| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-අනුටීකා • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
අට්‌ඨමහාවිපාකචිත්‌තවණ්‌ණනා
Aṭṭhamahāvipākacittavaṇṇanā
498. විපාකධම්‌මානං කම්‌මද්‌වාරං වුත්‌තං ද්‌වාරකථායං ‘‘තෙභූමකකුසලාකුසලො එකූනතිංසවිධො මනො’’ති (ධ. ස. අට්‌ඨ. මනොකම්‌මද්‌වාරකථා). පයොගෙනාති අත්‌තනා පරෙහි වා කතෙන උස්‌සාහනපයොගෙන. කුසලාකුසලානි විය යෙසං තං තදාරම්‌මණං අනුබන්‌ධභූතං. පඨමපඤ්‌චමචිත්‌තානං අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤබලවදුබ්‌බලභාවවිචාරෙන දුතියඡට්‌ඨාදීනම්‌පි සො විචාරිතො හොතීති ‘‘එතෙසු බලවං දුබ්‌බලඤ්‌ච විචාරෙතු’’න්‌ති වුත්‌තං. යථා සාලිආදීනං ථද්‌ධමුදුභූමිවසෙන තිණාදීනං අනීහරණනීහරණවසෙන උතුආදිඅවසෙසපච්‌චයානං විපත්‌තිසම්‌පත්‌තිවසෙන ච ඵලවිසෙසයොගො, එවං කම්‌මස්‌ස සුගතිදුග්‌ගතිවසෙන අවිසුද්‌ධවිසුද්‌ධපයොගවසෙන උපපත්‌තියා විපත්‌තිසම්‌පත්‌තිවසෙන ච විසිට්‌ඨඵලතාය පරිණමනං, එවමෙව ගිම්‌හවස්‌සකාලාදීසු බීජානං ඵලවිසෙසයොගො විය තංතංකාලවිසෙසෙන කම්‌මස්‌ස ඵලවිසෙසයොගො හොතීති ආහ ‘‘කාලවසෙන පරිණමතී’’ති. සුක්‌කසොණිතපච්‌චයානන්‌ති කම්‌මවිසෙසපරිභාවිතසන්‌තානුප්‌පන්‌නතාය සුක්‌කසොණිතානං ආයුවිසෙසහෙතුභාවමාහ සුක්‌කසොණිතවසෙනපි වණ්‌ණාදිවිසෙසදස්‌සනතො, යෙන ‘‘පිතූනං ආකාරං පුත්‌තො අනුවිදහතී’’ති වුච්‌චති. තංමූලකානන්‌ති අප්‌පායුකසංවත්‌තනියකම්‌මමූලකානං. ආහාරාදීති ආදි-සද්‌දෙන විසමූපක්‌කමාදයො පරිග්‌ගණ්‌හාති.
498. Vipākadhammānaṃ kammadvāraṃ vuttaṃ dvārakathāyaṃ ‘‘tebhūmakakusalākusalo ekūnatiṃsavidho mano’’ti (dha. sa. aṭṭha. manokammadvārakathā). Payogenāti attanā parehi vā katena ussāhanapayogena. Kusalākusalāni viya yesaṃ taṃ tadārammaṇaṃ anubandhabhūtaṃ. Paṭhamapañcamacittānaṃ aññamaññabalavadubbalabhāvavicārena dutiyachaṭṭhādīnampi so vicārito hotīti ‘‘etesu balavaṃ dubbalañca vicāretu’’nti vuttaṃ. Yathā sāliādīnaṃ thaddhamudubhūmivasena tiṇādīnaṃ anīharaṇanīharaṇavasena utuādiavasesapaccayānaṃ vipattisampattivasena ca phalavisesayogo, evaṃ kammassa sugatiduggativasena avisuddhavisuddhapayogavasena upapattiyā vipattisampattivasena ca visiṭṭhaphalatāya pariṇamanaṃ, evameva gimhavassakālādīsu bījānaṃ phalavisesayogo viya taṃtaṃkālavisesena kammassa phalavisesayogo hotīti āha ‘‘kālavasena pariṇamatī’’ti. Sukkasoṇitapaccayānanti kammavisesaparibhāvitasantānuppannatāya sukkasoṇitānaṃ āyuvisesahetubhāvamāha sukkasoṇitavasenapi vaṇṇādivisesadassanato, yena ‘‘pitūnaṃ ākāraṃ putto anuvidahatī’’ti vuccati. Taṃmūlakānanti appāyukasaṃvattaniyakammamūlakānaṃ. Āhārādīti ādi-saddena visamūpakkamādayo pariggaṇhāti.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණීපාළි • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / අබ්‍යාකතවිපාකො • Abyākatavipāko
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / අභිධම්‌මපිටක (අට්‌ඨකථා) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණි-අට්‌ඨකථා • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / අට්‌ඨමහාවිපාකචිත්‌තවණ්‌ණනා • Aṭṭhamahāvipākacittavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-මූලටීකා • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / අට්‌ඨමහාවිපාකචිත්‌තවණ්‌ණනා • Aṭṭhamahāvipākacittavaṇṇanā
