| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ชาตก-อฎฺฐกถา • Jātaka-aṭṭhakathā |
[๘๔] ๔. อตฺถสฺสทฺวารชาตกวณฺณนา
[84] 4. Atthassadvārajātakavaṇṇanā
อาโรคฺยมิเจฺฉ ปรมญฺจ ลาภนฺติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรโนฺต เอกํ อตฺถกุสลํ กุลปุตฺตํ อารพฺภ กเถสิฯ สาวตฺถิยญฺหิ เอกสฺส มหาวิภวสฺส เสฎฺฐิโน ปุโตฺต ชาติยา สตฺตวโสฺส ปญฺญวา อตฺถกุสโลฯ โส เอกทิวสํ ปิตรํ อุปสงฺกมิตฺวา อตฺถสฺส ทฺวารปญฺหํ นาม ปุจฺฉิ, โส ตํ น ชานาติฯ อถสฺส เอตทโหสิ ‘‘อยํ ปโญฺห อติสุขุโม, ฐเปตฺวา สพฺพญฺญุพุทฺธํ อโญฺญ อุปริ ภวเคฺคน, เหฎฺฐา จ อวีจินา ปริจฺฉิเนฺน โลกสนฺนิวาเส เอตํ ปญฺหํ กเถตุํ สมโตฺถ นาม นตฺถี’’ติฯ โส ปุตฺตมาทาย พหุํ มาลาคนฺธวิเลปนํ คาหาเปตฺวา เชตวนํ คนฺตฺวา สตฺถารํ ปูเชตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสิโนฺน ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘อยํ, ภเนฺต, ทารโก ปญฺญวา อตฺถกุสโล มํ อตฺถสฺส ทฺวารปญฺหํ นาม ปุจฺฉิ, อหํ ตํ ปญฺหํ อชานโนฺต ตุมฺหากํ สนฺติกํ อาคโต, สาธุ เม, ภเนฺต, ภควา ตํ ปญฺหํ กเถตู’’ติฯ สตฺถา ‘‘ปุเพฺพปาหํ, อุปาสก, อิมินา กุมารเกเนตํ ปญฺหํ ปุโฎฺฐ, มยา จสฺส กถิโต, ตทา นํ เอส ชานาติ, อิทานิ ปน ภวสเงฺขปคตตฺตา น สลฺลเกฺขตี’’ติ วตฺวา เตน ยาจิโต อตีตํ อาหริฯ
Ārogyamiccheparamañca lābhanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ atthakusalaṃ kulaputtaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyañhi ekassa mahāvibhavassa seṭṭhino putto jātiyā sattavasso paññavā atthakusalo. So ekadivasaṃ pitaraṃ upasaṅkamitvā atthassa dvārapañhaṃ nāma pucchi, so taṃ na jānāti. Athassa etadahosi ‘‘ayaṃ pañho atisukhumo, ṭhapetvā sabbaññubuddhaṃ añño upari bhavaggena, heṭṭhā ca avīcinā paricchinne lokasannivāse etaṃ pañhaṃ kathetuṃ samattho nāma natthī’’ti. So puttamādāya bahuṃ mālāgandhavilepanaṃ gāhāpetvā jetavanaṃ gantvā satthāraṃ pūjetvā vanditvā ekamantaṃ nisinno bhagavantaṃ etadavoca ‘‘ayaṃ, bhante, dārako paññavā atthakusalo maṃ atthassa dvārapañhaṃ nāma pucchi, ahaṃ taṃ pañhaṃ ajānanto tumhākaṃ santikaṃ āgato, sādhu me, bhante, bhagavā taṃ pañhaṃ kathetū’’ti. Satthā ‘‘pubbepāhaṃ, upāsaka, iminā kumārakenetaṃ pañhaṃ puṭṭho, mayā cassa kathito, tadā naṃ esa jānāti, idāni pana bhavasaṅkhepagatattā na sallakkhetī’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทเตฺต รชฺชํ กาเรเนฺต โพธิสโตฺต มหาวิภโว เสฎฺฐิ อโหสิฯ อถสฺส ปุโตฺต สตฺตวสฺสิโก ชาติยา ปญฺญวา อตฺถกุสโลฯ โส เอกทิวสํ ปิตรํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘ตาต, อตฺถสฺส ทฺวารํ นาม กิ’’นฺติ อตฺถสฺส ทฺวารปญฺหํ ปุจฺฉิฯ อถสฺส ปิตา ตํ ปญฺหํ กเถโนฺต อิมํ คาถมาห –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto mahāvibhavo seṭṭhi ahosi. Athassa putto sattavassiko jātiyā paññavā atthakusalo. So ekadivasaṃ pitaraṃ upasaṅkamitvā ‘‘tāta, atthassa dvāraṃ nāma ki’’nti atthassa dvārapañhaṃ pucchi. Athassa pitā taṃ pañhaṃ kathento imaṃ gāthamāha –
๘๔.
