| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā |
अट्ठारसवत्थुकथा
Aṭṭhārasavatthukathā
४६८. अधम्मं धम्मोतिआदीनि अट्ठारस भेदकरवत्थूनि सङ्घभेदकक्खन्धके वण्णयिस्साम।
468.Adhammaṃ dhammotiādīni aṭṭhārasa bhedakaravatthūni saṅghabhedakakkhandhake vaṇṇayissāma.
४७५. तं उक्खित्तकं भिक्खुं ओसारेत्वाति तं गहेत्वा सीमं गन्त्वा आपत्तिं देसापेत्वा कम्मवाचाय ओसारेत्वा। तावदेव उपोसथोति तंदिवसमेव उपोसथक्खन्धके वुत्तनयेनेव सामग्गीउपोसथो कातब्बो।
475.Taṃukkhittakaṃ bhikkhuṃ osāretvāti taṃ gahetvā sīmaṃ gantvā āpattiṃ desāpetvā kammavācāya osāretvā. Tāvadeva uposathoti taṃdivasameva uposathakkhandhake vuttanayeneva sāmaggīuposatho kātabbo.
४७६. अमूला मूलं गन्त्वाति न मूला मूलं गन्त्वा; तं वत्थुं अविनिच्छिनित्वाति अत्थो। अयं वुच्चति उपालि सङ्घसामग्गी अत्थापेता ब्यञ्जनूपेताति अत्थतो अपगता, ‘‘सङ्घसामग्गी’’ति इमं पन ब्यञ्जनमत्तं उपेता।
476.Amūlā mūlaṃ gantvāti na mūlā mūlaṃ gantvā; taṃ vatthuṃ avinicchinitvāti attho. Ayaṃ vuccati upāli saṅghasāmaggī atthāpetā byañjanūpetāti atthato apagatā, ‘‘saṅghasāmaggī’’ti imaṃ pana byañjanamattaṃ upetā.
४७७. सङ्घस्स किच्चेसूति सङ्घस्स करणीयेसु उप्पन्नेसु। मन्तनासूति विनयमन्तनासु। अत्थेसु जातेसूति विनयअत्थेसु उप्पन्नेसु। विनिच्छयेसूति तेसंयेव अत्थानं विनिच्छयेसु। महत्थिकोति महाउपकारो। पग्गहारहोति पग्गण्हितुं वुत्तो।
477.Saṅghassa kiccesūti saṅghassa karaṇīyesu uppannesu. Mantanāsūti vinayamantanāsu. Atthesu jātesūti vinayaatthesu uppannesu. Vinicchayesūti tesaṃyeva atthānaṃ vinicchayesu. Mahatthikoti mahāupakāro. Paggahārahoti paggaṇhituṃ vutto.
अनानुवज्जो पठमेन सीलतोतिआदिम्हियेव ताव सीलतो न उपवज्जो। अवेक्खिताचारोति अपेक्खिताचारो; आलोकिते विलोकिते सम्पजानकारीतिआदिना नयेन उपपरिक्खिताचारो। अट्ठकथासु पन ‘‘अप्पटिच्छन्नाचारो’’ति वुत्तं।
Anānuvajjo paṭhamena sīlatotiādimhiyeva tāva sīlato na upavajjo. Avekkhitācāroti apekkhitācāro; ālokite vilokite sampajānakārītiādinā nayena upaparikkhitācāro. Aṭṭhakathāsu pana ‘‘appaṭicchannācāro’’ti vuttaṃ.
विसय्हाति अभिभवित्वा। अनुय्युतं भणन्ति अनुञ्ञातं अनपगतं भणन्तो। यस्मा हि सो अनुय्युतं भणति, उसूयाय वा अगतिगमनवसेन वा कारणापगतं न भणति, तस्मा अत्थं न हापेति। उसूयाय पन अगतिगमनवसेन वा भणन्तो अत्थं हापेति, कारणं न देति, तस्मा सो परिसगतो छम्भति चेव वेधति च। यो ईदिसो न होति, अयं ‘‘पग्गहारहो’’ति दस्सेति।
Visayhāti abhibhavitvā. Anuyyutaṃ bhaṇanti anuññātaṃ anapagataṃ bhaṇanto. Yasmā hi so anuyyutaṃ bhaṇati, usūyāya vā agatigamanavasena vā kāraṇāpagataṃ na bhaṇati, tasmā atthaṃ na hāpeti. Usūyāya pana agatigamanavasena vā bhaṇanto atthaṃ hāpeti, kāraṇaṃ na deti, tasmā so parisagato chambhati ceva vedhati ca. Yo īdiso na hoti, ayaṃ ‘‘paggahāraho’’ti dasseti.
