Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ധമ്മപദ-അട്ഠകഥാ • Dhammapada-aṭṭhakathā |
൧൨. അത്തവഗ്ഗോ
12. Attavaggo
൧. ബോധിരാജകുമാരവത്ഥു
1. Bodhirājakumāravatthu
അത്താനഞ്ചേതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ഭേസകളാവനേ വിഹരന്തോ ബോധിരാജകുമാരം ആരബ്ഭ കഥേസി.
Attānañceti imaṃ dhammadesanaṃ satthā bhesakaḷāvane viharanto bodhirājakumāraṃ ārabbha kathesi.
സോ കിര പഥവീതലേ അഞ്ഞേഹി പാസാദേഹി അസദിസരൂപം ആകാസേ ഉപ്പതമാനം വിയ കോകനുദം നാമ പാസാദം കാരേത്വാ വഡ്ഢകിം പുച്ഛി – ‘‘കിം തയാ അഞ്ഞത്ഥാപി ഏവരൂപോ പാസാദോ കതപുബ്ബോ, ഉദാഹു പഠമസിപ്പമേവ തേ ഇദ’’ന്തി. ‘‘പഠമസിപ്പമേവ, ദേവാ’’തി ച വുത്തേ ചിന്തേസി – ‘‘സചേ അയം അഞ്ഞസ്സപി ഏവരൂപം പാസാദം കരിസ്സതി, അയം പാസാദോ അനച്ഛരിയോ ഭവിസ്സതി. ഇമം മയാ മാരേതും വാ ഹത്ഥപാദേ വാസ്സ ഛിന്ദിതും അക്ഖീനി വാ ഉപ്പാടേതും വട്ടതി, ഏവം അഞ്ഞസ്സ പാസാദം ന കരിസ്സതീ’’തി. സോ തമത്ഥം അത്തനോ പിയസഹായകസ്സ സഞ്ജീവകപുത്തസ്സ നാമ മാണവകസ്സ കഥേസി. സോ ചിന്തേസി – ‘‘നിസ്സംസയം ഏസ വഡ്ഢകിം നാസേസ്സതി, അനഗ്ഘോ സിപ്പീ, സോ മയി പസ്സന്തേ മാ നസ്സതു, സഞ്ഞമസ്സ ദസ്സാമീ’’തി. സോ തം ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘പാസാദേ തേ കമ്മം നിട്ഠിതം, നോ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘നിട്ഠിത’’ന്തി വുത്തേ ‘‘രാജകുമാരോ തം നാസേതുകാമോ അത്താനം രക്ഖേയ്യാസീ’’തി ആഹ . വഡ്ഢകീപി ‘‘ഭദ്ദകം തേ, സാമി, കതം മമ ആരോചേന്തേന, അഹമേത്ഥ കത്തബ്ബം ജാനിസ്സാമീ’’തി വത്വാ ‘‘കിം, സമ്മ, അമ്ഹാകം പാസാദേ കമ്മം നിട്ഠിത’’ന്തി രാജകുമാരേന പുട്ഠോ ‘‘ന താവ, ദേവ, നിട്ഠിതം, ബഹു അവസിട്ഠ’’ന്തി ആഹ. കിം കമ്മം നാമ അവസിട്ഠന്തി? പച്ഛാ, ദേവ, ആചിക്ഖിസ്സാമി, ദാരൂനി താവ ആഹരാപേഥാതി. കിം ദാരൂനി നാമാതി? നിസ്സാരാനി സുക്ഖദാരൂനി, ദേവാതി. സോ ആഹരാപേത്വാ അദാസി. അഥ നം ആഹ – ‘‘ദേവ, തേ ഇതോ പട്ഠായ മമ സന്തികം നാഗന്തബ്ബം. കിം കാരണാ? സുഖുമകമ്മം കരോന്തസ്സ ഹി അഞ്ഞേഹി സദ്ധിം സല്ലപന്തസ്സ മേ കമ്മവിക്ഖേപോ ഹോതി, ആഹാരവേലായം പന മേ ഭരിയാവ ആഹാരം ആഹരിസ്സതീ’’തി. രാജകുമാരോപി ‘‘സാധൂ’’തി പടിസ്സുണി. സോപി ഏകസ്മിം ഗബ്ഭേ നിസീദിത്വാ താനി ദാരൂനി തച്ഛേത്വാ അത്തനോ പുത്തദാരസ്സ അന്തോ നിസീദനയോഗ്ഗം ഗരുളസകുണം കത്വാ ആഹാരവേലായ പന ഭരിയം ആഹ – ‘‘ഗേഹേ വിജ്ജമാനകം സബ്ബം വിക്കിണിത്വാ ഹിരഞ്ഞസുവണ്ണം ഗണ്ഹാഹീ’’തി. രാജകുമാരോപി വഡ്ഢകിസ്സ അനിക്ഖമനത്ഥായ ഗേഹം പരിക്ഖിപിത്വാ ആരക്ഖം ഠപേസി. വഡ്ഢകീപി സകുണസ്സ നിട്ഠിതകാലേ ‘‘അജ്ജ സബ്ബേപി ദാരകേ ഗഹേത്വാ ആഗച്ഛേയ്യാസീ’’തി ഭരിയം വത്വാ ഭുത്തപാതരാസോ പുത്തദാരം സകുണസ്സ കുച്ഛിയം നിസീദാപേത്വാ വാതപാനേന നിക്ഖമിത്വാ പലായി. സോ തേസം, ‘‘ദേവ, വഡ്ഢകീ പലായതീ’’തി കന്ദന്താനംയേവ ഗന്ത്വാ ഹിമവന്തേ ഓതരിത്വാ ഏകം നഗരം മാപേത്വാ കട്ഠവാഹനരാജാ നാമ ജാതോ.
So kira pathavītale aññehi pāsādehi asadisarūpaṃ ākāse uppatamānaṃ viya kokanudaṃ nāma pāsādaṃ kāretvā vaḍḍhakiṃ pucchi – ‘‘kiṃ tayā aññatthāpi evarūpo pāsādo katapubbo, udāhu paṭhamasippameva te ida’’nti. ‘‘Paṭhamasippameva, devā’’ti ca vutte cintesi – ‘‘sace ayaṃ aññassapi evarūpaṃ pāsādaṃ karissati, ayaṃ pāsādo anacchariyo bhavissati. Imaṃ mayā māretuṃ vā hatthapāde vāssa chindituṃ akkhīni vā uppāṭetuṃ vaṭṭati, evaṃ aññassa pāsādaṃ na karissatī’’ti. So tamatthaṃ attano piyasahāyakassa sañjīvakaputtassa nāma māṇavakassa kathesi. So cintesi – ‘‘nissaṃsayaṃ esa vaḍḍhakiṃ nāsessati, anaggho sippī, so mayi passante mā nassatu, saññamassa dassāmī’’ti. So taṃ upasaṅkamitvā ‘‘pāsāde te kammaṃ niṭṭhitaṃ, no’’ti pucchitvā ‘‘niṭṭhita’’nti vutte ‘‘rājakumāro taṃ nāsetukāmo attānaṃ rakkheyyāsī’’ti āha . Vaḍḍhakīpi ‘‘bhaddakaṃ te, sāmi, kataṃ mama ārocentena, ahamettha kattabbaṃ jānissāmī’’ti vatvā ‘‘kiṃ, samma, amhākaṃ pāsāde kammaṃ niṭṭhita’’nti rājakumārena puṭṭho ‘‘na tāva, deva, niṭṭhitaṃ, bahu avasiṭṭha’’nti āha. Kiṃ kammaṃ nāma avasiṭṭhanti? Pacchā, deva, ācikkhissāmi, dārūni tāva āharāpethāti. Kiṃ dārūni nāmāti? Nissārāni sukkhadārūni, devāti. So āharāpetvā adāsi. Atha naṃ āha – ‘‘deva, te ito paṭṭhāya mama santikaṃ nāgantabbaṃ. Kiṃ kāraṇā? Sukhumakammaṃ karontassa hi aññehi saddhiṃ sallapantassa me kammavikkhepo hoti, āhāravelāyaṃ pana me bhariyāva āhāraṃ āharissatī’’ti. Rājakumāropi ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇi. Sopi ekasmiṃ gabbhe nisīditvā tāni dārūni tacchetvā attano puttadārassa anto nisīdanayoggaṃ garuḷasakuṇaṃ katvā āhāravelāya pana bhariyaṃ āha – ‘‘gehe vijjamānakaṃ sabbaṃ vikkiṇitvā hiraññasuvaṇṇaṃ gaṇhāhī’’ti. Rājakumāropi vaḍḍhakissa anikkhamanatthāya gehaṃ parikkhipitvā ārakkhaṃ ṭhapesi. Vaḍḍhakīpi sakuṇassa niṭṭhitakāle ‘‘ajja sabbepi dārake gahetvā āgaccheyyāsī’’ti bhariyaṃ vatvā bhuttapātarāso puttadāraṃ sakuṇassa kucchiyaṃ nisīdāpetvā vātapānena nikkhamitvā palāyi. So tesaṃ, ‘‘deva, vaḍḍhakī palāyatī’’ti kandantānaṃyeva gantvā himavante otaritvā ekaṃ nagaraṃ māpetvā kaṭṭhavāhanarājā nāma jāto.
രാജകുമാരോപി ‘‘പാസാദമഹം കരിസ്സാമീ’’തി സത്ഥാരം നിമന്തേത്വാ പാസാദേ ചതുജ്ജാതിയഗന്ധേഹി പരിഭണ്ഡികം കത്വാ പഠമഉമ്മാരതോ പട്ഠായ ചേലപടികം പത്ഥരി. സോ കിര അപുത്തകോ, തസ്മാ ‘‘സചാഹം പുത്തം വാ ധീതരം വാ ലച്ഛാമി, സത്ഥാ ഇമം അക്കമിസ്സതീ’’തി ചിന്തേത്വാ പത്ഥരി. സോ സത്ഥരി ആഗതേ സത്ഥാരം പഞ്ചപതിട്ഠിതേന വന്ദിത്വാ പത്തം ഗഹേത്വാ ‘‘പവിസഥ, ഭന്തേ’’തി ആഹ. സത്ഥാ ന പാവിസി, സോ ദുതിയമ്പി തതിയമ്പി യാചി. സത്ഥാ അപവിസിത്വാവ ആനന്ദത്ഥേരം ഓലോകേസി. ഥേരോ ഓലോകിതസഞ്ഞായേവ വത്ഥാനം അനക്കമനഭാവം ഞത്വാ തം ‘‘സംഹരതു, രാജകുമാര, ദുസ്സാനി, ന ഭഗവാ ചേലപടികം അക്കമിസ്സതി, പച്ഛിമജനതം തഥാഗതോ ഓലോകേതീ’’തി ദുസ്സാനി സംഹരാപേസി. സോ ദുസ്സാനി സംഹരിത്വാ സത്ഥാരം അന്തോനിവേസനം പവേസത്വാ യാഗുഖജ്ജകേന സമ്മാനേത്വാ ഏകമന്തം നിസിന്നോ വന്ദിത്വാ ആഹ – ‘‘ഭന്തേ, അഹം തുമ്ഹാകം ഉപകാരകോ തിക്ഖത്തും സരണം ഗതോ, കുച്ഛിഗതോ ച കിരമ്ഹി ഏകവാരം സരണം ഗതോ, ദുതിയം തരുണദാരകകാലേ, തതിയം വിഞ്ഞുഭാവം പത്തകാലേ. തസ്സ മേ കസ്മാ ചേലപടികം ന അക്കമിത്ഥാ’’തി? ‘‘കിം പന ത്വം, കുമാര, ചിന്തേത്വാ ചേലാനി അത്ഥരീ’’തി? ‘‘സചേ പുത്തം വാ ധീതരം വാ ലച്ഛാമി, സത്ഥാ മേ ചേലപടികം അക്കമിസ്സതീ’’തി ഇദം ചിന്തേത്വാ, ഭന്തേതി. തേനേവാഹം തം ന അക്കമിന്തി. ‘‘കിം പനാഹം, ഭന്തേ, പുത്തം വാ ധീതരം വാ നേവ ലച്ഛാമീ’’തി? ‘‘ആമ, കുമാരാ’’തി. ‘‘കിം കാരണാ’’തി? ‘‘പുരിമകഅത്തഭാവേ ജായായ സദ്ധിം പമാദം ആപന്നത്താ’’തി. ‘‘കസ്മിം കാലേ, ഭന്തേ’’തി? അഥസ്സ സത്ഥാ അതീതം ആഹരിത്വാ ദസ്സേസി –
Rājakumāropi ‘‘pāsādamahaṃ karissāmī’’ti satthāraṃ nimantetvā pāsāde catujjātiyagandhehi paribhaṇḍikaṃ katvā paṭhamaummārato paṭṭhāya celapaṭikaṃ patthari. So kira aputtako, tasmā ‘‘sacāhaṃ puttaṃ vā dhītaraṃ vā lacchāmi, satthā imaṃ akkamissatī’’ti cintetvā patthari. So satthari āgate satthāraṃ pañcapatiṭṭhitena vanditvā pattaṃ gahetvā ‘‘pavisatha, bhante’’ti āha. Satthā na pāvisi, so dutiyampi tatiyampi yāci. Satthā apavisitvāva ānandattheraṃ olokesi. Thero olokitasaññāyeva vatthānaṃ anakkamanabhāvaṃ ñatvā taṃ ‘‘saṃharatu, rājakumāra, dussāni, na bhagavā celapaṭikaṃ akkamissati, pacchimajanataṃ tathāgato oloketī’’ti dussāni saṃharāpesi. So dussāni saṃharitvā satthāraṃ antonivesanaṃ pavesatvā yāgukhajjakena sammānetvā ekamantaṃ nisinno vanditvā āha – ‘‘bhante, ahaṃ tumhākaṃ upakārako tikkhattuṃ saraṇaṃ gato, kucchigato ca kiramhi ekavāraṃ saraṇaṃ gato, dutiyaṃ taruṇadārakakāle, tatiyaṃ viññubhāvaṃ pattakāle. Tassa me kasmā celapaṭikaṃ na akkamitthā’’ti? ‘‘Kiṃ pana tvaṃ, kumāra, cintetvā celāni attharī’’ti? ‘‘Sace puttaṃ vā dhītaraṃ vā lacchāmi, satthā me celapaṭikaṃ akkamissatī’’ti idaṃ cintetvā, bhanteti. Tenevāhaṃ taṃ na akkaminti. ‘‘Kiṃ panāhaṃ, bhante, puttaṃ vā dhītaraṃ vā neva lacchāmī’’ti? ‘‘Āma, kumārā’’ti. ‘‘Kiṃ kāraṇā’’ti? ‘‘Purimakaattabhāve jāyāya saddhiṃ pamādaṃ āpannattā’’ti. ‘‘Kasmiṃ kāle, bhante’’ti? Athassa satthā atītaṃ āharitvā dassesi –
അതീതേ കിര അനേകസതാ മനുസ്സാ മഹതിയാ നാവായ സമുദ്ദം പക്ഖന്ദിംസു. നാവാ സമുദ്ദമജ്ഝേ ഭിജ്ജി. ദ്വേ ജയമ്പതികാ ഏകം ഫലകം ഗഹേത്വാ അന്തരദീപകം പവിസിംസു, സേസാ സബ്ബേ തത്ഥേവ മരിംസു. തസ്മിം ഖോ പന ദീപകേ മഹാസകുണസങ്ഘോ വസതി. തേ അഞ്ഞം ഖാദിതബ്ബകം അദിസ്വാ ഛാതജ്ഝത്താ സകുണഅണ്ഡാനി അങ്ഗാരേസു പചിത്വാ ഖാദിംസു, തേസു അപ്പഹോന്തേസു സകുണച്ഛാപേ ഗഹേത്വാ ഖാദിംസു. ഏവം പഠമവയേപി മജ്ഝിമവയേപി പച്ഛിമവയേപി ഖാദിംസുയേവ. ഏകസ്മിമ്പി വയേ അപ്പമാദം നാപജ്ജിംസു, ഏകോപി ച നേസം അപ്പമാദം നാപജ്ജി.
