha, sāmi, nāyaṃ evarūpaṃ karotī’’ti taṃ mocesuṃ. So vihāraṃ gantvā, ‘‘bhante, ahamhi manussehi nāsito, kumbhadāsiyo me nissāya jīvitaṃ laddha’’nti bhikkhūnaṃ ārocesi. Bhikkhū tathāgatassa tamatthaṃ ārocesuṃ. Satthā tesaṃ kathaṃ sutvā, ‘‘bhikkhave, cūḷakālaupāsako kumbhadāsiyo ceva nissāya, attano ca akaraṇabhāvena jīvitaṃ labhi. Ime hi nāma sattā attanā pāpakammaṃ katvā nirayādīsu attanāva kilissanti, kusalaṃ katvā pana sugatiñceva nibbānañca gacchantā attanāva visujjhantī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
౧౬౫.
165.
‘‘అత్తనా హి కతం పాపం, అత్తనా సంకిలిస్సతి;
‘‘Attanā hi kataṃ pāpaṃ, attanā saṃkilissati;
అత్తనా అకతం పాపం, అత్తనావ విసుజ్ఝతి;
Attanā akataṃ pāpaṃ, attanāva visujjhati;
సుద్ధీ అసుద్ధి పచ్చత్తం, నాఞ్ఞో అఞ్ఞం విసోధయే’’తి.
Suddhī asuddhi paccattaṃ, nāñño aññaṃ visodhaye’’ti.
తస్సత్థో – యేన అత్తనా అకుసలకమ్మం కతం హోతి, సో చతూసు అపాయేసు దుక్ఖం అనుభవన్తో అత్తనావ సంకిలిస్సతి. యేన పన అత్తనా అకతం పాపం, సో సుగతిఞ్చేవ నిబ్బానఞ్చ గచ్ఛన్తో అత్తనావ విసుజ్ఝతి. కుసలకమ్మసఙ్ఖాతా సుద్ధి అకుసలకమ్మసఙ్ఖాతా చ అసుద్ధి పచ్చత్తం కారకసత్తానం అత్తనియేవ విపచ్చతి. అఞ్ఞో పుగ్గలో అఞ్ఞం పుగ్గలం న విసోధయే నేవ విసోధేతి, న కిలేసేతీతి వుత్తం హోతి.
Tassattho – yena attanā akusalakammaṃ kataṃ hoti, so catūsu apāyesu dukkhaṃ anubhavanto attanāva saṃkilissati. Yena pana attanā akataṃ pāpaṃ, so sugatiñceva nibbānañca gacchanto attanāva visujjhati. Kusalakammasaṅkhātā suddhi akusalakammasaṅkhātā ca asuddhi paccattaṃ kārakasattānaṃ attaniyeva vipaccati. Añño puggalo aññaṃ puggalaṃ na visodhaye neva visodheti, na kilesetīti vuttaṃ hoti.
దేసనావసానే చూళకాలో సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠహి, సమ్పత్తపరిసాయపి సాత్థికా ధమ్మదేసనా అహోసీతి.
Desanāvasāne cūḷakālo sotāpattiphale patiṭṭhahi, sampattaparisāyapi sātthikā dhammadesanā ahosīti.
చూళకాలఉపాసకవత్థు నవమం.
Cūḷakālaupāsakavatthu navamaṃ.
౧౦. అత్తదత్థత్థేరవత్థు
10. Attadatthattheravatthu
అత్తదత్థన్తి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో అత్తదత్థత్థేరం ఆరబ్భ కథేసి.
Attadatthanti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto attadatthattheraṃ ārabbha kathesi.
సత్థారా హి పరినిబ్బానకాలే, ‘‘భిక్ఖవే, అహం ఇతో చతుమాసచ్చయేన పరినిబ్బాయిస్సామీ’’తి వుత్తే ఉప్పన్నసంవేగా సత్తసతా పుథుజ్జనా భిక్ఖూ సత్థు సన్తికం అవిజహిత్వా ‘‘కిం ను ఖో, ఆవుసో, కరిస్సామా’’తి సమ్మన్తయమానా విచరన్తి. అత్తదత్థత్థేరో పన చిన్తేసి – ‘‘సత్థా కిర చతుమాసచ్చయేన పరినిబ్బాయిస్సతి, అహఞ్చమ్హి అవీతరాగో, సత్థరి ధరమానేయేవ అరహత్తత్థాయ వాయమిస్సామీ’’తి. సో భిక్ఖూనం సన్తికం న గచ్ఛతి. అథ నం భిక్ఖూ ‘‘కస్మా, ఆవుసో, త్వం నేవ అమ్హాకం సన్తికం ఆగచ్ఛసి, న కిఞ్చి మన్తేసీ’’తి వత్వా సత్థు సన్తికం నేత్వా ‘‘అయం, భన్తే, ఏవం నామ కరోతీ’’తి ఆరోచయింసు. సో సత్థారాపి ‘‘కస్మా ఏవం కరోసీ’’తి వుత్తే ‘‘తుమ్హే కిర, భన్తే, చతుమాసచ్చయేన పరినిబ్బాయిస్సథ, అహం తుమ్హేసు ధరన్తేసుయేవ అరహత్తప్పత్తియా వాయమిస్సామీ’’తి. సత్థా తస్స సాధుకారం దత్వా, ‘‘భిక్ఖవే, యస్స మయి సినేహో అత్థి, తేన అత్తదత్థేన వియ భవితుం వట్టతి. న హి గన్ధాదీహి పూజేన్తా మం పూజేన్తి, ధమ్మానుధమ్మపటిపత్తియా పన మం పూజేన్తి. తస్మా అఞ్ఞేనపి అత్తదత్థసదిసేనేవ భవితబ్బ’’న్తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –
