| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
2. අට්‌ඨකනාගරසුත්‌තවණ්‌ණනා
2. Aṭṭhakanāgarasuttavaṇṇanā
17. අවිදූරෙති ඉමිනා පාළියං ‘‘වෙසාලිය’’න්‌ති ඉදං සමීපෙ භුම්‌මවචනන්‌ති දස්‌සෙති. සාරප්‌පත්‌තකුලගණනායාති (අ. නි. ටී. 3.11.16) මහාසාරමහප්‌පත්‌තකුලගණනාය. දසමෙ ඨානෙති අඤ්‌ඤෙ අඤ්‌ඤෙති දසගණනට්‌ඨානෙ. අට්‌ඨකනගරෙ ජාතො භවො අට්‌ඨකනාගරො. කුක්‌කුටාරාමොති පාටලිපුත්‌තෙ කුක්‌කුටාරාමො, න කොසම්‌බියං.
17.Avidūreti iminā pāḷiyaṃ ‘‘vesāliya’’nti idaṃ samīpe bhummavacananti dasseti. Sārappattakulagaṇanāyāti (a. ni. ṭī. 3.11.16) mahāsāramahappattakulagaṇanāya. Dasame ṭhāneti aññe aññeti dasagaṇanaṭṭhāne. Aṭṭhakanagare jāto bhavo aṭṭhakanāgaro. Kukkuṭārāmoti pāṭaliputte kukkuṭārāmo, na kosambiyaṃ.
18. පකතත්‌ථනිද්‌දෙසො ත-සද්‌දොති තස්‌ස ‘‘භගවතා’’තිආදීහි පදෙහි සමානාධිකරණභාවෙන වුත්‌තස්‌ස යෙන අභිසම්‌බුද්‌ධභාවෙන භගවා පකතො අධිගතො සුපාකටො ච, තං අභිසම්‌බුද්‌ධභාවං සද්‌ධිං ආගමනීයපටිපදාය අත්‌ථභාවෙන දස්‌සෙන්‌තො ‘‘යො සො…පෙ.… අභිසම්‌බුද්‌ධො’’ති ආහ. සතිපි ඤාණදස්‌සන-සද්‌දානං ඉධ පඤ්‌ඤාවෙවචනභාවෙ තෙන තෙන විසෙසෙන තෙසං විසයවිසෙසෙ පවත්‌තිදස්‌සනත්‌ථං අසාධාරණඤාණවිසෙසවසෙන විජ්‌ජාත්‌තයවසෙන විජ්‌ජාඅභිඤ්‌ඤානාවරණඤාණවසෙන සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤාණමංසචක්‌ඛුවසෙන පටිවෙධදෙසනාඤාණවසෙන ච තදත්‌ථං යොජෙත්‌වා දස්‌සෙන්‌තො ‘‘තෙසං තෙස’’න්‌තිආදිමාහ. තත්‌ථ ආසයානුසයං ජානතා ආසයානුසයඤාණෙන සබ්‌බං ඤෙය්‍යධම්‌මං පස්‌සතා සබ්‌බඤ්‌ඤුතානාවරණඤාණෙහි. පුබ්‌බෙනිවාසාදීහීති පුබ්‌බෙනිවාසාසවක්‌ඛයඤාණෙහි. පටිවෙධපඤ්‌ඤායාති අරියමග්‌ගපඤ්‌ඤාය. දෙසනාපඤ්‌ඤාය පස්‌සතාති දෙසෙතබ්‌බධම්‌මානං දෙසෙතබ්‌බප්‌පකාරං බොධනෙය්‍යපුග්‌ගලානඤ්‌ච ආසයානුසයචරිතාධිමුත්‌තිආදිභෙදං ධම්‌මදෙසනාපඤ්‌ඤාය යාථාවතො පස්‌සතා. අරීනන්‌ති කිලෙසාරීනං, පඤ්‌චවිධමාරානං වා, සාසනස්‌ස වා පච්‌චත්‌ථිකානං අඤ්‌ඤතිත්‌ථියානං තෙසං පන හනනං පාටිහාරියෙහි අභිභවනං අප්‌පටිභානතාකරණං අජ්‌ඣුපෙක්‌ඛනමෙව වා, කෙසිවිනයසුත්‌තඤ්‌චෙත්‌ථ නිදස්‌සනං.
