Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පඤ්චපකරණ-අට්ඨකථා • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
21. අත්ථිපච්චයනිද්දෙසවණ්ණනා
21. Atthipaccayaniddesavaṇṇanā
21. අත්ථිපච්චයනිද්දෙසෙ චත්තාරො ඛන්ධාතිආදීහි සහජාතවසෙන අත්ථිපච්චයො නිද්දිට්ඨො. චක්ඛායතනන්තිආදීහි පුරෙජාතවසෙන. යං රූපං නිස්සායාති එත්ථ සහජාතපුරෙජාතවසෙන අත්ථිපච්චයො නිද්දිට්ඨො. එවමයං පාළි සහජාතපුරෙජාතානඤ්ඤෙව අත්ථිපච්චයානං වසෙන ආගතා. පඤ්හාවාරෙ පන සහජාතං, පුරෙජාතං, පච්ඡාජාතං, ආහාරං, ඉන්ද්රියන්ති ඉමෙසං වසෙන ආගතත්තා පච්ඡාජාතආහාරින්ද්රියවසෙනාපි අත්ථිපච්චයො ලබ්භති. ඉධ පන සාවසෙසවසෙන දෙසනා කතාති අයං තාවෙත්ථ පාළිවණ්ණනා.
21. Atthipaccayaniddese cattāro khandhātiādīhi sahajātavasena atthipaccayo niddiṭṭho. Cakkhāyatanantiādīhi purejātavasena. Yaṃ rūpaṃ nissāyāti ettha sahajātapurejātavasena atthipaccayo niddiṭṭho. Evamayaṃ pāḷi sahajātapurejātānaññeva atthipaccayānaṃ vasena āgatā. Pañhāvāre pana sahajātaṃ, purejātaṃ, pacchājātaṃ, āhāraṃ, indriyanti imesaṃ vasena āgatattā pacchājātaāhārindriyavasenāpi atthipaccayo labbhati. Idha pana sāvasesavasena desanā katāti ayaṃ tāvettha pāḷivaṇṇanā.
අයං පන අත්ථිපච්චයො නාම දුවිධො – අඤ්ඤමඤ්ඤතො, න අඤ්ඤමඤ්ඤතො. තත්ථ අඤ්ඤමඤ්ඤං තිවිධං – අරූපං අරූපෙන, රූපං රූපෙන, රූපාරූපං රූපාරූපෙන. ‘‘චත්තාරො ඛන්ධා අරූපිනො’’ති එත්ථ හි සබ්බචිත්තුප්පත්තිවසෙන අරූපං අරූපෙන වුත්තං. ‘‘චත්තාරො මහාභූතා’’ති එත්ථ සබ්බසන්තතිවසෙන රූපං රූපෙන. ‘‘ඔක්කන්තික්ඛණෙ නාමරූප’’න්ති එත්ථ පටිසන්ධිඛන්ධානඤ්චෙව වත්ථුනො ච වසෙන රූපාරූපං රූපාරූපෙන වුත්තං. න අඤ්ඤමඤ්ඤම්පි තිවිධං – ‘‘අරූපං රූපස්ස, රූපං රූපස්ස, රූපං අරූපස්ස චිත්තචෙතසිකා ධම්මා’’ති එත්ථ හි පඤ්චවොකාරවසෙන අරූපං රූපස්ස වුත්තං. ‘‘මහාභූතා උපාදාරූපාන’’න්ති එත්ථ සබ්බසන්තතිවසෙන රූපං රූපස්ස. ‘‘චක්ඛායතනං චක්ඛුවිඤ්ඤාණධාතුයා’’තිආදීසු වත්ථාරම්මණවසෙන රූපං අරූපස්ස අත්ථිපච්චයොති වුත්තං.
Ayaṃ pana atthipaccayo nāma duvidho – aññamaññato, na aññamaññato. Tattha aññamaññaṃ tividhaṃ – arūpaṃ arūpena, rūpaṃ rūpena, rūpārūpaṃ rūpārūpena. ‘‘Cattāro khandhā arūpino’’ti ettha hi sabbacittuppattivasena arūpaṃ arūpena vuttaṃ. ‘‘Cattāro mahābhūtā’’ti ettha sabbasantativasena rūpaṃ rūpena. ‘‘Okkantikkhaṇe nāmarūpa’’nti ettha paṭisandhikhandhānañceva vatthuno ca vasena rūpārūpaṃ rūpārūpena vuttaṃ. Na aññamaññampi tividhaṃ – ‘‘arūpaṃ rūpassa, rūpaṃ rūpassa, rūpaṃ arūpassa cittacetasikā dhammā’’ti ettha hi pañcavokāravasena arūpaṃ rūpassa vuttaṃ. ‘‘Mahābhūtā upādārūpāna’’nti ettha sabbasantativasena rūpaṃ rūpassa. ‘‘Cakkhāyatanaṃ cakkhuviññāṇadhātuyā’’tiādīsu vatthārammaṇavasena rūpaṃ arūpassa atthipaccayoti vuttaṃ.
