| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi |
๒. อตฺถงฺคตสิกฺขาปทํ
2. Atthaṅgatasikkhāpadaṃ
๑๕๓. ทุติเย ปริยายสโทฺท วารโตฺถติ อาห ‘‘วาเรนา’’ติฯ วาโรติ จ อนุกฺกโมเยวาติ อาห ‘‘ปฎิปาฎิยาติ อโตฺถ’’ติฯ อธิกํ จิตฺตํ อิมสฺสาติ อธิเจโตติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘อธิจิตฺตวโต’’ติอาทิฯ อธิจิตฺตํ นาม อิธ อรหตฺตผลจิตฺตเมว, น วิปสฺสนาปาทกภูตํ อฎฺฐสมาปตฺติจิตฺตนฺติ อาห ‘‘อรหตฺตผลจิเตฺตนา’’ติฯ ‘‘อธิจิตฺตสิกฺขา’’ติอาทีสุ (ปารา. ๔๕; ที. นิ. ๓.๓๐๕; ม. นิ. ๑.๔๙๗; อ. นิ. ๖.๑๐๕; มหานิ. ๑๐) หิ วิปสฺสนาปาทกภูตํ อฎฺฐสมาปตฺติจิตฺตํ ‘‘อธิจิตฺต’’นฺติ วุจฺจติฯ น ปมชฺชโตติ น ปมชฺชนฺตสฺสฯ สาตจฺจกิริยายาติ สตตกรเณนฯ อุโภ โลเก มุนติ ชานาตีติ มุนีติ จ, โมนํ วุจฺจติ ญาณํ มุนนเฎฺฐน ชานนเตฺถน, ตมสฺสตฺถีติ มุนีติ จ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘มุนิโนตี’’ติอาทิฯ ตตฺถ ‘‘โย มุนติ…เป.… มุนเนน วา’’ติอิมินา ปฐมตฺถํ ทเสฺสติ, ‘‘โมนํ วุจฺจติ…เป.… วุจฺจตี’’ติอิมินา ทุติยตฺถํ ทเสฺสติฯ มุน คติยนฺติ ธาตุปาเฐสุ (สทฺทนีติธาตุมาลายํ ๑๕ ปการนฺตธาตุ) วุตฺตตฺตา ‘‘โย มุนตี’’ติ เอตฺถ ภูวาทิคณิโก มุนธาตุเยว, น กียาทิคณิโก มุธาตูติ ทฎฺฐพฺพํฯ อถ วา มุน ญาเณติ ธาตุปาเฐสุ (สทฺทนีติธาตุมาลายํ ๑๗ กิยาทิคณิก) วุตฺตตฺตา ‘‘มุนาตี’’ติ กียาทิคณิโกวฯ ธาตฺวนฺตนการโลโปติ ทฎฺฐพฺพํฯ ‘‘โมนํ วุจฺจติ ญาณ’’นฺติ เจตฺถ ญาณํ นาม อรหตฺตญาณเมวฯ โมนสฺส ปโถ โมนปโถติ วุเตฺต สตฺตติํส โพธิปกฺขิยธมฺมาว อธิเปฺปตาติ อาห ‘‘สตฺตติํสโพธิปกฺขิยธเมฺมสู’’ติฯ อถ วา อธิสีลสิกฺขาทโย อธิเปฺปตาติ อาห ‘‘ตีสุ วา สิกฺขาสู’’ติฯ ปุพฺพภาคปฎิปทนฺติ อรหตฺตญาณสฺส ปุพฺพภาเค ปวตฺตํ สีลสมถวิปสฺสนาสงฺขาตํ ปฎิปทํฯ ปุพฺพภาเคติ อรหตฺตญาณสฺส ปุพฺพภาเคฯ เอตฺถาติ ‘‘อธิเจตโส…เป.… สิกฺขโต’’ติ วจเนฯ ‘‘ตาทิโน’’ติปทํ ‘‘มุนิโน’’ติปเทน โยเชตพฺพนฺติ อาห ‘‘ตาทิสสฺส ขีณาสวมุนิโน’’ติฯ เอตฺถาติ ‘‘โสกา น ภวนฺติ ตาทิโน’’ติ วจเนฯ ราคาทโย อุปสเมตีติ อุปสโนฺตติ ทเสฺสตุํ วุตฺตํ ‘‘ราคาทีน’’นฺติฯ สติ อสฺสตฺถีติ สติมาติ กตฺวา มนฺตุสโทฺท นิจฺจโยคโตฺถติ อาห ‘‘สติยา อวิรหิตสฺสา’’ติฯ
