Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සාරත්ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
2. අත්ථඞ්ගතසික්ඛාපදවණ්ණනා
2. Atthaṅgatasikkhāpadavaṇṇanā
153. දුතියෙ කුසලානං ධම්මානං සාතච්චකිරියායාති පුබ්බභාගප්පටිපත්තිවසෙන වුත්තං. මුනාතීති ජානාති. තෙන ඤාණෙනාති තෙන අරහත්තඵලපඤ්ඤාසඞ්ඛාතෙන ඤාණෙන. පථෙසූති උපායමග්ගෙසු. අරහතො පරිනිට්ඨිතසික්ඛත්තා ආහ ‘‘ඉදඤ්ච…පෙ.… වුත්ත’’න්ති. අථ වා ‘‘අප්පමජ්ජතො සික්ඛතො’’ති ඉමෙසං පදානං හෙතුඅත්ථතා දට්ඨබ්බා, තස්මා අප්පමජ්ජනහෙතු සික්ඛනහෙතු ච අධිචෙතසොති අත්ථො. සොකාති චිත්තසන්තාපා. එත්ථ ච අධිචෙතසොති ඉමිනා අධිචිත්තසික්ඛා, අප්පමජ්ජතොති ඉමිනා අධිසීලසික්ඛා, මුනිනො මොනපථෙසු සික්ඛතොති එතෙහි අධිපඤ්ඤාසික්ඛා, මුනිනොති වා එතෙන අධිපඤ්ඤාසික්ඛා, මොනපථෙසු සික්ඛතොති එතෙන තාසං ලොකුත්තරසික්ඛානං පුබ්බභාගප්පටිපදා, සොකා න භවන්තීතිආදීහි සික්ඛාපාරිපූරියා ආනිසංසා පකාසිතාති වෙදිතබ්බං.
153. Dutiye kusalānaṃ dhammānaṃ sātaccakiriyāyāti pubbabhāgappaṭipattivasena vuttaṃ. Munātīti jānāti. Tena ñāṇenāti tena arahattaphalapaññāsaṅkhātena ñāṇena. Pathesūti upāyamaggesu. Arahato pariniṭṭhitasikkhattā āha ‘‘idañca…pe… vutta’’nti. Atha vā ‘‘appamajjato sikkhato’’ti imesaṃ padānaṃ hetuatthatā daṭṭhabbā, tasmā appamajjanahetu sikkhanahetu ca adhicetasoti attho. Sokāti cittasantāpā. Ettha ca adhicetasoti iminā adhicittasikkhā, appamajjatoti iminā adhisīlasikkhā, munino monapathesu sikkhatoti etehi adhipaññāsikkhā, muninoti vā etena adhipaññāsikkhā, monapathesu sikkhatoti etena tāsaṃ lokuttarasikkhānaṃ pubbabhāgappaṭipadā, sokā na bhavantītiādīhi sikkhāpāripūriyā ānisaṃsā pakāsitāti veditabbaṃ.
කොකනුදන්ති පදුමවිසෙසනං යථා ‘‘කොකාසය’’න්ති, තං කිර බහුපත්තං වණ්ණසම්පන්නං අතිවිය සුගන්ධඤ්ච හොති. ‘‘කොකනුදං නාම සෙතපදුම’’න්තිපි වදන්ති. පාතොති පගෙව. අයඤ්හෙත්ථ අත්ථො – යථා කොකනුදසඞ්ඛාතං පදුමං පාතො සූරියුග්ගමනවෙලායං ඵුල්ලං විකසිතං අවීතගන්ධං සියා විරොචමානං, එවං සරීරගන්ධෙන ගුණගන්ධෙන ච සුගන්ධං සරදකාලෙ අන්තලික්ඛෙ ආදිච්චමිව අත්තනො තෙජසා තපන්තං අඞ්ගෙහි නිච්ඡරණජුතිතාය අඞ්ගීරසං සම්මාසම්බුද්ධං පස්සාති.