අපිචෙස අත්ථිපච්චයො නාම සඞ්ඛෙපතො ඛණත්තයප්පත්තං නාමඤ්චෙව රූපඤ්ච, වත්තමානා පඤ්චක්ඛන්ධාතිපි වත්තුං වට්ටති. සො ජාතිභෙදතො කුසලාකුසලවිපාකකිරියරූපවසෙන පඤ්චධා භිජ්ජති . තත්ථ කුසලො සහජාතපච්ඡාජාතවසෙන දුවිධො හොති, තථා අකුසලො විපාකකිරියසඞ්ඛාතො ච. තෙසු කුසලො කාමාවචරාදිභෙදෙන චතුධා භිජ්ජති, අකුසලො කාමාවචරොව විපාකො චතුභූමකො, කිරියාසඞ්ඛාතො තිභූමකො. රූපසඞ්ඛාතො අත්ථිපච්චයො කාමාවචරොව. සො පන සහජාතපුරෙජාතවසෙන දුවිධො. තත්ථ පඤ්ච වත්ථූනි ආරම්මණානි ච පුරෙජාතානෙව, හදයවත්ථු සහජාතං වා හොති පුරෙජාතං වා. පඤ්හාවාරෙ පන ආගතො ආහාරො ඉන්ද්රියඤ්ච සහජාතාදිභෙදං න ලභතීති එවමෙත්ථ නානප්පකාරභෙදතො විඤ්ඤාතබ්බො විනිච්ඡයො.
Apicesa atthipaccayo nāma saṅkhepato khaṇattayappattaṃ nāmañceva rūpañca, vattamānā pañcakkhandhātipi vattuṃ vaṭṭati. So jātibhedato kusalākusalavipākakiriyarūpavasena pañcadhā bhijjati . Tattha kusalo sahajātapacchājātavasena duvidho hoti, tathā akusalo vipākakiriyasaṅkhāto ca. Tesu kusalo kāmāvacarādibhedena catudhā bhijjati, akusalo kāmāvacarova vipāko catubhūmako, kiriyāsaṅkhāto tibhūmako. Rūpasaṅkhāto atthipaccayo kāmāvacarova. So pana sahajātapurejātavasena duvidho. Tattha pañca vatthūni ārammaṇāni ca purejātāneva, hadayavatthu sahajātaṃ vā hoti purejātaṃ vā. Pañhāvāre pana āgato āhāro indriyañca sahajātādibhedaṃ na labhatīti evamettha nānappakārabhedato viññātabbo vinicchayo.
එවං භින්නෙ පනෙත්ථ චතුභූමකකුසලොපි සහජාතො අත්ථිපච්චයො පඤ්චවොකාරෙ ‘‘එකො ඛන්ධො තිණ්ණන්නං ඛන්ධාන’’න්තිආදිනා නයෙන අඤ්ඤමඤ්ඤං ඛන්ධානඤ්චෙව චිත්තසමුට්ඨානරූපස්ස ච ඨපෙත්වා පන රූපාවචරකුසලං අවසෙසො ආරුප්පෙ සම්පයුත්තක්ඛන්ධානඤ්ඤෙව සහජාතකුසලො අත්ථිපච්චයෙන පච්චයො හොති. චතුභූමකො පනෙස පඤ්චවොකාරෙ චතුසමුට්ඨානිකතිසමුට්ඨානිකකායස්ස පච්ඡාජාතො කුසලො අත්ථිපච්චයෙන පච්චයො හොති. අකුසලෙපි එසෙව නයො. සොපි හි පඤ්චවොකාරෙ සම්පයුත්තක්ඛන්ධානඤ්චෙව චිත්තසමුට්ඨානරූපස්ස ච, චතුවොකාරෙ සම්පයුත්තක්ඛන්ධානඤ්ඤෙව සහජාතාකුසලො අත්ථිපච්චයෙන පච්චයො. පඤ්චවොකාරෙ චතුසමුට්ඨානිකතිසමුට්ඨානිකකායස්ස පච්ඡාජාතාකුසලො අත්ථිපච්චයෙන පච්චයො.
