| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ပဉ္စပကရဏ-အဋ္ဌကထာ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
၂၁. အတ္ထိပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
21. Atthipaccayaniddesavaṇṇanā
၂၁. အတ္ထိပစ္စယနိဒ္ဒေသေ စတ္တာရော ခန္ဓာတိအာဒီဟိ သဟဇာတဝသေန အတ္ထိပစ္စယော နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ စက္ခာယတနန္တိအာဒီဟိ ပုရေဇာတဝသေန။ ယံ ရူပံ နိသ္သာယာတိ ဧတ္ထ သဟဇာတပုရေဇာတဝသေန အတ္ထိပစ္စယော နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဧဝမယံ ပာဠိ သဟဇာတပုရေဇာတာနညေဝ အတ္ထိပစ္စယာနံ ဝသေန အာဂတာ။ ပဉ္ဟာဝာရေ ပန သဟဇာတံ, ပုရေဇာတံ, ပစ္ဆာဇာတံ, အာဟာရံ, ဣန္ဒ္ရိယန္တိ ဣမေသံ ဝသေန အာဂတတ္တာ ပစ္ဆာဇာတအာဟာရိန္ဒ္ရိယဝသေနာပိ အတ္ထိပစ္စယော လဗ္ဘတိ။ ဣဓ ပန သာဝသေသဝသေန ဒေသနာ ကတာတိ အယံ တာဝေတ္ထ ပာဠိဝဏ္ဏနာ။
21. Atthipaccayaniddese cattāro khandhātiādīhi sahajātavasena atthipaccayo niddiṭṭho. Cakkhāyatanantiādīhi purejātavasena. Yaṃ rūpaṃ nissāyāti ettha sahajātapurejātavasena atthipaccayo niddiṭṭho. Evamayaṃ pāḷi sahajātapurejātānaññeva atthipaccayānaṃ vasena āgatā. Pañhāvāre pana sahajātaṃ, purejātaṃ, pacchājātaṃ, āhāraṃ, indriyanti imesaṃ vasena āgatattā pacchājātaāhārindriyavasenāpi atthipaccayo labbhati. Idha pana sāvasesavasena desanā katāti ayaṃ tāvettha pāḷivaṇṇanā.
အယံ ပန အတ္ထိပစ္စယော နာမ ဒုဝိဓော – အညမညတော, န အညမညတော။ တတ္ထ အညမညံ တိဝိဓံ – အရူပံ အရူပေန, ရူပံ ရူပေန, ရူပာရူပံ ရူပာရူပေန။ ‘‘စတ္တာရော ခန္ဓာ အရူပိနော’’တိ ဧတ္ထ ဟိ သဗ္ဗစိတ္တုပ္ပတ္တိဝသေန အရူပံ အရူပေန ဝုတ္တံ။ ‘‘စတ္တာရော မဟာဘူတာ’’တိ ဧတ္ထ သဗ္ဗသန္တတိဝသေန ရူပံ ရူပေန။ ‘‘ဩက္ကန္တိက္ခဏေ နာမရူပ’’န္တိ ဧတ္ထ ပဋိသန္ဓိခန္ဓာနဉ္စေဝ ဝတ္ထုနော စ ဝသေန ရူပာရူပံ ရူပာရူပေန ဝုတ္တံ။ န အညမညမ္ပိ တိဝိဓံ – ‘‘အရူပံ ရူပသ္သ, ရူပံ ရူပသ္သ, ရူပံ အရူပသ္သ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ’’တိ ဧတ္ထ ဟိ ပဉ္စဝောကာရဝသေန အရူပံ ရူပသ္သ ဝုတ္တံ။ ‘‘မဟာဘူတာ ဥပာဒာရူပာန’’န္တိ ဧတ္ထ သဗ္ဗသန္တတိဝသေန ရူပံ ရူပသ္သ။ ‘‘စက္ခာယတနံ စက္ခုဝိညာဏဓာတုယာ’’တိအာဒီသု ဝတ္ထာရမ္မဏဝသေန ရူပံ အရူပသ္သ အတ္ထိပစ္စယောတိ ဝုတ္တံ။
