| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / องฺคุตฺตรนิกาย (ฎีกา) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
๖. อฎฺฐกนาครสุตฺตวณฺณนา
6. Aṭṭhakanāgarasuttavaṇṇanā
๑๖. ฉเฎฺฐ เพลุวคามเกติ เวสาลิยา ทกฺขิณปเสฺส อวิทูเร เพลุวคามโก นาม อตฺถิ, ตํ โคจรคามํ กตฺวาติ อโตฺถฯ สารปฺปตฺตกุลคณนายาติ มหาสารมหปฺปตฺตกุลคณนายฯ ทสเม ฐาเนติ อเญฺญ อเญฺญติ ทสคณนฎฺฐาเนฯ อฎฺฐกนคเร ชาโต ภโวติ อฎฺฐกนาคโรฯ กุกฺกุฎาราโมติ ปาฎลิปุเตฺต กุกฺกุฎาราโม, น โกสมฺพิยํฯ
16. Chaṭṭhe beluvagāmaketi vesāliyā dakkhiṇapasse avidūre beluvagāmako nāma atthi, taṃ gocaragāmaṃ katvāti attho. Sārappattakulagaṇanāyāti mahāsāramahappattakulagaṇanāya. Dasame ṭhāneti aññe aññeti dasagaṇanaṭṭhāne. Aṭṭhakanagare jāto bhavoti aṭṭhakanāgaro. Kukkuṭārāmoti pāṭaliputte kukkuṭārāmo, na kosambiyaṃ.
ปกตตฺถปฺปฎินิเทฺทโส ต-สโทฺทติ ตสฺส ‘‘ภควตา’’ติอาทีหิ ปเทหิ สมานาธิกรณภาเวน วุตฺตสฺส เยน อภิสมฺพุทฺธภาเวน ภควา ปกโต อธิคโต สุปากโฎ จ, ตํ อภิสมฺพุทฺธภาวํ สทฺธิํ อาคมนียปฎิปทาย อตฺถภาเวเนว ทเสฺสโนฺต ‘‘โย โส…เป.… อภิสมฺพุโทฺธ’’ติ อาหฯ สติปิ ญาณทสฺสนสทฺทานํ อิธ ปญฺญาเววจนภาเว เตน เตน วิเสเสน เนสํ วิสยวิเสเส ปวตฺติทสฺสนตฺถํ อสาธารณญาณวิเสสวเสน, วิชฺชาตฺตยวเสน, วิชฺชาภิญฺญานาวรณวเสน, สพฺพญฺญุตญฺญาณมํสจกฺขุวเสน ปฎิเวธเทสนาญาณวเสน จ ตทตฺถํ โยเชตฺวา ทเสฺสโนฺต ‘‘เตสํ เตส’’นฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ อาสยานุสยํ ชานตา อาสยานุสยญาเณน, สพฺพเญยฺยธมฺมํ ปสฺสตา สพฺพญฺญุตานาวรณญาเณหิฯ ปุเพฺพนิวาสาทีหีติ ปุเพฺพนิวาสาสวกฺขยญาเณหิฯ ปฎิเวธปญฺญายาติ อริยมคฺคปญฺญายฯ เทสนาปญฺญาย ปสฺสตาติ เทเสตพฺพธมฺมานํ เทเสตพฺพปฺปการํ โพธเนยฺยปุคฺคลานญฺจ อาสยานุสยจริตาธิมุตฺติอาทิเภทํ ธมฺมํ เทสนาปญฺญาย ยาถาวโต ปสฺสตาฯ อรีนนฺติ กิเลสารีนํ, ปญฺจวิธมารานํ วา สาสนสฺส วา ปจฺจตฺถิกานํ อญฺญติตฺถิยานํฯ เตสํ ปน หนนํ ปาฎิหาริเยหิ อภิภวนํ อปฺปฎิภานตากรณํ อชฺฌุเปกฺขณญฺจฯ เกสิวินยสุตฺตเญฺจตฺถ นิทสฺสนํฯ ตถา ฐานาฎฺฐานาทีนิ ชานตาฯ ยถากมฺมูปเค สเตฺต ปสฺสตาฯ สวาสนานมาสวานํ ขีณตฺตา อรหตาฯ อภิเญฺญยฺยาทิเภเท ธเมฺม อภิเญฺญยฺยาทิโต อวิปรีตาวโพธโต สมฺมาสมฺพุเทฺธนฯ