153. Dutiye pariyāyasaddo vāratthoti āha ‘‘vārenā’’ti. Vāroti ca anukkamoyevāti āha ‘‘paṭipāṭiyāti attho’’ti. Adhikaṃ cittaṃ imassāti adhicetoti dassento āha ‘‘adhicittavato’’tiādi. Adhicittaṃ nāma idha arahattaphalacittameva, na vipassanāpādakabhūtaṃ aṭṭhasamāpatticittanti āha ‘‘arahattaphalacittenā’’ti. ‘‘Adhicittasikkhā’’tiādīsu (pārā. 45; dī. ni. 3.305; ma. ni. 1.497; a. ni. 6.105; mahāni. 10) hi vipassanāpādakabhūtaṃ aṭṭhasamāpatticittaṃ ‘‘adhicitta’’nti vuccati. Na pamajjatoti na pamajjantassa. Sātaccakiriyāyāti satatakaraṇena. Ubho loke munati jānātīti munīti ca, monaṃ vuccati ñāṇaṃ munanaṭṭhena jānanatthena, tamassatthīti munīti ca dassento āha ‘‘muninotī’’tiādi. Tattha ‘‘yo munati…pe… munanena vā’’tiiminā paṭhamatthaṃ dasseti, ‘‘monaṃ vuccati…pe… vuccatī’’tiiminā dutiyatthaṃ dasseti. Muna gatiyanti dhātupāṭhesu (saddanītidhātumālāyaṃ 15 pakārantadhātu) vuttattā ‘‘yo munatī’’ti ettha bhūvādigaṇiko munadhātuyeva, na kīyādigaṇiko mudhātūti daṭṭhabbaṃ. Atha vā muna ñāṇeti dhātupāṭhesu (saddanītidhātumālāyaṃ 17 kiyādigaṇika) vuttattā ‘‘munātī’’ti kīyādigaṇikova. Dhātvantanakāralopoti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Monaṃ vuccati ñāṇa’’nti cettha ñāṇaṃ nāma arahattañāṇameva. Monassa patho monapathoti vutte sattatiṃsa bodhipakkhiyadhammāva adhippetāti āha ‘‘sattatiṃsabodhipakkhiyadhammesū’’ti. Atha vā adhisīlasikkhādayo adhippetāti āha ‘‘tīsu vā sikkhāsū’’ti. Pubbabhāgapaṭipadanti arahattañāṇassa pubbabhāge pavattaṃ sīlasamathavipassanāsaṅkhātaṃ paṭipadaṃ. Pubbabhāgeti arahattañāṇassa pubbabhāge. Etthāti ‘‘adhicetaso…pe… sikkhato’’ti vacane. ‘‘Tādino’’tipadaṃ ‘‘munino’’tipadena yojetabbanti āha ‘‘tādisassa khīṇāsavamunino’’ti. Etthāti ‘‘sokā na bhavanti tādino’’ti vacane. Rāgādayo upasametīti upasantoti dassetuṃ vuttaṃ ‘‘rāgādīna’’nti. Sati assatthīti satimāti katvā mantusaddo niccayogatthoti āha ‘‘satiyā avirahitassā’’ti.