84.
‘‘อาโรคฺยมิเจฺฉ ปรมญฺจ ลาภํ, สีลญฺจ วุทฺธานุมตํ สุตญฺจ;
‘‘Ārogyamicche paramañca lābhaṃ, sīlañca vuddhānumataṃ sutañca;
ธมฺมานุวตฺตี จ อลีนตา จ, อตฺถสฺส ทฺวารา ปมุขา ฉเฬเต’’ติฯ
Dhammānuvattī ca alīnatā ca, atthassa dvārā pamukhā chaḷete’’ti.
ตตฺถ อาโรคฺยมิเจฺฉ ปรมญฺจ ลาภนฺติ จ-กาโร นิปาตมตฺตํฯ ตาต, ปฐมเมว อาโรคฺยสงฺขาตํ ปรมํ ลาภํ อิเจฺฉยฺยาติ อิมมตฺถํ ทีเปโนฺต เอวมาหฯ ตตฺถ อาโรคฺยํ นาม สรีรสฺส เจว จิตฺตสฺส จ อโรคภาโว อนาตุรตาฯ สรีเร หิ โรคาตุเร เนว อลทฺธํ โภคลาภํ อุปฺปาเทตุํ สโกฺกติ, น ลทฺธํ ปริภุญฺชิตุํ, อนาตุเร ปน อุภยเมฺปตํ สโกฺกติฯ จิเตฺต จ กิเลสาตุเร เนว อลทฺธํ ฌานาทิเภทํ ลาภํ อุปฺปาเทตุํ สโกฺกติ, น ลทฺธํ ปุน สมาปตฺติวเสน ปริภุญฺชิตุํฯ เอตสฺมิํ อนาโรเคฺย สติ อลโทฺธปิ ลาโภ น ลพฺภติ, ลโทฺธปิ นิรตฺถโก โหติ, อสติ ปเนตสฺมิํ อลโทฺธปิ ลาโภ ลพฺภติ, ลโทฺธปิ สาตฺถโก โหตีติ อาโรคฺยํ ปรโม ลาโภ นามฯ ตํ สพฺพปฐมํ อิจฺฉิตพฺพํฯ อิทเมกํ อตฺถสฺส ทฺวารนฺติ อยเมตฺถ อโตฺถฯ สีลญฺจาติ อาจารสีลํฯ อิมินา โลกจาริตฺตํ ทเสฺสติฯ วุทฺธานุมตนฺติ คุณวุทฺธานํ ปณฺฑิตานํ อนุมตํฯ อิมินา ญาณสมฺปนฺนานํ ครูนํ โอวาทํ ทเสฺสติฯ สุตญฺจาติ การณนิสฺสิตํ สุตํฯ อิมินา อิมสฺมิํ โลเก อตฺถนิสฺสิตํ พาหุสจฺจํ ทเสฺสติฯ ธมฺมานุวตฺตี จาติ ติวิธสฺส สุจริตธมฺมสฺส อนุวตฺตนํฯ อิมินา ทุจฺจริตธมฺมํ วเชฺชตฺวา สุจริตธมฺมสฺส อนุวตฺตนภาวํ ทเสฺสติฯ อลีนตา จาติ จิตฺตสฺส อลีนตา อนีจตาฯ อิมินา จิตฺตสฺส อสโงฺกจตํ ปณีตภาวํ อุตฺตมภาวํ ทเสฺสติฯ อตฺถสฺส ทฺวารา ปมุขา ฉเฬเตติ อโตฺถ นาม วุฑฺฒิ, ตสฺส วุฑฺฒิสงฺขาตสฺส โลกิยโลกุตฺตรสฺส อตฺถสฺส เอเต ปมุขา อุตฺตมา ฉ ทฺวารา อุปายา อธิคมมุขานีติฯ
Tattha ārogyamicche paramañca lābhanti ca-kāro nipātamattaṃ. Tāta, paṭhamameva ārogyasaṅkhātaṃ paramaṃ lābhaṃ iccheyyāti imamatthaṃ dīpento evamāha. Tattha ārogyaṃ nāma sarīrassa ceva cittassa ca arogabhāvo anāturatā. Sarīre hi rogāture neva aladdhaṃ bhogalābhaṃ uppādetuṃ sakkoti, na laddhaṃ paribhuñjituṃ, anāture pana