| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
अत्थवसपकरणवण्णना
Atthavasapakaraṇavaṇṇanā
३३४. दस अत्थवसे पटिच्चाति एत्थ तस्स तस्स सिक्खापदस्स पञ्ञापने गुणविसेसदीपनतो, अपञ्ञापने आदीनवदस्सनतो च सङ्घसुट्ठुता होति। तत्थ यथासम्भवं लोकवज्जस्स अपण्णत्तिसम्भवस्स पञ्ञापने पयोगविसुद्धि गुणो। पण्णत्तिसम्भवस्स पन सेखियस्स लोकवज्जस्स पञ्ञापने पटिपत्तिविसुद्धि गुणो, पण्णत्तिवज्जस्स आसयविसुद्धि गुणो अप्पिच्छादिगुणावहनतो, तेनेवाह ‘‘सुभरताय सुपोसताय अप्पिच्छताय अप्पिच्छस्स वण्णं भासित्वा’’ति। समणाचारविसुद्धि चस्स गुणोति वेदितब्बं। अथ वा लोकवज्जस्स पञ्ञापने सङ्घसुट्ठुता होति पाकटादीनवतो, पण्णत्तिवज्जस्स पञ्ञापने सङ्घफासुता होति पाकटानिसंसत्ता। तथा पठमेन दुम्मङ्कूनं निग्गहो, दुतियेन पेसलानं फासुविहारो, पठमेन सम्परायिकानं आसवानं पटिघातो, दुतियेन दिट्ठधम्मिकानं, तथा पठमेन अप्पसन्नानं पसादो, दुतियेन पसन्नानं भिय्योभावो, तथा पठमेन सद्धम्मट्ठिति, दुतियेन विनयानुग्गहो होतीति वेदितब्बो। परिवारनयेन वा पठमेन पापिच्छानं भिक्खूनं पक्खुपच्छेदो, दुतियेन गिहीनं अनुकम्पा होति। वुत्तञ्हेतं ‘‘द्वे अत्थवसे पटिच्च तथागतेन सावकानं सिक्खापदं पञ्ञत्तं गिहीनं अनुकम्पाय पापिच्छानं पक्खुपच्छेदाया’’ति (परि॰ ४९८)। तथा दिट्ठधम्मिकसम्परायिकानं वेरानं वज्जानं अकुसलानं वसेनपि योजना कातब्बा। वुत्तञ्हेतं ‘‘द्वे अत्थवसे…पे॰… पञ्ञत्तं दिट्ठधम्मिकानं वेरानं सम्परायिकानं वेरानं पटिघाताया’’तिआदि (परि॰ ४९८)। अपिचेत्थ सब्बम्पि अकतविञ्ञत्तिपटिसंयुत्तं, गिहीनं पीळापटिसंयुत्तं, तेसं पसादभोगक्खयरक्खापटिसंयुत्तञ्च गिहीनं अनुकम्पाय पञ्ञत्तं नाम, कुलदूसकगणभोजनानि पापिच्छानं पक्खुपच्छेदाय पञ्ञत्तं। सब्बं लोकवज्जं दिट्ठधम्मिकसम्परायिकवेरादिपटिघाताय , मातुगामेन संविधानं दिट्ठधम्मिकवेरादिसंवराय पञ्ञत्तन्ति वेदितब्बं। अपिचेत्थ आदितो पट्ठाय दसअत्थवसपकरणमेव निस्साय विनिच्छयो वेदितब्बो।
