| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / धम्मसङ्गणी-मूलटीका • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
अट्ठमहाविपाकचित्तवण्णना
Aṭṭhamahāvipākacittavaṇṇanā
४९८. अलोभो अब्याकतमूलन्तिआदीसु कुसलपक्खे ताव अलोभादोसानं निद्देसेसु ‘‘यो तस्मिं समये अलोभो अलुब्भना…पे॰… अलोभो कुसलमूल’’न्ति (ध॰ स॰ ३२), ‘‘यो तस्मिं समये अदोसो अदुस्सना…पे॰… अदोसो कुसलमूल’’न्ति (ध॰ स॰ ३३) च वुत्तत्ता इधापि तंनिद्देसेसु ‘‘अलोभो अब्याकतमूल’’न्ति ‘‘अदोसो अब्याकतमूल’’न्ति वचनं युज्जेय्य। पञ्ञिन्द्रियादिनिद्देसेसु पन ‘‘पञ्ञारतनं अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठी’’ति (ध॰ स॰ ३४, ३७) एवं तत्थपि वुत्तं, न वुत्तं ‘‘अमोहो कुसलमूल’’न्ति। तस्मा इधापि ‘‘अमोहो अब्याकतमूल’’न्ति पाठेन न भवितब्बं सिया। अलोभादोसानं विय अमोहस्सपि अब्याकतमूलदस्सनत्थं पनेतं वुत्तन्ति वेदितब्बं। अविञ्ञत्तिजनकतोति कायवचीकम्मद्वारनिवारणं करोति। अविपाकधम्मतोति मनोकम्मद्वारनिवारणञ्च। विपाकधम्मानञ्हि कम्मद्वारं वुत्तन्ति। तथा अप्पवत्तितोति दानादिपुञ्ञकिरियभावेन अप्पवत्तितो। एतेन पुञ्ञकिरियवत्थुभेदमेव निवारेति।
498. Alobhoabyākatamūlantiādīsu kusalapakkhe tāva alobhādosānaṃ niddesesu ‘‘yo tasmiṃ samaye alobho alubbhanā…pe… alobho kusalamūla’’nti (dha. sa. 32), ‘‘yo tasmiṃ samaye adoso adussanā…pe… adoso kusalamūla’’nti (dha. sa. 33) ca vuttattā idhāpi taṃniddesesu ‘‘alobho abyākatamūla’’nti ‘‘adoso abyākatamūla’’nti vacanaṃ yujjeyya. Paññindriyādiniddesesu pana ‘‘paññāratanaṃ amoho dhammavicayo sammādiṭṭhī’’ti (dha. sa. 34, 37) evaṃ tatthapi vuttaṃ, na vuttaṃ ‘‘amoho kusalamūla’’nti. Tasmā idhāpi ‘‘amoho abyākatamūla’’nti pāṭhena na bhavitabbaṃ siyā. Alobhādosānaṃ viya amohassapi abyākatamūladassanatthaṃ panetaṃ vuttanti veditabbaṃ. Aviññattijanakatoti kāyavacīkammadvāranivāraṇaṃ karoti. Avipākadhammatoti manokammadvāranivāraṇañca. Vipākadhammānañhi kammadvāraṃ vuttanti. Tathā appavattitoti dānādipuññakiriyabhāvena appavattito. Etena puññakiriyavatthubhedameva nivāreti.
बलवपच्चयेहीति पयोगेन विना निप्फन्नेहि आरम्मणादिपच्चयेहि। असङ्खारिकादीसु हि येन केनचि चित्तेन कम्मे आयूहिते असङ्खारेन अप्पयोगेन कम्मकम्मनिमित्तगतिनिमित्तपच्चुपट्ठाने पटिसन्धि उप्पज्जमाना असङ्खारिका होति, ससङ्खारेन सप्पयोगेन कम्मादिपच्चुपट्ठाने ससङ्खारिका। भवङ्गचुतियो पन पटिसन्धिसदिसाव। तदारम्मणञ्च कुसलाकुसलानि विय असङ्खारिकं ससङ्खारिकञ्च दट्ठब्बन्ति। एतेसु बलवं दुब्बलञ्च विचारेतुं ‘‘तत्थ सब्बेपि सब्बञ्ञुबोधिसत्ता’’तिआदिमाह। कालवसेन पन परिणमतीति अप्पायुकसंवत्तनिककम्मबहुले काले तंकम्मसहितसन्तानजनितसुक्कसोणितपच्चयानं तंमूलकानं चन्दसूरियविसमपरिवत्तादिजनितउताहारादिविसमपच्चयानञ्च वसेन परिणमति।
Balavapaccayehīti payogena vinā nipphannehi ārammaṇādipaccayehi. Asaṅkhārikādīsu hi yena kenaci cittena kamme āyūhite asaṅkhārena appayogena kammakammanimittagatinimittapaccupaṭṭhāne paṭisandhi uppajjamānā asaṅkhārikā hoti, sasaṅkhārena sappayogena kammādipaccupaṭṭhāne sasaṅkhārikā. Bhavaṅgacutiyo pana paṭisandhisadisāva. Tadārammaṇañca kusalākusalāni viya asaṅkhārikaṃ sasaṅkhārikañca daṭṭhabbanti. Etesu balavaṃ dubbalañca vicāretuṃ ‘‘tattha sabbepi sabbaññubodhisattā’’tiādimāha. Kālavasena pana pariṇamatīti appāyukasaṃvattanikakammabahule kāle taṃkammasahitasantānajanitasukkasoṇitapaccayānaṃ taṃmūlakānaṃ candasūriyavisamaparivattādijanitautāhārādivisamapaccayānañca vasena pariṇamati.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / धम्मसङ्गणीपाळि • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / अब्याकतविपाको • Abyākatavipāko
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / अभिधम्मपिटक (अट्ठकथा) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / धम्मसङ्गणि-अट्ठकथा • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / अट्ठमहाविपाकचित्तवण्णना • Aṭṭhamahāvipākacittavaṇṇanā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / धम्मसङ्गणी-अनुटीका • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / अट्ठमहाविपाकचित्तवण्णना • Aṭṭhamahāvipākacittavaṇṇanā
