| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
अट्ठचीवरमातिकाकथावण्णना
Aṭṭhacīvaramātikākathāvaṇṇanā
३७९. पुग्गलाधिट्ठाननयेन वुत्तन्ति ‘‘सीमाय दान’’न्तिआदिना वत्तब्बे ‘‘सीमाय देती’’तिआदि पुग्गलाधिट्ठानेन वुत्तं। ‘‘अपिचा’’तिआदिना पठमलेड्डुपातभूतपरिक्खेपारहट्ठानतो बहि दुतियलेड्डुपातोपि उपचारसीमा एवाति दस्सेति। धुवसन्निपातट्ठानादिकम्पि परियन्ते ठितमेव गहेतब्बं। लोके गामसीमादयो विय लाभसीमा नाम विसुं पसिद्धा नाम नत्थि, केनायं अनुञ्ञाताति आह ‘‘नेव सम्मासम्बुद्धेना’’तिआदि। एतेन नायं सासनवोहारसिद्धा, लोकवोहारसिद्धा एवाति दस्सेति। ‘‘जनपदपरिच्छेदो’’ति इदं लोकपसिद्धसीमासद्दत्थवसेन वुत्तं। परिच्छेदब्भन्तरं पन सब्बं जनपदसीमाति गहेतब्बं, जनपदो एव जनपदसीमा। एवं रट्ठसीमादीसुपि। तेनाह ‘‘आणापवत्तिट्ठान’’न्तिआदि।
379.Puggalādhiṭṭhānanayena vuttanti ‘‘sīmāya dāna’’ntiādinā vattabbe ‘‘sīmāya detī’’tiādi puggalādhiṭṭhānena vuttaṃ. ‘‘Apicā’’tiādinā paṭhamaleḍḍupātabhūtaparikkhepārahaṭṭhānato bahi dutiyaleḍḍupātopi upacārasīmā evāti dasseti. Dhuvasannipātaṭṭhānādikampi pariyante ṭhitameva gahetabbaṃ. Loke gāmasīmādayo viya lābhasīmā nāma visuṃ pasiddhā nāma natthi, kenāyaṃ anuññātāti āha ‘‘neva sammāsambuddhenā’’tiādi. Etena nāyaṃ sāsanavohārasiddhā, lokavohārasiddhā evāti dasseti. ‘‘Janapadaparicchedo’’ti idaṃ lokapasiddhasīmāsaddatthavasena vuttaṃ. Paricchedabbhantaraṃ pana sabbaṃ janapadasīmāti gahetabbaṃ, janapado eva janapadasīmā. Evaṃ raṭṭhasīmādīsupi. Tenāha ‘‘āṇāpavattiṭṭhāna’’ntiādi.
पथवीवेमज्झे गतस्साति याव उदकपरियन्ता खण्डसीमत्ता वुत्तं, उपचारसीमादीसु पन अबद्धसीमासु हेट्ठापथवियं सब्बत्थ ठितानं न पापुणाति, कूपादिपवेसारहट्ठाने ठितानञ्ञेव पापुणातीति हेट्ठा सीमाकथायं वुत्तनयेन तंतंसीमट्ठभावो वेदितब्बो। चक्कवाळसीमाय पन दिन्नं पथवीसन्धारकउदकट्ठानेपि ठितानं पापुणाति सब्बत्थ चक्कवाळवोहारत्ता।
Pathavīvemajjhe gatassāti yāva udakapariyantā khaṇḍasīmattā vuttaṃ, upacārasīmādīsu pana abaddhasīmāsu heṭṭhāpathaviyaṃ sabbattha ṭhitānaṃ na pāpuṇāti, kūpādipavesārahaṭṭhāne ṭhitānaññeva pāpuṇātīti heṭṭhā sīmākathāyaṃ vuttanayena taṃtaṃsīmaṭṭhabhāvo veditabbo. Cakkavāḷasīmāya pana dinnaṃ pathavīsandhārakaudakaṭṭhānepi ṭhitānaṃ pāpuṇāti sabbattha cakkavāḷavohārattā.