334.Dasa atthavase paṭiccāti ettha tassa tassa sikkhāpadassa paññāpane guṇavisesadīpanato, apaññāpane ādīnavadassanato ca saṅghasuṭṭhutā hoti. Tattha yathāsambhavaṃ lokavajjassa apaṇṇattisambhavassa paññāpane payogavisuddhi guṇo. Paṇṇattisambhavassa pana sekhiyassa lokavajjassa paññāpane paṭipattivisuddhi guṇo, paṇṇattivajjassa āsayavisuddhi guṇo appicchādiguṇāvahanato, tenevāha ‘‘subharatāya suposatāya appicchatāya appicchassa vaṇṇaṃ bhāsitvā’’ti. Samaṇācāravisuddhi cassa guṇoti veditabbaṃ. Atha vā lokavajjassa paññāpane saṅghasuṭṭhutā hoti pākaṭādīnavato, paṇṇattivajjassa paññāpane saṅghaphāsutā hoti pākaṭānisaṃsattā. Tathā paṭhamena dummaṅkūnaṃ niggaho, dutiyena pesalānaṃ phāsuvihāro, paṭhamena samparāyikānaṃ āsavānaṃ paṭighāto, dutiyena diṭṭhadhammikānaṃ, tathā paṭhamena appasannānaṃ pasādo, dutiyena pasannānaṃ bhiyyobhāvo, tathā paṭhamena saddhammaṭṭhiti, dutiyena vinayānuggaho hotīti veditabbo. Parivāranayena vā paṭhamena pāpicchānaṃ bhikkhūnaṃ pakkhupacchedo, dutiyena gihīnaṃ anukampā hoti. Vuttañhetaṃ ‘‘dve atthavase paṭicca tathāgatena sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ gihīnaṃ anukampāya pāpicchānaṃ pakkhupacchedāyā’’ti (pari. 498). Tathā diṭṭhadhammikasamparāyikānaṃ verānaṃ vajjānaṃ akusalānaṃ vasenapi yojanā kātabbā. Vuttañhetaṃ ‘‘dve atthavase…pe… paññattaṃ diṭṭhadhammikānaṃ verānaṃ samparāyikānaṃ verānaṃ paṭighātāyā’’tiādi (pari. 498). Apicettha sabbampi akataviññattipaṭisaṃyuttaṃ, gihīnaṃ pīḷāpaṭisaṃyuttaṃ, tesaṃ pasādabhogakkhayarakkhāpaṭisaṃyuttañca gihīnaṃ anukampāya paññattaṃ nāma, kuladūsakagaṇabhojanāni pāpicchānaṃ pakkhupacchedāya paññattaṃ. Sabbaṃ lokavajjaṃ diṭṭhadhammikasamparāyikaverādipaṭighātāya , mātugāmena saṃvidhānaṃ diṭṭhadhammikaverādisaṃvarāya paññattanti veditabbaṃ. Apicettha ādito paṭṭhāya dasaatthavasapakaraṇameva nissāya vinicchayo veditabbo.
वत्थुवीतिक्कमेन यं, एकन्ताकुसलं भवे।
Vatthuvītikkamena yaṃ, ekantākusalaṃ bhave;
तं सङ्घसुट्ठुभावाय, पञ्ञत्तं लोकवज्जतो॥
Taṃ saṅghasuṭṭhubhāvāya, paññattaṃ lokavajjato.
पाराजिकादिं,
Pārājikādiṃ,
पञ्ञत्तिजाननेनेव, यत्थापत्ति न अञ्ञथा।
Paññattijānaneneva, yatthāpatti na aññathā;
तं धम्मट्ठितिया वापि, पसादुप्पादबुद्धिया॥
Taṃ dhammaṭṭhitiyā vāpi, pasāduppādabuddhiyā.