ubhayampetaṃ sakkoti. Citte ca kilesāture neva aladdhaṃ jhānādibhedaṃ lābhaṃ uppādetuṃ sakkoti, na laddhaṃ puna samāpattivasena paribhuñjituṃ. Etasmiṃ anārogye sati aladdhopi lābho na labbhati, laddhopi niratthako hoti, asati panetasmiṃ aladdhopi lābho labbhati, laddhopi sātthako hotīti ārogyaṃ paramo lābho nāma. Taṃ sabbapaṭhamaṃ icchitabbaṃ. Idamekaṃ atthassa dvāranti ayamettha attho. Sīlañcāti ācārasīlaṃ. Iminā lokacārittaṃ dasseti. Vuddhānumatanti guṇavuddhānaṃ paṇḍitānaṃ anumataṃ. Iminā ñāṇasampannānaṃ garūnaṃ ovādaṃ dasseti. Sutañcāti kāraṇanissitaṃ sutaṃ. Iminā imasmiṃ loke atthanissitaṃ bāhusaccaṃ dasseti. Dhammānuvattī cāti tividhassa sucaritadhammassa anuvattanaṃ. Iminā duccaritadhammaṃ vajjetvā sucaritadhammassa anuvattanabhāvaṃ dasseti. Alīnatā cāti cittassa alīnatā anīcatā. Iminā cittassa asaṅkocataṃ paṇītabhāvaṃ uttamabhāvaṃ dasseti. Atthassa dvārā pamukhā chaḷeteti attho nāma vuḍḍhi, tassa vuḍḍhisaṅkhātassa lokiyalokuttarassa atthassa ete pamukhā uttamā cha dvārā upāyā adhigamamukhānīti.
เอวํ โพธิสโตฺต ปุตฺตสฺส อตฺถสฺส ทฺวารปญฺหํ กเถสิฯ โส ตโต ปฎฺฐาย เตสุ ฉสุ ธเมฺมสุ วตฺติฯ โพธิสโตฺตปิ ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กตฺวา ยถากมฺมํ คโตฯ
Evaṃ bodhisatto puttassa atthassa dvārapañhaṃ kathesi. So tato paṭṭhāya tesu chasu dhammesu vatti. Bodhisattopi dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.
สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ – ‘‘ตทา ปุโตฺตว ปจฺจุปฺปนฺนปุโตฺต, มหาเสฎฺฐิ ปน อหเมว อโหสิ’’นฺติฯ
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā puttova paccuppannaputto, mahāseṭṭhi pana ahameva ahosi’’nti.
อตฺถสฺสทฺวารชาตกวณฺณนา จตุตฺถาฯ
Atthassadvārajātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ชาตกปาฬิ • Jātakapāḷi / ๘๔. อตฺถสฺสทฺวารชาตกํ • 84. Atthassadvārajātakaṃ
