| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
२. अत्थङ्गतसिक्खापदवण्णना
2. Atthaṅgatasikkhāpadavaṇṇanā
१५३. दुतियसिक्खापदे – परियायेनाति वारेन, पटिपाटियाति अत्थो। अधिचेतसोति अधिचित्तवतो , सब्बचित्तानं अधिकेन अरहत्तफलचित्तेन समन्नागतस्साति अत्थो। अप्पमज्जतोति नप्पमज्जतो, अप्पमादेन कुसलानं धम्मानं सातच्चकिरियाय समन्नागतस्साति वुत्तं होति। मुनिनोति ‘‘यो मुनाति उभो लोके, मुनि तेन पवुच्चती’’ति (ध॰ प॰ २६९) एवं उभयलोकमुननेन वा, मोनं वुच्चति ञाणं, तेन ञाणेन समन्नागतत्ता वा खीणासवो मुनि नाम वुच्चति, तस्स मुनिनो। मोनपथेसु सिक्खतोति अरहत्तञाणसङ्खातस्स मोनस्स पथेसु सत्ततिंसबोधिपक्खियधम्मेसु तीसु वा सिक्खासु सिक्खतो। इदञ्च पुब्बभागपटिपदं गहेत्वा वुत्तं, तस्मा एवं पुब्बभागे सिक्खतो इमाय सिक्खाय मुनिभावं पत्तस्स मुनिनोति एवमेत्थ अत्थो दट्ठब्बो। सोका न भवन्ति तादिनोति तादिसस्स खीणासवमुनिनो अब्भन्तरे इट्ठवियोगादिवत्थुका सोका न सन्ति। अथ वा तादिनोति तादिलक्खणसमन्नागतस्स एवरूपस्स मुनिनो सोका न भवन्तीति अयमेत्थ अत्थो। उपसन्तस्साति रागादीनं उपसमेन उपसन्तस्स। सदा सतीमतोति सतिवेपुल्लप्पत्तत्ता निच्चकालं सतिया अविरहितस्स । आकासे अन्तलिक्खेति अन्तलिक्खसङ्खाते आकासे, न कसिणुग्घाटिमे, न पन रूपपरिच्छेदे। चङ्कमतिपि तिट्ठतिपीति तासं भिक्खुनीनं कथं सुत्वा ‘‘इमा भिक्खुनियो मं ‘एत्तकमेव अयं जानाती’ति अवमञ्ञन्ति, हन्द दानि एतासं अत्तनो आनुभावं दस्सेमी’’ति धम्मबहुमानं उप्पादेत्वा अभिञ्ञापादकं चतुत्थज्झानं समापज्जित्वा वुट्ठाय एवरूपं इद्धिपाटिहारियं दस्सेसि – ‘‘आकासे अन्तलिक्खे चङ्कमतिपि…पे॰… अन्तरधायतिपी’’ति। तत्थ अन्तरधायतिपीति अन्तरधायतिपि अदस्सनम्पि गच्छतीति अत्थो। तञ्चेव उदानं भणति अञ्ञञ्च बहुं बुद्धवचनन्ति थेरो किर अत्तनो भातुथेरस्स सन्तिके –
153. Dutiyasikkhāpade – pariyāyenāti vārena, paṭipāṭiyāti attho. Adhicetasoti adhicittavato , sabbacittānaṃ adhikena arahattaphalacittena samannāgatassāti attho. Appamajjatoti nappamajjato, appamādena kusalānaṃ dhammānaṃ sātaccakiriyāya samannāgatassāti vuttaṃ hoti. Muninoti ‘‘yo munāti ubho loke, muni tena pavuccatī’’ti (dha. pa. 269) evaṃ ubhayalokamunanena vā, monaṃ vuccati ñāṇaṃ, tena ñāṇena samannāgatattā vā khīṇāsavo muni nāma vuccati, tassa munino. Monapathesu sikkhatoti arahattañāṇasaṅkhātassa monassa pathesu sattatiṃsabodhipakkhiyadhammesu tīsu vā sikkhāsu sikkhato. Idañca pubbabhāgapaṭipadaṃ gahetvā vuttaṃ, tasmā evaṃ pubbabhāge sikkhato imāya sikkhāya munibhāvaṃ pattassa muninoti evamettha attho daṭṭhabbo. Sokā na bhavanti tādinoti tādisassa khīṇāsavamunino abbhantare iṭṭhaviyogādivatthukā sokā na santi. Atha vā tādinoti tādilakkhaṇasamannāgatassa evarūpassa munino sokā na bhavantīti ayamettha attho. Upasantassāti rāgādīnaṃ upasamena upasantassa. Sadā satīmatoti sativepullappattattā niccakālaṃ satiyā avirahitassa . Ākāse antalikkheti antalikkhasaṅkhāte ākāse, na kasiṇugghāṭime, na pana rūpaparicchede. Caṅkamatipi tiṭṭhatipīti tāsaṃ bhikkhunīnaṃ kathaṃ sutvā ‘‘imā bhikkhuniyo maṃ ‘ettakameva ayaṃ jānātī’ti avamaññanti, handa dāni etāsaṃ attano ānubhāvaṃ dassemī’’ti dhammabahumānaṃ uppādetvā abhiññāpādakaṃ catutthajjhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya evarūpaṃ iddhipāṭihāriyaṃ dassesi – ‘‘ākāse antalikkhe caṅkamatipi…pe… antaradhāyatipī’’ti. Tattha antaradhāyatipīti antaradhāyatipi adassanampi gacchatīti attho. Tañceva udānaṃ bhaṇati aññañca bahuṃ buddhavacananti thero kira attano bhātutherassa santike –