Atīte kira anekasatā manussā mahatiyā nāvāya samuddaṃ pakkhandiṃsu. Nāvā samuddamajjhe bhijji. Dve jayampatikā ekaṃ phalakaṃ gahetvā antaradīpakaṃ pavisiṃsu, sesā sabbe tattheva mariṃsu. Tasmiṃ kho pana dīpake mahāsakuṇasaṅgho vasati. Te aññaṃ khāditabbakaṃ adisvā chātajjhattā sakuṇaaṇḍāni aṅgāresu pacitvā khādiṃsu, tesu appahontesu sakuṇacchāpe gahetvā khādiṃsu. Evaṃ paṭhamavayepi majjhimavayepi pacchimavayepi khādiṃsuyeva. Ekasmimpi vaye appamādaṃ nāpajjiṃsu, ekopi ca nesaṃ appamādaṃ nāpajji.
സത്ഥാ ഇദം തസ്സ പുബ്ബകമ്മം ദസ്സേത്വാ ‘‘സചേ ഹി ത്വം, കുമാര, തദാ ഏകസ്മിമ്പി വയേ ഭരിയായ സദ്ധിം അപ്പമാദം ആപജ്ജിസ്സ, ഏകസ്മിമ്പി വയേ പുത്തോ വാ ധീതാ വാ ഉപ്പജ്ജേയ്യ. സചേ പന വോ ഏകോപി അപ്പമത്തോ അഭവിസ്സ, തം പടിച്ച പുത്തോ വാ ധീതാ വാ ഉപ്പജ്ജിസ്സ. കുമാര, അത്താനഞ്ഹി പിയം മഞ്ഞമാനേന തീസുപി വയേസു അപ്പമത്തേന അത്താ രക്ഖിതബ്ബോ, ഏവം അസക്കോന്തേന ഏകവയേപി രക്ഖിതബ്ബോയേവാ’’തി വത്വാ ഇമം ഗാഥമാഹ –
Satthā idaṃ tassa pubbakammaṃ dassetvā ‘‘sace hi tvaṃ, kumāra, tadā ekasmimpi vaye bhariyāya saddhiṃ appamādaṃ āpajjissa, ekasmimpi vaye putto vā dhītā vā uppajjeyya. Sace pana vo ekopi appamatto abhavissa, taṃ paṭicca putto vā dhītā vā uppajjissa. Kumāra, attānañhi piyaṃ maññamānena tīsupi vayesu appamattena attā rakkhitabbo, evaṃ asakkontena ekavayepi rakkhitabboyevā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
൧൫൭.
157.
‘‘അത്താനഞ്ചേ പിയം ജഞ്ഞാ, രക്ഖേയ്യ നം സുരക്ഖിതം;
‘‘Attānañce piyaṃ jaññā, rakkheyya naṃ surakkhitaṃ;
തിണ്ണം അഞ്ഞതരം യാമം, പടിജഗ്ഗേയ്യ പണ്ഡിതോ’’തി.
Tiṇṇaṃ aññataraṃ yāmaṃ, paṭijaggeyya paṇḍito’’ti.
തത്ഥ യാമന്തി സത്ഥാ അത്തനോ ധമ്മിസ്സരതായ ദേസനാകുസലതായ ച ഇധ തിണ്ണം വയാനം അഞ്ഞതരം വയം യാമന്തി കത്വാ ദേസേസി, തസ്മാ ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. സചേ അത്താനം പിയം ജാനേയ്യ, രക്ഖേയ്യ നം സുരക്ഖിതന്തി യഥാ സോ സുരക്ഖിതോ ഹോതി, ഏവം നം രക്ഖേയ്യ. തത്ഥ സചേ ഗീഹീ സമാനോ ‘‘അത്താനം രക്ഖിസ്സാമീ’’തി ഉപരിപാസാദതലേ സുസംവുതം ഗബ്ഭം പവിസിത്വാ സമ്പന്നാരക്ഖോ ഹുത്വാ വസന്തോപി, പബ്ബജിതോ ഹുത്വാ സുസംവുതേ പിഹിതദ്വാരവാതപാനേ ലേണേ വിഹരന്തോപി അത്താനം ന രക്ഖതിയേവ. ഗിഹീ പന സമാനോ യഥാബലം ദാനസീലാദീനി പുഞ്ഞാനി കരോന്തോ, പബ്ബജിതോ വാ പന വത്തപടിവത്തപരിയത്തിമനസികാരേസു ഉസ്സുക്കം ആപജ്ജന്തോ അത്താനം രക്ഖതി നാമ. ഏവം തീസു വയേസു അസക്കോന്തോ അഞ്ഞതരസ്മിമ്പി വയേ പണ്ഡിതപുരിസോ അത്താനം പടിജഗ്ഗതിയേവ. സചേ ഹി ഗിഹിഭൂതോ പഠമവയേ ഖിഡ്ഡാപസുതതായ കുസലം കാതും ന സക്കോതി, മജ്ഝിമവയേ അപ്പമത്തേന ഹുത്വാ കുസലം കാതബ്ബം. സചേ മജ്ഝിമവയേ പുത്തദാരം പോസേന്തോ കുസലം കാതും ന സക്കോതി, പച്ഛിമവയേ കാതബ്ബമേവ. ഏവമ്പി കരോന്തേന അത്താ പടിജഗ്ഗിതോവ ഹോതി. ഏവം അകരോന്തസ്സ പന അത്താ പിയോ നാമ ന ഹോതി, അപായപരായണമേവ നം കരോതി. സചേ പന പബ്ബജിതോ പഠമവയേ സജ്ഝായം കരോന്തോ ധാരേന്തോ വാചേന്തോ വത്തപടിവത്തം കരോന്തോ പമാദം ആപജ്ജതി, മജ്ഝിമവയേ അപ്പമത്തേന സമണധമ്മോ കാതബ്ബോ. സചേ പഠമവയേ ഉഗ്ഗഹിതപരിയത്തിയാ അട്ഠകഥം വിനിച്ഛയം കാരണാകാരണഞ്ച പുച്ഛന്തോ മജ്ഝിമവയേ പമാദം ആപജ്ജതി, പച്ഛിമവയേ അപ്പമത്തേന സമണധമ്മോ കാതബ്ബോയേവ. ഏവമ്പി കരോന്തേന അത്താ പടിജഗ്ഗിതോവ ഹോതി. ഏവം അകരോന്തസ്സ പന അത്താ പിയോ നാമ ന ഹോതി, പച്ഛാനുതാപേനേവ നം താപേതീതി.
Tattha yāmanti satthā attano dhammissaratāya desanākusalatāya ca idha tiṇṇaṃ vayānaṃ aññataraṃ vayaṃ yāmanti katvā desesi, tasmā evamettha attho veditabbo. Sace attānaṃ piyaṃ jāneyya, rakkheyya naṃ surakkhitanti yathā so surakkhito hoti, evaṃ naṃ rakkheyya. Tattha sace gīhī samāno ‘‘attānaṃ rakkhissāmī’’ti uparipāsādatale susaṃvutaṃ gabbhaṃ pavisitvā sampannārakkho hutvā vasantopi, pabbajito hutvā susaṃvute pihitadvāravātapāne leṇe viharantopi attānaṃ na rakkhatiyeva. Gihī pana samāno yathābalaṃ dānasīlādīni puññāni karonto, pabbajito vā pana vattapaṭivattapariyattimanasikāresu ussukkaṃ āpajjanto attānaṃ rakkhati nāma. Evaṃ tīsu vayesu asakkonto aññatarasmimpi vaye paṇḍitapuriso attānaṃ paṭijaggatiyeva. Sace hi gihibhūto paṭhamavaye khiḍḍāpasutatāya kusalaṃ kātuṃ na sakkoti, majjhimavaye appamattena hutvā kusalaṃ kātabbaṃ. Sace majjhimavaye puttadāraṃ posento kusalaṃ kātuṃ na sakkoti, pacchimavaye kātabbameva. Evampi karontena attā paṭijaggitova hoti. Evaṃ akarontassa pana attā piyo nāma na hoti, apāyaparāyaṇameva naṃ karoti. Sace pana pabbajito paṭhamavaye sajjhāyaṃ karonto dhārento vācento vattapaṭivattaṃ karonto pamādaṃ āpajjati, majjhimavaye appamattena samaṇadhammo kātabbo. Sace paṭhamavaye uggahitapariyattiyā aṭṭhakathaṃ vinicchayaṃ kāraṇākāraṇañca pucchanto majjhimavaye pamādaṃ āpajjati, pacchimavaye appamattena samaṇadhammo kātabboyeva. Evampi karontena attā paṭijaggitova hoti. Evaṃ akarontassa pana attā piyo nāma na hoti, pacchānutāpeneva naṃ tāpetīti.
ദേസനാവസാനേ ബോധിരാജകുമാരോ സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹി, സമ്പത്തപരിസായപി സാത്ഥികാ ധമ്മദേസനാ അഹോസീതി.
Desanāvasāne bodhirājakumāro sotāpattiphale patiṭṭhahi, sampattaparisāyapi sātthikā dhammadesanā ahosīti.
ബോധിരാജകുമാരവത്ഥു പഠമം.
Bodhirājakumāravatthu paṭhamaṃ.
൨. ഉപനന്ദസക്യപുത്തത്ഥേരവത്ഥു
2. Upanandasakyaputtattheravatthu
അത്താനമേവ പഠമന്തി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഉപനന്ദം സക്യപുത്തം ആരബ്ഭ കഥേസി.
Attānamevapaṭhamanti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto upanandaṃ sakyaputtaṃ ārabbha kathesi.
സോ കിര ഥേരോ ധമ്മകഥം കഥേതും ഛേകോ. തസ്സ അപ്പിച്ഛതാദിപടിസംയുത്തം ധമ്മകഥം സുത്വാ ബഹൂ ഭിക്ഖു തം തിചീവരേഹി പൂജേത്വാ ധുതങ്ഗാനി സമാദിയിംസു. തേഹി വിസ്സട്ഠപരിക്ഖാരേ സോയേവ ഗണ്ഹി. സോ ഏകസ്മിം അന്തോവസ്സേ ഉപകട്ഠേ ജനപദം അഗമാസി. അഥ നം ഏകസ്മിം വിഹാരേ ദഹരസാമണേരാ ധമ്മകഥികപേമേന, ‘‘ഭന്തേ, ഇധ വസ്സം ഉപേഥാ’’തി വദിംസു. ‘‘ഇധ കിത്തകം വസ്സാവാസികം ലബ്ഭതീ’’തി പുച്ഛിത്വാ തേഹി ‘‘ഏകേകോ സാടകോ’’തി വുത്തേ തത്ഥ ഉപാഹനാ ഠപേത്വാ അഞ്ഞം വിഹാരം അഗമാസി . ദുതിയം വിഹാരം ഗന്ത്വാ ‘‘ഇധ കിം ലബ്ഭതീ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ദ്വേ സാടകാ’’തി വുത്തേ കത്തരയട്ഠിം ഠപേസി. തതിയം വിഹാരം ഗന്ത്വാ ‘‘ഇധ കിം ലബ്ഭതീ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘തയോ സാടകാ’’തി വുത്തേ തത്ഥ ഉദകതുമ്ബം ഠപേസി. ചതുത്ഥം വിഹാരം ഗന്ത്വാ ‘‘ഇധ കിം ലബ്ഭതീ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ചത്താരോ സാടകാ’’തി വുത്തേ ‘‘സാധു ഇധ വസിസ്സാമീ’’തി തത്ഥ വസ്സം ഉപഗന്ത്വാ ഗഹട്ഠാനഞ്ചേവ ഭിക്ഖൂനഞ്ച ധമ്മകഥം കഥേസി. തേ നം ബഹൂഹി വത്ഥേഹി ചേവ ചീവരേഹി ച പൂജേസും. സോ വുട്ഠവസ്സോ ഇതരേസുപി വിഹാരേസു സാസനം പേസേത്വാ ‘‘മയാ പരിക്ഖാരസ്സ ഠപിതത്താ വസ്സാവാസികം ലദ്ധബ്ബം, തം മേ പഹിണന്തൂ’’തി സബ്ബം ആഹരാപേത്വാ യാനകം പൂരേത്വാ പായാസി.
So kira thero dhammakathaṃ kathetuṃ cheko. Tassa appicchatādipaṭisaṃyuttaṃ dhammakathaṃ sutvā bahū bhikkhu taṃ ticīvarehi pūjetvā dhutaṅgāni samādiyiṃsu. Tehi vissaṭṭhaparikkhāre soyeva gaṇhi. So ekasmiṃ antovasse upakaṭṭhe janapadaṃ agamāsi. Atha naṃ ekasmiṃ vihāre daharasāmaṇerā dhammakathikapemena, ‘‘bhante, idha vassaṃ upethā’’ti vadiṃsu. ‘‘Idha kittakaṃ vassāvāsikaṃ labbhatī’’ti pucchitvā tehi ‘‘ekeko sāṭako’’ti vutte tattha upāhanā ṭhapetvā aññaṃ vihāraṃ agamāsi . Dutiyaṃ vihāraṃ gantvā ‘‘idha kiṃ labbhatī’’ti pucchitvā ‘‘dve sāṭakā’’ti vutte kattarayaṭṭhiṃ ṭhapesi. Tatiyaṃ vihāraṃ gantvā ‘‘idha kiṃ labbhatī’’ti pucchitvā ‘‘tayo sāṭakā’’ti vutte tattha udakatumbaṃ ṭhapesi. Catutthaṃ vihāraṃ gantvā ‘‘idha kiṃ labbhatī’’ti pucchitvā ‘‘cattāro sāṭakā’’ti vutte ‘‘sādhu idha vasissāmī’’ti tattha vassaṃ upagantvā gahaṭṭhānañceva bhikkhūnañca dhammakathaṃ kathesi. Te naṃ bahūhi vatthehi ceva cīvarehi ca pūjesuṃ. So vuṭṭhavasso itaresupi vihāresu sāsanaṃ pesetvā ‘‘mayā parikkhārassa ṭhapitattā vassāvāsikaṃ laddhabbaṃ, taṃ me pahiṇantū’’ti sabbaṃ āharāpetvā yānakaṃ pūretvā pāyāsi.