Satthārā hi parinibbānakāle, ‘‘bhikkhave, ahaṃ ito catumāsaccayena parinibbāyissāmī’’ti vutte uppannasaṃvegā sattasatā puthujjanā bhikkhū satthu santikaṃ avijahitvā ‘‘kiṃ nu kho, āvuso, karissāmā’’ti sammantayamānā vicaranti. Attadatthatthero pana cintesi – ‘‘satthā kira catumāsaccayena parinibbāyissati, ahañcamhi avītarāgo, satthari dharamāneyeva arahattatthāya vāyamissāmī’’ti. So bhikkhūnaṃ santikaṃ na gacchati. Atha naṃ bhikkhū ‘‘kasmā, āvuso, tvaṃ neva amhākaṃ santikaṃ āgacchasi, na kiñci mantesī’’ti vatvā satthu santikaṃ netvā ‘‘ayaṃ, bhante, evaṃ nāma karotī’’ti ārocayiṃsu. So satthārāpi ‘‘kasmā evaṃ karosī’’ti vutte ‘‘tumhe kira, bhante, catumāsaccayena parinibbāyissatha, ahaṃ tumhesu dharantesuyeva arahattappattiyā vāyamissāmī’’ti. Satthā tassa sādhukāraṃ datvā, ‘‘bhikkhave, yassa mayi sineho atthi, tena attadatthena viya bhavituṃ vaṭṭati. Na hi gandhādīhi pūjentā maṃ pūjenti, dhammānudhammapaṭipattiyā pana maṃ pūjenti. Tasmā aññenapi attadatthasadiseneva bhavitabba’’nti vatvā imaṃ gāthamāha –
౧౬౬.
166.
‘‘అత్తదత్థం పరత్థేన, బహునాపి న హాపయే;
‘‘Attadatthaṃ paratthena, bahunāpi na hāpaye;
అత్తదత్థమభిఞ్ఞాయ, సదత్థపసుతో సియా’’తి.
Attadatthamabhiññāya, sadatthapasuto siyā’’ti.
తస్సత్థో – గిహిభూతా తావ కాకణికమత్తమ్పి అత్తనో అత్థం సహస్సమత్తేనాపి పరస్స అత్థేన న హాపయే. కాకణికమత్తేనాపి హిస్స అత్తదత్థోవ ఖాదనీయం వా భోజనీయం వా నిప్ఫాదేయ్య, న పరత్థో. ఇదం పన ఏవం అకథేత్వా కమ్మట్ఠానసీసేన కథితం, తస్మా ‘‘అత్తదత్థం న హాపేమీ’’తి భిక్ఖునా నామ సఙ్ఘస్స ఉప్పన్నం చేతియపటిసఙ్ఖరణాదికిచ్చం వా ఉపజ్ఝాయాదివత్తం వా న హాపేతబ్బం. ఆభిసమాచారికవత్తఞ్హి పూరేన్తోయేవ అరియఫలాదీని సచ్ఛికరోతి, తస్మా అయమ్పి అత్తదత్థోవ. యో పన అచ్చారద్ధవిపస్సకో ‘‘అజ్జ వా సువే వా’’తి పటివేధం పత్థయమానో విచరతి, తేన ఉపజ్ఝాయవత్తాదీనిపి హాపేత్వా అత్తనో కిచ్చమేవ కాతబ్బం. ఏవరూపఞ్హి అత్తదత్థమభిఞ్ఞాయ ‘‘అయం మే అత్తనో అత్థో’’తి సల్లక్ఖేత్వా , సదత్థపసుతో సియాతి తస్మిం సకే అత్థే ఉయ్యుత్తపయుత్తో భవేయ్యాతి.
Tassattho – gihibhūtā tāva kākaṇikamattampi attano atthaṃ sahassamattenāpi parassa atthena na hāpaye. Kākaṇikamattenāpi hissa attadatthova khādanīyaṃ vā bhojanīyaṃ vā nipphādeyya, na parattho. Idaṃ pana evaṃ akathetvā kammaṭṭhānasīsena kathitaṃ, tasmā ‘‘attadatthaṃ na hāpemī’’ti bhikkhunā nāma saṅghassa uppannaṃ cetiyapaṭisaṅkharaṇādikiccaṃ vā upajjhāyādivattaṃ vā na hāpetabbaṃ. Ābhisamācārikavattañhi pūrentoyeva ariyaphalādīni sacchikaroti, tasmā ayampi attadatthova. Yo pana accāraddhavipassako ‘‘ajja vā suve vā’’ti paṭivedhaṃ patthayamāno vicarati, tena upajjhāyavattādīnipi hāpetvā attano kiccameva kātabbaṃ. Evarūpañhi attadatthamabhiññāya ‘‘ayaṃ me attano attho’’ti sallakkhetvā , sadatthapasuto siyāti tasmiṃ sake atthe uyyuttapayutto bhaveyyāti.
దేసనావసానే సో థేరో అరహత్తే పతిట్ఠహి, సమ్పత్తభిక్ఖూనమ్పి సాత్థికా ధమ్మదేసనా అహోసీతి.
Desanāvasāne so thero arahatte patiṭṭhahi, sampattabhikkhūnampi sātthikā dhammadesanā ahosīti.
అత్తదత్థత్థేరవత్థు దసమం.
Attadatthattheravatthu dasamaṃ.
అత్తవగ్గవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Attavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
ద్వాదసమో వగ్గో.
Dvādasamo vaggo.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / ధమ్మపదపాళి • Dhammapadapāḷi / ౧౨. అత్తవగ్గో • 12. Attavaggo