Pakatatthappaṭiniddeso ta-saddoti tassa ‘‘bhagavatā’’tiādīhi padehi samānādhikaraṇabhāvena vuttassa yena abhisambuddhabhāvena bhagavā pakato adhigato supākaṭo ca, taṃ abhisambuddhabhāvaṃ saddhiṃ āgamanīyapaṭipadāya atthabhāveneva dassento ‘‘yo so…pe… abhisambuddho’’ti āha. Satipi ñāṇadassanasaddānaṃ idha paññāvevacanabhāve tena tena visesena nesaṃ visayavisese pavattidassanatthaṃ asādhāraṇañāṇavisesavasena, vijjāttayavasena, vijjābhiññānāvaraṇavasena, sabbaññutaññāṇamaṃsacakkhuvasena paṭivedhadesanāñāṇavasena ca tadatthaṃ yojetvā dassento ‘‘tesaṃ tesa’’ntiādimāha. Tattha āsayānusayaṃ jānatā āsayānusayañāṇena, sabbañeyyadhammaṃ passatā sabbaññutānāvaraṇañāṇehi. Pubbenivāsādīhīti pubbenivāsāsavakkhayañāṇehi. Paṭivedhapaññāyāti ariyamaggapaññāya. Desanāpaññāya passatāti desetabbadhammānaṃ desetabbappakāraṃ bodhaneyyapuggalānañca āsayānusayacaritādhimuttiādibhedaṃ dhammaṃ desanāpaññāya yāthāvato passatā. Arīnanti kilesārīnaṃ, pañcavidhamārānaṃ vā sāsanassa vā paccatthikānaṃ aññatitthiyānaṃ. Tesaṃ pana hananaṃ pāṭihāriyehi abhibhavanaṃ appaṭibhānatākaraṇaṃ ajjhupekkhaṇañca. Kesivinayasuttañcettha nidassanaṃ. Tathā ṭhānāṭṭhānādīni jānatā. Yathākammūpage satte passatā. Savāsanānamāsavānaṃ khīṇattā arahatā. Abhiññeyyādibhede dhamme abhiññeyyādito aviparītāvabodhato sammāsambuddhena.
อถ วา ตีสุ กาเลสุ อปฺปฎิหตญาณตาย ชานตาฯ กายกมฺมาทิวเสน ติณฺณมฺปิ กมฺมานํ ญาณานุปริวตฺติโต นิสมฺมการิตาย ปสฺสตาฯ ทวาทีนมฺปิ อภาวสาธิกาย ปหานสมฺปทาย อรหตาฯ ฉนฺทาทีนํ อหานิเหตุภูตาย อกฺขยปฎิภานสาธิกาย สพฺพญฺญุตาย สมฺมาสมฺพุเทฺธนาติ เอวํ ทสพลอฎฺฐารสอาเวณิกพุทฺธธมฺมวเสนปิ โยชนา กาตพฺพาฯ
Atha vā tīsu kālesu appaṭihatañāṇatāya jānatā. Kāyakammādivasena tiṇṇampi kammānaṃ ñāṇānuparivattito nisammakāritāya passatā. Davādīnampi abhāvasādhikāya pahānasampadāya arahatā. Chandādīnaṃ ahānihetubhūtāya akkhayapaṭibhānasādhikāya sabbaññutāya sammāsambuddhenāti evaṃ dasabalaaṭṭhārasaāveṇikabuddhadhammavasenapi yojanā kātabbā.