18. Pakatatthaniddeso ta-saddoti tassa ‘‘bhagavatā’’tiādīhi padehi samānādhikaraṇabhāvena vuttassa yena abhisambuddhabhāvena bhagavā pakato adhigato supākaṭo ca, taṃ abhisambuddhabhāvaṃ saddhiṃ āgamanīyapaṭipadāya atthabhāvena dassento ‘‘yo so…pe… abhisambuddho’’ti āha. Satipi ñāṇadassana-saddānaṃ idha paññāvevacanabhāve tena tena visesena tesaṃ visayavisese pavattidassanatthaṃ asādhāraṇañāṇavisesavasena vijjāttayavasena vijjāabhiññānāvaraṇañāṇavasena sabbaññutañāṇamaṃsacakkhuvasena paṭivedhadesanāñāṇavasena ca tadatthaṃ yojetvā dassento ‘‘tesaṃ tesa’’ntiādimāha. Tattha āsayānusayaṃ jānatā āsayānusayañāṇena sabbaṃ ñeyyadhammaṃ passatā sabbaññutānāvaraṇañāṇehi. Pubbenivāsādīhīti pubbenivāsāsavakkhayañāṇehi. Paṭivedhapaññāyāti ariyamaggapaññāya. Desanāpaññāya passatāti desetabbadhammānaṃ desetabbappakāraṃ bodhaneyyapuggalānañca āsayānusayacaritādhimuttiādibhedaṃ dhammadesanāpaññāya yāthāvato passatā. Arīnanti kilesārīnaṃ, pañcavidhamārānaṃ vā, sāsanassa vā paccatthikānaṃ aññatitthiyānaṃ tesaṃ pana hananaṃ pāṭihāriyehi abhibhavanaṃ appaṭibhānatākaraṇaṃ ajjhupekkhanameva vā, kesivinayasuttañcettha nidassanaṃ.
තථා ඨානාට්‌ඨානාදිවිභාගං ජානතා යථාකම්‌මූපගසත්‌තෙ පස්‌සතා, සවාසනානං ආසවානං ඛීණත්‌තා අරහතා, අභිඤ්‌ඤෙය්‍යාදිභෙදෙ ධම්‌මෙ අභිඤ්‌ඤෙය්‍යාදිතො අවිපරීතාවබොධතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධෙන. අථ වා තීසු කාලෙසු අප්‌පටිහතඤාණතාය ජානතා, කායකම්‌මාදිවසෙන තිණ්‌ණං කම්‌මානං ඤාණානුපරිවත්‌තිතො නිසම්‌මකාරිතාය පස්‌සතා, දවාදීනං අභාවසාධිකාය පහානසම්‌පදාය අරහතා, ඡන්‌දාදීනං අහානිහෙතුභූතාය අක්‌ඛයපටිභානසාධිකාය සබ්‌බඤ්‌ඤුතාය සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධෙනාති එවං දසබලඅට්‌ඨාරසආවෙණිකබුද්‌ධධම්‌මවසෙනපි යොජනා කාතබ්‌බා.
Tathā ṭhānāṭṭhānādivibhāgaṃ jānatā yathākammūpagasatte passatā, savāsanānaṃ āsavānaṃ khīṇattā arahatā, abhiññeyyādibhede dhamme abhiññeyyādito aviparītāvabodhato sammāsambuddhena. Atha vā tīsu kālesu appaṭihatañāṇatāya jānatā, kāyakammādivasena tiṇṇaṃ kammānaṃ ñāṇānuparivattito nisammakāritāya passatā, davādīnaṃ abhāvasādhikāya pahānasampadāya arahatā, chandādīnaṃ ahānihetubhūtāya akkhayapaṭibhānasādhikāya sabbaññutāya sammāsambuddhenāti evaṃ dasabalaaṭṭhārasaāveṇikabuddhadhammavasenapi yojanā kātabbā.