‘‘पदुमं यथा कोकनुदं सुगन्धं,
‘‘Padumaṃ yathā kokanudaṃ sugandhaṃ,
पातो सिया फुल्लमवीतगन्धं।
Pāto siyā phullamavītagandhaṃ;
अङ्गीरसं पस्स विरोचमानं,
Aṅgīrasaṃ passa virocamānaṃ,
तपन्तमादिच्चमिवन्तलिक्खे’’ति॥ (सं॰ नि॰ १.१२३)।
Tapantamādiccamivantalikkhe’’ti. (saṃ. ni. 1.123);
इमं गाथं उद्दिसापेत्वा चत्तारो मासे सज्झायि। न च पगुणं कत्तुमसक्खि। ततो नं थेरो ‘‘अभब्बो त्वं इमस्मिं सासने’’ति विहारा निक्कड्ढापेसि, सो रोदमानो द्वारकोट्ठके अट्ठासि। अथ भगवा बुद्धचक्खुना वेनेय्यसत्ते ओलोकेन्तो तं दिस्वा विहारचारिकं चरमानो विय तस्स सन्तिकं गन्त्वा ‘‘चूळपन्थक, कस्मा रोदसी’’ति आह। सो तमत्थं आरोचेसि। अथस्स भगवा सुद्धं पिलोतिकखण्डं दत्वा ‘‘इदं ‘रजोहरणं रजोहरण’न्ति परिमज्जाही’’ति आह। सो ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा अत्तनो निवासट्ठाने निसीदित्वा तस्स एकमन्तं परिमज्जि, परिमज्जितट्ठानं काळकमहोसि। सो ‘‘एवं परिसुद्धम्पि नाम वत्थं इमं अत्तभावं निस्साय काळकं जात’’न्ति संवेगं पटिलभित्वा विपस्सनं आरभि। अथस्स भगवा आरद्धवीरियभावं ञत्वा ‘‘अधिचेतसो’’ति इमं ओभासगाथं अभासि। थेरो गाथापरियोसाने अरहत्तं पापुणि। तस्मा थेरो पकतियाव इमं गाथं ममायति, सो तं इमिस्सा गाथाय ममायनभावं जानापेतुं तंयेव भणति। अञ्ञञ्च अन्तरन्तरा आहरित्वा बहुं बुद्धवचनं। तेन वुत्तं – ‘‘तञ्चेव उदानं भणति, अञ्ञञ्च बहुं बुद्धवचन’’न्ति।
Imaṃ gāthaṃ uddisāpetvā cattāro māse sajjhāyi. Na ca paguṇaṃ kattumasakkhi. Tato naṃ thero ‘‘abhabbo tvaṃ imasmiṃ sāsane’’ti vihārā nikkaḍḍhāpesi, so rodamāno dvārakoṭṭhake aṭṭhāsi. Atha bhagavā buddhacakkhunā veneyyasatte olokento taṃ disvā vihāracārikaṃ caramāno viya tassa santikaṃ gantvā ‘‘cūḷapanthaka, kasmā rodasī’’ti āha. So tamatthaṃ ārocesi. Athassa bhagavā suddhaṃ pilotikakhaṇḍaṃ datvā ‘‘idaṃ ‘rajoharaṇaṃ rajoharaṇa’nti parimajjāhī’’ti āha. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā attano nivāsaṭṭhāne nisīditvā tassa ekamantaṃ parimajji, parimajjitaṭṭhānaṃ kāḷakamahosi. So ‘‘evaṃ parisuddhampi nāma vatthaṃ imaṃ attabhāvaṃ nissāya kāḷakaṃ jāta’’nti saṃvegaṃ paṭilabhitvā vipassanaṃ ārabhi. Athassa bhagavā āraddhavīriyabhāvaṃ ñatvā ‘‘adhicetaso’’ti imaṃ obhāsagāthaṃ abhāsi. Thero gāthāpariyosāne arahattaṃ pāpuṇi. Tasmā thero pakatiyāva imaṃ gāthaṃ mamāyati, so taṃ imissā gāthāya mamāyanabhāvaṃ jānāpetuṃ taṃyeva bhaṇati. Aññañca antarantarā āharitvā bahuṃ buddhavacanaṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘tañceva udānaṃ bhaṇati, aññañca bahuṃ buddhavacana’’nti.
१५६. एकतो उपसम्पन्नायाति भिक्खुनिसङ्घे उपसम्पन्नाय, भिक्खुसङ्घे पन उपसम्पन्नं ओवदन्तस्स पाचित्तियं। सेसमेत्थ उत्तानमेव। इदम्पि च पदसोधम्मसमुट्ठानमेव।
156.Ekato upasampannāyāti bhikkhunisaṅghe upasampannāya, bhikkhusaṅghe pana upasampannaṃ ovadantassa pācittiyaṃ. Sesamettha uttānameva. Idampi ca padasodhammasamuṭṭhānameva.
अत्थङ्गतसिक्खापदं दुतियं।
Atthaṅgatasikkhāpadaṃ dutiyaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ३. ओवादवग्गो • 3. Ovādavaggo
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / २. अत्थङ्गतसिक्खापदवण्णना • 2. Atthaṅgatasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / २. अत्थङ्गतसिक्खापदवण्णना • 2. Atthaṅgatasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / २. अत्थङ्गतसिक्खापदवण्णना • 2. Atthaṅgatasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / २. अत्थङ्गतसिक्खापदं • 2. Atthaṅgatasikkhāpadaṃ