बुद्धाधिवुत्थोति बुद्धेन भगवता निवुत्थो। पाकवट्टन्ति निबद्धदानं। वत्ततीति पवत्तति। तेहीति येसं सम्मुखे एस देति, तेहि भिक्खूहि। दुतियभागे पन थेरासनं आरुळ्हेति याव सङ्घनवका एकवारं सब्बेसं भागं दत्वा चीवरे अपरिक्खीणे पुन सब्बेसं दातुं दुतियभागे थेरस्स दिन्नेति अत्थो। पंसुकूलिकानम्पि वट्टतीति एत्थ ‘‘तुय्हं देमा’’ति अवुत्तत्ताति कारणं वदन्ति। यदि एवं ‘‘सङ्घस्स देमा’’ति वुत्तेपि वट्टेय्य, ‘‘भिक्खूनं देम, थेरानं देम, सङ्घस्स देमा’’ति (महाव॰ अट्ठ॰ ३७९) वचनतो भेदो न दिस्सति। वीमंसितब्बमेत्थ कारणं।
Buddhādhivutthoti buddhena bhagavatā nivuttho. Pākavaṭṭanti nibaddhadānaṃ. Vattatīti pavattati. Tehīti yesaṃ sammukhe esa deti, tehi bhikkhūhi. Dutiyabhāge pana therāsanaṃ āruḷheti yāva saṅghanavakā ekavāraṃ sabbesaṃ bhāgaṃ datvā cīvare aparikkhīṇe puna sabbesaṃ dātuṃ dutiyabhāge therassa dinneti attho. Paṃsukūlikānampi vaṭṭatīti ettha ‘‘tuyhaṃ demā’’ti avuttattāti kāraṇaṃ vadanti. Yadi evaṃ ‘‘saṅghassa demā’’ti vuttepi vaṭṭeyya, ‘‘bhikkhūnaṃ dema, therānaṃ dema, saṅghassa demā’’ti (mahāva. aṭṭha. 379) vacanato bhedo na dissati. Vīmaṃsitabbamettha kāraṇaṃ.
पारुपितुं वट्टतीति पंसुकूलिकानं वट्टति। भिक्खुसङ्घस्स च भिक्खुनीनञ्च दम्मीति वुत्ते पन न मज्झे भिन्दित्वा दातब्बन्ति एत्थ यस्मा भिक्खुनिपक्खे सङ्घस्स पच्चेकं अपरामट्ठत्ता भिक्खुनीनं गणनाय भागो दातब्बोति दायकस्स अधिप्पायोति सिज्झति, तथा दानञ्च भिक्खूपि गणेत्वा दिन्ने एव युज्जति। इतरथा हि कित्तकं भिक्खूनं दातब्बं, कित्तकं भिक्खुनीनन्ति न विञ्ञायति, तस्मा ‘‘भिक्खुसङ्घस्सा’’ति वुत्तवचनम्पि ‘‘भिक्खून’’न्ति वुत्तवचनसदिसमेवाति आह ‘‘भिक्खू च भिक्खुनियो च गणेत्वा दातब्ब’’न्ति। तेनाह ‘‘पुग्गलो …पे॰… भिक्खुसङ्घग्गहणेन अग्गहितत्ता’’ति। भिक्खुसङ्घ-सद्देन भिक्खूनञ्ञेव गहितत्ता, पुग्गलस्स पन ‘‘तुय्हञ्चा’’ति विसुं गहितत्ता च तत्थस्स अग्गहितता दट्ठब्बा, ‘‘भिक्खूनञ्च भिक्खुनीनञ्च तुय्हञ्चा’’ति वुत्तट्ठानसदिसत्ताति अधिप्पायो। पुग्गलप्पधानो हेत्थ सङ्घ-सद्दो दट्ठब्बो। केचि पन ‘‘भिक्खुसङ्घग्गहणेन गहितत्ता’’ति (सारत्थ॰ टी॰ महावग्ग ३.