അഥേകസ്മിം വിഹാരേ ദ്വേ ദഹരഭിക്ഖൂ ദ്വേ സാടകേ ഏകഞ്ച കമ്ബലം ലഭിത്വാ ‘‘തുയ്ഹം സാടകാ ഹോന്തു, മയ്ഹം കമ്ബലോ’’തി ഭാജേതും അസക്കോന്താ മഗ്ഗസമീപേ നിസീദിത്വാ വിവദന്തി. തേ തം ഥേരം ആഗച്ഛന്തം ദിസ്വാ, ‘‘ഭന്തേ, തുമ്ഹേ നോ ഭാജേത്വാ ദേഥാ’’തി വദിംസു. തുമ്ഹേയേവ ഭാജേഥാതി. ന സക്കോമ, ഭന്തേ, തുമ്ഹേയേവ നോ ഭാജേത്വാ ദേഥാതി. തേന ഹി മമ വചനേ ഠസ്സഥാതി. ആമ, ഠസ്സാമാതി. ‘‘തേന ഹി സാധൂ’’തി തേസം ദ്വേ സാടകേ ദത്വാ ‘‘അയം ധമ്മകഥം കഥേന്താനം അമ്ഹാകം പാരുപനാരഹോ’’തി മഹഗ്ഘം കമ്ബലം ആദായ പക്കാമി. ദഹരഭിക്ഖൂ വിപ്പടിസാരിനോ ഹുത്വാ സത്ഥു സന്തികം ഗന്ത്വാ തമത്ഥം ആരോചേസും. സത്ഥാ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ തുമ്ഹാകം സന്തകം ഗഹേത്വാ തുമ്ഹേ വിപ്പടിസാരിനോ കരോതി, പുബ്ബേപി അകാസിയേവാ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി –
Athekasmiṃ vihāre dve daharabhikkhū dve sāṭake ekañca kambalaṃ labhitvā ‘‘tuyhaṃ sāṭakā hontu, mayhaṃ kambalo’’ti bhājetuṃ asakkontā maggasamīpe nisīditvā vivadanti. Te taṃ theraṃ āgacchantaṃ disvā, ‘‘bhante, tumhe no bhājetvā dethā’’ti vadiṃsu. Tumheyeva bhājethāti. Na sakkoma, bhante, tumheyeva no bhājetvā dethāti. Tena hi mama vacane ṭhassathāti. Āma, ṭhassāmāti. ‘‘Tena hi sādhū’’ti tesaṃ dve sāṭake datvā ‘‘ayaṃ dhammakathaṃ kathentānaṃ amhākaṃ pārupanāraho’’ti mahagghaṃ kambalaṃ ādāya pakkāmi. Daharabhikkhū vippaṭisārino hutvā satthu santikaṃ gantvā tamatthaṃ ārocesuṃ. Satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva tumhākaṃ santakaṃ gahetvā tumhe vippaṭisārino karoti, pubbepi akāsiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari –
അതീതസ്മിം അനുതീരചാരീ ച ഗമ്ഭീരചാരീ ചാതി ദ്വേ ഉദ്ദാ മഹന്തം രോഹിതമച്ഛം ലഭിത്വാ ‘‘മയ്ഹം സീസം ഹോതു, തവ നങ്ഗുട്ഠ’’ന്തി വിവാദാപന്നാ ഭാജേതും അസക്കോന്താ ഏകം സിങ്ഗാലം ദിസ്വാ ആഹംസു – ‘‘മാതുല, ഇമം നോ ഭാജേത്വാ ദേഹീ’’തി. അഹം രഞ്ഞാ വിനിച്ഛയട്ഠാനേ ഠപിതോ, തത്ഥ ചിരം നിസീദിത്വാ ജങ്ഘവിഹാരത്ഥായ ആഗതോമ്ഹി, ഇദാനി മേ ഓകാസോ നത്ഥീതി. മാതുല, മാ ഏവം കരോഥ, ഭാജേത്വാ ഏവ നോ ദേഥാതി. മമ വചനേ ഠസ്സഥാതി. ഠസ്സാമ, മാതുലാതി. ‘‘തേന ഹി സാധൂ’’തി സോ സീസം ഛിന്ദിത്വാ ഏകമന്തേ അകാസി, നങ്ഗുട്ഠം ഏകമന്തേ. കത്വാ ച പന, ‘‘താതാ, യേന വോ അനുതീരേ ചരിതം, സോ നങ്ഗുട്ഠം ഗണ്ഹാതു. യേന ഗമ്ഭീരേ ചരിതം, തസ്സ സീസം ഹോതു. അയം പന മജ്ഝിമോ ഖണ്ഡോ മമ വിനിച്ഛയധമ്മേ ഠിതസ്സ ഭവിസ്സതീ’’തി തേ സഞ്ഞാപേന്തോ –
Atītasmiṃ anutīracārī ca gambhīracārī cāti dve uddā mahantaṃ rohitamacchaṃ labhitvā ‘‘mayhaṃ sīsaṃ hotu, tava naṅguṭṭha’’nti vivādāpannā bhājetuṃ asakkontā ekaṃ siṅgālaṃ disvā āhaṃsu – ‘‘mātula, imaṃ no bhājetvā dehī’’ti. Ahaṃ raññā vinicchayaṭṭhāne ṭhapito, tattha ciraṃ nisīditvā jaṅghavihāratthāya āgatomhi, idāni me okāso natthīti. Mātula, mā evaṃ karotha, bhājetvā eva no dethāti. Mama vacane ṭhassathāti. Ṭhassāma, mātulāti. ‘‘Tena hi sādhū’’ti so sīsaṃ chinditvā ekamante akāsi, naṅguṭṭhaṃ ekamante. Katvā ca pana, ‘‘tātā, yena vo anutīre caritaṃ, so naṅguṭṭhaṃ gaṇhātu. Yena gambhīre caritaṃ, tassa sīsaṃ hotu. Ayaṃ pana majjhimo khaṇḍo mama vinicchayadhamme ṭhitassa bhavissatī’’ti te saññāpento –
‘‘അനുതീരചാരി നങ്ഗുട്ഠം, സീസം ഗമ്ഭീരചാരിനോ;
‘‘Anutīracāri naṅguṭṭhaṃ, sīsaṃ gambhīracārino;
അച്ചായം മജ്ഝിമോ ഖണ്ഡോ, ധമ്മട്ഠസ്സ ഭവിസ്സതീ’’തി. (ജാ॰ ൧.൭.൩൩) –
Accāyaṃ majjhimo khaṇḍo, dhammaṭṭhassa bhavissatī’’ti. (jā. 1.7.33) –
ഇമം ഗാഥം വത്വാ മജ്ഝിമഖണ്ഡം ആദായ പക്കാമി. തേപി വിപ്പടിസാരിനോ തം ഓലോകേത്വാ അട്ഠംസു.
Imaṃ gāthaṃ vatvā majjhimakhaṇḍaṃ ādāya pakkāmi. Tepi vippaṭisārino taṃ oloketvā aṭṭhaṃsu.
സത്ഥാ ഇമം അതീതം ദസ്സേത്വാ ‘‘ഏവമേസ അതീതേപി തുമ്ഹേ വിപ്പടിസാരിനോ അകാസിയേവാ’’തി തേ ഭിക്ഖൂ സഞ്ഞാപേത്വാ ഉപനന്ദം ഗരഹന്തോ, ‘‘ഭിക്ഖവേ , പരം ഓവദന്തേന നാമ പഠമമേവ അത്താ പതിരൂപേ പതിട്ഠാപേതബ്ബോ’’തി വത്വാ ഇമം ഗാഥമാഹ –
Satthā imaṃ atītaṃ dassetvā ‘‘evamesa atītepi tumhe vippaṭisārino akāsiyevā’’ti te bhikkhū saññāpetvā upanandaṃ garahanto, ‘‘bhikkhave , paraṃ ovadantena nāma paṭhamameva attā patirūpe patiṭṭhāpetabbo’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
൧൫൮.
158.
‘‘അത്താനമേവ പഠമം, പതിരൂപേ നിവേസയേ;
‘‘Attānameva paṭhamaṃ, patirūpe nivesaye;
അഥഞ്ഞമനുസാസേയ്യ, ന കിലിസ്സേയ്യ പണ്ഡിതോ’’തി.
Athaññamanusāseyya, na kilisseyya paṇḍito’’ti.
തത്ഥ പതിരൂപേ നിവേസയേതി അനുച്ഛവികേ ഗുണേ പതിട്ഠാപേയ്യ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യോ അപ്പിച്ഛതാദിഗുണേഹി വാ അരിയവംസപടിപദാദീഹി വാ പരം അനുസാസിതുകാമോ, സോ അത്താനമേവ പഠമം തസ്മിം ഗുണേ പതിട്ഠാപേയ്യ. ഏവം പതിട്ഠാപേത്വാ അഥഞ്ഞം തേഹി ഗുണേഹി അനുസാസേയ്യ. അത്താനഞ്ഹി തത്ഥ അനിവേസേത്വാ കേവലം പരമേവ അനുസാസമാനോ പരതോ നിന്ദം ലഭിത്വാ കിലിസ്സതി നാമ, തത്ഥ അത്താനം നിവേസേത്വാ അനുസാസമാനോ പരതോ പസംസം ലഭതി, തസ്മാ ന കിലിസ്സതി നാമ. ഏവം കരോന്തോ പണ്ഡിതോ ന കിലിസ്സേയ്യാതി.
Tattha patirūpe nivesayeti anucchavike guṇe patiṭṭhāpeyya. Idaṃ vuttaṃ hoti – yo appicchatādiguṇehi vā ariyavaṃsapaṭipadādīhi vā paraṃ anusāsitukāmo, so attānameva paṭhamaṃ tasmiṃ guṇe patiṭṭhāpeyya. Evaṃ patiṭṭhāpetvā athaññaṃ tehi guṇehi anusāseyya. Attānañhi tattha anivesetvā kevalaṃ parameva anusāsamāno parato nindaṃ labhitvā kilissati nāma, tattha attānaṃ nivesetvā anusāsamāno parato pasaṃsaṃ labhati, tasmā na kilissati nāma. Evaṃ karonto paṇḍito na kilisseyyāti.
ദേസനാവസാനേ തേ ഭിക്ഖൂ സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹിംസു, മഹാജനസ്സാപി സാത്ഥികാ ധമ്മദേസനാ അഹോസീതി.
Desanāvasāne te bhikkhū sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu, mahājanassāpi sātthikā dhammadesanā ahosīti.
ഉപനന്ദസക്യപുത്തത്ഥേരവത്ഥു ദുതിയം.
Upanandasakyaputtattheravatthu dutiyaṃ.
൩. പധാനികതിസ്സത്ഥേരവത്ഥു
3. Padhānikatissattheravatthu
അത്താനഞ്ചേതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ പധാനികതിസ്സത്ഥേരം ആരബ്ഭ കഥേസി.
Attānañceti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto padhānikatissattheraṃ ārabbha kathesi.
സോ കിര സത്ഥു സന്തികേ കമ്മട്ഠാനം ഗഹേത്വാ പഞ്ചസതേ ഭിക്ഖൂ ആദായ അരഞ്ഞേ വസ്സം ഉപഗന്ത്വാ, ‘‘ആവുസോ, ധരമാനകസ്സ ബുദ്ധസ്സ സന്തികേ വോ കമ്മട്ഠാനം ഗഹിതം, അപ്പമത്താവ സമണധമ്മം കരോഥാ’’തി ഓവദിത്വാ സയം ഗന്ത്വാ നിപജ്ജിത്വാ സുപതി. തേ ഭിക്ഖൂ പഠമയാമേ ചങ്കമിത്വാ മജ്ഝിമയാമേ വിഹാരം പവിസന്തി. സോ നിദ്ദായിത്വാ പബുദ്ധകാലേ തേസം സന്തികം ഗന്ത്വാ ‘‘കിം തുമ്ഹേ ‘നിപജ്ജിത്വാ നിദ്ദായിസ്സാമാ’തി ആഗതാ, സീഘം നിക്ഖമിത്വാ സമണധമ്മം കരോഥാ’’തി വത്വാ സയം ഗന്ത്വാ തഥേവ സുപതി. ഇതരേ മജ്ഝിമയാമേ ബഹി ചങ്കമിത്വാ പച്ഛിമയാമേ വിഹാരം പവിസന്തി. സോ പുനപി പബുജ്ഝിത്വാ തേസം സന്തികം ഗന്ത്വാ തേ വിഹാരാ നീഹരിത്വാ സയം പുന ഗന്ത്വാ തഥേവ സുപതി. തസ്മിം നിച്ചകാലം ഏവം കരോന്തേ തേ ഭിക്ഖൂ സജ്ഝായം വാ കമ്മട്ഠാനം വാ മനസികാതും നാസക്ഖിംസു, ചിത്തം അഞ്ഞഥത്തം അഗമാസി. തേ ‘‘അമ്ഹാകം ആചരിയോ അതിവിയ ആരദ്ധവീരിയോ, പരിഗ്ഗണ്ഹിസ്സാമ ന’’ന്തി പരിഗ്ഗണ്ഹന്താ തസ്സ കിരിയം ദിസ്വാ ‘‘നട്ഠമ്ഹാ, ആവുസോ, ആചരിയോ നോ തുച്ഛരവം രവതീ’’തി വദിംസു. തേസം അതിവിയ നിദ്ദായ കിലമന്താനം ഏകഭിക്ഖുപി വിസേസം നിബ്ബത്തേതും നാസക്ഖി. തേ വുട്ഠവസ്സാ സത്ഥു സന്തികം ഗന്ത്വാ സത്ഥാരാ കതപടിസന്ഥാരാ ‘‘കിം, ഭിക്ഖവേ, അപ്പമത്താ ഹുത്വാ സമണധമ്മം കരിത്ഥാ’’തി പുച്ഛിതാ തമത്ഥം ആരോചേസും. സത്ഥാ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപേസ തുമ്ഹാകം അന്തരായമകാസിയേവാ’’തി വത്വാ തേഹി യാചിതോ –
So kira satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā pañcasate bhikkhū ādāya araññe vassaṃ upagantvā, ‘‘āvuso, dharamānakassa buddhassa santike vo kammaṭṭhānaṃ gahitaṃ, appamattāva samaṇadhammaṃ karothā’’ti ovaditvā sayaṃ gantvā nipajjitvā supati. Te bhikkhū paṭhamayāme caṅkamitvā majjhimayāme vihāraṃ pavisanti. So niddāyitvā pabuddhakāle tesaṃ santikaṃ gantvā ‘‘kiṃ tumhe ‘nipajjitvā niddāyissāmā’ti āgatā, sīghaṃ nikkhamitvā samaṇadhammaṃ karothā’’ti vatvā sayaṃ gantvā tatheva supati. Itare majjhimayāme bahi caṅkamitvā pacchimayāme vihāraṃ pavisanti. So punapi pabujjhitvā tesaṃ santikaṃ gantvā te vihārā nīharitvā sayaṃ puna gantvā tatheva supati. Tasmiṃ niccakālaṃ evaṃ karonte te bhikkhū sajjhāyaṃ vā kammaṭṭhānaṃ vā manasikātuṃ nāsakkhiṃsu, cittaṃ aññathattaṃ agamāsi. Te ‘‘amhākaṃ ācariyo ativiya āraddhavīriyo, pariggaṇhissāma na’’nti pariggaṇhantā tassa kiriyaṃ disvā ‘‘naṭṭhamhā, āvuso, ācariyo no tuccharavaṃ ravatī’’ti vadiṃsu. Tesaṃ ativiya niddāya kilamantānaṃ ekabhikkhupi visesaṃ nibbattetuṃ nāsakkhi. Te vuṭṭhavassā satthu santikaṃ gantvā satthārā katapaṭisanthārā ‘‘kiṃ, bhikkhave, appamattā hutvā samaṇadhammaṃ karitthā’’ti pucchitā tamatthaṃ ārocesuṃ. Satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesa tumhākaṃ antarāyamakāsiyevā’’ti vatvā tehi yācito –
‘‘അമാതാപിതരസംവഡ്ഢോ, അനാചേരകുലേ വസം;
‘‘Amātāpitarasaṃvaḍḍho, anācerakule vasaṃ;
നായം കാലം അകാലം വാ, അഭിജാനാതി കുക്കുടോ’’തി. (ജാ॰ ൧.൧.൧൧൯) –
Nāyaṃ kālaṃ akālaṃ vā, abhijānāti kukkuṭo’’ti. (jā. 1.1.119) –
ഇമം അകാലരാവികുക്കുടജാതകം വിത്ഥാരേത്വാ കഥേസി. ‘‘തദാ ഹി സോ കുക്കുടോ അയം പധാനികതിസ്സത്ഥേരോ അഹോസി, ഇമേ പഞ്ച സതാ ഭിക്ഖൂ തേ മാണവാ അഹേസും, ദിസാപാമോക്ഖോ ആചരിയോ അഹമേവാ’’തി സത്ഥാ ഇമം ജാതകം വിത്ഥാരേത്വാ, ‘‘ഭിക്ഖവേ, പരം ഓവദന്തേന നാമ അത്താ സുദന്തോ കാതബ്ബോ. ഏവം ഓവദന്തോ ഹി സുദന്തോ ഹുത്വാ ദമേതി നാമാ’’തി വത്വാ ഇമം ഗാഥമാഹ –
Imaṃ akālarāvikukkuṭajātakaṃ vitthāretvā kathesi. ‘‘Tadā hi so kukkuṭo ayaṃ padhānikatissatthero ahosi, ime pañca satā bhikkhū te māṇavā ahesuṃ, disāpāmokkho ācariyo ahamevā’’ti satthā imaṃ jātakaṃ vitthāretvā, ‘‘bhikkhave, paraṃ ovadantena nāma attā sudanto kātabbo. Evaṃ ovadanto hi sudanto hutvā dameti nāmā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
൧൫൯.
