| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
२७६. अट्ठारसवत्थुकथा
276. Aṭṭhārasavatthukathā
४७१. ‘‘लद्धिग्गहण’’न्ति इमिना आदीयते आदायोति वचनत्थं दस्सेति।
471. ‘‘Laddhiggahaṇa’’nti iminā ādīyate ādāyoti vacanatthaṃ dasseti.
४७५. तं दिवसमेवाति तस्मिं सङ्घसामग्गिकरणदिवसेयेव।
475.Taṃ divasamevāti tasmiṃ saṅghasāmaggikaraṇadivaseyeva.
४७६. न मूला मूलं गन्त्वाति मूलतो मूलं न गन्त्वाव। ‘‘अत्थतो अपगता’’ति इमिना अत्थतो अपेता अत्थापेताति वचनत्थं दस्सेति। ‘‘ब्यञ्जनमत्तं उपेता’’ति इमिना ब्यञ्जनमत्तं उपेता उपगता ब्यञ्जनूपेताति वचनत्थं दस्सेति।
476.Na mūlā mūlaṃ gantvāti mūlato mūlaṃ na gantvāva. ‘‘Atthato apagatā’’ti iminā atthato apetā atthāpetāti vacanatthaṃ dasseti. ‘‘Byañjanamattaṃ upetā’’ti iminā byañjanamattaṃ upetā upagatā byañjanūpetāti vacanatthaṃ dasseti.
४७७. अत्थेसु जातेसूति एत्थ जातसद्दो उप्पन्नपरियायोति आह ‘‘विनयअत्थेसु उप्पन्नेसू’’ति। तञ्च पदं ‘‘सङ्घस्स किच्चेसू’’तिआदीसु सब्बपदेसु योजेतब्बं। महत्थिकोति महन्तो उपकारसङ्खातो अत्थो इमस्साति महत्थिकोति दस्सन्तो आह ‘‘महाउपकारो’’ति।
477.Atthesu jātesūti ettha jātasaddo uppannapariyāyoti āha ‘‘vinayaatthesu uppannesū’’ti. Tañca padaṃ ‘‘saṅghassa kiccesū’’tiādīsu sabbapadesu yojetabbaṃ. Mahatthikoti mahanto upakārasaṅkhāto attho imassāti mahatthikoti dassanto āha ‘‘mahāupakāro’’ti.
अनानुवज्जो पठमेनाति एत्थ पठमसद्दो तावपरियायोति दस्सेन्तो आह ‘‘तावा’’ति। सीलतोति सीलेन। उपेक्खिताचारोति उपपत्तितो इक्खिताचारो। ‘‘अपेक्खिताचारो’’तिपि पाठो। उपपरिक्खिताचारोति उपपरिक्खितो आचारो एतस्साति उपपरिक्खिताचारो।
Anānuvajjo paṭhamenāti ettha paṭhamasaddo tāvapariyāyoti dassento āha ‘‘tāvā’’ti. Sīlatoti sīlena. Upekkhitācāroti upapattito ikkhitācāro. ‘‘Apekkhitācāro’’tipi pāṭho. Upaparikkhitācāroti upaparikkhito ācāro etassāti upaparikkhitācāro.
