| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණි-අට්‌ඨකථා • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
අට්‌ඨමහාවිපාකචිත්‌තවණ්‌ණනා
Aṭṭhamahāvipākacittavaṇṇanā
498. ඉදානි අට්‌ඨමහාවිපාකචිත්‌තානි දස්‌සෙතුං පුන කතමෙ ධම්‌මා අබ්‍යාකතාතිආදි ආරද්‌ධං. තත්‌ථ පාළියං නයමත්‌තං දස්‌සෙත්‌වා සබ්‌බවාරා සංඛිත්‌තා. තෙසං අත්‌ථො හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බො. යො පනෙත්‌ථ විසෙසො තං දස්‌සෙතුං අලොභො අබ්‍යාකතමූලන්‌තිආදි වුත්‌තං. යම්‌පි න වුත්‌තං තං එවං වෙදිතබ්‌බං – යො හි කාමාවචරකුසලෙසු කම්‌මද්‌වාරකම්‌මපථපුඤ්‌ඤකිරියවත්‌ථුභෙදො වුත්‌තො සො ඉධ නත්‌ථි. කස්‌මා? අවිඤ්‌ඤත්‌තිජනකතො අවිපාකධම්‌මතො තථා අප්‌පවත්‌තිතො ච. යාපි තා යෙවාපනකෙසු කරුණාමුදිතා වුත්‌තා, තා සත්‌තාරම්‌මණත්‌තා විපාකෙසු න සන්‌ති. එකන්‌තපරිත්‌තාරම්‌මණානි හි කාමාවචරවිපාකානි. න කෙවලඤ්‌ච කරුණාමුදිතා, විරතියොපෙත්‌ථ න සන්‌ති. ‘පඤ්‌ච සික්‌ඛාපදානි කුසලානෙවා’ති (විභ. 715) හි වුත්‌තං.
498. Idāni aṭṭhamahāvipākacittāni dassetuṃ puna katame dhammā abyākatātiādi āraddhaṃ. Tattha pāḷiyaṃ nayamattaṃ dassetvā sabbavārā saṃkhittā. Tesaṃ attho heṭṭhā vuttanayeneva veditabbo. Yo panettha viseso taṃ dassetuṃ alobho abyākatamūlantiādi vuttaṃ. Yampi na vuttaṃ taṃ evaṃ veditabbaṃ – yo hi kāmāvacarakusalesu kammadvārakammapathapuññakiriyavatthubhedo vutto so idha natthi. Kasmā? Aviññattijanakato avipākadhammato tathā appavattito ca. Yāpi tā yevāpanakesu karuṇāmuditā vuttā, tā sattārammaṇattā vipākesu na santi. Ekantaparittārammaṇāni hi kāmāvacaravipākāni. Na kevalañca karuṇāmuditā, viratiyopettha na santi. ‘Pañca sikkhāpadāni kusalānevā’ti (vibha. 715) hi vuttaṃ.
අසඞ්‌ඛාරසසඞ්‌ඛාරවිධානඤ්‌චෙත්‌ථ කුසලතො චෙව පච්‌චයභෙදතො ච වෙදිතබ්‌බං. අසඞ්‌ඛාරිකස්‌ස හි කුසලස්‌ස අසඞ්‌ඛාරිකමෙව විපාකං, සසඞ්‌ඛාරිකස්‌ස සසඞ්‌ඛාරිකං. බලවපච්‌චයෙහි ච උප්‌පන්‌නං අසඞ්‌ඛාරිකං, ඉතරෙහි ඉතරං. හීනාදිභෙදෙපි ඉමානි හීනමජ්‌ඣිමපණීතෙහි ඡන්‌දාදීහි අනිප්‌ඵාදිතත්‌තා හීනමජ්‌ඣිමපණීතානි නාම න හොන්‌ති. හීනස්‌ස පන කුසලස්‌ස විපාකං හීනං, මජ්‌ඣිමස්‌ස මජ්‌ඣිමං, පණීතස්‌ස පණීතං. අධිපතිනො පෙත්‌ථ න සන්‌ති. කස්‌මා? ඡන්‌දාදීනි ධුරං කත්‌වා අනුප්‌පාදෙතබ්‌බතො. සෙසං සබ්‌බං අට්‌ඨසු කුසලෙසු වුත්‌තසදිසමෙව.
Asaṅkhārasasaṅkhāravidhānañcettha kusalato ceva paccayabhedato ca veditabbaṃ. Asaṅkhārikassa hi kusalassa asaṅkhārikameva vipākaṃ, sasaṅkhārikassa sasaṅkhārikaṃ. Balavapaccayehi ca uppannaṃ asaṅkhārikaṃ, itarehi itaraṃ. Hīnādibhedepi imāni hīnamajjhimapaṇītehi chandādīhi anipphāditattā hīnamajjhimapaṇītāni nāma na honti. Hīnassa pana kusalassa vipākaṃ hīnaṃ, majjhimassa majjhimaṃ, paṇītassa paṇītaṃ. Adhipatino pettha na santi. Kasmā? Chandādīni dhuraṃ katvā anuppādetabbato. Sesaṃ sabbaṃ aṭṭhasu kusalesu vuttasadisameva.