159.
‘‘അത്താനഞ്ചേ തഥാ കയിരാ, യഥാഞ്ഞമനുസാസതി;
‘‘Attānañce tathā kayirā, yathāññamanusāsati;
സുദന്തോ വത ദമേഥ, അത്താ ഹി കിര ദുദ്ദമോ’’തി.
Sudanto vata dametha, attā hi kira duddamo’’ti.
തസ്സത്ഥോ – യോ ഹി ഭിക്ഖു ‘‘പഠമയാമാദീസു ചങ്കമിതബ്ബ’’ന്തി വത്വാ പരം ഓവദതി, സയം ചങ്കമനാദീനി അധിട്ഠഹന്തോ അത്താനഞ്ചേ തഥാ കയിരാ, യഥാഞ്ഞമനുസാസതി, ഏവം സന്തേ സുദന്തോ വത ദമേഥാതി യേന ഗുണേന പരം അനുസാസതി, തേന അത്തനാ സുദന്തോ ഹുത്വാ ദമേയ്യ. അത്താ ഹി കിര ദുദ്ദമോതി അയഞ്ഹി അത്താ നാമ ദുദ്ദമോ. തസ്മാ യഥാ സോ സുദന്തോ ഹോതി, തഥാ ദമേതബ്ബോതി.
Tassattho – yo hi bhikkhu ‘‘paṭhamayāmādīsu caṅkamitabba’’nti vatvā paraṃ ovadati, sayaṃ caṅkamanādīni adhiṭṭhahanto attānañce tathā kayirā, yathāññamanusāsati, evaṃ sante sudanto vata damethāti yena guṇena paraṃ anusāsati, tena attanā sudanto hutvā dameyya. Attā hi kira duddamoti ayañhi attā nāma duddamo. Tasmā yathā so sudanto hoti, tathā dametabboti.
ദേസനാവസാനേ പഞ്ച സതാപി തേ ഭിക്ഖൂ അരഹത്തം പാപുണിംസൂതി.
Desanāvasāne pañca satāpi te bhikkhū arahattaṃ pāpuṇiṃsūti.
പധാനികതിസ്സത്ഥേരവത്ഥു തതിയം.
Padhānikatissattheravatthu tatiyaṃ.
൪. കുമാരകസ്സപമാതുഥേരീവത്ഥു
4. Kumārakassapamātutherīvatthu
അത്താ ഹി അത്തനോ നാഥോതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ കുമാരകസ്സപത്ഥേരസ്സ മാതരം ആരബ്ഭ കഥേസി.
Attāhi attano nāthoti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto kumārakassapattherassa mātaraṃ ārabbha kathesi.
സാ കിര രാജഗഹനഗരേ സേട്ഠിധീതാ വിഞ്ഞുതം പത്തകാലതോ പട്ഠായ പബ്ബജ്ജം യാചി. അഥ സാ പുനപ്പുനം യാചമാനാപി മാതാപിതൂനം സന്തികാ പബ്ബജ്ജം അലഭിത്വാ വയപ്പത്താ പതികുലം ഗന്ത്വാ പതിദേവതാ ഹുത്വാ അഗാരം അജ്ഝാവസി. അഥസ്സാ ന ചിരസ്സേവ കുച്ഛിസ്മിം ഗബ്ഭോ പതിട്ഠഹി. സാ ഗബ്ഭസ്സ പതിട്ഠിതഭാവം അജാനിത്വാവ സാമികം ആരാധേത്വാ പബ്ബജ്ജം യാചി. അഥ നം സോ മഹന്തേന സക്കാരേന ഭിക്ഖുനുപസ്സയം നേത്വാ അജാനന്തോ ദേവദത്തപക്ഖികാനം ഭിക്ഖുനീനം സന്തികേ പബ്ബാജേസി. അപരേന സമയേന ഭിക്ഖുനിയോ തസ്സാ ഗബ്ഭിനിഭാവം ഞത്വാ താഹി ‘‘കിം ഇദ’’ന്തി വുത്താ നാഹം, അയ്യേ, ജാനാമി ‘‘കിമേതം’’, സീലം വത മേ അരോഗമേവാതി. ഭിക്ഖുനിയോ തം ദേവദത്തസ്സ സന്തികം നേത്വാ ‘‘അയം ഭിക്ഖുനീ സദ്ധാപബ്ബജിതാ, ഇമിസ്സാ മയം ഗബ്ഭസ്സ പതിട്ഠിതഭാവം ജാനാമ, കാലം ന ജാനാമ, കിം ദാനി കരോമാ’’തി പുച്ഛിംസു. ദേവദത്തോ ‘‘മാ മയ്ഹം ഓവാദകാരികാനം ഭിക്ഖുനീനം അയസോ ഉപ്പജ്ജതൂ’’തി ഏത്തകമേവ ചിന്തേത്വാ ‘‘ഉപ്പബ്ബാജേഥ ന’’ന്തി ആഹ. തം സുത്വാ സാ ദഹരാ മാ മം, അയ്യേ, നാസേഥ, നാഹം ദേവദത്തം ഉദ്ദിസ്സ പബ്ബജിതാ, ഏഥ, മം സത്ഥു സന്തികം ജേതവനം നേഥാതി. താ തം ആദായ ജേതവനം ഗന്ത്വാ സത്ഥു ആരോചേസും. സത്ഥാ ‘‘തസ്സാ ഗിഹികാലേ ഗബ്ഭോ പതിട്ഠിതോ’’തി ജാനന്തോപി പരവാദമോചനത്ഥം രാജാനം പസേനദികോസലം മഹാഅനാഥപിണ്ഡികം ചൂളഅനാഥപിണ്ഡികം വിസാഖാഉപാസികം അഞ്ഞാനി ച മഹാകുലാനി പക്കോസാപേത്വാ ഉപാലിത്ഥേരം ആണാപേസി – ‘‘ഗച്ഛ, ഇമിസ്സാ ദഹരായ ഭിക്ഖുനിയാ ചതുപരിസമജ്ഝേ കമ്മം പരിസോധേഹീ’’തി. ഥേരോ രഞ്ഞോ പുരതോ വിസാഖം പക്കോസാപേത്വാ തം അധികരണം പടിച്ഛാപേസി. സാ സാണിപാകാരം പരിക്ഖിപാപേത്വാ അന്തോസാണിയം തസ്സാ ഹത്ഥപാദനാഭിഉദരപരിയോസാനാനി ഓലോകേത്വാ മാസദിവസേ സമാനേത്വാ ‘‘ഗിഹിഭാവേ ഇമായ ഗബ്ഭോ ലദ്ധോ’’തി ഞത്വാ ഥേരസ്സ തമത്ഥം ആരോചേസി. അഥസ്സാ ഥേരോ പരിസമജ്ഝേ പരിസുദ്ധഭാവം പതിട്ഠാപേസി. സാ അപരേന സമയേന പദുമുത്തരബുദ്ധസ്സ പാദമൂലേ പത്ഥിതപത്ഥനം മഹാനുഭാവം പുത്തം വിജായി.
Sā kira rājagahanagare seṭṭhidhītā viññutaṃ pattakālato paṭṭhāya pabbajjaṃ yāci. Atha sā punappunaṃ yācamānāpi mātāpitūnaṃ santikā pabbajjaṃ alabhitvā vayappattā patikulaṃ gantvā patidevatā hutvā agāraṃ ajjhāvasi. Athassā na cirasseva kucchismiṃ gabbho patiṭṭhahi. Sā gabbhassa patiṭṭhitabhāvaṃ ajānitvāva sāmikaṃ ārādhetvā pabbajjaṃ yāci. Atha naṃ so mahantena sakkārena bhikkhunupassayaṃ netvā ajānanto devadattapakkhikānaṃ bhikkhunīnaṃ santike pabbājesi. Aparena samayena bhikkhuniyo tassā gabbhinibhāvaṃ ñatvā tāhi ‘‘kiṃ ida’’nti vuttā nāhaṃ, ayye, jānāmi ‘‘kimetaṃ’’, sīlaṃ vata me arogamevāti. Bhikkhuniyo taṃ devadattassa santikaṃ netvā ‘‘ayaṃ bhikkhunī saddhāpabbajitā, imissā mayaṃ gabbhassa patiṭṭhitabhāvaṃ jānāma, kālaṃ na jānāma, kiṃ dāni karomā’’ti pucchiṃsu. Devadatto ‘‘mā mayhaṃ ovādakārikānaṃ bhikkhunīnaṃ ayaso uppajjatū’’ti ettakameva cintetvā ‘‘uppabbājetha na’’nti āha. Taṃ sutvā sā daharā mā maṃ, ayye, nāsetha, nāhaṃ devadattaṃ uddissa pabbajitā, etha, maṃ satthu santikaṃ jetavanaṃ nethāti. Tā taṃ ādāya jetavanaṃ gantvā satthu ārocesuṃ. Satthā ‘‘tassā gihikāle gabbho patiṭṭhito’’ti jānantopi paravādamocanatthaṃ rājānaṃ pasenadikosalaṃ mahāanāthapiṇḍikaṃ cūḷaanāthapiṇḍikaṃ visākhāupāsikaṃ aññāni ca mahākulāni pakkosāpetvā upālittheraṃ āṇāpesi – ‘‘gaccha, imissā daharāya bhikkhuniyā catuparisamajjhe kammaṃ parisodhehī’’ti. Thero rañño purato visākhaṃ pakkosāpetvā taṃ adhikaraṇaṃ paṭicchāpesi. Sā sāṇipākāraṃ parikkhipāpetvā antosāṇiyaṃ tassā hatthapādanābhiudarapariyosānāni oloketvā māsadivase samānetvā ‘‘gihibhāve imāya gabbho laddho’’ti ñatvā therassa tamatthaṃ ārocesi. Athassā thero parisamajjhe parisuddhabhāvaṃ patiṭṭhāpesi. Sā aparena samayena padumuttarabuddhassa pādamūle patthitapatthanaṃ mahānubhāvaṃ puttaṃ vijāyi.
അഥേകദിവസം രാജാ ഭിക്ഖുനുപസ്സയസമീപേന ഗച്ഛന്തോ ദാരകസദ്ദം സുത്വാ ‘‘കിം ഇദ’’ന്തി പുച്ഛിത്വാ, ‘‘ദേവ, ഏകിസ്സാ ഭിക്ഖുനിയാ പുത്തോ ജാതോ, തസ്സേസ സദ്ദോ’’തി വുത്തേ തം കുമാരം അത്തനോ ഘരം നേത്വാ ധാതീനം അദാസി. നാമഗ്ഗഹണദിവസേ ചസ്സ കസ്സപോതി നാമം കത്വാ കുമാരപരിഹാരേന വഡ്ഢിതത്താ കുമാരകസ്സപോതി സഞ്ജാനിംസു. സോ കീളാമണ്ഡലേ ദാരകേ പഹരിത്വാ ‘‘നിമ്മാതാപിതികേനമ്ഹാ പഹടാ’’തി വുത്തേ രാജാനം ഉപസങ്കമിത്വാ, ‘‘ദേവ, മം ‘നിമ്മാതാപിതികോ’തി വദന്തി, മാതരം മേ ആചിക്ഖഥാ’’തി പുച്ഛിത്വാ രഞ്ഞാ ധാതിയോ ദസ്സേത്വാ ‘‘ഇമാ തേ മാതരോ’’തി വുത്തേ ‘‘ന ഏത്തികാ മേ മാതരോ, ഏകായ മേ മാതരാ ഭവിതബ്ബം, തം മേ ആചിക്ഖഥാ’’തി ആഹ. രാജാ ‘‘ന സക്കാ ഇമം വഞ്ചേതു’’ന്തി ചിന്തേത്വാ, താത, തവ മാതാ ഭിക്ഖുനീ, ത്വം മയാ ഭിക്ഖുനുപസ്സയാ ആനീതോതി. സോ താവതകേനേവ സമുപ്പന്നസംവേഗോ ഹുത്വാ, ‘‘താത, പബ്ബാജേഥ മ’’ന്തി ആഹ. രാജാ ‘‘സാധു, താതാ’’തി തം മഹന്തേന സക്കാരേന സത്ഥു സന്തികേ പബ്ബാജേസി. സോ ലദ്ധൂപസമ്പദോ കുമാരകസ്സപത്ഥേരോതി പഞ്ഞായി. സോ സത്ഥു സന്തികേ കമ്മട്ഠാനം ഗഹേത്വാ അരഞ്ഞം പവിസിത്വാ വായമിത്വാ വിസേസം നിബ്ബത്തേതും അസക്കോന്തോ ‘‘പുന കമ്മട്ഠാനം വിസേസേത്വാ ഗഹേസ്സാമീ’’തി സത്ഥു സന്തികം ഗന്ത്വാ അന്ധവനേ വിഹാസി.