३७९) पाठं लिखन्ति, तं न सुन्दरं तस्स विसुं लाभग्गहणे कारणवचनत्ता। तथा हि विसुं सङ्घग्गहणेन गहितत्ताति विसुं पुग्गलस्सपि भागग्गहणे कारणं वुत्तं। यथा चेत्थ पुग्गलस्स अग्गहणं, एवं उपरि ‘‘भिक्खुसङ्घस्स च तुय्हञ्चा’’तिआदीसुपि सङ्घादि-सद्देहि पुग्गलस्स अग्गहणं दट्ठब्बं। यदि हि गहणं सिया, सङ्घतोपि, विसुम्पीति भागद्वयं लभेय्य उभयत्थ गहितत्ता।
Pārupituṃ vaṭṭatīti paṃsukūlikānaṃ vaṭṭati. Bhikkhusaṅghassa ca bhikkhunīnañca dammīti vutte pana na majjhe bhinditvā dātabbanti ettha yasmā bhikkhunipakkhe saṅghassa paccekaṃ aparāmaṭṭhattā bhikkhunīnaṃ gaṇanāya bhāgo dātabboti dāyakassa adhippāyoti sijjhati, tathā dānañca bhikkhūpi gaṇetvā dinne eva yujjati. Itarathā hi kittakaṃ bhikkhūnaṃ dātabbaṃ, kittakaṃ bhikkhunīnanti na viññāyati, tasmā ‘‘bhikkhusaṅghassā’’ti vuttavacanampi ‘‘bhikkhūna’’nti vuttavacanasadisamevāti āha ‘‘bhikkhū ca bhikkhuniyo ca gaṇetvā dātabba’’nti. Tenāha ‘‘puggalo…pe… bhikkhusaṅghaggahaṇena aggahitattā’’ti. Bhikkhusaṅgha-saddena bhikkhūnaññeva gahitattā, puggalassa pana ‘‘tuyhañcā’’ti visuṃ gahitattā ca tatthassa aggahitatā daṭṭhabbā, ‘‘bhikkhūnañca bhikkhunīnañca tuyhañcā’’ti vuttaṭṭhānasadisattāti adhippāyo. Puggalappadhāno hettha saṅgha-saddo daṭṭhabbo. Keci pana ‘‘bhikkhusaṅghaggahaṇena gahitattā’’ti (sārattha. ṭī. mahāvagga 3.379) pāṭhaṃ likhanti, taṃ na sundaraṃ tassa visuṃ lābhaggahaṇe kāraṇavacanattā. Tathā hi visuṃ saṅghaggahaṇena gahitattāti visuṃ puggalassapi bhāgaggahaṇe kāraṇaṃ vuttaṃ. Yathā cettha puggalassa aggahaṇaṃ, evaṃ upari ‘‘bhikkhusaṅghassa ca tuyhañcā’’tiādīsupi saṅghādi-saddehi puggalassa aggahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Yadi hi gahaṇaṃ siyā, saṅghatopi, visumpīti bhāgadvayaṃ labheyya ubhayattha gahitattā.
