| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
६. अट्ठकनागरसुत्तवण्णना
6. Aṭṭhakanāgarasuttavaṇṇanā
१६. छट्ठे बेलुवगामकेति वेसालिया दक्खिणपस्से अविदूरे बेलुवगामको नाम अत्थि, तं गोचरगामं कत्वाति अत्थो। सारप्पत्तकुलगणनायाति महासारमहप्पत्तकुलगणनाय। दसमे ठानेति अञ्ञे अञ्ञेति दसगणनट्ठाने। अट्ठकनगरे जातो भवोति अट्ठकनागरो। कुक्कुटारामोति पाटलिपुत्ते कुक्कुटारामो, न कोसम्बियं।
16. Chaṭṭhe beluvagāmaketi vesāliyā dakkhiṇapasse avidūre beluvagāmako nāma atthi, taṃ gocaragāmaṃ katvāti attho. Sārappattakulagaṇanāyāti mahāsāramahappattakulagaṇanāya. Dasame ṭhāneti aññe aññeti dasagaṇanaṭṭhāne. Aṭṭhakanagare jāto bhavoti aṭṭhakanāgaro. Kukkuṭārāmoti pāṭaliputte kukkuṭārāmo, na kosambiyaṃ.
पकतत्थप्पटिनिद्देसो त-सद्दोति तस्स ‘‘भगवता’’तिआदीहि पदेहि समानाधिकरणभावेन वुत्तस्स येन अभिसम्बुद्धभावेन भगवा पकतो अधिगतो सुपाकटो च, तं अभिसम्बुद्धभावं सद्धिं आगमनीयपटिपदाय अत्थभावेनेव दस्सेन्तो ‘‘यो सो…पे॰… अभिसम्बुद्धो’’ति आह। सतिपि ञाणदस्सनसद्दानं इध पञ्ञावेवचनभावे तेन तेन विसेसेन नेसं विसयविसेसे पवत्तिदस्सनत्थं असाधारणञाणविसेसवसेन, विज्जात्तयवसेन, विज्जाभिञ्ञानावरणवसेन, सब्बञ्ञुतञ्ञाणमंसचक्खुवसेन पटिवेधदेसनाञाणवसेन च तदत्थं योजेत्वा दस्सेन्तो ‘‘तेसं तेस’’न्तिआदिमाह। तत्थ आसयानुसयं जानता आसयानुसयञाणेन, सब्बञेय्यधम्मं पस्सता सब्बञ्ञुतानावरणञाणेहि। पुब्बेनिवासादीहीति पुब्बेनिवासासवक्खयञाणेहि। पटिवेधपञ्ञायाति अरियमग्गपञ्ञाय। देसनापञ्ञाय पस्सताति देसेतब्बधम्मानं देसेतब्बप्पकारं बोधनेय्यपुग्गलानञ्च आसयानुसयचरिताधिमुत्तिआदिभेदं धम्मं देसनापञ्ञाय याथावतो पस्सता। अरीनन्ति किलेसारीनं, पञ्चविधमारानं वा सासनस्स वा पच्चत्थिकानं अञ्ञतित्थियानं। तेसं पन हननं पाटिहारियेहि अभिभवनं अप्पटिभानताकरणं अज्झुपेक्खणञ्च। केसिविनयसुत्तञ्चेत्थ निदस्सनं। तथा ठानाट्ठानादीनि जानता। यथाकम्मूपगे सत्ते पस्सता। सवासनानमासवानं खीणत्ता अरहता। अभिञ्ञेय्यादिभेदे धम्मे अभिञ्ञेय्यादितो अविपरीतावबोधतो सम्मासम्बुद्धेन।
Pakatatthappaṭiniddeso ta-saddoti tassa ‘‘bhagavatā’’tiādīhi padehi samānādhikaraṇabhāvena vuttassa yena abhisambuddhabhāvena bhagavā pakato adhigato supākaṭo ca, taṃ abhisambuddhabhāvaṃ saddhiṃ āgamanīyapaṭipadāya atthabhāveneva dassento ‘‘yo so…pe… abhisambuddho’’ti āha. Satipi ñāṇadassanasaddānaṃ idha paññāvevacanabhāve tena tena visesena nesaṃ visayavisese pavattidassanatthaṃ asādhāraṇañāṇavisesavasena, vijjāttayavasena, vijjābhiññānāvaraṇavasena, sabbaññutaññāṇamaṃsacakkhuvasena paṭivedhadesanāñāṇavasena ca tadatthaṃ yojetvā dassento ‘‘tesaṃ tesa’’ntiādimāha. Tattha āsayānusayaṃ jānatā āsayānusayañāṇena, sabbañeyyadhammaṃ passatā sabbaññutānāvaraṇañāṇehi. Pubbenivāsādīhīti pubbenivāsāsavakkhayañāṇehi. Paṭivedhapaññāyāti ariyamaggapaññāya. Desanāpaññāya passatāti desetabbadhammānaṃ desetabbappakāraṃ bodhaneyyapuggalānañca āsayānusayacaritādhimuttiādibhedaṃ dhammaṃ desanāpaññāya yāthāvato passatā. Arīnanti kilesārīnaṃ, pañcavidhamārānaṃ vā sāsanassa vā paccatthikānaṃ aññatitthiyānaṃ. Tesaṃ pana hananaṃ pāṭihāriyehi abhibhavanaṃ appaṭibhānatākaraṇaṃ ajjhupekkhaṇañca. Kesivinayasuttañcettha nidassanaṃ. Tathā ṭhānāṭṭhānādīni jānatā. Yathākammūpage satte passatā. Savāsanānamāsavānaṃ khīṇattā arahatā. Abhiññeyyādibhede dhamme abhiññeyyādito aviparītāvabodhato sammāsambuddhena.