Athekadivasaṃ rājā bhikkhunupassayasamīpena gacchanto dārakasaddaṃ sutvā ‘‘kiṃ ida’’nti pucchitvā, ‘‘deva, ekissā bhikkhuniyā putto jāto, tassesa saddo’’ti vutte taṃ kumāraṃ attano gharaṃ netvā dhātīnaṃ adāsi. Nāmaggahaṇadivase cassa kassapoti nāmaṃ katvā kumāraparihārena vaḍḍhitattā kumārakassapoti sañjāniṃsu. So kīḷāmaṇḍale dārake paharitvā ‘‘nimmātāpitikenamhā pahaṭā’’ti vutte rājānaṃ upasaṅkamitvā, ‘‘deva, maṃ ‘nimmātāpitiko’ti vadanti, mātaraṃ me ācikkhathā’’ti pucchitvā raññā dhātiyo dassetvā ‘‘imā te mātaro’’ti vutte ‘‘na ettikā me mātaro, ekāya me mātarā bhavitabbaṃ, taṃ me ācikkhathā’’ti āha. Rājā ‘‘na sakkā imaṃ vañcetu’’nti cintetvā, tāta, tava mātā bhikkhunī, tvaṃ mayā bhikkhunupassayā ānītoti. So tāvatakeneva samuppannasaṃvego hutvā, ‘‘tāta, pabbājetha ma’’nti āha. Rājā ‘‘sādhu, tātā’’ti taṃ mahantena sakkārena satthu santike pabbājesi. So laddhūpasampado kumārakassapattheroti paññāyi. So satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā araññaṃ pavisitvā vāyamitvā visesaṃ nibbattetuṃ asakkonto ‘‘puna kammaṭṭhānaṃ visesetvā gahessāmī’’ti satthu santikaṃ gantvā andhavane vihāsi.
അഥ നം കസ്സപബുദ്ധകാലേ ഏകതോ സമണധമ്മം കത്വാ അനാഗാമിഫലം പത്വാ ബ്രഹ്മലോകേ നിബ്ബത്തഭിക്ഖു ബ്രഹ്മലോകതോ ആഗന്ത്വാ പന്നരസ പഞ്ഹേ പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമേ പഞ്ഹേ ഠപേത്വാ സത്ഥാരം അഞ്ഞോ ബ്യാകാതും സമത്ഥോ നാമ നത്ഥി, ഗച്ഛ, സത്ഥു സന്തികേ ഇമേസം അത്ഥം ഉഗ്ഗണ്ഹാ’’തി ഉയ്യോജേസി. സോ തഥാ കത്വാ പഞ്ഹവിസ്സജ്ജനാവസാനേ അരഹത്തം പാപുണി. തസ്സ പന നിക്ഖന്തദിവസതോ പട്ഠായ ദ്വാദസ വസ്സാനി മാതുഭിക്ഖുനിയാ അക്ഖീഹി അസ്സൂനി പവത്തിംസു. സാ പുത്തവിയോഗദുക്ഖിതാ അസ്സുതിന്തേനേവ മുഖേന ഭിക്ഖായ ചരമാനാ അന്തരവീഥിയം ഥേരം ദിസ്വാവ, ‘‘പുത്ത , പുത്താ’’തി വിരവന്തീ തം ഗണ്ഹിതും ഉപധാവമാനാ പരിവത്തിത്വാ പതി. സാ ഥനേഹി ഖീരം മുഞ്ചന്തേഹി ഉട്ഠഹിത്വാ അല്ലചീവരാ ഗന്ത്വാ ഥേരം ഗണ്ഹി. സോ ചിന്തേസി – ‘‘സചായം മമ സന്തികാ മധുരവചനം ലഭിസ്സതി, വിനസ്സിസ്സതി. ഥദ്ധമേവ കത്വാ ഇമായ സദ്ധിം സല്ലപിസ്സാമീ’’തി. അഥ നം ആഹ – ‘‘കിം കരോന്തീ വിചരസി, സിനേഹമത്തമ്പി ഛിന്ദിതും ന സക്കോസീ’’തി. സാ ‘‘അഹോ കക്ഖളാ ഥേരസ്സ കഥാ’’തി ചിന്തേത്വാ ‘‘കിം വദേസി, താതാ’’തി വത്വാ പുനപി തേന തഥേവ വുത്താ ചിന്തേസി – ‘‘അഹം ഇമസ്സ കാരണാ ദ്വാദസ വസ്സാനി അസ്സൂനി സന്ധാരേതും ന സക്കോമി, അയം പനേവം ഥദ്ധഹദയോ, കിം മേ ഇമിനാ’’തി പുത്തസിനേഹം ഛിന്ദിത്വാ തംദിവസമേവ അരഹത്തം പാപുണി.
Atha naṃ kassapabuddhakāle ekato samaṇadhammaṃ katvā anāgāmiphalaṃ patvā brahmaloke nibbattabhikkhu brahmalokato āgantvā pannarasa pañhe pucchitvā ‘‘ime pañhe ṭhapetvā satthāraṃ añño byākātuṃ samattho nāma natthi, gaccha, satthu santike imesaṃ atthaṃ uggaṇhā’’ti uyyojesi. So tathā katvā pañhavissajjanāvasāne arahattaṃ pāpuṇi. Tassa pana nikkhantadivasato paṭṭhāya dvādasa vassāni mātubhikkhuniyā akkhīhi assūni pavattiṃsu. Sā puttaviyogadukkhitā assutinteneva mukhena bhikkhāya caramānā antaravīthiyaṃ theraṃ disvāva, ‘‘putta , puttā’’ti viravantī taṃ gaṇhituṃ upadhāvamānā parivattitvā pati. Sā thanehi khīraṃ muñcantehi uṭṭhahitvā allacīvarā gantvā theraṃ gaṇhi. So cintesi – ‘‘sacāyaṃ mama santikā madhuravacanaṃ labhissati, vinassissati. Thaddhameva katvā imāya saddhiṃ sallapissāmī’’ti. Atha naṃ āha – ‘‘kiṃ karontī vicarasi, sinehamattampi chindituṃ na sakkosī’’ti. Sā ‘‘aho kakkhaḷā therassa kathā’’ti cintetvā ‘‘kiṃ vadesi, tātā’’ti vatvā punapi tena tatheva vuttā cintesi – ‘‘ahaṃ imassa kāraṇā dvādasa vassāni assūni sandhāretuṃ na sakkomi, ayaṃ panevaṃ thaddhahadayo, kiṃ me iminā’’ti puttasinehaṃ chinditvā taṃdivasameva arahattaṃ pāpuṇi.
അപരേന സമയേന ധമ്മസഭായം കഥം സമുട്ഠാപേസും – ‘‘ആവുസോ, ദേവദത്തേന ഏവം ഉപനിസ്സയസമ്പന്നോ കുമാരകസ്സപോ ച ഥേരീ ച നാസിതാ, സത്ഥാ പന തേസം പതിട്ഠാ ജാതോ, അഹോ ബുദ്ധാ നാമ ലോകാനുകമ്പകാ’’തി . സത്ഥാ ആഗന്ത്വാ ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ അഹം ഇമേസം പച്ചയോ പതിട്ഠാ ജാതോ, പുബ്ബേപി നേസം അഹം പതിട്ഠാ അഹോസിംയേവാ’’തി വത്വാ –
Aparena samayena dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, devadattena evaṃ upanissayasampanno kumārakassapo ca therī ca nāsitā, satthā pana tesaṃ patiṭṭhā jāto, aho buddhā nāma lokānukampakā’’ti . Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva ahaṃ imesaṃ paccayo patiṭṭhā jāto, pubbepi nesaṃ ahaṃ patiṭṭhā ahosiṃyevā’’ti vatvā –
‘‘നിഗ്രോധമേവ സേവേയ്യ, ന സാഖമുപസംവസേ;
‘‘Nigrodhameva seveyya, na sākhamupasaṃvase;
നിഗ്രോധസ്മിം മതം സേയ്യോ, യഞ്ചേ സാഖസ്മി ജീവിത’’ന്തി. (ജാ॰ ൧.൧.൧൨; ൧.൧൦.൮൧) –
Nigrodhasmiṃ mataṃ seyyo, yañce sākhasmi jīvita’’nti. (jā. 1.1.12; 1.10.81) –
ഇമം നിഗ്രോധജാതകം വിത്ഥാരേന കഥേത്വാ ‘‘തദാ സാഖമിഗോ ദേവദത്തോ അഹോസി, പരിസാപിസ്സ ദേവദത്തപരിസാ, വാരപ്പത്താ മിഗധേനു ഥേരീ അഹോസി, പുത്തോ കുമാരകസ്സപോ, ഗബ്ഭിനീമിഗിയാ ജീവിതം പരിച്ചജിത്വാ ഗതോ നിഗ്രോധമിഗരാജാ പന അഹമേവാ’’തി ജാതകം സമോധാനേത്വാ പുത്തസിനേഹം ഛിന്ദിത്വാ ഥേരിയാ അത്തനാവ അത്തനോ പതിട്ഠാനകതഭാവം പകാസേന്തോ, ‘‘ഭിക്ഖവേ, യസ്മാ പരസ്സ അത്തനി ഠിതേന സഗ്ഗപരായണേന വാ മഗ്ഗപരായണേന വാ ഭവിതും ന സക്കാ, തസ്മാ അത്താവ അത്തനോ നാഥോ, പരോ കിം കരിസ്സതീ’’തി വത്വാ ഇമം ഗാഥമാഹ –
Imaṃ nigrodhajātakaṃ vitthārena kathetvā ‘‘tadā sākhamigo devadatto ahosi, parisāpissa devadattaparisā, vārappattā migadhenu therī ahosi, putto kumārakassapo, gabbhinīmigiyā jīvitaṃ pariccajitvā gato nigrodhamigarājā pana ahamevā’’ti jātakaṃ samodhānetvā puttasinehaṃ chinditvā theriyā attanāva attano patiṭṭhānakatabhāvaṃ pakāsento, ‘‘bhikkhave, yasmā parassa attani ṭhitena saggaparāyaṇena vā maggaparāyaṇena vā bhavituṃ na sakkā, tasmā attāva attano nātho, paro kiṃ karissatī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
൧൬൦.
160.
‘‘അത്താ ഹി അത്തനോ നാഥോ, കോ ഹി നാഥോ പരോ സിയാ;
‘‘Attā hi attano nātho, ko hi nātho paro siyā;
അത്തനാ ഹി സുദന്തേന, നാഥം ലഭതി ദുല്ലഭ’’ന്തി.
Attanā hi sudantena, nāthaṃ labhati dullabha’’nti.
തത്ഥ നാഥോതി പതിട്ഠാ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യസ്മാ അത്തനി ഠിതേന അത്തസമ്പന്നേന കുസലം കത്വാ സഗ്ഗം വാ പാപുണിതും, മഗ്ഗം വാ ഭാവേതും, ഫലം വാ സച്ഛികാതും സക്കാ . തസ്മാ ഹി അത്താവ അത്തനോ പതിട്ഠാ ഹോതി, പരോ കോ നാമ കസ്സ പതിട്ഠാ സിയാ. അത്തനാ ഏവ ഹി സുദന്തേന നിബ്ബിസേവനേന അരഹത്തഫലസങ്ഖാതം ദുല്ലഭം നാഥം ലഭതി. അരഹത്തഞ്ഹി സന്ധായ ഇധ ‘‘നാഥം ലഭതി ദുല്ലഭ’’ന്തി വുത്തം.
Tattha nāthoti patiṭṭhā. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmā attani ṭhitena attasampannena kusalaṃ katvā saggaṃ vā pāpuṇituṃ, maggaṃ vā bhāvetuṃ, phalaṃ vā sacchikātuṃ sakkā . Tasmā hi attāva attano patiṭṭhā hoti, paro ko nāma kassa patiṭṭhā siyā. Attanā eva hi sudantena nibbisevanena arahattaphalasaṅkhātaṃ dullabhaṃ nāthaṃ labhati. Arahattañhi sandhāya idha ‘‘nāthaṃ labhati dullabha’’nti vuttaṃ.
ദേസനാവസാനേ ബഹൂ സോതാപത്തിഫലാദീനി പാപുണിംസൂതി.
Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.
കുമാരകസ്സപമാതുഥേരീവത്ഥു ചതുത്ഥം.
Kumārakassapamātutherīvatthu catutthaṃ.
൫. മഹാകാലഉപാസകവത്ഥു
5. Mahākālaupāsakavatthu
അത്തനാ ഹി കതം പാപന്തി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഏകം മഹാകാലം നാമ സോതാപന്നഉപാസകം ആരബ്ഭ കഥേസി.
Attanā hi kataṃ pāpanti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ mahākālaṃ nāma sotāpannaupāsakaṃ ārabbha kathesi.