19. අභිසඞ්‌ඛතන්‌ති අත්‌තනො පච්‌චයෙහි අභිසම්‌මුඛභාවෙන සමෙච්‌ච සම්‌භූය්‍ය කතං, ස්‌වස්‌ස කතභාවො උප්‌පාදනෙන වෙදිතබ්‌බො, න උප්‌පන්‌නස්‌ස පටිසඞ්‌ඛරණෙනාති ආහ ‘‘උප්‌පාදිත’’න්‌ති. තෙ චස්‌ස පච්‌චයා චෙතනාපධානාති දස්‌සෙතුං පාළියං ‘‘අභිසඞ්‌ඛතං අභිසඤ්‌චෙතයිත’’න්‌ති වුත්‌තන්‌ති ‘‘චෙතයිතං පකප්‌පිත’’න්‌ති අත්‌ථමාහ. අභිසඞ්‌ඛතං අභිසඤ්‌චෙතයිතන්‌ති ච ඣානස්‌ස පාතුභාවදස්‌සනමුඛෙන විද්‌ධංසනභාවං උල්‌ලිඞ්‌ගෙති යඤ්‌හි අහුත්‌වා සම්‌භවති, තං හුත්‌වා පටිවෙති. තෙනාහ පාළියං ‘අභිසඞ්‌ඛත’න්‌තිආදි. සමථවිපස්‌සනාධම්‌මෙ ඨිතොති සමථධම්‌මෙ ඨිතත්‌තා සමාහිතො විපස්‌සනං පට්‌ඨපෙත්‌වා අනිච්‌චානුපස්‌සනාදීහි නිච්‌චසඤ්‌ඤාදයො පජහන්‌තො අනුක්‌කමෙන තං අනුලොමඤාණං පාපෙතා හුත්‌වා විපස්‌සනාධම්‌මෙ ඨිතො. සමථවිපස්‌සනාසඞ්‌ඛාතෙසු ධම්‌මෙසු රඤ්‌ජනට්‌ඨෙන රාගො, නන්‌දනට්‌ඨෙන නන්‌දීති. තත්‌ථ සුඛුමා අපෙක්‌ඛා වුත්‌තා, යා ‘‘නිකන්‌තී’’ති වුච්‌චති.
19.Abhisaṅkhatanti attano paccayehi abhisammukhabhāvena samecca sambhūyya kataṃ, svassa katabhāvo uppādanena veditabbo, na uppannassa paṭisaṅkharaṇenāti āha ‘‘uppādita’’nti. Te cassa paccayā cetanāpadhānāti dassetuṃ pāḷiyaṃ ‘‘abhisaṅkhataṃ abhisañcetayita’’nti vuttanti ‘‘cetayitaṃ pakappita’’nti atthamāha. Abhisaṅkhataṃ abhisañcetayitanti ca jhānassa pātubhāvadassanamukhena viddhaṃsanabhāvaṃ ulliṅgeti yañhi ahutvā sambhavati, taṃ hutvā paṭiveti. Tenāha pāḷiyaṃ ‘abhisaṅkhata’ntiādi. Samathavipassanādhamme ṭhitoti samathadhamme ṭhitattā samāhito vipassanaṃ paṭṭhapetvā aniccānupassanādīhi niccasaññādayo pajahanto anukkamena taṃ anulomañāṇaṃ pāpetā hutvā vipassanādhamme ṭhito. Samathavipassanāsaṅkhātesu dhammesu rañjanaṭṭhena rāgo, nandanaṭṭhena nandīti. Tattha sukhumā apekkhā vuttā, yā ‘‘nikantī’’ti vuccati.
එවං සන්‌තෙති එවං යථාරුතවසෙන ච ඉමස්‌ස සුත්‌තපදස්‌ස අත්‌ථෙ ගහෙතබ්‌බෙ සති. සමථවිපස්‌සනාසු ඡන්‌දරාගො කත්‌තබ්‌බොති අනාගාමිඵලං නිබ්‌බත්‌තෙත්‌වා තදත්‌ථාය සමථවිපස්‌සනාපි අනිබ්‌බත්‌තෙත්‌වා කෙවලං තත්‌ථ ඡන්‌දරාගො කත්‌තබ්‌බො භවිස්‌සති. කස්‌මා? තෙසු සමථවිපස්‌සනාසඞ්‌ඛාතෙසු ධම්‌මෙසු ඡන්‌දරාගමත්‌තෙන අනාගාමිනා ලද්‌ධබ්‌බස්‌ස අලද්‌ධානාගාමිඵලෙන ලද්‌ධබ්‌බත්‌තා තථා සති තෙන අනාගාමිඵලම්‌පි ලද්‌ධබ්‌බමෙව නාම හොති. තෙනාහ – ‘‘අනාගාමිඵලං පටිවිද්‌ධං භවිස්‌සතී’’ති. සභාවතො රසිතබ්‌බත්‌තා අවිපරීතො අත්‌ථො එව අත්‌ථරසො. අඤ්‌ඤාපි කාචි සුගතියොති විනිපාතිකෙ සන්‌ධායාහ. අඤ්‌ඤාපි කාචි දුග්‌ගතියොති අසුරකායමාහ.
