Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ధమ్మసఙ్గణీ-అనుటీకా • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
అట్ఠమహావిపాకచిత్తవణ్ణనా
Aṭṭhamahāvipākacittavaṇṇanā
౪౯౮. విపాకధమ్మానం కమ్మద్వారం వుత్తం ద్వారకథాయం ‘‘తేభూమకకుసలాకుసలో ఏకూనతింసవిధో మనో’’తి (ధ॰ స॰ అట్ఠ॰ మనోకమ్మద్వారకథా). పయోగేనాతి అత్తనా పరేహి వా కతేన ఉస్సాహనపయోగేన. కుసలాకుసలాని వియ యేసం తం తదారమ్మణం అనుబన్ధభూతం. పఠమపఞ్చమచిత్తానం అఞ్ఞమఞ్ఞబలవదుబ్బలభావవిచారేన దుతియఛట్ఠాదీనమ్పి సో విచారితో హోతీతి ‘‘ఏతేసు బలవం దుబ్బలఞ్చ విచారేతు’’న్తి వుత్తం. యథా సాలిఆదీనం థద్ధముదుభూమివసేన తిణాదీనం అనీహరణనీహరణవసేన ఉతుఆదిఅవసేసపచ్చయానం విపత్తిసమ్పత్తివసేన చ ఫలవిసేసయోగో, ఏవం కమ్మస్స సుగతిదుగ్గతివసేన అవిసుద్ధవిసుద్ధపయోగవసేన ఉపపత్తియా విపత్తిసమ్పత్తివసేన చ విసిట్ఠఫలతాయ పరిణమనం, ఏవమేవ గిమ్హవస్సకాలాదీసు బీజానం ఫలవిసేసయోగో వియ తంతంకాలవిసేసేన కమ్మస్స ఫలవిసేసయోగో హోతీతి ఆహ ‘‘కాలవసేన పరిణమతీ’’తి. సుక్కసోణితపచ్చయానన్తి కమ్మవిసేసపరిభావితసన్తానుప్పన్నతాయ సుక్కసోణితానం ఆయువిసేసహేతుభావమాహ సుక్కసోణితవసేనపి వణ్ణాదివిసేసదస్సనతో, యేన ‘‘పితూనం ఆకారం పుత్తో అనువిదహతీ’’తి వుచ్చతి. తంమూలకానన్తి అప్పాయుకసంవత్తనియకమ్మమూలకానం. ఆహారాదీతి ఆది-సద్దేన విసమూపక్కమాదయో పరిగ్గణ్హాతి.
498. Vipākadhammānaṃ kammadvāraṃ vuttaṃ dvārakathāyaṃ ‘‘tebhūmakakusalākusalo ekūnatiṃsavidho mano’’ti (dha. sa. aṭṭha. manokammadvārakathā). Payogenāti attanā parehi vā katena ussāhanapayogena. Kusalākusalāni viya yesaṃ taṃ tadārammaṇaṃ anubandhabhūtaṃ. Paṭhamapañcamacittānaṃ aññamaññabalavadubbalabhāvavicārena dutiyachaṭṭhādīnampi so vicārito hotīti ‘‘etesu balavaṃ dubbalañca vicāretu’’nti vuttaṃ. Yathā sāliādīnaṃ thaddhamudubhūmivasena tiṇādīnaṃ anīharaṇanīharaṇavasena utuādiavasesapaccayānaṃ vipattisampattivasena ca phalavisesayogo, evaṃ kammassa sugatiduggativasena avisuddhavisuddhapayogavasena upapattiyā vipattisampattivasena ca visiṭṭhaphalatāya pariṇamanaṃ, evameva gimhavassakālādīsu bījānaṃ phalavisesayogo viya taṃtaṃkālavisesena kammassa phalavisesayogo hotīti āha ‘‘kālavasena pariṇamatī’’ti. Sukkasoṇitapaccayānanti kammavisesaparibhāvitasantānuppannatāya sukkasoṇitānaṃ āyuvisesahetubhāvamāha sukkasoṇitavasenapi vaṇṇādivisesadassanato, yena ‘‘pitūnaṃ ākāraṃ putto anuvidahatī’’ti vuccati. Taṃmūlakānanti appāyukasaṃvattaniyakammamūlakānaṃ. Āhārādīti ādi-saddena visamūpakkamādayo pariggaṇhāti.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / ధమ్మసఙ్గణీపాళి • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / అబ్యాకతవిపాకో • Abyākatavipāko
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / అభిధమ్మపిటక (అట్ఠకథా) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ధమ్మసఙ్గణి-అట్ఠకథా • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / అట్ఠమహావిపాకచిత్తవణ్ణనా • Aṭṭhamahāvipākacittavaṇṇanā
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ధమ్మసఙ్గణీ-మూలటీకా • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / అట్ఠమహావిపాకచిత్తవణ్ణనా • Aṭṭhamahāvipākacittavaṇṇanā