किञ्च भिय्यो ‘‘तथेव पञ्ह’’न्ति गाथा, तस्सत्थो – यथा च अनुय्युतं भणन्तो अत्थं न हापेति, तथेव परिसाय मज्झे पञ्हं पुच्छितो समानो न चेव पज्झायति, न च मङ्कु होति। यो हि अत्थं न जानाति, सो पज्झायति। यो वत्तुं न सक्कोति, सो मङ्कु होति। यो पन अत्थञ्च जानाति, वत्तुञ्च सक्कोति; सो न पज्झायति, न मङ्कु होति। कालागतन्ति कथेतब्बयुत्तकाले आगतं। ब्याकरणारहन्ति पञ्हस्स अत्थानुलोमताय ब्याकरणानुच्छविकं। वचोति वदन्तो; एवरूपं वचनं भणन्तोति अत्थो। रञ्जेतीति तोसेति। विञ्ञूपरिसन्ति विञ्ञूनं परिसं।
Kiñca bhiyyo ‘‘tatheva pañha’’nti gāthā, tassattho – yathā ca anuyyutaṃ bhaṇanto atthaṃ na hāpeti, tatheva parisāya majjhe pañhaṃ pucchito samāno na ceva pajjhāyati, na ca maṅku hoti. Yo hi atthaṃ na jānāti, so pajjhāyati. Yo vattuṃ na sakkoti, so maṅku hoti. Yo pana atthañca jānāti, vattuñca sakkoti; so na pajjhāyati, na maṅku hoti. Kālāgatanti kathetabbayuttakāle āgataṃ. Byākaraṇārahanti pañhassa atthānulomatāya byākaraṇānucchavikaṃ. Vacoti vadanto; evarūpaṃ vacanaṃ bhaṇantoti attho. Rañjetīti toseti. Viññūparisanti viññūnaṃ parisaṃ.
आचेरकम्हि च सकेति अत्तनो आचरियवादे। अलं पमेतुन्ति वीमंसितुं तं तं कारणं पञ्ञाय तुलयितुं समत्थो। पगुणोति कतपरिचयो लद्धासेवनो। कथेतवेति कथेतब्बे। विरद्धिकोविदोति विरद्धट्ठानकुसलो।
Ācerakamhica saketi attano ācariyavāde. Alaṃ pametunti vīmaṃsituṃ taṃ taṃ kāraṇaṃ paññāya tulayituṃ samattho. Paguṇoti kataparicayo laddhāsevano. Kathetaveti kathetabbe. Viraddhikovidoti viraddhaṭṭhānakusalo.
पच्चत्थिका येन वजन्तीति अयं गाथा यादिसे कथेतब्बे पगुणो, तं दस्सेतुं वुत्ता। अयञ्हेत्थ अत्थो – यादिसेन कथितेन पच्चत्थिका च निग्गहं गच्छन्ति, महाजनो च सञ्ञपनं गच्छति; सञ्ञत्तिं अवबोधनं गच्छतीति अत्थो। यञ्च कथेन्तो सकं आदायं अत्तनो आचरियवादं न हापेति, यस्मिं वत्थुस्मिं अधिकरणं उप्पन्नं, तदनुरूपं अनुपघातकरं पञ्हं ब्याकरमानो तादिसे कथेतब्बे पगुणो होतीति।
Paccatthikā yena vajantīti ayaṃ gāthā yādise kathetabbe paguṇo, taṃ dassetuṃ vuttā. Ayañhettha attho – yādisena kathitena paccatthikā ca niggahaṃ gacchanti, mahājano ca saññapanaṃ gacchati; saññattiṃ avabodhanaṃ gacchatīti attho. Yañca kathento sakaṃ ādāyaṃ attano ācariyavādaṃ na hāpeti, yasmiṃ vatthusmiṃ adhikaraṇaṃ uppannaṃ, tadanurūpaṃ anupaghātakaraṃ pañhaṃ byākaramāno tādise kathetabbe paguṇo hotīti.