Evaṃ santeti evaṃ yathārutavasena ca imassa suttapadassa atthe gahetabbe sati. Samathavipassanāsu chandarāgo kattabboti anāgāmiphalaṃ nibbattetvā tadatthāya samathavipassanāpi anibbattetvā kevalaṃ tattha chandarāgo kattabbo bhavissati. Kasmā? Tesu samathavipassanāsaṅkhātesu dhammesu chandarāgamattena anāgāminā laddhabbassa aladdhānāgāmiphalena laddhabbattā tathā sati tena anāgāmiphalampi laddhabbameva nāma hoti. Tenāha – ‘‘anāgāmiphalaṃ paṭividdhaṃ bhavissatī’’ti. Sabhāvato rasitabbattā aviparīto attho eva attharaso. Aññāpi kāci sugatiyoti vinipātike sandhāyāha. Aññāpi kāci duggatiyoti asurakāyamāha.
සමථධුරමෙව ධුරං සමථයානිකස්‌ස වසෙන දෙසනාය ආගතත්‌තා. මහාමාලුක්‍යොවාදෙ ‘‘විවිච්‌ච අකුසලෙහි ධම්‌මෙහි සවිතක්‌කං සවිචාර’’න්‌ති පාදකජ්‌ඣානං කත්‌වා ‘‘සො යදෙව තත්‌ථ හොති රූපගතං වෙදනාගත’’න්‌තිආදිනා විපස්‌සනං විත්‌ථාරෙත්‌වා ‘‘සො තත්‌ථ ඨිතො ආසවානං ඛයං පාපුණාතී’’ති (ම. නි. 2.133) ආගතත්‌තා ‘‘මහාමාලුක්‍යොවාදෙ විපස්‌සනාව ධුර’’න්‌ති ආහ. මහාසතිපට්‌ඨානසුත්‌තෙ (දී. නි. 2.373 ආදයො; ම. නි. 1.106 ආදයො) සබ්‌බත්‌ථකමෙව තික්‌ඛතරාය විපස්‌සනාය ආගතත්‌තා වුත්‌තං ‘‘විපස්‌සනුත්‌තරං කථිත’’න්‌ති. කායගතාසතිසුත්‌තෙ (ම. නි. 3.153-154) ආනාපානජ්‌ඣානාදිවසෙන සවිසෙසං සමථවිපස්‌සනාය ආගතත්‌තා වුත්‌තං ‘‘සමථුත්‌තරං කථිත’’න්‌ති.
Samathadhurameva dhuraṃ samathayānikassa vasena desanāya āgatattā. Mahāmālukyovāde ‘‘vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāra’’nti pādakajjhānaṃ katvā ‘‘so yadeva tattha hoti rūpagataṃ vedanāgata’’ntiādinā vipassanaṃ vitthāretvā ‘‘so tattha ṭhito āsavānaṃ khayaṃ pāpuṇātī’’ti (ma. ni. 2.133) āgatattā ‘‘mahāmālukyovāde vipassanāva dhura’’nti āha. Mahāsatipaṭṭhānasutte (dī. ni. 2.373 ādayo; ma. ni. 1.106 ādayo) sabbatthakameva tikkhatarāya vipassanāya āgatattā vuttaṃ ‘‘vipassanuttaraṃ kathita’’nti. Kāyagatāsatisutte (ma. ni. 3.153-154) ānāpānajjhānādivasena savisesaṃ samathavipassanāya āgatattā vuttaṃ ‘‘samathuttaraṃ kathita’’nti.