Ayaṃ pana atthipaccayo nāma duvidho – aññamaññato, na aññamaññato. Tattha aññamaññaṃ tividhaṃ – arūpaṃ arūpena, rūpaṃ rūpena, rūpārūpaṃ rūpārūpena. ‘‘Cattāro khandhā arūpino’’ti ettha hi sabbacittuppattivasena arūpaṃ arūpena vuttaṃ. ‘‘Cattāro mahābhūtā’’ti ettha sabbasantativasena rūpaṃ rūpena. ‘‘Okkantikkhaṇe nāmarūpa’’nti ettha paṭisandhikhandhānañceva vatthuno ca vasena rūpārūpaṃ rūpārūpena vuttaṃ. Na aññamaññampi tividhaṃ – ‘‘arūpaṃ rūpassa, rūpaṃ rūpassa, rūpaṃ arūpassa cittacetasikā dhammā’’ti ettha hi pañcavokāravasena arūpaṃ rūpassa vuttaṃ. ‘‘Mahābhūtā upādārūpāna’’nti ettha sabbasantativasena rūpaṃ rūpassa. ‘‘Cakkhāyatanaṃ cakkhuviññāṇadhātuyā’’tiādīsu vatthārammaṇavasena rūpaṃ arūpassa atthipaccayoti vuttaṃ.
အပိစေသ အတ္ထိပစ္စယော နာမ သင္ခေပတော ခဏတ္တယပ္ပတ္တံ နာမဉ္စေဝ ရူပဉ္စ, ဝတ္တမာနာ ပဉ္စက္ခန္ဓာတိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ သော ဇာတိဘေဒတော ကုသလာကုသလဝိပာကကိရိယရူပဝသေန ပဉ္စဓာ ဘိဇ္ဇတိ ။ တတ္ထ ကုသလော သဟဇာတပစ္ဆာဇာတဝသေန ဒုဝိဓော ဟောတိ, တထာ အကုသလော ဝိပာကကိရိယသင္ခာတော စ။ တေသု ကုသလော ကာမာဝစရာဒိဘေဒေန စတုဓာ ဘိဇ္ဇတိ, အကုသလော ကာမာဝစရောဝ ဝိပာကော စတုဘူမကော, ကိရိယာသင္ခာတော တိဘူမကော။ ရူပသင္ခာတော အတ္ထိပစ္စယော ကာမာဝစရောဝ။ သော ပန သဟဇာတပုရေဇာတဝသေန ဒုဝိဓော။ တတ္ထ ပဉ္စ ဝတ္ထူနိ အာရမ္မဏာနိ စ ပုရေဇာတာနေဝ, ဟဒယဝတ္ထု သဟဇာတံ ဝာ ဟောတိ ပုရေဇာတံ ဝာ။ ပဉ္ဟာဝာရေ ပန အာဂတော အာဟာရော ဣန္ဒ္ရိယဉ္စ သဟဇာတာဒိဘေဒံ န လဘတီတိ ဧဝမေတ္ထ နာနပ္ပကာရဘေဒတော ဝိညာတဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော။
Apicesa atthipaccayo nāma saṅkhepato khaṇattayappattaṃ nāmañceva rūpañca, vattamānā pañcakkhandhātipi vattuṃ vaṭṭati. So jātibhedato kusalākusalavipākakiriyarūpavasena pañcadhā bhijjati . Tattha kusalo sahajātapacchājātavasena duvidho hoti, tathā akusalo vipākakiriyasaṅkhāto ca. Tesu kusalo kāmāvacarādibhedena catudhā bhijjati, akusalo kāmāvacarova vipāko catubhūmako, kiriyāsaṅkhāto tibhūmako. Rūpasaṅkhāto atthipaccayo kāmāvacarova. So pana sahajātapurejātavasena duvidho. Tattha pañca vatthūni ārammaṇāni ca purejātāneva, hadayavatthu sahajātaṃ vā hoti purejātaṃ vā. Pañhāvāre pana āgato āhāro indriyañca sahajātādibhedaṃ na labhatīti evamettha nānappakārabhedato viññātabbo vinicchayo.
