| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[८४] ४. अत्थस्सद्वारजातकवण्णना
[84] 4. Atthassadvārajātakavaṇṇanā
आरोग्यमिच्छे परमञ्च लाभन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं अत्थकुसलं कुलपुत्तं आरब्भ कथेसि। सावत्थियञ्हि एकस्स महाविभवस्स सेट्ठिनो पुत्तो जातिया सत्तवस्सो पञ्ञवा अत्थकुसलो। सो एकदिवसं पितरं उपसङ्कमित्वा अत्थस्स द्वारपञ्हं नाम पुच्छि, सो तं न जानाति। अथस्स एतदहोसि ‘‘अयं पञ्हो अतिसुखुमो, ठपेत्वा सब्बञ्ञुबुद्धं अञ्ञो उपरि भवग्गेन, हेट्ठा च अवीचिना परिच्छिन्ने लोकसन्निवासे एतं पञ्हं कथेतुं समत्थो नाम नत्थी’’ति। सो पुत्तमादाय बहुं मालागन्धविलेपनं गाहापेत्वा जेतवनं गन्त्वा सत्थारं पूजेत्वा वन्दित्वा एकमन्तं निसिन्नो भगवन्तं एतदवोच ‘‘अयं, भन्ते, दारको पञ्ञवा अत्थकुसलो मं अत्थस्स द्वारपञ्हं नाम पुच्छि, अहं तं पञ्हं अजानन्तो तुम्हाकं सन्तिकं आगतो, साधु मे, भन्ते, भगवा तं पञ्हं कथेतू’’ति। सत्था ‘‘पुब्बेपाहं, उपासक, इमिना कुमारकेनेतं पञ्हं पुट्ठो, मया चस्स कथितो, तदा नं एस जानाति, इदानि पन भवसङ्खेपगतत्ता न सल्लक्खेती’’ति वत्वा तेन याचितो अतीतं आहरि।
Ārogyamiccheparamañca lābhanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ atthakusalaṃ kulaputtaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyañhi ekassa mahāvibhavassa seṭṭhino putto jātiyā sattavasso paññavā atthakusalo. So ekadivasaṃ pitaraṃ upasaṅkamitvā atthassa dvārapañhaṃ nāma pucchi, so taṃ na jānāti. Athassa etadahosi ‘‘ayaṃ pañho atisukhumo, ṭhapetvā sabbaññubuddhaṃ añño upari bhavaggena, heṭṭhā ca avīcinā paricchinne lokasannivāse etaṃ pañhaṃ kathetuṃ samattho nāma natthī’’ti. So puttamādāya bahuṃ mālāgandhavilepanaṃ gāhāpetvā jetavanaṃ gantvā satthāraṃ pūjetvā vanditvā ekamantaṃ nisinno bhagavantaṃ etadavoca ‘‘ayaṃ, bhante, dārako paññavā atthakusalo maṃ atthassa dvārapañhaṃ nāma pucchi, ahaṃ taṃ pañhaṃ ajānanto tumhākaṃ santikaṃ āgato, sādhu me, bhante, bhagavā taṃ pañhaṃ kathetū’’ti. Satthā ‘‘pubbepāhaṃ, upāsaka, iminā kumārakenetaṃ pañhaṃ puṭṭho, mayā cassa kathito, tadā naṃ esa jānāti, idāni pana bhavasaṅkhepagatattā na sallakkhetī’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो महाविभवो सेट्ठि अहोसि। अथस्स पुत्तो सत्तवस्सिको जातिया पञ्ञवा अत्थकुसलो। सो एकदिवसं पितरं उपसङ्कमित्वा ‘‘तात, अत्थस्स द्वारं नाम कि’’न्ति अत्थस्स द्वारपञ्हं पुच्छि। अथस्स पिता तं पञ्हं कथेन्तो इमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto mahāvibhavo seṭṭhi ahosi. Athassa putto sattavassiko jātiyā paññavā atthakusalo. So ekadivasaṃ pitaraṃ upasaṅkamitvā ‘‘tāta, atthassa dvāraṃ nāma ki’’nti atthassa dvārapañhaṃ pucchi. Athassa pitā taṃ pañhaṃ kathento imaṃ gāthamāha –
८४.
84.
‘‘आरोग्यमिच्छे परमञ्च लाभं, सीलञ्च वुद्धानुमतं सुतञ्च।
‘‘Ārogyamicche paramañca lābhaṃ, sīlañca vuddhānumataṃ sutañca;
धम्मानुवत्ती च अलीनता च, अत्थस्स द्वारा पमुखा छळेते’’ति॥
Dhammānuvattī ca alīnatā ca, atthassa dvārā pamukhā chaḷete’’ti.
