| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / धम्मसङ्गणी-अनुटीका • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
अट्ठमहाविपाकचित्तवण्णना
Aṭṭhamahāvipākacittavaṇṇanā
४९८. विपाकधम्मानं कम्मद्वारं वुत्तं द्वारकथायं ‘‘तेभूमककुसलाकुसलो एकूनतिंसविधो मनो’’ति (ध॰ स॰ अट्ठ॰ मनोकम्मद्वारकथा)। पयोगेनाति अत्तना परेहि वा कतेन उस्साहनपयोगेन। कुसलाकुसलानि विय येसं तं तदारम्मणं अनुबन्धभूतं। पठमपञ्चमचित्तानं अञ्ञमञ्ञबलवदुब्बलभावविचारेन दुतियछट्ठादीनम्पि सो विचारितो होतीति ‘‘एतेसु बलवं दुब्बलञ्च विचारेतु’’न्ति वुत्तं। यथा सालिआदीनं थद्धमुदुभूमिवसेन तिणादीनं अनीहरणनीहरणवसेन उतुआदिअवसेसपच्चयानं विपत्तिसम्पत्तिवसेन च फलविसेसयोगो, एवं कम्मस्स सुगतिदुग्गतिवसेन अविसुद्धविसुद्धपयोगवसेन उपपत्तिया विपत्तिसम्पत्तिवसेन च विसिट्ठफलताय परिणमनं, एवमेव गिम्हवस्सकालादीसु बीजानं फलविसेसयोगो विय तंतंकालविसेसेन कम्मस्स फलविसेसयोगो होतीति आह ‘‘कालवसेन परिणमती’’ति। सुक्कसोणितपच्चयानन्ति कम्मविसेसपरिभावितसन्तानुप्पन्नताय सुक्कसोणितानं आयुविसेसहेतुभावमाह सुक्कसोणितवसेनपि वण्णादिविसेसदस्सनतो, येन ‘‘पितूनं आकारं पुत्तो अनुविदहती’’ति वुच्चति। तंमूलकानन्ति अप्पायुकसंवत्तनियकम्ममूलकानं। आहारादीति आदि-सद्देन विसमूपक्कमादयो परिग्गण्हाति।
498. Vipākadhammānaṃ kammadvāraṃ vuttaṃ dvārakathāyaṃ ‘‘tebhūmakakusalākusalo ekūnatiṃsavidho mano’’ti (dha. sa. aṭṭha. manokammadvārakathā). Payogenāti attanā parehi vā katena ussāhanapayogena. Kusalākusalāni viya yesaṃ taṃ tadārammaṇaṃ anubandhabhūtaṃ. Paṭhamapañcamacittānaṃ aññamaññabalavadubbalabhāvavicārena dutiyachaṭṭhādīnampi so vicārito hotīti ‘‘etesu balavaṃ dubbalañca vicāretu’’nti vuttaṃ. Yathā sāliādīnaṃ thaddhamudubhūmivasena tiṇādīnaṃ anīharaṇanīharaṇavasena utuādiavasesapaccayānaṃ vipattisampattivasena ca phalavisesayogo, evaṃ kammassa sugatiduggativasena avisuddhavisuddhapayogavasena upapattiyā vipattisampattivasena ca visiṭṭhaphalatāya pariṇamanaṃ, evameva gimhavassakālādīsu bījānaṃ phalavisesayogo viya taṃtaṃkālavisesena kammassa phalavisesayogo hotīti āha ‘‘kālavasena pariṇamatī’’ti. Sukkasoṇitapaccayānanti kammavisesaparibhāvitasantānuppannatāya sukkasoṇitānaṃ āyuvisesahetubhāvamāha sukkasoṇitavasenapi vaṇṇādivisesadassanato, yena ‘‘pitūnaṃ ākāraṃ putto anuvidahatī’’ti vuccati. Taṃmūlakānanti appāyukasaṃvattaniyakammamūlakānaṃ. Āhārādīti ādi-saddena visamūpakkamādayo pariggaṇhāti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / धम्मसङ्गणीपाळि • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / अब्याकतविपाको • Abyākatavipāko
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / अभिधम्मपिटक (अट्ठकथा) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / धम्मसङ्गणि-अट्ठकथा • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / अट्ठमहाविपाकचित्तवण्णना • Aṭṭhamahāvipākacittavaṇṇanā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / धम्मसङ्गणी-मूलटीका • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / अट्ठमहाविपाकचित्तवण्णना • Aṭṭhamahāvipākacittavaṇṇanā
