| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-මූලටීකා • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
අට්‌ඨමහාවිපාකචිත්‌තවණ්‌ණනා
Aṭṭhamahāvipākacittavaṇṇanā
498. අලොභො අබ්‍යාකතමූලන්‌තිආදීසු කුසලපක්‌ඛෙ තාව අලොභාදොසානං නිද්‌දෙසෙසු ‘‘යො තස්‌මිං සමයෙ අලොභො අලුබ්‌භනා…පෙ.… අලොභො කුසලමූල’’න්‌ති (ධ. ස. 32), ‘‘යො තස්‌මිං සමයෙ අදොසො අදුස්‌සනා…පෙ.… අදොසො කුසලමූල’’න්‌ති (ධ. ස. 33) ච වුත්‌තත්‌තා ඉධාපි තංනිද්‌දෙසෙසු ‘‘අලොභො අබ්‍යාකතමූල’’න්‌ති ‘‘අදොසො අබ්‍යාකතමූල’’න්‌ති වචනං යුජ්‌ජෙය්‍ය. පඤ්‌ඤින්‌ද්‍රියාදිනිද්‌දෙසෙසු පන ‘‘පඤ්‌ඤාරතනං අමොහො ධම්‌මවිචයො සම්‌මාදිට්‌ඨී’’ති (ධ. ස. 34, 37) එවං තත්‌ථපි වුත්‌තං, න වුත්‌තං ‘‘අමොහො කුසලමූල’’න්‌ති. තස්‌මා ඉධාපි ‘‘අමොහො අබ්‍යාකතමූල’’න්‌ති පාඨෙන න භවිතබ්‌බං සියා. අලොභාදොසානං විය අමොහස්‌සපි අබ්‍යාකතමූලදස්‌සනත්‌ථං පනෙතං වුත්‌තන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. අවිඤ්‌ඤත්‌තිජනකතොති කායවචීකම්‌මද්‌වාරනිවාරණං කරොති. අවිපාකධම්‌මතොති මනොකම්‌මද්‌වාරනිවාරණඤ්‌ච. විපාකධම්‌මානඤ්‌හි කම්‌මද්‌වාරං වුත්‌තන්‌ති. තථා අප්‌පවත්‌තිතොති දානාදිපුඤ්‌ඤකිරියභාවෙන අප්‌පවත්‌තිතො. එතෙන පුඤ්‌ඤකිරියවත්‌ථුභෙදමෙව නිවාරෙති.
498. Alobhoabyākatamūlantiādīsu kusalapakkhe tāva alobhādosānaṃ niddesesu ‘‘yo tasmiṃ samaye alobho alubbhanā…pe… alobho kusalamūla’’nti (dha. sa. 32), ‘‘yo tasmiṃ samaye adoso adussanā…pe… adoso kusalamūla’’nti (dha. sa. 33) ca vuttattā idhāpi taṃniddesesu ‘‘alobho abyākatamūla’’nti ‘‘adoso abyākatamūla’’nti vacanaṃ yujjeyya. Paññindriyādiniddesesu pana ‘‘paññāratanaṃ amoho dhammavicayo sammādiṭṭhī’’ti (dha. sa. 34, 37) evaṃ tatthapi vuttaṃ, na vuttaṃ ‘‘amoho kusalamūla’’nti. Tasmā idhāpi ‘‘amoho abyākatamūla’’nti pāṭhena na bhavitabbaṃ siyā. Alobhādosānaṃ viya amohassapi abyākatamūladassanatthaṃ panetaṃ vuttanti veditabbaṃ. Aviññattijanakatoti kāyavacīkammadvāranivāraṇaṃ karoti. Avipākadhammatoti manokammadvāranivāraṇañca. Vipākadhammānañhi kammadvāraṃ vuttanti. Tathā appavattitoti dānādipuññakiriyabhāvena appavattito. Etena puññakiriyavatthubhedameva nivāreti.
බලවපච්‌චයෙහීති පයොගෙන විනා නිප්‌ඵන්‌නෙහි ආරම්‌මණාදිපච්‌චයෙහි. අසඞ්‌ඛාරිකාදීසු හි යෙන කෙනචි චිත්‌තෙන කම්‌මෙ ආයූහිතෙ අසඞ්‌ඛාරෙන අප්‌පයොගෙන කම්‌මකම්‌මනිමිත්‌තගතිනිමිත්‌තපච්‌චුපට්‌ඨානෙ පටිසන්‌ධි උප්‌පජ්‌ජමානා අසඞ්‌ඛාරිකා හොති, සසඞ්‌ඛාරෙන සප්‌පයොගෙන කම්‌මාදිපච්‌චුපට්‌ඨානෙ සසඞ්‌ඛාරිකා. භවඞ්‌ගචුතියො පන පටිසන්‌ධිසදිසාව. තදාරම්‌මණඤ්‌ච කුසලාකුසලානි විය අසඞ්‌ඛාරිකං සසඞ්‌ඛාරිකඤ්‌ච දට්‌ඨබ්‌බන්‌ති. එතෙසු බලවං දුබ්‌බලඤ්‌ච විචාරෙතුං ‘‘තත්‌ථ සබ්‌බෙපි සබ්‌බඤ්‌ඤුබොධිසත්‌තා’’තිආදිමාහ. කාලවසෙන පන පරිණමතීති අප්‌පායුකසංවත්‌තනිකකම්‌මබහුලෙ කාලෙ තංකම්‌මසහිතසන්‌තානජනිතසුක්‌කසොණිතපච්‌චයානං තංමූලකානං චන්‌දසූරියවිසමපරිවත්‌තාදිජනිතඋතාහාරාදිවිසමපච්‌චයානඤ්‌ච වසෙන පරිණමති.
Balavapaccayehīti payogena vinā nipphannehi ārammaṇādipaccayehi. Asaṅkhārikādīsu hi yena kenaci cittena kamme āyūhite asaṅkhārena appayogena kammakammanimittagatinimittapaccupaṭṭhāne paṭisandhi uppajjamānā asaṅkhārikā hoti, sasaṅkhārena sappayogena kammādipaccupaṭṭhāne sasaṅkhārikā. Bhavaṅgacutiyo pana paṭisandhisadisāva. Tadārammaṇañca kusalākusalāni viya asaṅkhārikaṃ sasaṅkhārikañca daṭṭhabbanti. Etesu balavaṃ dubbalañca vicāretuṃ ‘‘tattha sabbepi sabbaññubodhisattā’’tiādimāha. Kālavasena pana pariṇamatīti appāyukasaṃvattanikakammabahule kāle taṃkammasahitasantānajanitasukkasoṇitapaccayānaṃ taṃmūlakānaṃ candasūriyavisamaparivattādijanitautāhārādivisamapaccayānañca vasena pariṇamati.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණීපාළි • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / අබ්‍යාකතවිපාකො • Abyākatavipāko
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / අභිධම්‌මපිටක (අට්‌ඨකථා) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණි-අට්‌ඨකථා • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / අට්‌ඨමහාවිපාකචිත්‌තවණ්‌ණනා • Aṭṭhamahāvipākacittavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-අනුටීකා • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / අට්‌ඨමහාවිපාකචිත්‌තවණ්‌ණනා • Aṭṭhamahāvipākacittavaṇṇanā