സോ കിര മാസസ്സ അട്ഠദിവസേസു ഉപോസഥികോ ഹുത്വാ വിഹാരേ സബ്ബരത്തിം ധമ്മകഥം സുണാതി. അഥ രത്തിം ചോരാ ഏകസ്മിം ഗേഹേ സന്ധിം ഛിന്ദിത്വാ ഭണ്ഡകം ഗഹേത്വാ ലോഹഭാജനസദ്ദേന പബുദ്ധേഹി സാമികേഹി അനുബദ്ധാ ഗഹിതഭണ്ഡം ഛഡ്ഡേത്വാ പലായിംസു. സാമികാപി തേ അനുബന്ധിംസുയേവ, തേ ദിസാ പക്ഖന്ദിംസു. ഏകോ പന വിഹാരമഗ്ഗം ഗഹേത്വാ മഹാകാലസ്സ രത്തിം ധമ്മകഥം സുത്വാ പാതോവ പോക്ഖരണിതീരേ മുഖം ധോവന്തസ്സ പുരതോ ഭണ്ഡികം ഛഡ്ഡേത്വാ പലായി. ചോരേ അനുബന്ധിത്വാ ആഗതമനുസ്സാ ഭണ്ഡികം ദിസ്വാ ‘‘ത്വം നോ ഗേഹസന്ധിം ഛിന്ദിത്വാ ഭണ്ഡികം ഹരിത്വാ ധമ്മം സുണന്തോ വിയ വിചരസീ’’തി തം ഗഹേത്വാ പോഥേത്വാ മാരേത്വാ ഛഡ്ഡേത്വാ അഗമിംസു. അഥ നം പാതോവ പാനീയഘടം ആദായ ഗതാ ദഹരസാമണേരാ ദിസ്വാ ‘‘വിഹാരേ ധമ്മകഥം സുത്വാ സയിതഉപാസകോ അയുത്തം മരണം ലഭതീ’’തി വത്വാ സത്ഥു ആരോചേസും. സത്ഥാ ‘‘ആമ, ഭിക്ഖവേ, ഇമസ്മിം അത്തഭാവേ കാലേന അപ്പതിരൂപം മരണം ലദ്ധം, പുബ്ബേ കതകമ്മസ്സ പന തേന യുത്തമേവ ലദ്ധ’’ന്തി വത്വാ തേഹി യാചിതോ തസ്സ പുബ്ബകമ്മം കഥേസി –
So kira māsassa aṭṭhadivasesu uposathiko hutvā vihāre sabbarattiṃ dhammakathaṃ suṇāti. Atha rattiṃ corā ekasmiṃ gehe sandhiṃ chinditvā bhaṇḍakaṃ gahetvā lohabhājanasaddena pabuddhehi sāmikehi anubaddhā gahitabhaṇḍaṃ chaḍḍetvā palāyiṃsu. Sāmikāpi te anubandhiṃsuyeva, te disā pakkhandiṃsu. Eko pana vihāramaggaṃ gahetvā mahākālassa rattiṃ dhammakathaṃ sutvā pātova pokkharaṇitīre mukhaṃ dhovantassa purato bhaṇḍikaṃ chaḍḍetvā palāyi. Core anubandhitvā āgatamanussā bhaṇḍikaṃ disvā ‘‘tvaṃ no gehasandhiṃ chinditvā bhaṇḍikaṃ haritvā dhammaṃ suṇanto viya vicarasī’’ti taṃ gahetvā pothetvā māretvā chaḍḍetvā agamiṃsu. Atha naṃ pātova pānīyaghaṭaṃ ādāya gatā daharasāmaṇerā disvā ‘‘vihāre dhammakathaṃ sutvā sayitaupāsako ayuttaṃ maraṇaṃ labhatī’’ti vatvā satthu ārocesuṃ. Satthā ‘‘āma, bhikkhave, imasmiṃ attabhāve kālena appatirūpaṃ maraṇaṃ laddhaṃ, pubbe katakammassa pana tena yuttameva laddha’’nti vatvā tehi yācito tassa pubbakammaṃ kathesi –
അതീതേ കിര ബാരാണസിരഞ്ഞോ വിജിതേ ഏകസ്സ പച്ചന്തഗാമസ്സ അടവിമുഖേ ചോരാ പഹരന്തി. രാജാ അടവിമുഖേ ഏകം രാജഭടം ഠപേസി, സോ ഭതിം ഗഹേത്വാ മനുസ്സേ ഓരതോ പാരം നേതി, പാരതോ ഓരം ആനേതി. അഥേകോ മനുസ്സോ അഭിരൂപം അത്തനോ ഭരിയം ചൂളയാനകം ആരോപേത്വാ തം ഠാനം അഗമാസി. രാജഭടോ തം ഇത്ഥിം ദിസ്വാവ സഞ്ജാതസിനേഹോ തേന ‘‘അടവിം നോ , സാമി, അതിക്കാമേഹീ’’തി വുത്തേപി ‘‘ഇദാനി വികാലോ, പാതോവ അതിക്കാമേസ്സാമീ’’തി ആഹ. സോ സകാലോ, സാമി, ഇദാനേവ നോ നേഹീതി. നിവത്ത, ഭോ, അമ്ഹാകംയേവ ഗേഹേ ആഹാരോ ച നിവാസോ ച ഭവിസ്സതീതി. സോ നേവ നിവത്തിതും ഇച്ഛി. ഇതരോ പുരിസാനം സഞ്ഞം ദത്വാ യാനകം നിവത്താപേത്വാ അനിച്ഛന്തസ്സേവ ദ്വാരകോട്ഠകേ നിവാസം ദത്വാ ആഹാരം പടിയാദാപേസി. തസ്സ പന ഗേഹേ ഏകം മണിരതനം അത്ഥി. സോ തം തസ്സ യാനകന്തരേ പക്ഖിപാപേത്വാ പച്ചൂസകാലേ ചോരാനം പവിട്ഠസദ്ദം കാരേസി. അഥസ്സ പുരിസാ ‘‘മണിരതനം, സാമി, ചോരേഹി ഹട’’ന്തി ആരോചേസും. സോ ഗാമദ്വാരേസു ആരക്ഖം ഠപേത്വാ ‘‘അന്തോഗാമതോ നിക്ഖമന്തേ വിചിനഥാ’’തി ആഹ. ഇതരോപി പാതോവ യാനകം യോജേത്വാ പായാസി. അഥസ്സ യാനകം സോധേന്താ അത്തനാ ഠപിതം മണിരതനം ദിസ്വാ സന്തജ്ജേത്വാ ‘‘ത്വം മണിം ഗഹേത്വാ പലായസീ’’തി പോഥേത്വാ ‘‘ഗഹിതോ നോ, സാമി, ചോരോ’’തി ഗാമഭോജകസ്സ ദസ്സേസും. സോ ‘‘ഭതകസ്സ വത മേ ഗേഹേ നിവാസം ദത്വാ ഭത്തം ദിന്നം, മണിം ഗഹേത്വാ ഗതോ, ഗണ്ഹഥ നം പാപപുരിസ’’ന്തി പോഥാപേത്വാ മാരേത്വാ ഛഡ്ഡാപേസി. ഇദം തസ്സ പുബ്ബകമ്മം. സോ തതോ ചുതോ അവീചിമ്ഹി നിബ്ബത്തിത്വാ തത്ഥ ദീഘരത്തം പച്ചിത്വാ വിപാകാവസേസേന അത്തഭാവസതേ തഥേവ പോഥിതോ മരണം പാപുണി.
Atīte kira bārāṇasirañño vijite ekassa paccantagāmassa aṭavimukhe corā paharanti. Rājā aṭavimukhe ekaṃ rājabhaṭaṃ ṭhapesi, so bhatiṃ gahetvā manusse orato pāraṃ neti, pārato oraṃ āneti. Atheko manusso abhirūpaṃ attano bhariyaṃ cūḷayānakaṃ āropetvā taṃ ṭhānaṃ agamāsi. Rājabhaṭo taṃ itthiṃ disvāva sañjātasineho tena ‘‘aṭaviṃ no , sāmi, atikkāmehī’’ti vuttepi ‘‘idāni vikālo, pātova atikkāmessāmī’’ti āha. So sakālo, sāmi, idāneva no nehīti. Nivatta, bho, amhākaṃyeva gehe āhāro ca nivāso ca bhavissatīti. So neva nivattituṃ icchi. Itaro purisānaṃ saññaṃ datvā yānakaṃ nivattāpetvā anicchantasseva dvārakoṭṭhake nivāsaṃ datvā āhāraṃ paṭiyādāpesi. Tassa pana gehe ekaṃ maṇiratanaṃ atthi. So taṃ tassa yānakantare pakkhipāpetvā paccūsakāle corānaṃ paviṭṭhasaddaṃ kāresi. Athassa purisā ‘‘maṇiratanaṃ, sāmi, corehi haṭa’’nti ārocesuṃ. So gāmadvāresu ārakkhaṃ ṭhapetvā ‘‘antogāmato nikkhamante vicinathā’’ti āha. Itaropi pātova yānakaṃ yojetvā pāyāsi. Athassa yānakaṃ sodhentā attanā ṭhapitaṃ maṇiratanaṃ disvā santajjetvā ‘‘tvaṃ maṇiṃ gahetvā palāyasī’’ti pothetvā ‘‘gahito no, sāmi, coro’’ti gāmabhojakassa dassesuṃ. So ‘‘bhatakassa vata me gehe nivāsaṃ datvā bhattaṃ dinnaṃ, maṇiṃ gahetvā gato, gaṇhatha naṃ pāpapurisa’’nti pothāpetvā māretvā chaḍḍāpesi. Idaṃ tassa pubbakammaṃ. So tato cuto avīcimhi nibbattitvā tattha dīgharattaṃ paccitvā vipākāvasesena attabhāvasate tatheva pothito maraṇaṃ pāpuṇi.
ഏവം സത്ഥാ മഹാകാലസ്സ പുബ്ബകമ്മം ദസ്സേത്വാ, ‘‘ഭിക്ഖവേ, ഏവം ഇമേ സത്തേ അത്തനാ കതപാപകമ്മമേവ ചതൂസു അപായേസു അഭിമത്ഥതീ’’തി വത്വാ ഇമം ഗാഥമാഹ –
Evaṃ satthā mahākālassa pubbakammaṃ dassetvā, ‘‘bhikkhave, evaṃ ime satte attanā katapāpakammameva catūsu apāyesu abhimatthatī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
൧൬൧.
161.
‘‘അത്തനാ ഹി കതം പാപം, അത്തജം അത്തസമ്ഭവം;
‘‘Attanā hi kataṃ pāpaṃ, attajaṃ attasambhavaṃ;
അഭിമത്ഥതി ദുമ്മേധം, വജിരംവസ്മമയം മണി’’ന്തി.
Abhimatthati dummedhaṃ, vajiraṃvasmamayaṃ maṇi’’nti.
തത്ഥ വജിരംവസ്മമയം മണിന്തി വജിരംവ അസ്മമയം മണിം. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യഥാ പാസാണമയം പാസാണസമ്ഭവം വജിരം തമേവ അസ്മമയം മണിം അത്തനോ ഉട്ഠാനട്ഠാനസങ്ഖാതം പാസാണമണിം ഖാദിത്വാ ഛിദ്ദം ഛിദ്ദം ഖണ്ഡം ഖണ്ഡം കത്വാ അപരിഭോഗം കരോതി, ഏവമേവ അത്തനാ കതം അത്തനി ജാതം അത്തസമ്ഭവം പാപം ദുമ്മേധം നിപ്പഞ്ഞം പുഗ്ഗലം ചതൂസു അപായേസു അഭിമത്ഥതി കന്തതി വിദ്ധംസേതീതി.
Tattha vajiraṃvasmamayaṃ maṇinti vajiraṃva asmamayaṃ maṇiṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā pāsāṇamayaṃ pāsāṇasambhavaṃ vajiraṃ tameva asmamayaṃ maṇiṃ attano uṭṭhānaṭṭhānasaṅkhātaṃ pāsāṇamaṇiṃ khāditvā chiddaṃ chiddaṃ khaṇḍaṃ khaṇḍaṃ katvā aparibhogaṃ karoti, evameva attanā kataṃ attani jātaṃ attasambhavaṃ pāpaṃ dummedhaṃ nippaññaṃ puggalaṃ catūsu apāyesu abhimatthati kantati viddhaṃsetīti.
ദേസനാവസാനേ സമ്പത്തഭിക്ഖൂ സോതാപത്തിഫലാദീനി പാപുണിംസൂതി.
Desanāvasāne sampattabhikkhū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.
മഹാകാലഉപാസകവത്ഥു പഞ്ചമം.
Mahākālaupāsakavatthu pañcamaṃ.
൬. ദേവദത്തവത്ഥു
6. Devadattavatthu
യസ്സ അച്ചന്തദുസ്സീല്യന്തി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ വേളുവനേ വിഹരന്തോ ദേവദത്തം ആരബ്ഭ കഥേസി.
Yassaaccantadussīlyanti imaṃ dhammadesanaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi.
ഏകസ്മിഞ്ഹി ദിവസേ ഭിക്ഖൂ ധമ്മസഭായം കഥം സമുട്ഠാപേസും – ‘‘ആവുസോ, ദേവദത്തോ ദുസ്സീലോ പാപധമ്മോ ദുസ്സീല്യകാരണേന വഡ്ഢിതായ തണ്ഹായ അജാതസത്തും സങ്ഗണ്ഹിത്വാ മഹന്തം ലാഭസക്കാരം നിബ്ബത്തേത്വാ അജാതസത്തും പിതുവധേ സമാദപേത്വാ തേന സദ്ധിം ഏകതോ ഹുത്വാ നാനപ്പകാരേന തഥാഗതസ്സ വധായ പരിസക്കതീ’’തി. സത്ഥാ ആഗന്ത്വാ ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപി ദേവദത്തോ നാനപ്പകാരേന മയ്ഹം വധായ പരിസക്കതീ’’തി വത്വാ കുരുങ്ഗമിഗജാതകാദീനി (ജാ॰ ൧.൨.൧൧൧-൨) കഥേത്വാ, ‘‘ഭിക്ഖവേ, അച്ചന്തദുസ്സീലപുഗ്ഗലം നാമ ദുസ്സീല്യകാരണാ ഉപ്പന്നാ തണ്ഹാ മാലുവാ വിയ സാലം പരിയോനന്ധിത്വാ സമ്ഭഞ്ജമാനാ നിരയാദീസു പക്ഖിപതീ’’തി വത്വാ ഇമം ഗാഥാമാഹ –
Ekasmiñhi divase bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, devadatto dussīlo pāpadhammo dussīlyakāraṇena vaḍḍhitāya taṇhāya ajātasattuṃ saṅgaṇhitvā mahantaṃ lābhasakkāraṃ nibbattetvā ajātasattuṃ pituvadhe samādapetvā tena saddhiṃ ekato hutvā nānappakārena tathāgatassa vadhāya parisakkatī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi devadatto nānappakārena mayhaṃ vadhāya parisakkatī’’ti vatvā kuruṅgamigajātakādīni (jā. 1.2.111-2) kathetvā, ‘‘bhikkhave, accantadussīlapuggalaṃ nāma dussīlyakāraṇā uppannā taṇhā māluvā viya sālaṃ pariyonandhitvā sambhañjamānā nirayādīsu pakkhipatī’’ti vatvā imaṃ gāthāmāha –
൧൬൨.
162.
‘‘യസ്സ അച്ചന്തദുസ്സീല്യം, മാലുവാ സാലമിവോത്ഥതം;
‘‘Yassa accantadussīlyaṃ, māluvā sālamivotthataṃ;
കരോതി സോ തഥത്താനം, യഥാ നം ഇച്ഛതീ ദിസോ’’തി.
Karoti so tathattānaṃ, yathā naṃ icchatī diso’’ti.
തത്ഥ അച്ചന്തദുസ്സീല്യന്തി ഏകന്തദുസ്സീലഭാവോ. ഗിഹീ വാ ജാതിതോ പട്ഠായ ദസ അകുസലകമ്മപഥേ കരോന്തോ, പബ്ബജിതോ വാ ഉപസമ്പന്നദിവസതോ പട്ഠായ ഗരുകാപത്തിം ആപജ്ജമാനോ അച്ചന്തദുസ്സീലോ നാമ. ഇധ പന യോ ദ്വീസു തീസു അത്തഭാവേസു ദുസ്സീലോ, ഏതസ്സ ഗതിയാ ആഗതം ദുസ്സീലഭാവം സന്ധായേതം വുത്തം. ദുസ്സീലഭാവോതി ചേത്ഥ ദുസ്സീലസ്സ ഛ ദ്വാരാനി നിസ്സായ ഉപ്പന്നാ തണ്ഹാ വേദിതബ്ബാ. മാലുവാ സാലമിവോത്ഥതന്തി യസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ തം തണ്ഹാസങ്ഖാതം ദുസ്സീല്യം യഥാ നാമ മാലുവാ സാലം ഓത്ഥരന്തീ ദേവേ വസ്സന്തേ പത്തേഹി ഉദകം സമ്പടിച്ഛിത്വാ സമ്ഭഞ്ജനവസേന സബ്ബത്ഥകമേവ പരിയോനന്ധതി, ഏവം അത്തഭാവം ഓത്ഥതം പരിയോനന്ധിത്വാ ഠിതം. സോ മാലുവായ സമ്ഭഞ്ജിത്വാ ഭൂമിയം പാതിയമാനോ രുക്ഖോ വിയ തായ ദുസ്സീല്യസങ്ഖാതായ തണ്ഹായ സമ്ഭഞ്ജിത്വാ അപായേസു പാതിയമാനോ, യഥാ നം അനത്ഥകാമോ ദിസോ ഇച്ഛതി, തഥാ അത്താനം കരോതി നാമാതി അത്ഥോ.
Tattha accantadussīlyanti ekantadussīlabhāvo. Gihī vā jātito paṭṭhāya dasa akusalakammapathe karonto, pabbajito vā upasampannadivasato paṭṭhāya garukāpattiṃ āpajjamāno accantadussīlo nāma. Idha pana yo dvīsu tīsu attabhāvesu dussīlo, etassa gatiyā āgataṃ dussīlabhāvaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Dussīlabhāvoti cettha dussīlassa cha dvārāni nissāya uppannā taṇhā veditabbā. Māluvā sālamivotthatanti yassa puggalassa taṃ taṇhāsaṅkhātaṃ dussīlyaṃ yathā nāma māluvā sālaṃ ottharantī deve vassante pattehi udakaṃ sampaṭicchitvā sambhañjanavasena sabbatthakameva pariyonandhati, evaṃ attabhāvaṃ otthataṃ pariyonandhitvā ṭhitaṃ. So māluvāya sambhañjitvā bhūmiyaṃ pātiyamāno rukkho viya tāya dussīlyasaṅkhātāya taṇhāya sambhañjitvā apāyesu pātiyamāno, yathā naṃ anatthakāmo diso icchati, tathā attānaṃ karoti nāmāti attho.