ဧဝံ ဘိန္နေ ပနေတ္ထ စတုဘူမကကုသလောပိ သဟဇာတော အတ္ထိပစ္စယော ပဉ္စဝောကာရေ ‘‘ဧကော ခန္ဓော တိဏ္ဏန္နံ ခန္ဓာန’’န္တိအာဒိနာ နယေန အညမညံ ခန္ဓာနဉ္စေဝ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပသ္သ စ ဌပေတ္ဝာ ပန ရူပာဝစရကုသလံ အဝသေသော အာရုပ္ပေ သမ္ပယုတ္တက္ခန္ဓာနညေဝ သဟဇာတကုသလော အတ္ထိပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတိ။ စတုဘူမကော ပနေသ ပဉ္စဝောကာရေ စတုသမုဋ္ဌာနိကတိသမုဋ္ဌာနိကကာယသ္သ ပစ္ဆာဇာတော ကုသလော အတ္ထိပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတိ။ အကုသလေပိ ဧသေဝ နယော။ သောပိ ဟိ ပဉ္စဝောကာရေ သမ္ပယုတ္တက္ခန္ဓာနဉ္စေဝ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပသ္သ စ, စတုဝောကာရေ သမ္ပယုတ္တက္ခန္ဓာနညေဝ သဟဇာတာကုသလော အတ္ထိပစ္စယေန ပစ္စယော။ ပဉ္စဝောကာရေ စတုသမုဋ္ဌာနိကတိသမုဋ္ဌာနိကကာယသ္သ ပစ္ဆာဇာတာကုသလော အတ္ထိပစ္စယေန ပစ္စယော။
Evaṃ bhinne panettha catubhūmakakusalopi sahajāto atthipaccayo pañcavokāre ‘‘eko khandho tiṇṇannaṃ khandhāna’’ntiādinā nayena aññamaññaṃ khandhānañceva cittasamuṭṭhānarūpassa ca ṭhapetvā pana rūpāvacarakusalaṃ avaseso āruppe sampayuttakkhandhānaññeva sahajātakusalo atthipaccayena paccayo hoti. Catubhūmako panesa pañcavokāre catusamuṭṭhānikatisamuṭṭhānikakāyassa pacchājāto kusalo atthipaccayena paccayo hoti. Akusalepi eseva nayo. Sopi hi pañcavokāre sampayuttakkhandhānañceva cittasamuṭṭhānarūpassa ca, catuvokāre sampayuttakkhandhānaññeva sahajātākusalo atthipaccayena paccayo. Pañcavokāre catusamuṭṭhānikatisamuṭṭhānikakāyassa pacchājātākusalo atthipaccayena paccayo.