दूतेय्यकम्मेसु अलन्ति अट्ठहि दूतङ्गेहि समन्नागतत्ता सङ्घस्स दूतेय्यकम्मेसु समत्थो। सुट्ठु उग्गण्हातीति समुग्गहो। इदं वुत्तं होति – यथा नाम आहुनं आहुतिपिण्डं समुग्गण्हन्ति, एवं पीतिसोमनस्सजातेनेव चेतसा सङ्घस्स किच्चेसु समुग्गहो, सङ्घस्सकिच्चेसु तस्स तस्स किच्चस्स पटिग्गाहकोति अत्थो। करं वचोति वचनं करोन्तो। न तेन मञ्ञतीति तेन वचनकरणेन ‘‘अहं करोमि, सङ्घभारं नित्थरामी’’ति न मानातिमानं जप्पेति।
Dūteyyakammesu alanti aṭṭhahi dūtaṅgehi samannāgatattā saṅghassa dūteyyakammesu samattho. Suṭṭhu uggaṇhātīti samuggaho. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā nāma āhunaṃ āhutipiṇḍaṃ samuggaṇhanti, evaṃ pītisomanassajāteneva cetasā saṅghassa kiccesu samuggaho, saṅghassakiccesu tassa tassa kiccassa paṭiggāhakoti attho. Karaṃ vacoti vacanaṃ karonto. Na tena maññatīti tena vacanakaraṇena ‘‘ahaṃ karomi, saṅghabhāraṃ nittharāmī’’ti na mānātimānaṃ jappeti.
आपज्जति यावतकेसु वत्थूसूति यत्तकेसु वत्थूसु आपत्तिं आपज्जमानो आपज्जति। होति यथा च वुट्ठितीति तस्सा च आपत्तिया यथा वुट्ठानं होति। एते विभङ्गाति येसु वत्थूसु आपज्जति, यथा च वुट्ठानं होति, इमेसं अत्थानं जोतका एते विभङ्गा। उभयस्साति उभये अस्स। स्वागताति सुट्ठु आगता। आपत्तिवुट्ठानपदस्स कोविदोति आपत्तिवुट्ठानकारणकुसलो।
Āpajjati yāvatakesu vatthūsūti yattakesu vatthūsu āpattiṃ āpajjamāno āpajjati. Hoti yathā ca vuṭṭhitīti tassā ca āpattiyā yathā vuṭṭhānaṃ hoti. Ete vibhaṅgāti yesu vatthūsu āpajjati, yathā ca vuṭṭhānaṃ hoti, imesaṃ atthānaṃ jotakā ete vibhaṅgā. Ubhayassāti ubhaye assa. Svāgatāti suṭṭhu āgatā. Āpattivuṭṭhānapadassa kovidoti āpattivuṭṭhānakāraṇakusalo.
यानि चाचरन्ति यानि च भण्डनकारणादीनि आचरन्तो तज्जनीयकम्मादिवसेन निस्सारणं गच्छति। ओसारणं तंवुसितस्स जन्तुनोति तं वत्तं वुसितस्स जन्तुनो, या ओसारणा कातब्बा, एतम्पि जानाति। सेसं सब्बत्थ उत्तानमेवाति।
Yāni cācaranti yāni ca bhaṇḍanakāraṇādīni ācaranto tajjanīyakammādivasena nissāraṇaṃ gacchati. Osāraṇaṃ taṃvusitassa jantunoti taṃ vattaṃ vusitassa jantuno, yā osāraṇā kātabbā, etampi jānāti. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
कोसम्बकक्खन्धकवण्णना निट्ठिता।
Kosambakakkhandhakavaṇṇanā niṭṭhitā.
समन्तपासादिकाय विनयसंवण्णनाय
Samantapāsādikāya vinayasaṃvaṇṇanāya
महावग्गवण्णना समत्ता।
Mahāvaggavaṇṇanā samattā.
महावग्ग-अट्ठकथा निट्ठिता।
Mahāvagga-aṭṭhakathā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi
२७६. अट्ठारसवत्थुकथा • 276. Aṭṭhārasavatthukathā
२७८. सङ्घसामग्गीकथा • 278. Saṅghasāmaggīkathā
२७९. उपालिसङ्घसामग्गीपुच्छा • 279. Upālisaṅghasāmaggīpucchā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / उपालिसङ्घसामग्गीपुच्छावण्णना • Upālisaṅghasāmaggīpucchāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / सङ्घसामग्गीकथावण्णना • Saṅghasāmaggīkathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / अट्ठारसवत्थुकथावण्णना • Aṭṭhārasavatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / २७६. अट्ठारसवत्थुकथा • 276. Aṭṭhārasavatthukathā