ദേസനാവസാനേ ബഹൂ സോതാപത്തിഫലാദീനി പാപുണിംസൂതി.
Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.
ദേവദത്തവത്ഥു ഛട്ഠം.
Devadattavatthu chaṭṭhaṃ.
൭. സങ്ഘഭേദപരിസക്കനവത്ഥു
7. Saṅghabhedaparisakkanavatthu
സുകരാനീതി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ വേളുവനേ വിഹരന്തോ സങ്ഘഭേദപരിസക്കനം ആരബ്ഭ കഥേസി.
Sukarānīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā veḷuvane viharanto saṅghabhedaparisakkanaṃ ārabbha kathesi.
ഏകദിവസഞ്ഹി ദേവദത്തോ സങ്ഘഭേദായ പരിസക്കന്തോ ആയസ്മന്തം ആനന്ദം പിണ്ഡായ ചരന്തം ദിസ്വാ അത്തനോ അധിപ്പായം ആരോചേസി. തം സുത്വാ ഥേരോ സത്ഥു സന്തികം ഗന്ത്വാ ഭഗവന്തം ഏതദവോച – ‘‘ഇധാഹം, ഭന്തേ, പുബ്ബണ്ഹസമയം നിവാസേത്വാ പത്തചീവരമാദായ രാജഗഹം പിണ്ഡായ പാവിസിം. അദ്ദസാ ഖോ മം, ഭന്തേ, ദേവദത്തോ രാജഗഹേ പിണ്ഡായ ചരന്തം. ദിസ്വാ യേനാഹം തേനുപസങ്കമി, ഉപസങ്കമിത്വാ മം ഏതദവോച – ‘അജ്ജതഗ്ഗേ ദാനാഹം, ആവുസോ ആനന്ദ, അഞ്ഞത്രേവ ഭഗവതാ അഞ്ഞത്ര ഭിക്ഖുസങ്ഘേന ഉപോസഥം കരിസ്സാമി സങ്ഘകമ്മഞ്ചാ’തി. അജ്ജ ഭഗവാ ദേവദത്തോ സങ്ഘം ഭിന്ദിസ്സതി, ഉപോസഥഞ്ച കരിസ്സതി സങ്ഘകമ്മാനി ചാ’’തി. ഏവം വുത്തേ സത്ഥാ –
Ekadivasañhi devadatto saṅghabhedāya parisakkanto āyasmantaṃ ānandaṃ piṇḍāya carantaṃ disvā attano adhippāyaṃ ārocesi. Taṃ sutvā thero satthu santikaṃ gantvā bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘idhāhaṃ, bhante, pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya rājagahaṃ piṇḍāya pāvisiṃ. Addasā kho maṃ, bhante, devadatto rājagahe piṇḍāya carantaṃ. Disvā yenāhaṃ tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā maṃ etadavoca – ‘ajjatagge dānāhaṃ, āvuso ānanda, aññatreva bhagavatā aññatra bhikkhusaṅghena uposathaṃ karissāmi saṅghakammañcā’ti. Ajja bhagavā devadatto saṅghaṃ bhindissati, uposathañca karissati saṅghakammāni cā’’ti. Evaṃ vutte satthā –
‘‘സുകരം സാധുനാ സാധു, സാധു പാപേന ദുക്കരം;
‘‘Sukaraṃ sādhunā sādhu, sādhu pāpena dukkaraṃ;
പാപം പാപേന സുകരം, പാപമരിയേഹി ദുക്കര’’ന്തി. (ഉദാ॰ ൪൮) –
Pāpaṃ pāpena sukaraṃ, pāpamariyehi dukkara’’nti. (udā. 48) –
ഇമം ഉദാനം ഉദാനേത്വാ, ‘‘ആനന്ദ, അത്തനോ അഹിതകമ്മം നാമ സുകരം, ഹിതകമ്മമേവ ദുക്കര’’ന്തി വത്വാ ഇമം ഗാഥമാഹ –
Imaṃ udānaṃ udānetvā, ‘‘ānanda, attano ahitakammaṃ nāma sukaraṃ, hitakammameva dukkara’’nti vatvā imaṃ gāthamāha –
൧൬൩.
163.
‘‘സുകരാനി അസാധൂനി, അത്തനോ അഹിതാനി ച;
‘‘Sukarāni asādhūni, attano ahitāni ca;
യം വേ ഹിതഞ്ച സാധുഞ്ച, തം വേ പരമദുക്കര’’ന്തി.
Yaṃ ve hitañca sādhuñca, taṃ ve paramadukkara’’nti.
തസ്സത്ഥോ – യാനി കമ്മാനി അസാധൂനി സാവജ്ജാനി അപായസംവത്തനികത്തായേവ അത്തനോ അഹിതാനി ച ഹോന്തി, താനി സുകരാനി . യം പന സുഗതിസംവത്തനികത്താ അത്തനോ ഹിതഞ്ച അനവജ്ജത്ഥേന സാധുഞ്ച സുഗതിസംവത്തനികഞ്ചേവ നിബ്ബാനസംവത്തനികഞ്ച കമ്മം, തം പാചീനനിന്നായ ഗങ്ഗായ ഉബ്ബത്തേത്വാ പച്ഛാമുഖകരണം വിയ അതിദുക്കരന്തി.
Tassattho – yāni kammāni asādhūni sāvajjāni apāyasaṃvattanikattāyeva attano ahitāni ca honti, tāni sukarāni. Yaṃ pana sugatisaṃvattanikattā attano hitañca anavajjatthena sādhuñca sugatisaṃvattanikañceva nibbānasaṃvattanikañca kammaṃ, taṃ pācīnaninnāya gaṅgāya ubbattetvā pacchāmukhakaraṇaṃ viya atidukkaranti.
ദേസനാവസാനേ ബഹൂ സോതാപത്തിഫലാദീനി പാപുണിംസൂതി.
Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.
സങ്ഘഭേദപരിസക്കനവത്ഥു സത്തമം.
Saṅghabhedaparisakkanavatthu sattamaṃ.
൮. കാലത്ഥേരവത്ഥു
8. Kālattheravatthu
യോ സാസനന്തി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ കാലത്ഥേരം ആരബ്ഭ കഥേസി.
Yosāsananti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto kālattheraṃ ārabbha kathesi.
സാവത്ഥിയം കിരേകാ ഇത്ഥീ മാതുട്ഠാനേ ഠത്വാ തം ഥേരം ഉപട്ഠഹി. തസ്സാ പടിവിസ്സകഗേഹേ മനുസ്സാ സത്ഥു സന്തികേ ധമ്മം സുത്വാ ആഗന്ത്വാ ‘‘അഹോ ബുദ്ധാ നാമ അച്ഛരിയാ, അഹോ ധമ്മദേസനാ മധുരാ’’തി പസംസന്തി. സാ ഇത്ഥീ തേസം കഥം സുത്വാ, ‘‘ഭന്തേ, അഹമ്പി സത്ഥു ധമ്മദേസനം സോതുകാമാ’’തി തസ്സ ആരോചേസി. സോ ‘‘തത്ഥ മാ ഗമീ’’തി തം നിവാരേസി. സാ പുനദിവസേ പുനദിവസേപീതി യാവതതിയം തേന നിവാരിയമാനാപി സോതുകാമാവ അഹോസി. കസ്മാ സോ പനേതം നിവാരേസീതി? ഏവം കിരസ്സ അഹോസി – ‘‘സത്ഥു സന്തികേ ധമ്മം സുത്വാ മയി ഭിജ്ജിസ്സതീ’’തി. സാ ഏകദിവസം പാതോവ ഭുത്തപാതരാസാ ഉപോസഥം സമാദിയിത്വാ, ‘‘അമ്മ, സാധുകം അയ്യം പരിവിസേയ്യാസീ’’തി ധീതരം ആണാപേത്വാ വിഹാരം അഗമാസി. ധീതാപിസ്സാ തം ഭിക്ഖും ആഗതകാലേ പരിവിസിത്വാ ‘‘കുഹിം മഹാഉപാസികാ’’തി വുത്താ ‘‘ധമ്മസ്സവനായ വിഹാരം ഗതാ’’തി ആഹ. സോ തം സുത്വാവ കുച്ഛിയം ഉട്ഠിതേന ഡാഹേന സന്തപ്പമാനോ ‘‘ഇദാനി സാ മയി ഭിന്നാ’’തി വേഗേന ഗന്ത്വാ സത്ഥു സന്തികേ ധമ്മം സുണമാനം ദിസ്വാ സത്ഥാരം ആഹ, ‘‘ഭന്തേ, അയം ഇത്ഥീ ദന്ധാ സുഖുമം ധമ്മകഥം ന ജാനാതി, ഇമിസ്സാ ഖന്ധാദിപടിസംയുത്തം സുഖുമം ധമ്മകഥം അകഥേത്വാ ദാനകഥം വാ സീലകഥം വാ കഥേതും വട്ടതീ’’തി. സത്ഥാ തസ്സജ്ഝാസയം വിദിത്വാ ‘‘ത്വം ദുപ്പഞ്ഞോ പാപികം ദിട്ഠിം നിസ്സായ ബുദ്ധാനം സാസനം പടിക്കോസസി. അത്തഘാതായേവ വായമസീ’’തി വത്വാ ഇമം ഗാഥമാഹ –
Sāvatthiyaṃ kirekā itthī mātuṭṭhāne ṭhatvā taṃ theraṃ upaṭṭhahi. Tassā paṭivissakagehe manussā satthu santike dhammaṃ sutvā āgantvā ‘‘aho buddhā nāma acchariyā, aho dhammadesanā madhurā’’ti pasaṃsanti. Sā itthī tesaṃ kathaṃ sutvā, ‘‘bhante, ahampi satthu dhammadesanaṃ sotukāmā’’ti tassa ārocesi. So ‘‘tattha mā gamī’’ti taṃ nivāresi. Sā punadivase punadivasepīti yāvatatiyaṃ tena nivāriyamānāpi sotukāmāva ahosi. Kasmā so panetaṃ nivāresīti? Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘satthu santike dhammaṃ sutvā mayi bhijjissatī’’ti. Sā ekadivasaṃ pātova bhuttapātarāsā uposathaṃ samādiyitvā, ‘‘amma, sādhukaṃ ayyaṃ pariviseyyāsī’’ti dhītaraṃ āṇāpetvā vihāraṃ agamāsi. Dhītāpissā taṃ bhikkhuṃ āgatakāle parivisitvā ‘‘kuhiṃ mahāupāsikā’’ti vuttā ‘‘dhammassavanāya vihāraṃ gatā’’ti āha. So taṃ sutvāva kucchiyaṃ uṭṭhitena ḍāhena santappamāno ‘‘idāni sā mayi bhinnā’’ti vegena gantvā satthu santike dhammaṃ suṇamānaṃ disvā satthāraṃ āha, ‘‘bhante, ayaṃ itthī dandhā sukhumaṃ dhammakathaṃ na jānāti, imissā khandhādipaṭisaṃyuttaṃ sukhumaṃ dhammakathaṃ akathetvā dānakathaṃ vā sīlakathaṃ vā kathetuṃ vaṭṭatī’’ti. Satthā tassajjhāsayaṃ viditvā ‘‘tvaṃ duppañño pāpikaṃ diṭṭhiṃ nissāya buddhānaṃ sāsanaṃ paṭikkosasi. Attaghātāyeva vāyamasī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
൧൬൪.
164.
‘‘യോ സാസനം അരഹതം, അരിയാനം ധമ്മജീവിനം;
‘‘Yo sāsanaṃ arahataṃ, ariyānaṃ dhammajīvinaṃ;
പടിക്കോസതി ദുമ്മേധോ, ദിട്ഠിം നിസ്സായ പാപികം;
Paṭikkosati dummedho, diṭṭhiṃ nissāya pāpikaṃ;
ഫലാനി കട്ഠകസ്സേവ, അത്തഘാതായ ഫല്ലതീ’’തി.
Phalāni kaṭṭhakasseva, attaghātāya phallatī’’ti.
തസ്സത്ഥോ – യോ ദുമ്മേധോ പുഗ്ഗലോ അത്തനോ സക്കാരഹാനിഭയേന പാപികം ദിട്ഠിം നിസ്സായ ‘‘ധമ്മം വാ സോസ്സാമ, ദാനം വാ ദസ്സാമാ’’തി വദന്തേ പടിക്കോസന്തോ അരഹതം അരിയാനം ധമ്മജീവിനം ബുദ്ധാനം സാസനം പടിക്കോസതി, തസ്സ തം പടിക്കോസനം സാ ച പാപികാ ദിട്ഠി വേളുസങ്ഖാതസ്സ കട്ഠകസ്സ ഫലാനി വിയ ഹോതി. തസ്മാ യഥാ കട്ഠകോ ഫലാനി ഗണ്ഹന്തോ അത്തഘാതായ ഫല്ലതി, അത്തനോ ഘാതത്ഥമേവ ഫലതി, ഏവം സോപി അത്തഘാതായ ഫല്ലതീതി. വുത്തമ്പി ചേതം –
Tassattho – yo dummedho puggalo attano sakkārahānibhayena pāpikaṃ diṭṭhiṃ nissāya ‘‘dhammaṃ vā sossāma, dānaṃ vā dassāmā’’ti vadante paṭikkosanto arahataṃ ariyānaṃ dhammajīvinaṃ buddhānaṃ sāsanaṃ paṭikkosati, tassa taṃ paṭikkosanaṃ sā ca pāpikā diṭṭhi veḷusaṅkhātassa kaṭṭhakassa phalāni viya hoti. Tasmā yathā kaṭṭhako phalāni gaṇhanto attaghātāya phallati, attano ghātatthameva phalati, evaṃ sopi attaghātāya phallatīti. Vuttampi cetaṃ –
‘‘ഫലം വേ കദലിം ഹന്തി, ഫലം വേളും ഫലം നളം;
‘‘Phalaṃ ve kadaliṃ hanti, phalaṃ veḷuṃ phalaṃ naḷaṃ;
സക്കാരോ കാപുരിസം ഹന്തി, ഗബ്ഭോ അസ്സതരിം യഥാ’’തി. (ചൂളവ॰ ൩൩൫; അ॰ നി॰ ൪.൬൮);
Sakkāro kāpurisaṃ hanti, gabbho assatariṃ yathā’’ti. (cūḷava. 335; a. ni. 4.68);
ദേസനാവസാനേ ഉപാസികാ സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹി, സമ്പത്തപരിസായപി സാത്ഥികാ ധമ്മദേസനാ അഹോസീതി.
Desanāvasāne upāsikā sotāpattiphale patiṭṭhahi, sampattaparisāyapi sātthikā dhammadesanā ahosīti.
കാലത്ഥേരവത്ഥു അട്ഠമം.
Kālattheravatthu aṭṭhamaṃ.