Kokanudanti padumavisesanaṃ yathā ‘‘kokāsaya’’nti, taṃ kira bahupattaṃ vaṇṇasampannaṃ ativiya sugandhañca hoti. ‘‘Kokanudaṃ nāma setapaduma’’ntipi vadanti. Pātoti pageva. Ayañhettha attho – yathā kokanudasaṅkhātaṃ padumaṃ pāto sūriyuggamanavelāyaṃ phullaṃ vikasitaṃ avītagandhaṃ siyā virocamānaṃ, evaṃ sarīragandhena guṇagandhena ca sugandhaṃ saradakāle antalikkhe ādiccamiva attano tejasā tapantaṃ aṅgehi niccharaṇajutitāya aṅgīrasaṃ sammāsambuddhaṃ passāti.
අභබ්බොති පටිපත්තිසාරමිදං සාසනං, පටිපත්ති ච පරියත්තිමූලිකා, ත්වඤ්ච පරියත්තිං උග්ගහෙතුං අසමත්ථො, තස්මා අභබ්බොති අධිප්පායො. සුද්ධං පිලොතිකඛණ්ඩන්ති ඉද්ධියා අභිසඞ්ඛතං පරිසුද්ධං චොළඛණ්ඩං. තදා කිර භගවා ‘‘න සජ්ඣායං කාතුං අසක්කොන්තො මම සාසනෙ අභබ්බො නාම හොති, මා සොචි භික්ඛූ’’ති තං බාහායං ගහෙත්වා විහාරං පවිසිත්වා ඉද්ධියා පිලොතිකඛණ්ඩං අභිනිම්මිනිත්වා ‘‘හන්ද, භික්ඛු, ඉමං පරිමජ්ජන්තො ‘රජොහරණං රජොහරණ’න්ති පුනප්පුනං සජ්ඣායං කරොහී’’ති වත්වා අදාසි තත්ථ පුබ්බෙකතාධිකාරත්තා.
Abhabboti paṭipattisāramidaṃ sāsanaṃ, paṭipatti ca pariyattimūlikā, tvañca pariyattiṃ uggahetuṃ asamattho, tasmā abhabboti adhippāyo. Suddhaṃ pilotikakhaṇḍanti iddhiyā abhisaṅkhataṃ parisuddhaṃ coḷakhaṇḍaṃ. Tadā kira bhagavā ‘‘na sajjhāyaṃ kātuṃ asakkonto mama sāsane abhabbo nāma hoti, mā soci bhikkhū’’ti taṃ bāhāyaṃ gahetvā vihāraṃ pavisitvā iddhiyā pilotikakhaṇḍaṃ abhinimminitvā ‘‘handa, bhikkhu, imaṃ parimajjanto ‘rajoharaṇaṃ rajoharaṇa’nti punappunaṃ sajjhāyaṃ karohī’’ti vatvā adāsi tattha pubbekatādhikārattā.
සො කිර පුබ්බෙ රාජා හුත්වා නගරං පදක්ඛිණං කරොන්තො නලාටතො සෙදෙ මුච්චන්තෙ පරිසුද්ධෙන සාටකෙන නලාටං පුඤ්ඡි, සාටකො කිලිට්ඨො අහොසි . සො ‘‘ඉමං සරීරං නිස්සාය එවරූපො පරිසුද්ධසාටකො පකතිං ජහිත්වා කිලිට්ඨො ජාතො, අනිච්චා වත සඞ්ඛාරා’’ති අනිච්චසඤ්ඤං පටිලභති, තෙන කාරණෙනස්ස රජොහරණමෙව පච්චයො ජාතො. රජං හරතීති රජොහරණං. සංවෙගං පටිලභිත්වාති අසුභසඤ්ඤං අනිච්චසඤ්ඤඤ්ච උපට්ඨපෙන්තො සංවෙගං පටිලභිත්වා. සො හි යොනිසො උම්මජ්ජන්තො ‘‘පරිසුද්ධං වත්ථං, නත්ථෙත්ථ දොසො, අත්තභාවස්ස පනායං දොසො’’ති අසුභසඤ්ඤං අනිච්චසඤ්ඤඤ්ච පටිලභිත්වා නාමරූපපරිග්ගහාදිනා පඤ්චසු ඛන්ධෙසු ඤාණං ඔතාරෙත්වා කලාපසම්මසනාදික්කමෙන විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා උදයබ්බයඤාණාදිපඅපාටියා විපස්සනං අනුලොමගොත්රභුසමීපං පාපෙසි. තං සන්ධාය වුත්තං ‘‘විපස්සනං ආරභී’’ති. ඔභාසගාථං අභාසීති ඔභාසවිස්සජ්ජනපුබ්බකභාසිතගාථා ඔභාසගාථා, තං අභාසීති අත්ථො.