น กสียติ น วิเลขียตีติ อกาโส, โสเยว อากาโสฯ อนฺตเรน ฉิเทฺทน อิกฺขิตโพฺพติ อนฺตลิโกฺขฯ อากาโส หิ จตุพฺพิโธ อชฎากาโส, กสิณุคฺฆาฎิมากาโส, ปริจฺฉินฺนากาโส, รูปปริเจฺฉทากาโสติฯ ตตฺถ อชฎากาโสว อิธาธิเปฺปโต ‘‘อนฺตลิเกฺข’’ติ วิเสสิตตฺตาฯ เตนาห ‘‘น กสิณุคฺฆาฎิเม, น ปน รูปปริเจฺฉเท’’ติฯ ปริจฺฉินฺนากาโสปิ รูปปริเจฺฉทากาเสน สงฺคหิโตฯ ‘‘ม’’นฺติ ปทํ ‘‘อวมญฺญนฺตี’’ติ ปเท กมฺมํฯ เอตฺตกเมวาติ เอตปฺปมาณํ ‘‘อธิเจตโส’’ติอาทิสงฺขาตํ วจนเมว, น อญฺญํ พุทฺธวจนนฺติ อโตฺถฯ อยนฺติ จูฬปนฺถโก เถโรฯ หนฺทาติ วสฺสคฺคเตฺถ นิปาโตฯ มม อานุภาวํ ทเสฺสมิ, ตุเมฺห ปสฺสถ คณฺหถาติ อธิปฺปาโยฯ วุฎฺฐายาติ ตโต จตุตฺถชฺฌานโต วุฎฺฐหิตฺวาฯ อนฺตราปิ ธายตีติ เอตฺถ ปิสทฺทสฺส อฎฺฐานตฺถํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘อนฺตรธายติปี’’ติฯ เอเสว นโย ‘‘เสยฺยมฺปิ กเปฺปตี’’ติ เอตฺถปิฯ เถโรติ จูฬปนฺถโก เถโรฯ อิทํ ปทํ อนฺตรนฺตรา ยุตฺตฎฺฐาเนสุ สมฺพนฺธิตฺวา ‘‘ตเญฺจว ภณตี’’ติอิมินา สมฺพนฺธิตพฺพํฯ ภาตุเถรสฺสาติ เชฎฺฐกภาตุภูตสฺส มหาปนฺถกเถรสฺสฯ
Na kasīyati na vilekhīyatīti akāso, soyeva ākāso. Antarena chiddena ikkhitabboti antalikkho. Ākāso hi catubbidho ajaṭākāso, kasiṇugghāṭimākāso, paricchinnākāso, rūpaparicchedākāsoti. Tattha ajaṭākāsova idhādhippeto ‘‘antalikkhe’’ti visesitattā. Tenāha ‘‘na kasiṇugghāṭime, na pana rūpaparicchede’’ti. Paricchinnākāsopi rūpaparicchedākāsena saṅgahito. ‘‘Ma’’nti padaṃ ‘‘avamaññantī’’ti pade kammaṃ. Ettakamevāti etappamāṇaṃ ‘‘adhicetaso’’tiādisaṅkhātaṃ vacanameva, na aññaṃ buddhavacananti attho. Ayanti cūḷapanthako thero. Handāti vassaggatthe nipāto. Mama ānubhāvaṃ dassemi, tumhe passatha gaṇhathāti adhippāyo. Vuṭṭhāyāti tato catutthajjhānato vuṭṭhahitvā. Antarāpi dhāyatīti ettha pisaddassa aṭṭhānatthaṃ dassento āha ‘‘antaradhāyatipī’’ti. Eseva nayo ‘‘seyyampi kappetī’’ti etthapi. Theroti cūḷapanthako thero. Idaṃ padaṃ antarantarā yuttaṭṭhānesu sambandhitvā ‘‘tañceva bhaṇatī’’tiiminā sambandhitabbaṃ. Bhātutherassāti jeṭṭhakabhātubhūtassa mahāpanthakatherassa.
ปทฺมนฺติ คาถายํ ตโย ปาทา อินฺทวชิรา, จตุตฺถปาโท อุเปนฺทวชิโรฯ ตสฺมา ปทฺมนฺติ เอตฺถ มกาเร ปเร ทุการุการสฺส โลปํ กตฺวา ปรกฺขรํ เนตฺวา ‘‘ปทฺม’’นฺติ ทฺวิภาเวน ลิขิตพฺพํฯ อวีตคนฺธนฺติ เอตฺถ วีติ ทีฆุจฺจารณเมว ยุตฺตํฯ ปเงฺก ทวติ คจฺฉตีติ ปทุมํฯ โกกํ ทุคฺคนฺธสฺส อาทานํ นุทติ อปเนตีติ โกกนุทํฯ สุนฺทโร คโนฺธ อิมสฺสาติ สุคนฺธํฯ อยํ ปเนตฺถ โยชนา – ยถา โกกนุทสงฺขาตํ สุคนฺธํ ปาโต ปเคว พาลาตเปน ผุลฺลํ วิกสิตํ อวีตคนฺธํ หุตฺวา วิโรจมานํ ปทุมํ สิยา, ตถา องฺคีรสํ องฺคิโต สรีรโต นิจฺฉรณปภสฺสรรสํ หุตฺวา วิโรจมานภูตํ อนฺตลิเกฺข ตปนฺตํ อาทิจฺจํ อิว เตธาตุเก ตปนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ ปสฺสาติฯ
Padmanti gāthāyaṃ tayo pādā indavajirā, catutthapādo upendavajiro. Tasmā padmanti ettha makāre pare dukārukārassa lopaṃ katvā parakkharaṃ netvā ‘‘padma’’nti dvibhāvena likhitabbaṃ. Avītagandhanti ettha vīti dīghuccāraṇameva yuttaṃ. Paṅke davati gacchatīti padumaṃ. Kokaṃ duggandhassa ādānaṃ nudati apanetīti kokanudaṃ. Sundaro gandho imassāti sugandhaṃ. Ayaṃ panettha yojanā – yathā kokanudasaṅkhātaṃ sugandhaṃ pāto pageva bālātapena phullaṃ vikasitaṃ avītagandhaṃ hutvā virocamānaṃ padumaṃ siyā, tathā aṅgīrasaṃ aṅgito sarīrato niccharaṇapabhassararasaṃ hutvā virocamānabhūtaṃ antalikkhe tapantaṃ ādiccaṃ iva tedhātuke tapantaṃ sammāsambuddhaṃ passāti.