धम्मदेसनापटिसंयुत्तं इतरञ्च सेखियं, इदं पण्णत्तिसम्भवं लोकवज्जं नाम। वत्थुनो, पञ्ञत्तिया वा वीतिक्कमचेतनायाभावेपि पटिक्खित्तस्स करणे, कत्तब्बस्स अकरणे वा सति यत्थ आपत्ति पहोति, तं सब्बं ठपेत्वा सुरापानं पण्णत्तिवज्जन्ति वेदितब्बं। तत्थ उक्कोटनके पाचित्तियं, ‘‘यो पन भिक्खु धम्मिकानं कम्मानं छन्दं दत्वा पच्छा खीयनधम्मं आपज्जेय्य, पाचित्तियं (पाचि॰ ४७५), यो पन भिक्खु सङ्घे विनिच्छयकथाय वत्तमानाय छन्दं अदत्वा उट्ठायासना पक्कमेय्य, पाचित्तियं (पाचि॰ ४८०), यो पन भिक्खु समग्गेन सङ्घेन चीवरं दत्वा पच्छा खीयनधम्मं आपज्जेय्य…पे॰… पाचित्तिय’’न्ति (पाचि॰ ४८५) एवमादि सङ्घफासुताय पञ्ञत्तं। ‘‘अञ्ञवादके विहेसके पाचित्तियं (पाचि॰ १०१), पाराजिकादीहि अनुद्धंसने सङ्घादिसेसादि च दुम्मङ्कूनं निग्गहाय, अनुपखज्जनिक्कड्ढनउपस्सूतिसिक्खापदादि पेसलानं फासुविहाराय, सब्बं लोकवज्जं दिट्ठधम्मिकसम्परायिकानं आसवानं पटिघाताय, सब्बं पण्णत्तिवज्जं दिट्ठधम्मिकानमेव संवराय। सब्बं गिहिपटिसंयुत्तं अप्पसन्नानं वा पसादाय पसन्नानं वा भिय्योभावाय च। विसेसेन अरिट्ठसमणुद्देससिक्खापदं, सामञ्ञेन पच्चयेसु मरियादपटिसंयुत्तञ्च सद्धम्मट्ठितिया, ‘‘अप्पिच्छस्सायं धम्मो, नायं धम्मो महिच्छस्सा’’ति (दी॰ नि॰ ३.३५८; अ॰ नि॰ ८.३०) आदिसुत्तमेत्थ साधकं। ‘‘सिक्खापदविवण्णके (पाचि॰ ४३९) मोहनके पाचित्तिय’’न्तिआदि (पाचि॰ ४४४) विनयानुग्गहाय पञ्ञत्तन्ति वेदितब्बं। ‘‘भूतगामपातब्यताय पाचित्तिय’’न्ति (पाचि॰ ९०) इदं किमत्थन्ति चे? अप्पसन्नानं पसादाय, पसन्नानं भिय्योभावाय च। कथं?
Dhammadesanāpaṭisaṃyuttaṃ itarañca sekhiyaṃ, idaṃ paṇṇattisambhavaṃ lokavajjaṃ nāma. Vatthuno, paññattiyā vā vītikkamacetanāyābhāvepi paṭikkhittassa karaṇe, kattabbassa akaraṇe vā sati yattha āpatti pahoti, taṃ sabbaṃ ṭhapetvā surāpānaṃ paṇṇattivajjanti veditabbaṃ. Tattha ukkoṭanake pācittiyaṃ, ‘‘yo pana bhikkhu dhammikānaṃ kammānaṃ chandaṃ datvā pacchā khīyanadhammaṃ āpajjeyya, pācittiyaṃ (pāci. 475), yo pana bhikkhu saṅghe vinicchayakathāya vattamānāya chandaṃ adatvā uṭṭhāyāsanā pakkameyya, pācittiyaṃ (pāci. 480), yo pana bhikkhu samaggena saṅghena cīvaraṃ datvā pacchā khīyanadhammaṃ āpajjeyya…pe… pācittiya’’nti (pāci. 485) evamādi saṅghaphāsutāya paññattaṃ. ‘‘Aññavādake vihesake pācittiyaṃ (pāci. 101), pārājikādīhi anuddhaṃsane saṅghādisesādi ca dummaṅkūnaṃ niggahāya, anupakhajjanikkaḍḍhanaupassūtisikkhāpadādi pesalānaṃ phāsuvihārāya, sabbaṃ lokavajjaṃ diṭṭhadhammikasamparāyikānaṃ āsavānaṃ paṭighātāya, sabbaṃ paṇṇattivajjaṃ diṭṭhadhammikānameva saṃvarāya. Sabbaṃ gihipaṭisaṃyuttaṃ appasannānaṃ vā pasādāya pasannānaṃ vā bhiyyobhāvāya ca. Visesena ariṭṭhasamaṇuddesasikkhāpadaṃ, sāmaññena paccayesu mariyādapaṭisaṃyuttañca saddhammaṭṭhitiyā, ‘‘appicchassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo mahicchassā’’ti (dī. ni. 3.358; a. ni. 8.30) ādisuttamettha sādhakaṃ. ‘‘Sikkhāpadavivaṇṇake (pāci. 439) mohanake pācittiya’’ntiādi (pāci. 444) vinayānuggahāya paññattanti veditabbaṃ. ‘‘Bhūtagāmapātabyatāya pācittiya’’nti (pāci. 90) idaṃ kimatthanti ce? Appasannānaṃ pasādāya, pasannānaṃ bhiyyobhāvāya ca. Kathaṃ?