So kira pubbe rājā hutvā nagaraṃ padakkhiṇaṃ karonto nalāṭato sede muccante parisuddhena sāṭakena nalāṭaṃ puñchi, sāṭako kiliṭṭho ahosi . So ‘‘imaṃ sarīraṃ nissāya evarūpo parisuddhasāṭako pakatiṃ jahitvā kiliṭṭho jāto, aniccā vata saṅkhārā’’ti aniccasaññaṃ paṭilabhati, tena kāraṇenassa rajoharaṇameva paccayo jāto. Rajaṃ haratīti rajoharaṇaṃ. Saṃvegaṃ paṭilabhitvāti asubhasaññaṃ aniccasaññañca upaṭṭhapento saṃvegaṃ paṭilabhitvā. So hi yoniso ummajjanto ‘‘parisuddhaṃ vatthaṃ, natthettha doso, attabhāvassa panāyaṃ doso’’ti asubhasaññaṃ aniccasaññañca paṭilabhitvā nāmarūpapariggahādinā pañcasu khandhesu ñāṇaṃ otāretvā kalāpasammasanādikkamena vipassanaṃ vaḍḍhetvā udayabbayañāṇādipaapāṭiyā vipassanaṃ anulomagotrabhusamīpaṃ pāpesi. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘vipassanaṃ ārabhī’’ti. Obhāsagāthaṃ abhāsīti obhāsavissajjanapubbakabhāsitagāthā obhāsagāthā, taṃ abhāsīti attho.
එත්ථ ච ‘‘අධිචෙතසොති ඉමං ඔභාසගාථං අභාසී’’ති ඉධෙව වුත්තං. විසුද්ධිමග්ගෙ (විසුද්ධි. 2.386) පන ධම්මපදට්ඨකථායං (ධ. ප. අට්ඨ. 1.චූළපන්ථකත්ථෙරවත්ථු) ථෙරගාථාසංවණ්ණනායඤ්ච (ථෙරගා. අට්ඨ. 2.566) –
Ettha ca ‘‘adhicetasoti imaṃ obhāsagāthaṃ abhāsī’’ti idheva vuttaṃ. Visuddhimagge (visuddhi. 2.386) pana dhammapadaṭṭhakathāyaṃ (dha. pa. aṭṭha. 1.cūḷapanthakattheravatthu) theragāthāsaṃvaṇṇanāyañca (theragā. aṭṭha. 2.566) –
‘‘රාගො රජො න ච පන රෙණු වුච්චති;
‘‘Rāgo rajo na ca pana reṇu vuccati;
රාගස්සෙතං අධිවචනං රජොති;
Rāgassetaṃ adhivacanaṃ rajoti;
එතං රජං විප්පජහිත්වා පණ්ඩිතා;
Etaṃ rajaṃ vippajahitvā paṇḍitā;
විහරන්ති තෙ විගතරජස්ස සාසනෙ.
Viharanti te vigatarajassa sāsane.
‘‘දොසො…පෙ.… සාසනෙ.
‘‘Doso…pe… sāsane.