विसय्हाति एत्थ विपुब्बो सहधातु अभिभवनत्थो, त्वापच्चयो च होतीति दस्सेन्तो आह ‘‘अभिभवित्वा’’ति। अनपगतन्ति कारणतो अनपेतं। भणन्तो भिक्खूति सम्बन्धो। तमत्थं दस्सेन्तो आह ‘‘यस्मा ही’’तिआदि। सोति भिक्खु, न हापेतीति सम्बन्धो। ‘‘उसूयाया’’ति इमिना दोसागतिगमनस्स गहितत्ता ‘‘अगतिगमनवसेना’’ति इमिना पारिसेसनयेन अवसेसअगतिगमनमेवाधिप्पेतं। सोति भिक्खु। छम्भति चेवाति थम्भति चेव, थद्धं करोति चेवाति अत्थो। वेधति चाति कम्पति च। यो चाति भिक्खु पन। ईदिसोति उसूयाय वा अगतिगमनेन वा भणनसङ्खातो एदिसो न होति।
Visayhāti ettha vipubbo sahadhātu abhibhavanattho, tvāpaccayo ca hotīti dassento āha ‘‘abhibhavitvā’’ti. Anapagatanti kāraṇato anapetaṃ. Bhaṇanto bhikkhūti sambandho. Tamatthaṃ dassento āha ‘‘yasmā hī’’tiādi. Soti bhikkhu, na hāpetīti sambandho. ‘‘Usūyāyā’’ti iminā dosāgatigamanassa gahitattā ‘‘agatigamanavasenā’’ti iminā pārisesanayena avasesaagatigamanamevādhippetaṃ. Soti bhikkhu. Chambhati cevāti thambhati ceva, thaddhaṃ karoti cevāti attho. Vedhati cāti kampati ca. Yo cāti bhikkhu pana. Īdisoti usūyāya vā agatigamanena vā bhaṇanasaṅkhāto ediso na hoti.
किञ्च भिय्योति निपातसमुदायो, ततो वुत्ततो अतिरेकं कथेतब्बं किं पनाति अत्थो। तस्सा गाथाय अत्थो वेदितब्बोति योजना। योति भिक्खु। हीति सच्चं। कालागतन्ति एत्थ गहेतब्बकालञ्च सत्तमीतप्पुरिससमासञ्च दस्सेन्तो आह ‘‘कथेतब्बयुत्तकाले आगत’’न्ति। वचोति पदं न वचनपधानं, वचनवन्तपुग्गलोयेव पधानन्ति दस्सेन्तो आह ‘‘वदन्तो’’ति।
Kiñca bhiyyoti nipātasamudāyo, tato vuttato atirekaṃ kathetabbaṃ kiṃ panāti attho. Tassā gāthāya attho veditabboti yojanā. Yoti bhikkhu. Hīti saccaṃ. Kālāgatanti ettha gahetabbakālañca sattamītappurisasamāsañca dassento āha ‘‘kathetabbayuttakāle āgata’’nti. Vacoti padaṃ na vacanapadhānaṃ, vacanavantapuggaloyeva padhānanti dassento āha ‘‘vadanto’’ti.
आचेरकम्हि च सकेति एत्थ आचरियस्स एसो आचेरको, सस्स अत्तनो एसो सकोति वचनत्थं दस्सेन्तो आह ‘‘अत्तनो आचरियवादे’’ति। गाथाभावतो आचरियसद्दस्स आचेरादेसो कातब्बो। ‘‘वादे’’ति इमिना इदमत्थे पवत्तस्स णिकपच्चयस्स सरूपं दस्सेति। अलं पमेतुन्ति एत्थ अलंसद्दो समत्थत्थो, पमसद्दोतुलनत्थोति आह ‘‘तुलयितुं समत्थो’’ति। कथेतवेति एत्थ तवेसद्दो अञ्ञत्थ येभुय्येन भाववाचको, इध पन कम्मवाचकोति आह ‘‘कथेतब्बे’’ति। विरद्धट्ठानकुसलोति विरद्धट्ठाने कुसलो।
Ācerakamhi ca saketi ettha ācariyassa eso ācerako, sassa attano eso sakoti vacanatthaṃ dassento āha ‘‘attano ācariyavāde’’ti. Gāthābhāvato ācariyasaddassa ācerādeso kātabbo. ‘‘Vāde’’ti iminā idamatthe pavattassa ṇikapaccayassa sarūpaṃ dasseti. Alaṃ pametunti ettha alaṃsaddo samatthattho, pamasaddotulanatthoti āha ‘‘tulayituṃ samattho’’ti. Kathetaveti ettha tavesaddo aññattha yebhuyyena bhāvavācako, idha pana kammavācakoti āha ‘‘kathetabbe’’ti. Viraddhaṭṭhānakusaloti viraddhaṭṭhāne kusalo.
