| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
८. अत्थिनुखोपरियायसुत्तवण्णना
8. Atthinukhopariyāyasuttavaṇṇanā
१५३. परियायति परिगच्छति फलं एतस्साति परियायो हेतूति आह – ‘‘यं परियायन्ति यं कारण’’न्ति। पच्चक्खदिट्ठे अविपरीते अत्थे पवत्तसद्धा पच्चक्खसद्धा यथा ‘‘सम्मासम्बुद्धो भगवा, स्वाखातो धम्मो’’ति (म॰ नि॰ १.२८८) च। एवं किराति इति किराय उप्पन्नो सद्दहनाकारो सद्धापतिरूपको। एतन्ति ‘‘अञ्ञत्रेव सद्धाया’’ति एतं वचनं । रुचापेत्वाति किञ्चि अत्थं अत्तनो मतिया रोचेत्वा। खमापेत्वाति तस्सेव वेवचनं, चित्तं तथा खमापेत्वा। तेनाह – ‘‘अत्थेतन्ति गहणाकारो’’ति। परम्परागतस्स अत्थस्स एवं किरस्साति अनुस्सवनं। कारणं चिन्तेन्तस्साति युत्तिं चिन्तेन्तस्स। कारणं उपट्ठातीति ‘‘साधू’’ति अत्तनो चित्तस्स उपतिट्ठति। अत्थेतन्ति ‘‘एतं कारणं एवमयमत्थो युज्जती’’ति चित्तेन गहणं। आकारपरिवितक्कोति युत्तिपरिकप्पना। लद्धीति निच्छयेन गहणं, सा च खो दिट्ठि अयाथावग्गहणेन अञ्ञाणमेवाति दट्ठब्बं। तन्ति लद्धिं। अत्थेसाति एसा लद्धि मम उप्पन्ना अत्थि युत्तरूपा हुत्वा उपलब्भति। एवं गहणाकारो दिट्ठिनिज्झानक्खन्ति नाम, पठमुप्पन्नलद्धिसङ्खाताय दिट्ठिया निज्झानं खमनाकारो दिट्ठिनिज्झानक्खन्ति नाम। पञ्च ठानानीति यथावुत्तानि सद्धादीनि पञ्च कारणानि। मुञ्चित्वा अग्गहेत्वा। हेट्ठिममग्गवज्झानं रागादीनं अभावं सन्धाय ‘‘नत्थि मे अज्झत्तं रागदोसमोहो’’ति अयं सेक्खानं पच्चवेक्खणा, सब्बसो अभावं सन्धाय असेक्खानन्ति आह – ‘‘सेक्खासेक्खानं पच्चवेक्खणा कथिता’’ति। ‘‘सन्तं वा अज्झत्त’’न्तिआदिना सेक्खानं, ‘‘असन्तं वा अज्झत्त’’न्तिआदिना असेक्खानं पच्चवेक्खणा कथिताति दट्ठब्बं।
153. Pariyāyati parigacchati phalaṃ etassāti pariyāyo hetūti āha – ‘‘yaṃ pariyāyanti yaṃ kāraṇa’’nti. Paccakkhadiṭṭhe aviparīte atthe pavattasaddhā paccakkhasaddhā yathā ‘‘sammāsambuddho bhagavā, svākhāto dhammo’’ti (ma. ni. 1.288) ca. Evaṃ kirāti iti kirāya uppanno saddahanākāro saddhāpatirūpako. Etanti ‘‘aññatreva saddhāyā’’ti etaṃ vacanaṃ . Rucāpetvāti kiñci atthaṃ attano matiyā rocetvā. Khamāpetvāti tasseva vevacanaṃ, cittaṃ tathā khamāpetvā. Tenāha – ‘‘atthetanti gahaṇākāro’’ti. Paramparāgatassa atthassa evaṃ kirassāti anussavanaṃ. Kāraṇaṃ cintentassāti yuttiṃ cintentassa. Kāraṇaṃ upaṭṭhātīti ‘‘sādhū’’ti attano cittassa upatiṭṭhati. Atthetanti ‘‘etaṃ kāraṇaṃ evamayamattho yujjatī’’ti cittena gahaṇaṃ. Ākāraparivitakkoti yuttiparikappanā. Laddhīti nicchayena gahaṇaṃ, sā ca kho diṭṭhi ayāthāvaggahaṇena aññāṇamevāti daṭṭhabbaṃ. Tanti laddhiṃ. Atthesāti esā laddhi mama uppannā atthi yuttarūpā hutvā upalabbhati. Evaṃ gahaṇākāro diṭṭhinijjhānakkhanti nāma, paṭhamuppannaladdhisaṅkhātāya diṭṭhiyā nijjhānaṃ khamanākāro diṭṭhinijjhānakkhanti nāma. Pañca ṭhānānīti yathāvuttāni saddhādīni pañca kāraṇāni. Muñcitvā aggahetvā. Heṭṭhimamaggavajjhānaṃ rāgādīnaṃ abhāvaṃ sandhāya ‘‘natthi me ajjhattaṃ rāgadosamoho’’ti ayaṃ sekkhānaṃ paccavekkhaṇā, sabbaso abhāvaṃ sandhāya asekkhānanti āha – ‘‘sekkhāsekkhānaṃ paccavekkhaṇā kathitā’’ti. ‘‘Santaṃ vā ajjhatta’’ntiādinā sekkhānaṃ, ‘‘asantaṃ vā ajjhatta’’ntiādinā asekkhānaṃ paccavekkhaṇā kathitāti daṭṭhabbaṃ.
अत्थिनुखोपरियायसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Atthinukhopariyāyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ८. अत्थिनुखोपरियायसुत्तं • 8. Atthinukhopariyāyasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ८. अत्थिनुखोपरियायसुत्तवण्णना • 8. Atthinukhopariyāyasuttavaṇṇanā