ဝိပာကတော ပန ကာမာဝစရရူပာဝစရော အတ္ထိပစ္စယော နိယမေနေဝ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ခန္ဓာနဉ္စေဝ ကဋတ္တာရူပသ္သ စ သဟဇာတတ္ထိပစ္စယေန ပစ္စယော။ ပဝတ္တေ ပန သမ္ပယုတ္တက္ခန္ဓာနဉ္စေဝ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပသ္သ စ သဟဇာတတ္ထိပစ္စယေန ပစ္စယော, ဌိတိပ္ပတ္တသ္သ စတုသမုဋ္ဌာနိကတိသမုဋ္ဌာနိကကာယသ္သ ပစ္ဆာဇာတတ္ထိပစ္စယေန ပစ္စယော။ အရူပာဝစရဝိပာကော ပန အာရုပ္ပေ ဥပ္ပန္နလောကုတ္တရဝိပာကော စ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တက္ခန္ဓာနညေဝ သဟဇာတတ္ထိပစ္စယေန ပစ္စယော။ ပဉ္စဝောကာရေ လောကုတ္တရဝိပာကော သမ္ပယုတ္တက္ခန္ဓာနဉ္စေဝ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပသ္သ စ သဟဇာတတ္ထိပစ္စယေန ပစ္စယော, စတုသမုဋ္ဌာနိကတိသမုဋ္ဌာနိကကာယသ္သ ပစ္ဆာဇာတတ္ထိပစ္စယေန ပစ္စယော။ ကိရိယတော ရူပာဝစရော အတ္ထိပစ္စယော သမ္ပယုတ္တက္ခန္ဓာနဉ္စေဝ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပသ္သ စ သဟဇာတတ္ထိပစ္စယေန ပစ္စယော, စတုသမုဋ္ဌာနိကတိသမုဋ္ဌာနိကကာယသ္သ ပစ္ဆာဇာတတ္ထိပစ္စယေန ပစ္စယော။ ကာမာဝစရာရူပာဝစရော ပန အာရုပ္ပေ သမ္ပယုတ္တက္ခန္ဓာနညေဝ, ပဉ္စဝောကာရေ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပသ္သာပိ သဟဇာတတ္ထိပစ္စယေန ပစ္စယော, စတုသမုဋ္ဌာနိကတိသမုဋ္ဌာနိကကာယသ္သ ပစ္ဆာဇာတတ္ထိ ပစ္စယေန ပစ္စယော။
Vipākato pana kāmāvacararūpāvacaro atthipaccayo niyameneva paṭisandhikkhaṇe khandhānañceva kaṭattārūpassa ca sahajātatthipaccayena paccayo. Pavatte pana sampayuttakkhandhānañceva cittasamuṭṭhānarūpassa ca sahajātatthipaccayena paccayo, ṭhitippattassa catusamuṭṭhānikatisamuṭṭhānikakāyassa pacchājātatthipaccayena paccayo. Arūpāvacaravipāko pana āruppe uppannalokuttaravipāko ca attanā sampayuttakkhandhānaññeva sahajātatthipaccayena paccayo. Pañcavokāre lokuttaravipāko sampayuttakkhandhānañceva cittasamuṭṭhānarūpassa ca sahajātatthipaccayena paccayo, catusamuṭṭhānikatisamuṭṭhānikakāyassa pacchājātatthipaccayena paccayo. Kiriyato rūpāvacaro atthipaccayo sampayuttakkhandhānañceva cittasamuṭṭhānarūpassa ca sahajātatthipaccayena paccayo, catusamuṭṭhānikatisamuṭṭhānikakāyassa pacchājātatthipaccayena paccayo. Kāmāvacarārūpāvacaro pana āruppe sampayuttakkhandhānaññeva, pañcavokāre cittasamuṭṭhānarūpassāpi sahajātatthipaccayena paccayo, catusamuṭṭhānikatisamuṭṭhānikakāyassa pacchājātatthi paccayena paccayo.