‘‘මොහො රජො න ච පන රෙණු වුච්චති;
‘‘Moho rajo na ca pana reṇu vuccati;
මොහස්සෙතං අධිවචනං රජොති;
Mohassetaṃ adhivacanaṃ rajoti;
එතං රජං විප්පජහිත්වා පණ්ඩිතා;
Etaṃ rajaṃ vippajahitvā paṇḍitā;
විහරන්ති තෙ විගතරජස්ස සාසනෙති. –
Viharanti te vigatarajassa sāsaneti. –
ඉමා තිස්සො ඔභාසගාථා අභාසී’’ති වුත්තං. අධිචෙතසොති ච අයං චූළපන්ථකත්ථෙරස්ස උදානගාථාති ඉමිස්සායෙව පාළියා ආගතං. ථෙරගාථායං පන චූළපන්ථකත්ථෙරස්ස උදානගාථාසු අයං අනාරුළ්හා, ‘‘එකුදානියත්ථෙරස්ස පන අයං උදානගාථා’’ති (ථෙරගා. අට්ඨ. 1.එකුදානියත්ථෙරගාථාවණ්ණනා) තත්ථ වුත්තං. එවං සන්තෙපි ඉමිස්සා පාළියා අට්ඨකථාය ච එවමාගතත්තා චූළපන්ථකත්ථෙරස්සපි අයං උදානගාථා ඔභාසගාථාවසෙන ච භගවතා භාසිතාති ගහෙතබ්බං. අරහත්තං පාපුණීති අභිඤ්ඤාපටිසම්භිදාපරිවාරං අරහත්තං පාපුණි. අභබ්බො ත්වන්තිආදිවචනතො අනුකම්පාවසෙන සද්ධිවිහාරිකාදිං සඞ්ඝිකවිහාරා නික්කඩ්ඪාපෙන්තස්ස අනාපත්ති විය දිස්සති. අභබ්බො හි ථෙරො සඤ්චිච්ච තං කාතුං, නික්කඩ්ඪනසික්ඛාපදෙ වා අපඤ්ඤත්තෙ ථෙරෙන එවං කතන්ති ගහෙතබ්බං.
Imā tisso obhāsagāthā abhāsī’’ti vuttaṃ. Adhicetasoti ca ayaṃ cūḷapanthakattherassa udānagāthāti imissāyeva pāḷiyā āgataṃ. Theragāthāyaṃ pana cūḷapanthakattherassa udānagāthāsu ayaṃ anāruḷhā, ‘‘ekudāniyattherassa pana ayaṃ udānagāthā’’ti (theragā. aṭṭha. 1.ekudāniyattheragāthāvaṇṇanā) tattha vuttaṃ. Evaṃ santepi imissā pāḷiyā aṭṭhakathāya ca evamāgatattā cūḷapanthakattherassapi ayaṃ udānagāthā obhāsagāthāvasena ca bhagavatā bhāsitāti gahetabbaṃ. Arahattaṃ pāpuṇīti abhiññāpaṭisambhidāparivāraṃ arahattaṃ pāpuṇi. Abhabbo tvantiādivacanato anukampāvasena saddhivihārikādiṃ saṅghikavihārā nikkaḍḍhāpentassa anāpatti viya dissati. Abhabbo hi thero sañcicca taṃ kātuṃ, nikkaḍḍhanasikkhāpade vā apaññatte therena evaṃ katanti gahetabbaṃ.
156. ඔවදන්තස්ස පාචිත්තියන්ති අත්ථඞ්ගතෙ සූරියෙ ගරුධම්මෙහි වා අඤ්ඤෙන වා ධම්මෙනෙව ඔවදන්තස්ස සම්මතස්සපි පාචිත්තියං. සෙසමෙත්ථ උත්තානමෙව. අත්ථඞ්ගතසූරියතා, පරිපුණ්ණූපසම්පන්නතා, ඔවදනන්ති ඉමානි පනෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි.
156.Ovadantassa pācittiyanti atthaṅgate sūriye garudhammehi vā aññena vā dhammeneva ovadantassa sammatassapi pācittiyaṃ. Sesamettha uttānameva. Atthaṅgatasūriyatā, paripuṇṇūpasampannatā, ovadananti imāni panettha tīṇi aṅgāni.
අත්ථඞ්ගතසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Atthaṅgatasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / මහාවිභඞ්ග • Mahāvibhaṅga / 3. ඔවාදවග්ගො • 3. Ovādavaggo
අට්ඨකථා • Aṭṭhakathā / විනයපිටක (අට්ඨකථා) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / මහාවිභඞ්ග-අට්ඨකථා • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / 2. අත්ථඞ්ගතසික්ඛාපදවණ්ණනා • 2. Atthaṅgatasikkhāpadavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / වජිරබුද්ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā / 2. අත්ථඞ්ගතසික්ඛාපදවණ්ණනා • 2. Atthaṅgatasikkhāpadavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā / 2. අත්ථඞ්ගතසික්ඛාපදවණ්ණනා • 2. Atthaṅgatasikkhāpadavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / පාචිත්යාදියොජනාපාළි • Pācityādiyojanāpāḷi / 2. අත්ථඞ්ගතසික්ඛාපදං • 2. Atthaṅgatasikkhāpadaṃ