अथ वा तीसु कालेसु अप्पटिहतञाणताय जानता। कायकम्मादिवसेन तिण्णम्पि कम्मानं ञाणानुपरिवत्तितो निसम्मकारिताय पस्सता। दवादीनम्पि अभावसाधिकाय पहानसम्पदाय अरहता। छन्दादीनं अहानिहेतुभूताय अक्खयपटिभानसाधिकाय सब्बञ्ञुताय सम्मासम्बुद्धेनाति एवं दसबलअट्ठारसआवेणिकबुद्धधम्मवसेनपि योजना कातब्बा।
Atha vā tīsu kālesu appaṭihatañāṇatāya jānatā. Kāyakammādivasena tiṇṇampi kammānaṃ ñāṇānuparivattito nisammakāritāya passatā. Davādīnampi abhāvasādhikāya pahānasampadāya arahatā. Chandādīnaṃ ahānihetubhūtāya akkhayapaṭibhānasādhikāya sabbaññutāya sammāsambuddhenāti evaṃ dasabalaaṭṭhārasaāveṇikabuddhadhammavasenapi yojanā kātabbā.
अभिसङ्खतन्ति अत्तनो पच्चयेहि अभिसम्मुखभावेन समेच्च सम्भुय्य कतं। स्वास्स कतभावो उप्पादनेन वेदितब्बो, न उप्पन्नस्स पटिसङ्खरणेनाति आह ‘‘उप्पादित’’न्ति। ते चस्स पच्चया चेतनापधानाति दस्सेतुं पाळियं ‘‘अभिसङ्खतं अभिसञ्चेतयित’’न्ति वुत्तन्ति ‘‘चेतयितं कप्पयित’’न्ति अत्थमाह। अभिसङ्खतं अभिसञ्चेतयितन्ति च झानस्स पातुभावदस्सनमुखेन विद्धंसनभावं उल्लिङ्गेति। यञ्हि अहुत्वा सम्भवति, तं हुत्वा पटिवेति। तेनाह पाळियं ‘‘यं खो पना’’तिआदि। समथविपस्सनाधम्मे ठितोति एत्थ समथधम्मे ठितत्ता समाहितो विपस्सनं पट्ठपेत्वा अनिच्चानुपस्सनादीहि निच्चसञ्ञादयो पजहन्तो अनुक्कमेन तं अनुलोमञाणं पापेता हुत्वा विपस्सन्नाधम्मे ठितो। समथविपस्सनासङ्खातेसु धम्मेसु रञ्जनट्ठेन रागो। नन्दनट्ठेन नन्दी। तत्थ सुखुमा अपेक्खा वुत्ता। या निकन्तीति वुच्चति।
Abhisaṅkhatanti attano paccayehi abhisammukhabhāvena samecca sambhuyya kataṃ. Svāssa katabhāvo uppādanena veditabbo, na uppannassa paṭisaṅkharaṇenāti āha ‘‘uppādita’’nti. Te cassa paccayā cetanāpadhānāti dassetuṃ pāḷiyaṃ ‘‘abhisaṅkhataṃ abhisañcetayita’’nti vuttanti ‘‘cetayitaṃ kappayita’’nti atthamāha. Abhisaṅkhataṃ abhisañcetayitanti ca jhānassa pātubhāvadassanamukhena viddhaṃsanabhāvaṃ ulliṅgeti. Yañhi ahutvā sambhavati, taṃ hutvā paṭiveti. Tenāha pāḷiyaṃ ‘‘yaṃ kho panā’’tiādi. Samathavipassanādhamme ṭhitoti ettha samathadhamme ṭhitattā samāhito vipassanaṃ paṭṭhapetvā aniccānupassanādīhi niccasaññādayo pajahanto anukkamena taṃ anulomañāṇaṃ pāpetā hutvā vipassannādhamme ṭhito. Samathavipassanāsaṅkhātesu dhammesu rañjanaṭṭhena rāgo. Nandanaṭṭhena nandī. Tattha sukhumā apekkhā vuttā. Yā nikantīti vuccati.