อภิสงฺขตนฺติ อตฺตโน ปจฺจเยหิ อภิสมฺมุขภาเวน สเมจฺจ สมฺภุยฺย กตํฯ สฺวาสฺส กตภาโว อุปฺปาทเนน เวทิตโพฺพ, น อุปฺปนฺนสฺส ปฎิสงฺขรเณนาติ อาห ‘‘อุปฺปาทิต’’นฺติฯ เต จสฺส ปจฺจยา เจตนาปธานาติ ทเสฺสตุํ ปาฬิยํ ‘‘อภิสงฺขตํ อภิสเญฺจตยิต’’นฺติ วุตฺตนฺติ ‘‘เจตยิตํ กปฺปยิต’’นฺติ อตฺถมาหฯ อภิสงฺขตํ อภิสเญฺจตยิตนฺติ จ ฌานสฺส ปาตุภาวทสฺสนมุเขน วิทฺธํสนภาวํ อุลฺลิเงฺคติฯ ยญฺหิ อหุตฺวา สมฺภวติ, ตํ หุตฺวา ปฎิเวติฯ เตนาห ปาฬิยํ ‘‘ยํ โข ปนา’’ติอาทิฯ สมถวิปสฺสนาธเมฺม ฐิโตติ เอตฺถ สมถธเมฺม ฐิตตฺตา สมาหิโต วิปสฺสนํ ปฎฺฐเปตฺวา อนิจฺจานุปสฺสนาทีหิ นิจฺจสญฺญาทโย ปชหโนฺต อนุกฺกเมน ตํ อนุโลมญาณํ ปาเปตา หุตฺวา วิปสฺสนฺนาธเมฺม ฐิโตฯ สมถวิปสฺสนาสงฺขาเตสุ ธเมฺมสุ รญฺชนเฎฺฐน ราโคฯ นนฺทนเฎฺฐน นนฺทีฯ ตตฺถ สุขุมา อเปกฺขา วุตฺตาฯ ยา นิกนฺตีติ วุจฺจติฯ
Abhisaṅkhatanti attano paccayehi abhisammukhabhāvena samecca sambhuyya kataṃ. Svāssa katabhāvo uppādanena veditabbo, na uppannassa paṭisaṅkharaṇenāti āha ‘‘uppādita’’nti. Te cassa paccayā cetanāpadhānāti dassetuṃ pāḷiyaṃ ‘‘abhisaṅkhataṃ abhisañcetayita’’nti vuttanti ‘‘cetayitaṃ kappayita’’nti atthamāha. Abhisaṅkhataṃ abhisañcetayitanti ca jhānassa pātubhāvadassanamukhena viddhaṃsanabhāvaṃ ulliṅgeti. Yañhi ahutvā sambhavati, taṃ hutvā paṭiveti. Tenāha pāḷiyaṃ ‘‘yaṃ kho panā’’tiādi. Samathavipassanādhamme ṭhitoti ettha samathadhamme ṭhitattā samāhito vipassanaṃ paṭṭhapetvā aniccānupassanādīhi niccasaññādayo pajahanto anukkamena taṃ anulomañāṇaṃ pāpetā hutvā vipassannādhamme ṭhito. Samathavipassanāsaṅkhātesu dhammesu rañjanaṭṭhena rāgo. Nandanaṭṭhena nandī. Tattha sukhumā apekkhā vuttā. Yā nikantīti vuccati.
เอวํ สเนฺตติ เอวํ ยถารุตวเสเนว อิมสฺส สุตฺตปทสฺส อเตฺถ คเหตเพฺพ สติฯ สมถวิปสฺสนาสุ ฉนฺทราโค กตฺตโพฺพติ อนาคามิผลํ อนิพฺพเตฺตตฺวา ตทตฺถาย สมถวิปสฺสนาปิ อนิพฺพเตฺตตฺวา เกวลํ ตตฺถ ฉนฺทราโค กตฺตโพฺพ ภวิสฺสติฯ กสฺมา? เตสุ สมถวิปสฺสนาสงฺขาเตสุ ธเมฺมสุ ฉนฺทราคมเตฺตน อนาคามินา ลทฺธพฺพสฺส อลทฺธอนาคามิผเลนปิ ลทฺธพฺพตฺตาฯ ตถา สติ เตน อนาคามิผลมฺปิ ลทฺธพฺพเมว โหติฯ เตนาห ‘‘อนาคามิผลํ ปฎิลทฺธํ ภวิสฺสตี’’ติฯ สภาวโต รสิตพฺพตฺตา อวิปรีโต อโตฺถ เอว อตฺถรโสฯ
Evaṃ santeti evaṃ yathārutavaseneva imassa suttapadassa atthe gahetabbe sati. Samathavipassanāsu chandarāgo kattabboti anāgāmiphalaṃ anibbattetvā tadatthāya samathavipassanāpi anibbattetvā kevalaṃ tattha chandarāgo kattabbo bhavissati. Kasmā? Tesu samathavipassanāsaṅkhātesu dhammesu chandarāgamattena anāgāminā laddhabbassa aladdhaanāgāmiphalenapi laddhabbattā. Tathā sati tena anāgāmiphalampi laddhabbameva hoti. Tenāha ‘‘anāgāmiphalaṃ paṭiladdhaṃ bhavissatī’’ti. Sabhāvato rasitabbattā aviparīto attho eva attharaso.