‘‘भूतगामो सजीवोति, अविपल्लत्तदिट्ठिनो।
‘‘Bhūtagāmo sajīvoti, avipallattadiṭṭhino;
तस्स कोपनसञ्ञाय, पसादो बुद्धसावके॥
Tassa kopanasaññāya, pasādo buddhasāvake.
‘‘निज्जीवसञ्ञितंपेतं, अकोपेन्तो कथं मुनि।
‘‘Nijjīvasaññitaṃpetaṃ, akopento kathaṃ muni;
जीवं कोपेय्य निद्दोसो, मच्छमंसानुजानने॥
Jīvaṃ kopeyya niddoso, macchamaṃsānujānane.
एवम्पि –
Evampi –
‘‘तस्स कोपनसञ्ञाय, पसादो बुद्धसावके।
‘‘Tassa kopanasaññāya, pasādo buddhasāvake;
यतो तित्थकराविमे, विरता भूतगामतो।
Yato titthakarāvime, viratā bhūtagāmato;
लोकस्स चित्तरक्खत्थं, ततोपि विरतो मुनी’’ति॥ –
Lokassa cittarakkhatthaṃ, tatopi virato munī’’ti. –
पसन्नानं भिय्योभावो होति।
Pasannānaṃ bhiyyobhāvo hoti.
विवित्तसेनासनभोगतण्हावसेननिज्जीवमितारक्खं।
Vivittasenāsanabhogataṇhāvasenanijjīvamitārakkhaṃ;
बुद्धोभिनिन्नञ्च विवज्जयन्तो।
Buddhobhininnañca vivajjayanto;
सिक्खापदं तत्थ च पञ्ञपेसि॥
Sikkhāpadaṃ tattha ca paññapesi.
निज्जीवस्सापि मंसस्स, खादनकं यतिं पति।
Nijjīvassāpi maṃsassa, khādanakaṃ yatiṃ pati;
निन्दमानं जनं दिस्वा, भूतगामं परिच्चजि॥
Nindamānaṃ janaṃ disvā, bhūtagāmaṃ pariccaji.
तिकोटिपरिसुद्धत्ता, मच्छमंसानुजानने।
Tikoṭiparisuddhattā, macchamaṃsānujānane;
पटिच्च मंसानुजाननं, कम्मे दिट्ठिप्पसङ्गभया॥
Paṭicca maṃsānujānanaṃ, kamme diṭṭhippasaṅgabhayā.
अपरिक्खकस्स लोकस्स, परानुद्दयताय च।
Aparikkhakassa lokassa, parānuddayatāya ca;
भूतगामपातब्यताय, पाणातिपातप्पसङ्गभया॥
Bhūtagāmapātabyatāya, pāṇātipātappasaṅgabhayā.
तत्थ परियायवचनं अनुजानि भगवा, उद्दिस्स कतं पटिक्खिपि परस्स वा पापप्पसङ्गभयेन। इध पन भूतगामपातब्यताय पापाभावञापनत्थं अत्तुद्देसिकं विहारं, कुटिञ्च अनुजानीति वेदितब्बं। पकिरियन्ति एत्थ ते ते पयोजनविसेससङ्खाता अत्थवसाति अत्थवसपकरणन्ति।
Tattha pariyāyavacanaṃ anujāni bhagavā, uddissa kataṃ paṭikkhipi parassa vā pāpappasaṅgabhayena. Idha pana bhūtagāmapātabyatāya pāpābhāvañāpanatthaṃ attuddesikaṃ vihāraṃ, kuṭiñca anujānīti veditabbaṃ. Pakiriyanti ettha te te payojanavisesasaṅkhātā atthavasāti atthavasapakaraṇanti.
महावग्गवण्णना निट्ठिता।
Mahāvaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / परिवारपाळि • Parivārapāḷi / अत्थवसपकरणं • Atthavasapakaraṇaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / परिवार-अट्ठकथा • Parivāra-aṭṭhakathā / अत्थवसपकरणावण्णना • Atthavasapakaraṇāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / अत्थवसपकरणवण्णना • Atthavasapakaraṇavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / अत्थवसपकरणवण्णना • Atthavasapakaraṇavaṇṇanā