अयं गाथा वुत्ताति सम्बन्धो। तन्ति कथेतब्बं। अयं हेत्थत्थोति अयं एव एत्थ गाथायं अत्थोति योजना। ‘‘गच्छन्ती’’ति इमिना वजन्तीति एत्थ वजधातुया गत्यत्थं दस्सेति। ‘‘अत्तनो आचरियवाद’’न्ति इमिना ‘‘सकं आदाय’’न्ति पदस्स अत्थं दस्सेति। आचरियवादो हि आदातब्बतो गहेतब्बतो आदायन्ति वुत्तो। तदनुरूपन्ति तस्स वत्थुस्स अनुरूपं। ब्याकरमानो भिक्खूति सम्बन्धो। अट्ठहि दूतङ्गेहीति ‘‘सोता च होति, सावेता च, उग्गहेता च, धारेता च, विञ्ञाता च, विञ्ञापेता, च कुसलो च सहितासहितस्स, नो च कलहकारको’’ति (चूळव॰ ३४७; अ॰ नि॰ ८.१६) एवं वुत्तेहि अट्ठहि दूतस्स अङ्गेहि। कस्स दूतेय्यकम्मन्ति आह ‘‘सङ्घस्सा’’ति। दूतस्स एतानि दूतेय्यानि, तानियेव कम्मानि दूतेय्यकम्मानि, तेसु। इदन्ति अत्थजाकं, वुत्तं होतीति योजना। अथ वा इदन्ति अयमत्थो। वुत्तं होतीति वुत्तो होति। पच्छिमनये लिङ्गविपल्लासोति दट्ठब्बो। आनेत्वा हवन्ति पूजेन्तीति आहवो दायका, तेसं आहूनं। आनेत्वा हुनितब्बं पूजेतब्बन्ति आहुति, तं आहुतिं। सङ्घस्स किच्चेसूति निद्धारणे भुम्मं। तेन वुत्तं ‘‘तस्स तस्स किच्चस्सा’’ति। करवचोति एत्थ ‘‘वचोकरो’’ति वत्तब्बे गाथाभावतो पदविपरियायवसेन ‘‘करवचो’’ति वुत्तोति आह ‘‘वचनं करोन्तो’’ति। ‘‘वचनकरणेना’’ति इमिना ‘‘न तेन मञ्ञती’’ति एत्थ तसद्दस्स विसयं दस्सेति।
Ayaṃ gāthā vuttāti sambandho. Tanti kathetabbaṃ. Ayaṃ hetthatthoti ayaṃ eva ettha gāthāyaṃ atthoti yojanā. ‘‘Gacchantī’’ti iminā vajantīti ettha vajadhātuyā gatyatthaṃ dasseti. ‘‘Attano ācariyavāda’’nti iminā ‘‘sakaṃ ādāya’’nti padassa atthaṃ dasseti. Ācariyavādo hi ādātabbato gahetabbato ādāyanti vutto. Tadanurūpanti tassa vatthussa anurūpaṃ. Byākaramāno bhikkhūti sambandho. Aṭṭhahi dūtaṅgehīti ‘‘sotā ca hoti, sāvetā ca, uggahetā ca, dhāretā ca, viññātā ca, viññāpetā, ca kusalo ca sahitāsahitassa, no ca kalahakārako’’ti (cūḷava. 347; a. ni. 8.16) evaṃ vuttehi aṭṭhahi dūtassa aṅgehi. Kassa dūteyyakammanti āha ‘‘saṅghassā’’ti. Dūtassa etāni dūteyyāni, tāniyeva kammāni dūteyyakammāni, tesu. Idanti atthajākaṃ, vuttaṃ hotīti yojanā. Atha vā idanti ayamattho. Vuttaṃ hotīti vutto hoti. Pacchimanaye liṅgavipallāsoti daṭṭhabbo. Ānetvā havanti pūjentīti āhavo dāyakā, tesaṃ āhūnaṃ. Ānetvā hunitabbaṃ pūjetabbanti āhuti, taṃ āhutiṃ. Saṅghassa kiccesūti niddhāraṇe bhummaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘tassa tassa kiccassā’’ti. Karavacoti ettha ‘‘vacokaro’’ti vattabbe gāthābhāvato padavipariyāyavasena ‘‘karavaco’’ti vuttoti āha ‘‘vacanaṃ karonto’’ti. ‘‘Vacanakaraṇenā’’ti iminā ‘‘na tena maññatī’’ti ettha tasaddassa visayaṃ dasseti.