एवं सन्तेति एवं यथारुतवसेनेव इमस्स सुत्तपदस्स अत्थे गहेतब्बे सति। समथविपस्सनासु छन्दरागो कत्तब्बोति अनागामिफलं अनिब्बत्तेत्वा तदत्थाय समथविपस्सनापि अनिब्बत्तेत्वा केवलं तत्थ छन्दरागो कत्तब्बो भविस्सति। कस्मा? तेसु समथविपस्सनासङ्खातेसु धम्मेसु छन्दरागमत्तेन अनागामिना लद्धब्बस्स अलद्धअनागामिफलेनपि लद्धब्बत्ता। तथा सति तेन अनागामिफलम्पि लद्धब्बमेव होति। तेनाह ‘‘अनागामिफलं पटिलद्धं भविस्सती’’ति। सभावतो रसितब्बत्ता अविपरीतो अत्थो एव अत्थरसो।
Evaṃ santeti evaṃ yathārutavaseneva imassa suttapadassa atthe gahetabbe sati. Samathavipassanāsu chandarāgo kattabboti anāgāmiphalaṃ anibbattetvā tadatthāya samathavipassanāpi anibbattetvā kevalaṃ tattha chandarāgo kattabbo bhavissati. Kasmā? Tesu samathavipassanāsaṅkhātesu dhammesu chandarāgamattena anāgāminā laddhabbassa aladdhaanāgāmiphalenapi laddhabbattā. Tathā sati tena anāgāmiphalampi laddhabbameva hoti. Tenāha ‘‘anāgāmiphalaṃ paṭiladdhaṃ bhavissatī’’ti. Sabhāvato rasitabbattā aviparīto attho eva attharaso.
अञ्ञापि काचि सुगतियोति विनिपातिके सन्धायाह। अञ्ञापि काचि दुग्गतियोति असुरकायमाह।
Aññāpi kāci sugatiyoti vinipātike sandhāyāha. Aññāpi kāci duggatiyoti asurakāyamāha.
अप्पं याचितेन बहुं देन्तेन उळारपुरिसेन विय एकं धम्मं पुच्छितेन ‘‘अयम्पि एकधम्मो’’ति कथितत्ता एकादसपि धम्मा पुच्छावसेन एकधम्मो नाम जातो पच्चेकं वाक्यपरिसमापनञायेन। पुच्छावसेनाति ‘‘अत्थि नु खो, भन्ते आनन्द, तेन…पे॰… सम्मासम्बुद्धेन एकधम्मो सम्मदक्खातो’’ति एवं पवत्तपुच्छावसेन। अमतुप्पत्तिअत्थेनाति अमतभावस्स उप्पत्तिहेतुताय, सब्बानिपि कम्मट्ठानानि एकरसापि अमताधिगमस्स पटिपत्तियाति अत्थो। एवमेत्थ अग्गफलभूमि अनागामिफलभूमीति द्वेव भूमियो सरूपतो आगता, नानन्तरियताय पन हेट्ठिमापि द्वे भूमियो अत्थतो आगता एवाति दट्ठब्बाति। पञ्च सतानि अग्घो एतस्साति पञ्चसतं। सेसमेत्थ उत्तानमेव।
Appaṃ yācitena bahuṃ dentena uḷārapurisena viya ekaṃ dhammaṃ pucchitena ‘‘ayampi ekadhammo’’ti kathitattā ekādasapi dhammā pucchāvasena ekadhammo nāma jāto paccekaṃ vākyaparisamāpanañāyena. Pucchāvasenāti ‘‘atthi nu kho, bhante ānanda, tena…pe… sammāsambuddhena ekadhammo sammadakkhāto’’ti evaṃ pavattapucchāvasena. Amatuppattiatthenāti amatabhāvassa uppattihetutāya, sabbānipi kammaṭṭhānāni ekarasāpi amatādhigamassa paṭipattiyāti attho. Evamettha aggaphalabhūmi anāgāmiphalabhūmīti dveva bhūmiyo sarūpato āgatā, nānantariyatāya pana heṭṭhimāpi dve bhūmiyo atthato āgatā evāti daṭṭhabbāti. Pañca satāni aggho etassāti pañcasataṃ. Sesamettha uttānameva.
अट्ठकनागरसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Aṭṭhakanāgarasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ६. अट्ठकनागरसुत्तं • 6. Aṭṭhakanāgarasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ६. अट्ठकनागरसुत्तवण्णना • 6. Aṭṭhakanāgarasuttavaṇṇanā