අප්‌පං යාචිතෙන බහුං දෙන්‌තෙන උළාරපුරිසෙන විය එකං ධම්‌මං පුච්‌ඡිතෙන ‘‘අයම්‌පි එකධම්‌මො’’ති කථිතත්‌තා එකාදසපි ධම්‌මා පුච්‌ඡාවසෙන එකධම්‌මො නාම ජාතො පච්‌චෙකං වාක්‍යපරිසමාපනඤායෙන. එකවීසති පබ්‌බානි තෙහි බොධියමානාය පටිපදාය එකරූපත්‌තා පටිපදාවසෙන එකධම්‌මො නාම ජාතොති. ඉධ ඉමස්‌මිං අට්‌ඨකනාගරසුත්‌තෙ. නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනධම්‌මානං සඞ්‌ඛාරාවසෙසසුඛුමභාවප්‌පත්‌තතාය තත්‌ථ සාවකානං දුක්‌කරන්‌ති න චතුත්‌ථාරුප්‌පවසෙනෙත්‌ථ දෙසනා ආගතාති චතුන්‌නං බ්‍රහ්‌මවිහාරානං, හෙට්‌ඨිමානං තිණ්‌ණං ආරුප්‌පානඤ්‌ච වසෙන එකාදස. පුච්‌ඡාවසෙනාති ‘‘අත්‌ථි නු ඛො, භන්‌තෙ ආනන්‌ද, තෙන…පෙ.… සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධෙන එකධම්‌මො අක්‌ඛාතො’’ති (ම. නි. 2.18) එවං පවත්‌තපුච්‌ඡාවසෙන. අමතුප්‌පත්‌තියත්‌ථෙනාති අමතභාවස්‌ස උප්‌පත්‌තිහෙතුතාය, සබ්‌බානිපි කම්‌මට්‌ඨානානි එකරසම්‌පි අමතාධිගමපටිපත්‌තියාති අත්‌ථො, එවමෙත්‌ථ අග්‌ගඵලභූමි අනාගාමිඵලභූමීති ද්‌වෙව භූමියො සරූපතො ආගතා, නානන්‌තරියතාය පන හෙට්‌ඨිමාපි ද්‌වෙ භූමියො අත්‌ථතො ආගතා එවාති දට්‌ඨබ්‌බා.
Appaṃ yācitena bahuṃ dentena uḷārapurisena viya ekaṃ dhammaṃ pucchitena ‘‘ayampi ekadhammo’’tikathitattā ekādasapi dhammā pucchāvasena ekadhammo nāma jāto paccekaṃ vākyaparisamāpanañāyena. Ekavīsati pabbāni tehi bodhiyamānāya paṭipadāya ekarūpattā paṭipadāvasena ekadhammo nāma jātoti. Idha imasmiṃ aṭṭhakanāgarasutte. Nevasaññānāsaññāyatanadhammānaṃ saṅkhārāvasesasukhumabhāvappattatāya tattha sāvakānaṃ dukkaranti na catutthāruppavasenettha desanā āgatāti catunnaṃ brahmavihārānaṃ, heṭṭhimānaṃ tiṇṇaṃ āruppānañca vasena ekādasa. Pucchāvasenāti ‘‘atthi nu kho, bhante ānanda, tena…pe… sammāsambuddhena ekadhammo akkhāto’’ti (ma. ni. 2.18) evaṃ pavattapucchāvasena. Amatuppattiyatthenāti amatabhāvassa uppattihetutāya, sabbānipi kammaṭṭhānāni ekarasampi amatādhigamapaṭipattiyāti attho, evamettha aggaphalabhūmi anāgāmiphalabhūmīti dveva bhūmiyo sarūpato āgatā, nānantariyatāya pana heṭṭhimāpi dve bhūmiyo atthato āgatā evāti daṭṭhabbā.
21. පඤ්‌ච සතානි අග්‌ඝො එතස්‌සාති පඤ්‌චසතං. සෙසං උත්‌තානමෙව.
21. Pañca satāni aggho etassāti pañcasataṃ. Sesaṃ uttānameva.
අට්‌ඨකනාගරසුත්‌තවණ්‌ණනාය ලීනත්‌ථප්‌පකාසනා සමත්‌තා.
Aṭṭhakanāgarasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya / 2. අට්‌ඨකනාගරසුත්‌තං • 2. Aṭṭhakanāgarasuttaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්‌තපිටක (අට්‌ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / 2. අට්‌ඨකනාගරසුත්‌තවණ්‌ණනා • 2. Aṭṭhakanāgarasuttavaṇṇanā