ရူပသင္ခာတော ပန အတ္ထိပစ္စယော သဟဇာတော, ပုရေဇာတော, အာဟာရော, ဣန္ဒ္ရိယန္တိ စတုဗ္ဗိဓော။ တတ္ထ သဟဇာတရူပတ္ထိပစ္စယော စတုသမုဋ္ဌာနဝသေန စတုဓာ ဌိတော။ တတ္ထ ကမ္မသမုဋ္ဌာနော ဧကံ မဟာဘူတံ တိဏ္ဏန္နံ မဟာဘူတာနံ, တီဏိ ဧကသ္သ, ဒ္ဝေ ဒ္ဝိန္နံ, မဟာဘူတာ ဥပာဒာရူပာနန္တိ ဧဝံ သဟဇာတတ္ထိပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတိ။ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဝတ္ထုရူပံ ကာမာဝစရရူပာဝစရဝိပာကက္ခန္ဓာနံ သဟဇာတတ္ထိပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတိ။ တေသမ္ပိ တိသမုဋ္ဌာနိကရူပံ ဧကံ မဟာဘူတံ တိဏ္ဏန္နံ မဟာဘူတာနံ, တီဏိ ဧကသ္သ, ဒ္ဝေ ဒ္ဝိန္နံ, မဟာဘူတာ ဥပာဒာရူပာနန္တိ ဧဝံ သဟဇာတတ္ထိပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတိ။ ပုရေဇာတတ္ထိပစ္စယော ပန ဝတ္ထုပုရေဇာတအာရမ္မဏပုရေဇာတဝသေန ဒုဝိဓော ဟောတိ။ သော ဒုဝိဓောပိ ဟေဋ္ဌာ ပုရေဇာတပစ္စယေ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇေတ္ဝာ ဂဟေတဗ္ဗော။ အာဟာရတ္ထိပစ္စယောပိ ဟေဋ္ဌာ ကဗဠီကာရာဟာရပစ္စယေ ယောဇိတနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဣဓ ပနေသ အတ္တနော အနိရုဒ္ဓက္ခဏေ ပစ္စယဘာဝေန အတ္ထိပစ္စယောတိ ဝုတ္တော။ ရူပဇီဝိတိန္ဒ္ရိယမ္ပိ ဟေဋ္ဌာ ဣန္ဒ္ရိယပစ္စယေ ရူပဇီဝိတိန္ဒ္ရိယယောဇနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣဓ ပနေတမ္ပိ အတ္တနော အနိရုဒ္ဓက္ခဏေယေဝ ပစ္စယဘာဝေန အတ္ထိပစ္စယောတိ ဝုတ္တန္တိ ဧဝမေတ္ထ ပစ္စယုပ္ပန္နတောပိ ဝိညာတဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယောတိ။
Rūpasaṅkhāto pana atthipaccayo sahajāto, purejāto, āhāro, indriyanti catubbidho. Tattha sahajātarūpatthipaccayo catusamuṭṭhānavasena catudhā ṭhito. Tattha kammasamuṭṭhāno ekaṃ mahābhūtaṃ tiṇṇannaṃ mahābhūtānaṃ, tīṇi ekassa, dve dvinnaṃ, mahābhūtā upādārūpānanti evaṃ sahajātatthipaccayena paccayo hoti. Paṭisandhikkhaṇe vatthurūpaṃ kāmāvacararūpāvacaravipākakkhandhānaṃ sahajātatthipaccayena paccayo hoti. Tesampi tisamuṭṭhānikarūpaṃ ekaṃ mahābhūtaṃ tiṇṇannaṃ mahābhūtānaṃ, tīṇi ekassa, dve dvinnaṃ, mahābhūtā upādārūpānanti evaṃ sahajātatthipaccayena paccayo hoti. Purejātatthipaccayo pana vatthupurejātaārammaṇapurejātavasena duvidho hoti. So duvidhopi heṭṭhā purejātapaccaye vuttanayeneva yojetvā gahetabbo. Āhāratthipaccayopi heṭṭhā kabaḷīkārāhārapaccaye yojitanayeneva yojetabbo. Idha panesa attano aniruddhakkhaṇe paccayabhāvena atthipaccayoti vutto. Rūpajīvitindriyampi heṭṭhā indriyapaccaye rūpajīvitindriyayojanāyaṃ vuttanayeneva yojetabbaṃ. Idha panetampi attano aniruddhakkhaṇeyeva paccayabhāvena atthipaccayoti vuttanti evamettha paccayuppannatopi viññātabbo vinicchayoti.
အတ္ထိပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ။
Atthipaccayaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / အဘိဓမ္မပိဋက • Abhidhammapiṭaka / ပဋ္ဌာနပာဠိ • Paṭṭhānapāḷi / (၂) ပစ္စယနိဒ္ဒေသော • (2) Paccayaniddeso