ඉදානි ඉමෙසං අට්‌ඨන්‌නං මහාවිපාකචිත්‌තානං විපච්‌චනට්‌ඨානං වෙදිතබ්‌බං. එතානි හි චතූසු ඨානෙසු විපච්‌චන්‌ති – පටිසන්‌ධියං, භවඞ්‌ගෙ, චුතියං, තදාරම්‌මණෙති. කථං? මනුස්‌සෙසු තාව කාමාවචරදෙවෙසු ච පුඤ්‌ඤවන්‌තානං දුහෙතුකතිහෙතුකානං පටිසන්‌ධිග්‌ගහණකාලෙ පටිසන්‌ධි හුත්‌වා විපච්‌චන්‌ති. පටිසන්‌ධියා වීතිවත්‌තාය පවත්‌තෙ සට්‌ඨිපි අසීතිපි වස්‌සානි අසඞ්‌ඛ්‍යෙය්‍යම්‌පි ආයුකාලං භවඞ්‌ගං හුත්‌වා, බලවාරම්‌මණෙ ඡසු ද්‌වාරෙසු තදාරම්‌මණං හුත්‌වා, මරණකාලෙ චුති හුත්‌වාති. එවං චතූසු ඨානෙසු විපච්‌චන්‌ති.
Idāni imesaṃ aṭṭhannaṃ mahāvipākacittānaṃ vipaccanaṭṭhānaṃ veditabbaṃ. Etāni hi catūsu ṭhānesu vipaccanti – paṭisandhiyaṃ, bhavaṅge, cutiyaṃ, tadārammaṇeti. Kathaṃ? Manussesu tāva kāmāvacaradevesu ca puññavantānaṃ duhetukatihetukānaṃ paṭisandhiggahaṇakāle paṭisandhi hutvā vipaccanti. Paṭisandhiyā vītivattāya pavatte saṭṭhipi asītipi vassāni asaṅkhyeyyampi āyukālaṃ bhavaṅgaṃ hutvā, balavārammaṇe chasu dvāresu tadārammaṇaṃ hutvā, maraṇakāle cuti hutvāti. Evaṃ catūsu ṭhānesu vipaccanti.
තත්‌ථ සබ්‌බෙපි සබ්‌බඤ්‌ඤුබොධිසත්‌තා පච්‌ඡිමපටිසන්‌ධිග්‌ගහණෙ පඨමෙන සොමනස්‌සසහගතතිහෙතුකඅසඞ්‌ඛාරිකමහාවිපාකචිත්‌තෙන පටිසන්‌ධිං ගණ්‌හන්‌ති. තං පන මෙත්‌තාපුබ්‌බභාගචිත්‌තස්‌ස විපාකං හොති. තෙන දින්‌නාය පටිසන්‌ධියා අසඞ්‌ඛ්‍යෙය්‍යං ආයු. කාලවසෙන පන පරිණමති. මහාසීවත්‌ථෙරො පනාහ – ‘සොමනස්‌සසහගතතො උපෙක්‌ඛාසහගතං බලවතරං. තෙන පටිසන්‌ධිං ගණ්‌හන්‌ති. තෙන ගහිතපටිසන්‌ධිකා හි මහජ්‌ඣාසයා හොන්‌ති. දිබ්‌බෙසුපි ආරම්‌මණෙසු උප්‌පිලාවිනො න හොන්‌ති, තිපිටකචූළනාගත්‌ථෙරාදයො වියා’ති . අට්‌ඨකථායං පන – ‘අයං ථෙරස්‌ස මනොරථො,’‘නත්‌ථි එත’න්‌ති පටික්‌ඛිපිත්‌වා ‘සබ්‌බඤ්‌ඤුබොධිසත්‌තානං හිතූපචාරො බලවා හොති , තස්‌මා මෙත්‌තාපුබ්‌බභාගකාමාවචරකුසලවිපාකසොමනස්‌සසහගතතිහෙතුකඅසඞ්‌ඛාරිකචිත්‌තෙන පටිසන්‌ධිං ගණ්‌හන්‌තී’ති වුත්‌තං.
Tattha sabbepi sabbaññubodhisattā pacchimapaṭisandhiggahaṇe paṭhamena somanassasahagatatihetukaasaṅkhārikamahāvipākacittena paṭisandhiṃ gaṇhanti. Taṃ pana mettāpubbabhāgacittassa vipākaṃ hoti. Tena dinnāya paṭisandhiyā asaṅkhyeyyaṃ āyu. Kālavasena pana pariṇamati. Mahāsīvatthero panāha – ‘somanassasahagatato upekkhāsahagataṃ balavataraṃ. Tena paṭisandhiṃ gaṇhanti. Tena gahitapaṭisandhikā hi mahajjhāsayā honti. Dibbesupi ārammaṇesu uppilāvino na honti, tipiṭakacūḷanāgattherādayo viyā’ti . Aṭṭhakathāyaṃ pana – ‘ayaṃ therassa manoratho,’‘natthi eta’nti paṭikkhipitvā ‘sabbaññubodhisattānaṃ hitūpacāro balavā hoti , tasmā mettāpubbabhāgakāmāvacarakusalavipākasomanassasahagatatihetukaasaṅkhārikacittena paṭisandhiṃ gaṇhantī’ti vuttaṃ.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණීපාළි • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / අබ්‍යාකතවිපාකො • Abyākatavipāko
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-මූලටීකා • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / අට්‌ඨමහාවිපාකචිත්‌තවණ්‌ණනා • Aṭṭhamahāvipākacittavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-අනුටීකා • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / අට්‌ඨමහාවිපාකචිත්‌තවණ්‌ණනා • Aṭṭhamahāvipākacittavaṇṇanā