पूजेतब्बन्तिआदि गिहिकम्मं न होतीति दस्सनत्थं वुत्तं। ‘‘भिक्खुसङ्घस्स हरा’’ति इदं पिण्डपातहरणं सन्धाय वुत्तं। तेनाह ‘‘भुञ्जितुं वट्टती’’ति। ‘‘अन्तोहेमन्ते’’ति इमिना अनत्थते कथिने वस्सानं पच्छिमे मासे दिन्नं पुरिमवस्संवुत्थानञ्ञेव पापुणाति, ततो परं हेमन्ते दिन्नं पच्छिमवस्संवुत्थानम्पि वुत्थवस्सत्ता पापुणाति। हेमन्ततो पन परं पिट्ठिसमये ‘‘वस्संवुत्थसङ्घस्सा’’ति एवं वत्वा दिन्नं अनन्तरे वस्से वा ततो परेसु वा यत्थ कत्थचि तस्मिं वुत्थवस्सानं सब्बेसं पापुणाति। ये पन सब्बथा अवुत्थवस्सा, तेसं न पापुणातीति दस्सेति। सब्बेसम्पीति हि तस्मिं भिक्खुभावे वुत्थवस्सानं सब्बेसम्पीति अत्थो दट्ठब्बो। ‘‘वस्संवुत्थसङ्घस्सा’’ति वुत्तत्ता सम्मुखीभूतानं सब्बेसन्ति एत्थापि एसेव नयो। अतीतवस्सन्ति अनन्तरातीतवस्सं।
Pūjetabbantiādi gihikammaṃ na hotīti dassanatthaṃ vuttaṃ. ‘‘Bhikkhusaṅghassa harā’’ti idaṃ piṇḍapātaharaṇaṃ sandhāya vuttaṃ. Tenāha ‘‘bhuñjituṃ vaṭṭatī’’ti. ‘‘Antohemante’’ti iminā anatthate kathine vassānaṃ pacchime māse dinnaṃ purimavassaṃvutthānaññeva pāpuṇāti, tato paraṃ hemante dinnaṃ pacchimavassaṃvutthānampi vutthavassattā pāpuṇāti. Hemantato pana paraṃ piṭṭhisamaye ‘‘vassaṃvutthasaṅghassā’’ti evaṃ vatvā dinnaṃ anantare vasse vā tato paresu vā yattha katthaci tasmiṃ vutthavassānaṃ sabbesaṃ pāpuṇāti. Ye pana sabbathā avutthavassā, tesaṃ na pāpuṇātīti dasseti. Sabbesampīti hi tasmiṃ bhikkhubhāve vutthavassānaṃ sabbesampīti attho daṭṭhabbo. ‘‘Vassaṃvutthasaṅghassā’’ti vuttattā sammukhībhūtānaṃ sabbesanti etthāpi eseva nayo. Atītavassanti anantarātītavassaṃ.
उद्देसं गहेतुं आगतोति उद्देसे अग्गहितेपि अन्तेवासिकोवाति वुत्तं। गहेत्वा गच्छन्तोति परिनिट्ठितउद्देसो हुत्वा गच्छन्तो। ‘‘वत्तं कत्वा उद्देसपरिपुच्छादीनि गहेत्वा विचरन्तान’’न्ति इदं ‘‘उद्देसन्तेवासिकान’’न्ति इमस्सेव विसेसनं, तेन उद्देसकाले आगन्त्वा उद्देसं गहेत्वा गन्त्वा अञ्ञत्थ निवसन्ते अनिबद्धचारिके निवत्तेति।
Uddesaṃ gahetuṃ āgatoti uddese aggahitepi antevāsikovāti vuttaṃ. Gahetvā gacchantoti pariniṭṭhitauddeso hutvā gacchanto. ‘‘Vattaṃ katvā uddesaparipucchādīni gahetvā vicarantāna’’nti idaṃ ‘‘uddesantevāsikāna’’nti imasseva visesanaṃ, tena uddesakāle āgantvā uddesaṃ gahetvā gantvā aññattha nivasante anibaddhacārike nivatteti.
अट्ठचीवरमातिकाकथावण्णना निट्ठिता।
Aṭṭhacīvaramātikākathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
चीवरक्खन्धकवण्णनानयो निट्ठितो।
Cīvarakkhandhakavaṇṇanānayo niṭṭhito.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi / २३२. अट्ठचीवरमातिका • 232. Aṭṭhacīvaramātikā
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / अट्ठचीवरमातिकाकथा • Aṭṭhacīvaramātikākathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / अट्ठचीवरमातिकाकथावण्णना • Aṭṭhacīvaramātikākathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / अट्ठचीवरमातिकाकथावण्णना • Aṭṭhacīvaramātikākathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / २३२. अट्ठचीवरमातिकाकथा • 232. Aṭṭhacīvaramātikākathā