൯. ചൂളകാലഉപാസകവത്ഥു
9. Cūḷakālaupāsakavatthu
അത്തനാ ഹി കതന്തി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ചൂളകാലം ഉപാസകം ആരബ്ഭ കഥേസി.
Attanāhi katanti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto cūḷakālaṃ upāsakaṃ ārabbha kathesi.
ഏകദിവസഞ്ഹി മഹാകാലവത്ഥുസ്മിം വുത്തനയേനേവ ഉമങ്ഗചോരാ സാമികേഹി അനുബദ്ധാ രത്തിം വിഹാരേ ധമ്മകഥം സുത്വാ പാതോവ വിഹാരാ നിക്ഖമിത്വാ സാവത്ഥിം ആഗച്ഛന്തസ്സ തസ്സ ഉപാസകസ്സ പുരതോ ഭണ്ഡികം ഛഡ്ഡേത്വാ പലായിംസു. മനുസ്സാ തം ദിസ്വാ ‘‘അയം രത്തിം ചോരകമ്മം കത്വാ ധമ്മം സുണന്തോ വിയ ചരതി, ഗണ്ഹഥ ന’’ന്തി തം പോഥയിംസു. കുമ്ഭദാസിയോ ഉദകതിത്ഥം ഗച്ഛമാനാ തം ദിസ്വാ ‘‘അപേഥ, സാമി, നായം ഏവരൂപം കരോതീ’’തി തം മോചേസും. സോ വിഹാരം ഗന്ത്വാ, ‘‘ഭന്തേ, അഹമ്ഹി മനുസ്സേഹി നാസിതോ, കുമ്ഭദാസിയോ മേ നിസ്സായ ജീവിതം ലദ്ധ’’ന്തി ഭിക്ഖൂനം ആരോചേസി. ഭിക്ഖൂ തഥാഗതസ്സ തമത്ഥം ആരോചേസും. സത്ഥാ തേസം കഥം സുത്വാ, ‘‘ഭിക്ഖവേ, ചൂളകാലഉപാസകോ കുമ്ഭദാസിയോ ചേവ നിസ്സായ, അത്തനോ ച അകരണഭാവേന ജീവിതം ലഭി. ഇമേ ഹി നാമ സത്താ അത്തനാ പാപകമ്മം കത്വാ നിരയാദീസു അത്തനാവ കിലിസ്സന്തി, കുസലം കത്വാ പന സുഗതിഞ്ചേവ നിബ്ബാനഞ്ച ഗച്ഛന്താ അത്തനാവ വിസുജ്ഝന്തീ’’തി വത്വാ ഇമം ഗാഥമാഹ –
Ekadivasañhi mahākālavatthusmiṃ vuttanayeneva umaṅgacorā sāmikehi anubaddhā rattiṃ vihāre dhammakathaṃ sutvā pātova vihārā nikkhamitvā sāvatthiṃ āgacchantassa tassa upāsakassa purato bhaṇḍikaṃ chaḍḍetvā palāyiṃsu. Manussā taṃ disvā ‘‘ayaṃ rattiṃ corakammaṃ katvā dhammaṃ suṇanto viya carati, gaṇhatha na’’nti taṃ pothayiṃsu. Kumbhadāsiyo udakatitthaṃ gacchamānā taṃ disvā ‘‘apetha, sāmi, nāyaṃ evarūpaṃ karotī’’ti taṃ mocesuṃ. So vihāraṃ gantvā, ‘‘bhante, ahamhi manussehi nāsito, kumbhadāsiyo me nissāya jīvitaṃ laddha’’nti bhikkhūnaṃ ārocesi. Bhikkhū tathāgatassa tamatthaṃ ārocesuṃ. Satthā tesaṃ kathaṃ sutvā, ‘‘bhikkhave, cūḷakālaupāsako kumbhadāsiyo ceva nissāya, attano ca akaraṇabhāvena jīvitaṃ labhi. Ime hi nāma sattā attanā pāpakammaṃ katvā nirayādīsu attanāva kilissanti, kusalaṃ katvā pana sugatiñceva nibbānañca gacchantā attanāva visujjhantī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
൧൬൫.
165.
‘‘അത്തനാ ഹി കതം പാപം, അത്തനാ സംകിലിസ്സതി;
‘‘Attanā hi kataṃ pāpaṃ, attanā saṃkilissati;
അത്തനാ അകതം പാപം, അത്തനാവ വിസുജ്ഝതി;
Attanā akataṃ pāpaṃ, attanāva visujjhati;
സുദ്ധീ അസുദ്ധി പച്ചത്തം, നാഞ്ഞോ അഞ്ഞം വിസോധയേ’’തി.
Suddhī asuddhi paccattaṃ, nāñño aññaṃ visodhaye’’ti.
തസ്സത്ഥോ – യേന അത്തനാ അകുസലകമ്മം കതം ഹോതി, സോ ചതൂസു അപായേസു ദുക്ഖം അനുഭവന്തോ അത്തനാവ സംകിലിസ്സതി. യേന പന അത്തനാ അകതം പാപം, സോ സുഗതിഞ്ചേവ നിബ്ബാനഞ്ച ഗച്ഛന്തോ അത്തനാവ വിസുജ്ഝതി. കുസലകമ്മസങ്ഖാതാ സുദ്ധി അകുസലകമ്മസങ്ഖാതാ ച അസുദ്ധി പച്ചത്തം കാരകസത്താനം അത്തനിയേവ വിപച്ചതി. അഞ്ഞോ പുഗ്ഗലോ അഞ്ഞം പുഗ്ഗലം ന വിസോധയേ നേവ വിസോധേതി, ന കിലേസേതീതി വുത്തം ഹോതി.
Tassattho – yena attanā akusalakammaṃ kataṃ hoti, so catūsu apāyesu dukkhaṃ anubhavanto attanāva saṃkilissati. Yena pana attanā akataṃ pāpaṃ, so sugatiñceva nibbānañca gacchanto attanāva visujjhati. Kusalakammasaṅkhātā suddhi akusalakammasaṅkhātā ca asuddhi paccattaṃ kārakasattānaṃ attaniyeva vipaccati. Añño puggalo aññaṃ puggalaṃ na visodhaye neva visodheti, na kilesetīti vuttaṃ hoti.
ദേസനാവസാനേ ചൂളകാലോ സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹി, സമ്പത്തപരിസായപി സാത്ഥികാ ധമ്മദേസനാ അഹോസീതി.
Desanāvasāne cūḷakālo sotāpattiphale patiṭṭhahi, sampattaparisāyapi sātthikā dhammadesanā ahosīti.
ചൂളകാലഉപാസകവത്ഥു നവമം.
Cūḷakālaupāsakavatthu navamaṃ.
൧൦. അത്തദത്ഥത്ഥേരവത്ഥു
10. Attadatthattheravatthu
അത്തദത്ഥന്തി ഇമം ധമ്മദേസനം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ അത്തദത്ഥത്ഥേരം ആരബ്ഭ കഥേസി.
Attadatthanti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto attadatthattheraṃ ārabbha kathesi.
സത്ഥാരാ ഹി പരിനിബ്ബാനകാലേ, ‘‘ഭിക്ഖവേ, അഹം ഇതോ ചതുമാസച്ചയേന പരിനിബ്ബായിസ്സാമീ’’തി വുത്തേ ഉപ്പന്നസംവേഗാ സത്തസതാ പുഥുജ്ജനാ ഭിക്ഖൂ സത്ഥു സന്തികം അവിജഹിത്വാ ‘‘കിം നു ഖോ, ആവുസോ, കരിസ്സാമാ’’തി സമ്മന്തയമാനാ വിചരന്തി. അത്തദത്ഥത്ഥേരോ പന ചിന്തേസി – ‘‘സത്ഥാ കിര ചതുമാസച്ചയേന പരിനിബ്ബായിസ്സതി, അഹഞ്ചമ്ഹി അവീതരാഗോ, സത്ഥരി ധരമാനേയേവ അരഹത്തത്ഥായ വായമിസ്സാമീ’’തി. സോ ഭിക്ഖൂനം സന്തികം ന ഗച്ഛതി. അഥ നം ഭിക്ഖൂ ‘‘കസ്മാ, ആവുസോ, ത്വം നേവ അമ്ഹാകം സന്തികം ആഗച്ഛസി, ന കിഞ്ചി മന്തേസീ’’തി വത്വാ സത്ഥു സന്തികം നേത്വാ ‘‘അയം, ഭന്തേ, ഏവം നാമ കരോതീ’’തി ആരോചയിംസു. സോ സത്ഥാരാപി ‘‘കസ്മാ ഏവം കരോസീ’’തി വുത്തേ ‘‘തുമ്ഹേ കിര, ഭന്തേ, ചതുമാസച്ചയേന പരിനിബ്ബായിസ്സഥ, അഹം തുമ്ഹേസു ധരന്തേസുയേവ അരഹത്തപ്പത്തിയാ വായമിസ്സാമീ’’തി. സത്ഥാ തസ്സ സാധുകാരം ദത്വാ, ‘‘ഭിക്ഖവേ, യസ്സ മയി സിനേഹോ അത്ഥി, തേന അത്തദത്ഥേന വിയ ഭവിതും വട്ടതി. ന ഹി ഗന്ധാദീഹി പൂജേന്താ മം പൂജേന്തി, ധമ്മാനുധമ്മപടിപത്തിയാ പന മം പൂജേന്തി. തസ്മാ അഞ്ഞേനപി അത്തദത്ഥസദിസേനേവ ഭവിതബ്ബ’’ന്തി വത്വാ ഇമം ഗാഥമാഹ –
Satthārā hi parinibbānakāle, ‘‘bhikkhave, ahaṃ ito catumāsaccayena parinibbāyissāmī’’ti vutte uppannasaṃvegā sattasatā puthujjanā bhikkhū satthu santikaṃ avijahitvā ‘‘kiṃ nu kho, āvuso, karissāmā’’ti sammantayamānā vicaranti. Attadatthatthero pana cintesi – ‘‘satthā kira catumāsaccayena parinibbāyissati, ahañcamhi avītarāgo, satthari dharamāneyeva arahattatthāya vāyamissāmī’’ti. So bhikkhūnaṃ santikaṃ na gacchati. Atha naṃ bhikkhū ‘‘kasmā, āvuso, tvaṃ neva amhākaṃ santikaṃ āgacchasi, na kiñci mantesī’’ti vatvā satthu santikaṃ netvā ‘‘ayaṃ, bhante, evaṃ nāma karotī’’ti ārocayiṃsu. So satthārāpi ‘‘kasmā evaṃ karosī’’ti vutte ‘‘tumhe kira, bhante, catumāsaccayena parinibbāyissatha, ahaṃ tumhesu dharantesuyeva arahattappattiyā vāyamissāmī’’ti. Satthā tassa sādhukāraṃ datvā, ‘‘bhikkhave, yassa mayi sineho atthi, tena attadatthena viya bhavituṃ vaṭṭati. Na hi gandhādīhi pūjentā maṃ pūjenti, dhammānudhammapaṭipattiyā pana maṃ pūjenti. Tasmā aññenapi attadatthasadiseneva bhavitabba’’nti vatvā imaṃ gāthamāha –
൧൬൬.
166.
‘‘അത്തദത്ഥം പരത്ഥേന, ബഹുനാപി ന ഹാപയേ;
‘‘Attadatthaṃ paratthena, bahunāpi na hāpaye;
അത്തദത്ഥമഭിഞ്ഞായ, സദത്ഥപസുതോ സിയാ’’തി.
Attadatthamabhiññāya, sadatthapasuto siyā’’ti.
തസ്സത്ഥോ – ഗിഹിഭൂതാ താവ കാകണികമത്തമ്പി അത്തനോ അത്ഥം സഹസ്സമത്തേനാപി പരസ്സ അത്ഥേന ന ഹാപയേ. കാകണികമത്തേനാപി ഹിസ്സ അത്തദത്ഥോവ ഖാദനീയം വാ ഭോജനീയം വാ നിപ്ഫാദേയ്യ, ന പരത്ഥോ. ഇദം പന ഏവം അകഥേത്വാ കമ്മട്ഠാനസീസേന കഥിതം, തസ്മാ ‘‘അത്തദത്ഥം ന ഹാപേമീ’’തി ഭിക്ഖുനാ നാമ സങ്ഘസ്സ ഉപ്പന്നം ചേതിയപടിസങ്ഖരണാദികിച്ചം വാ ഉപജ്ഝായാദിവത്തം വാ ന ഹാപേതബ്ബം. ആഭിസമാചാരികവത്തഞ്ഹി പൂരേന്തോയേവ അരിയഫലാദീനി സച്ഛികരോതി, തസ്മാ അയമ്പി അത്തദത്ഥോവ. യോ പന അച്ചാരദ്ധവിപസ്സകോ ‘‘അജ്ജ വാ സുവേ വാ’’തി പടിവേധം പത്ഥയമാനോ വിചരതി, തേന ഉപജ്ഝായവത്താദീനിപി ഹാപേത്വാ അത്തനോ കിച്ചമേവ കാതബ്ബം. ഏവരൂപഞ്ഹി അത്തദത്ഥമഭിഞ്ഞായ ‘‘അയം മേ അത്തനോ അത്ഥോ’’തി സല്ലക്ഖേത്വാ , സദത്ഥപസുതോ സിയാതി തസ്മിം സകേ അത്ഥേ ഉയ്യുത്തപയുത്തോ ഭവേയ്യാതി.
Tassattho – gihibhūtā tāva kākaṇikamattampi attano atthaṃ sahassamattenāpi parassa atthena na hāpaye. Kākaṇikamattenāpi hissa attadatthova khādanīyaṃ vā bhojanīyaṃ vā nipphādeyya, na parattho. Idaṃ pana evaṃ akathetvā kammaṭṭhānasīsena kathitaṃ, tasmā ‘‘attadatthaṃ na hāpemī’’ti bhikkhunā nāma saṅghassa uppannaṃ cetiyapaṭisaṅkharaṇādikiccaṃ vā upajjhāyādivattaṃ vā na hāpetabbaṃ. Ābhisamācārikavattañhi pūrentoyeva ariyaphalādīni sacchikaroti, tasmā ayampi attadatthova. Yo pana accāraddhavipassako ‘‘ajja vā suve vā’’ti paṭivedhaṃ patthayamāno vicarati, tena upajjhāyavattādīnipi hāpetvā attano kiccameva kātabbaṃ. Evarūpañhi attadatthamabhiññāya ‘‘ayaṃ me attano attho’’ti sallakkhetvā , sadatthapasuto siyāti tasmiṃ sake atthe uyyuttapayutto bhaveyyāti.
ദേസനാവസാനേ സോ ഥേരോ അരഹത്തേ പതിട്ഠഹി, സമ്പത്തഭിക്ഖൂനമ്പി സാത്ഥികാ ധമ്മദേസനാ അഹോസീതി.
Desanāvasāne so thero arahatte patiṭṭhahi, sampattabhikkhūnampi sātthikā dhammadesanā ahosīti.
അത്തദത്ഥത്ഥേരവത്ഥു ദസമം.
Attadatthattheravatthu dasamaṃ.
അത്തവഗ്ഗവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Attavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
ദ്വാദസമോ വഗ്ഗോ.
Dvādasamo vaggo.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ധമ്മപദപാളി • Dhammapadapāḷi / ൧൨. അത്തവഗ്ഗോ • 12. Attavaggo