ปคุณนฺติ วาจุคฺคตํฯ ตโตติ อสกฺกุเณยฺยโตฯ นนฺติ จูฬปนฺถกํฯ เถโรติ มหาปนฺถโก เถโร นิกฺกฑฺฒาเปสีติ สมฺพโนฺธฯ โสติ จูฬปนฺถโกฯ อถาติ ตสฺมิํ กาเลฯ ภควา อาหาติ โยชนาฯ พุทฺธจกฺขุนาติ อาสยานุสยอินฺทฺริยปโรปริยตฺตญาณสงฺขาเตน สพฺพญฺญุพุทฺธานํ จกฺขุนาฯ ตนฺติ จูฬปนฺถกํฯ ตสฺสาติ จูฬปนฺถกสฺสฯ อถาติ ตสฺมิํ อาโรจนกาเลฯ อสฺสาติ จูฬปนฺถกสฺส, ทตฺวาติ สมฺพโนฺธฯ รชํ มลํ หรติ อปเนตีติ รโชหรณํ, ปิโลติกขณฺฑํฯ โสติ จูฬปนฺถโกฯ ตสฺสาติ ปิโลติกขณฺฑสฺส, ‘‘อนฺต’’นฺติปเท อวยวิสมฺพโนฺธฯ ปริสุทฺธมฺปีติ ปิสโทฺท อปริสุเทฺธ ปิโลติกขเณฺฑ กา นาม กถาติ ทเสฺสติฯ สํเวคนฺติ สนฺตาสํ ภยนฺติ อโตฺถฯ อถาติ ตสฺมิํ อารมฺภกาเลฯ อสฺสาติ จูฬปนฺถกสฺสฯ ‘‘ต’’นฺติปทํ ‘‘มมายนภาว’’นฺติปเทน สมฺพนฺธํ กตฺวา โยชนา กาตพฺพาติฯ ทุติยํฯ
Paguṇanti vācuggataṃ. Tatoti asakkuṇeyyato. Nanti cūḷapanthakaṃ. Theroti mahāpanthako thero nikkaḍḍhāpesīti sambandho. Soti cūḷapanthako. Athāti tasmiṃ kāle. Bhagavā āhāti yojanā. Buddhacakkhunāti āsayānusayaindriyaparopariyattañāṇasaṅkhātena sabbaññubuddhānaṃ cakkhunā. Tanti cūḷapanthakaṃ. Tassāti cūḷapanthakassa. Athāti tasmiṃ ārocanakāle. Assāti cūḷapanthakassa, datvāti sambandho. Rajaṃ malaṃ harati apanetīti rajoharaṇaṃ, pilotikakhaṇḍaṃ. Soti cūḷapanthako. Tassāti pilotikakhaṇḍassa, ‘‘anta’’ntipade avayavisambandho. Parisuddhampīti pisaddo aparisuddhe pilotikakhaṇḍe kā nāma kathāti dasseti. Saṃveganti santāsaṃ bhayanti attho. Athāti tasmiṃ ārambhakāle. Assāti cūḷapanthakassa. ‘‘Ta’’ntipadaṃ ‘‘mamāyanabhāva’’ntipadena sambandhaṃ katvā yojanā kātabbāti. Dutiyaṃ.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวิภงฺค • Mahāvibhaṅga / ๓. โอวาทวโคฺค • 3. Ovādavaggo
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวิภงฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ๒. อตฺถงฺคตสิกฺขาปทวณฺณนา • 2. Atthaṅgatasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ๒. อตฺถงฺคตสิกฺขาปทวณฺณนา • 2. Atthaṅgatasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / ๒. อตฺถงฺคตสิกฺขาปทวณฺณนา • 2. Atthaṅgatasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ๒. อตฺถงฺคตสิกฺขาปทวณฺณนา • 2. Atthaṅgatasikkhāpadavaṇṇanā