อญฺญาปิ กาจิ สุคติโยติ วินิปาติเก สนฺธายาหฯ อญฺญาปิ กาจิ ทุคฺคติโยติ อสุรกายมาหฯ
Aññāpi kāci sugatiyoti vinipātike sandhāyāha. Aññāpi kāci duggatiyoti asurakāyamāha.
อปฺปํ ยาจิเตน พหุํ เทเนฺตน อุฬารปุริเสน วิย เอกํ ธมฺมํ ปุจฺฉิเตน ‘‘อยมฺปิ เอกธโมฺม’’ติ กถิตตฺตา เอกาทสปิ ธมฺมา ปุจฺฉาวเสน เอกธโมฺม นาม ชาโต ปเจฺจกํ วากฺยปริสมาปนญาเยนฯ ปุจฺฉาวเสนาติ ‘‘อตฺถิ นุ โข, ภเนฺต อานนฺท, เตน…เป.… สมฺมาสมฺพุเทฺธน เอกธโมฺม สมฺมทกฺขาโต’’ติ เอวํ ปวตฺตปุจฺฉาวเสนฯ อมตุปฺปตฺติอเตฺถนาติ อมตภาวสฺส อุปฺปตฺติเหตุตาย, สพฺพานิปิ กมฺมฎฺฐานานิ เอกรสาปิ อมตาธิคมสฺส ปฎิปตฺติยาติ อโตฺถฯ เอวเมตฺถ อคฺคผลภูมิ อนาคามิผลภูมีติ เทฺวว ภูมิโย สรูปโต อาคตา, นานนฺตริยตาย ปน เหฎฺฐิมาปิ เทฺว ภูมิโย อตฺถโต อาคตา เอวาติ ทฎฺฐพฺพาติฯ ปญฺจ สตานิ อโคฺฆ เอตสฺสาติ ปญฺจสตํฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ
Appaṃ yācitena bahuṃ dentena uḷārapurisena viya ekaṃ dhammaṃ pucchitena ‘‘ayampi ekadhammo’’ti kathitattā ekādasapi dhammā pucchāvasena ekadhammo nāma jāto paccekaṃ vākyaparisamāpanañāyena. Pucchāvasenāti ‘‘atthi nu kho, bhante ānanda, tena…pe… sammāsambuddhena ekadhammo sammadakkhāto’’ti evaṃ pavattapucchāvasena. Amatuppattiatthenāti amatabhāvassa uppattihetutāya, sabbānipi kammaṭṭhānāni ekarasāpi amatādhigamassa paṭipattiyāti attho. Evamettha aggaphalabhūmi anāgāmiphalabhūmīti dveva bhūmiyo sarūpato āgatā, nānantariyatāya pana heṭṭhimāpi dve bhūmiyo atthato āgatā evāti daṭṭhabbāti. Pañca satāni aggho etassāti pañcasataṃ. Sesamettha uttānameva.
อฎฺฐกนาครสุตฺตวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Aṭṭhakanāgarasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / องฺคุตฺตรนิกาย • Aṅguttaranikāya / ๖. อฎฺฐกนาครสุตฺตํ • 6. Aṭṭhakanāgarasuttaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / องฺคุตฺตรนิกาย (อฎฺฐกถา) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ๖. อฎฺฐกนาครสุตฺตวณฺณนา • 6. Aṭṭhakanāgarasuttavaṇṇanā