आपज्जमानो भिक्खु आपत्ति होतीति योजना। तस्सा चाति एत्थ स्मावचनस्स स्सादेसो कातब्बो। यथाति येनाकारेन, विनयकम्माकारेनाति अत्थो। येसूति यत्तकेसु वत्थूसु। उभये एते विभङ्गाति सम्बन्धो। अस्साति भिक्खुस्स। आपत्तिवुट्ठानपदस्साति पदसद्दो कारणत्थो, भुम्मत्थे सामिवचनो च होतीति आह ‘‘आपत्तिवुट्ठानकारणे’’ति। ‘‘कुसलो’’ति इमिना छेको पण्डितो, कुच्छितं पापं विदति जानातीति कोविदोति वचनत्थेन कोविदो नामाति दस्सेति।
Āpajjamāno bhikkhu āpatti hotīti yojanā. Tassā cāti ettha smāvacanassa ssādeso kātabbo. Yathāti yenākārena, vinayakammākārenāti attho. Yesūti yattakesu vatthūsu. Ubhaye ete vibhaṅgāti sambandho. Assāti bhikkhussa. Āpattivuṭṭhānapadassāti padasaddo kāraṇattho, bhummatthe sāmivacano ca hotīti āha ‘‘āpattivuṭṭhānakāraṇe’’ti. ‘‘Kusalo’’ti iminā cheko paṇḍito, kucchitaṃ pāpaṃ vidati jānātīti kovidoti vacanatthena kovido nāmāti dasseti.
आचरन्तो भिक्खु गच्छतीति योजना। ‘‘वत्त’’न्ति इमिना ओसारणं तन्ति एत्थ तसद्दस्स विसयं दस्सेति। ‘‘या’’ति इमिना एतम्पीति एत्थ एतसद्दस्स अनियमनिद्देसभावं दस्सेति। सब्बत्थाति सब्बस्मिं कोसम्बकक्खन्धके।
Ācaranto bhikkhu gacchatīti yojanā. ‘‘Vatta’’nti iminā osāraṇaṃ tanti ettha tasaddassa visayaṃ dasseti. ‘‘Yā’’ti iminā etampīti ettha etasaddassa aniyamaniddesabhāvaṃ dasseti. Sabbatthāti sabbasmiṃ kosambakakkhandhake.
इति कोसम्बकक्खन्धकवण्णनाय योजना समत्ता।
Iti kosambakakkhandhakavaṇṇanāya yojanā samattā.
इति समन्तपासादिकाय विनयसंवण्णनाय
Iti samantapāsādikāya vinayasaṃvaṇṇanāya
महावग्गवण्णनाय
Mahāvaggavaṇṇanāya
योजना समत्ता।
Yojanā samattā.
जादिलञ्छितनामेन, नेकानं वाचितो मया।
Jādilañchitanāmena, nekānaṃ vācito mayā;
महावग्गखन्धकस्स, समत्तो योजनानयोति॥
Mahāvaggakhandhakassa, samatto yojanānayoti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi
२७६. अट्ठारसवत्थुकथा • 276. Aṭṭhārasavatthukathā
२७८. सङ्घसामग्गीकथा • 278. Saṅghasāmaggīkathā
२७९. उपालिसङ्घसामग्गीपुच्छा • 279. Upālisaṅghasāmaggīpucchā
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / अट्ठारसवत्थुकथा • Aṭṭhārasavatthukathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / उपालिसङ्घसामग्गीपुच्छावण्णना • Upālisaṅghasāmaggīpucchāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / सङ्घसामग्गीकथावण्णना • Saṅghasāmaggīkathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / अट्ठारसवत्थुकथावण्णना • Aṭṭhārasavatthukathāvaṇṇanā