तत्थ आरोग्यमिच्छे परमञ्च लाभन्ति च-कारो निपातमत्तं। तात, पठममेव आरोग्यसङ्खातं परमं लाभं इच्छेय्याति इममत्थं दीपेन्तो एवमाह। तत्थ आरोग्यं नाम सरीरस्स चेव चित्तस्स च अरोगभावो अनातुरता। सरीरे हि रोगातुरे नेव अलद्धं भोगलाभं उप्पादेतुं सक्कोति, न लद्धं परिभुञ्जितुं, अनातुरे पन उभयम्पेतं सक्कोति। चित्ते च किलेसातुरे नेव अलद्धं झानादिभेदं लाभं उप्पादेतुं सक्कोति, न लद्धं पुन समापत्तिवसेन परिभुञ्जितुं। एतस्मिं अनारोग्ये सति अलद्धोपि लाभो न लब्भति, लद्धोपि निरत्थको होति, असति पनेतस्मिं अलद्धोपि लाभो लब्भति, लद्धोपि सात्थको होतीति आरोग्यं परमो लाभो नाम। तं सब्बपठमं इच्छितब्बं। इदमेकं अत्थस्स द्वारन्ति अयमेत्थ अत्थो। सीलञ्चाति आचारसीलं। इमिना लोकचारित्तं दस्सेति। वुद्धानुमतन्ति गुणवुद्धानं पण्डितानं अनुमतं। इमिना ञाणसम्पन्नानं गरूनं ओवादं दस्सेति। सुतञ्चाति कारणनिस्सितं सुतं। इमिना इमस्मिं लोके अत्थनिस्सितं बाहुसच्चं दस्सेति। धम्मानुवत्ती चाति तिविधस्स सुचरितधम्मस्स अनुवत्तनं। इमिना दुच्चरितधम्मं वज्जेत्वा सुचरितधम्मस्स अनुवत्तनभावं दस्सेति। अलीनता चाति चित्तस्स अलीनता अनीचता। इमिना चित्तस्स असङ्कोचतं पणीतभावं उत्तमभावं दस्सेति। अत्थस्स द्वारा पमुखा छळेतेति अत्थो नाम वुड्ढि, तस्स वुड्ढिसङ्खातस्स लोकियलोकुत्तरस्स अत्थस्स एते पमुखा उत्तमा छ द्वारा उपाया अधिगममुखानीति।
Tattha ārogyamicche paramañca lābhanti ca-kāro nipātamattaṃ. Tāta, paṭhamameva ārogyasaṅkhātaṃ paramaṃ lābhaṃ iccheyyāti imamatthaṃ dīpento evamāha. Tattha ārogyaṃ nāma sarīrassa ceva cittassa ca arogabhāvo anāturatā. Sarīre hi rogāture neva aladdhaṃ bhogalābhaṃ uppādetuṃ sakkoti, na laddhaṃ paribhuñjituṃ, anāture pana ubhayampetaṃ sakkoti. Citte ca kilesāture neva aladdhaṃ jhānādibhedaṃ lābhaṃ uppādetuṃ sakkoti, na laddhaṃ puna samāpattivasena paribhuñjituṃ. Etasmiṃ anārogye sati aladdhopi lābho na labbhati, laddhopi niratthako hoti, asati panetasmiṃ aladdhopi lābho labbhati, laddhopi sātthako hotīti ārogyaṃ paramo lābho nāma. Taṃ sabbapaṭhamaṃ icchitabbaṃ. Idamekaṃ atthassa dvāranti ayamettha attho. Sīlañcāti ācārasīlaṃ. Iminā lokacārittaṃ dasseti. Vuddhānumatanti guṇavuddhānaṃ paṇḍitānaṃ anumataṃ. Iminā ñāṇasampannānaṃ garūnaṃ ovādaṃ dasseti. Sutañcāti kāraṇanissitaṃ sutaṃ. Iminā imasmiṃ loke atthanissitaṃ bāhusaccaṃ dasseti. Dhammānuvattī cāti tividhassa sucaritadhammassa anuvattanaṃ. Iminā duccaritadhammaṃ vajjetvā sucaritadhammassa anuvattanabhāvaṃ dasseti. Alīnatā cāti cittassa alīnatā anīcatā. Iminā cittassa asaṅkocataṃ paṇītabhāvaṃ uttamabhāvaṃ dasseti. Atthassa dvārā pamukhā chaḷeteti attho nāma vuḍḍhi, tassa vuḍḍhisaṅkhātassa lokiyalokuttarassa atthassa ete pamukhā uttamā cha dvārā upāyā adhigamamukhānīti.
एवं बोधिसत्तो पुत्तस्स अत्थस्स द्वारपञ्हं कथेसि। सो ततो पट्ठाय तेसु छसु धम्मेसु वत्ति। बोधिसत्तोपि दानादीनि पुञ्ञानि कत्वा यथाकम्मं गतो।
Evaṃ bodhisatto puttassa atthassa dvārapañhaṃ kathesi. So tato paṭṭhāya tesu chasu dhammesu vatti. Bodhisattopi dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा पुत्तोव पच्चुप्पन्नपुत्तो, महासेट्ठि पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā puttova paccuppannaputto, mahāseṭṭhi pana ahameva ahosi’’nti.
अत्थस्सद्वारजातकवण्णना चतुत्था।
Atthassadvārajātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ८४. अत्थस्सद्वारजातकं • 84. Atthassadvārajātakaṃ