Evaṃ bhinne panettha catubhūmakakusalopi sahajāto atthipaccayo pañcavokāre ‘‘eko khandho tiṇṇannaṃ khandhāna’’ntiādinā nayena aññamaññaṃ khandhānañceva cittasamuṭṭhānarūpassa ca ṭhapetvā pana rūpāvacarakusalaṃ avaseso āruppe sampayuttakkhandhānaññeva sahajātakusalo atthipaccayena paccayo hoti. Catubhūmako panesa pañcavokāre catusamuṭṭhānikatisamuṭṭhānikakāyassa pacchājāto kusalo atthipaccayena paccayo hoti. Akusalepi eseva nayo. Sopi hi pañcavokāre sampayuttakkhandhānañceva cittasamuṭṭhānarūpassa ca, catuvokāre sampayuttakkhandhānaññeva sahajātākusalo atthipaccayena paccayo. Pañcavokāre catusamuṭṭhānikatisamuṭṭhānikakāyassa pacchājātākusalo atthipaccayena paccayo.
විපාකතො පන කාමාවචරරූපාවචරො අත්ථිපච්චයො නියමෙනෙව පටිසන්ධික්ඛණෙ ඛන්ධානඤ්චෙව කටත්තාරූපස්ස ච සහජාතත්ථිපච්චයෙන පච්චයො. පවත්තෙ පන සම්පයුත්තක්ඛන්ධානඤ්චෙව චිත්තසමුට්ඨානරූපස්ස ච සහජාතත්ථිපච්චයෙන පච්චයො, ඨිතිප්පත්තස්ස චතුසමුට්ඨානිකතිසමුට්ඨානිකකායස්ස පච්ඡාජාතත්ථිපච්චයෙන පච්චයො. අරූපාවචරවිපාකො පන ආරුප්පෙ උප්පන්නලොකුත්තරවිපාකො ච අත්තනා සම්පයුත්තක්ඛන්ධානඤ්ඤෙව සහජාතත්ථිපච්චයෙන පච්චයො. පඤ්චවොකාරෙ ලොකුත්තරවිපාකො සම්පයුත්තක්ඛන්ධානඤ්චෙව චිත්තසමුට්ඨානරූපස්ස ච සහජාතත්ථිපච්චයෙන පච්චයො, චතුසමුට්ඨානිකතිසමුට්ඨානිකකායස්ස පච්ඡාජාතත්ථිපච්චයෙන පච්චයො. කිරියතො රූපාවචරො අත්ථිපච්චයො සම්පයුත්තක්ඛන්ධානඤ්චෙව චිත්තසමුට්ඨානරූපස්ස ච සහජාතත්ථිපච්චයෙන පච්චයො, චතුසමුට්ඨානිකතිසමුට්ඨානිකකායස්ස පච්ඡාජාතත්ථිපච්චයෙන පච්චයො. කාමාවචරාරූපාවචරො පන ආරුප්පෙ සම්පයුත්තක්ඛන්ධානඤ්ඤෙව, පඤ්චවොකාරෙ චිත්තසමුට්ඨානරූපස්සාපි සහජාතත්ථිපච්චයෙන පච්චයො, චතුසමුට්ඨානිකතිසමුට්ඨානිකකායස්ස පච්ඡාජාතත්ථි පච්චයෙන පච්චයො.
Vipākato pana kāmāvacararūpāvacaro atthipaccayo niyameneva paṭisandhikkhaṇe khandhānañceva kaṭattārūpassa ca sahajātatthipaccayena paccayo. Pavatte pana sampayuttakkhandhānañceva cittasamuṭṭhānarūpassa ca sahajātatthipaccayena paccayo, ṭhitippattassa catusamuṭṭhānikatisamuṭṭhānikakāyassa pacchājātatthipaccayena paccayo. Arūpāvacaravipāko pana āruppe uppannalokuttaravipāko ca attanā sampayuttakkhandhānaññeva sahajātatthipaccayena paccayo. Pañcavokāre lokuttaravipāko sampayuttakkhandhānañceva cittasamuṭṭhānarūpassa ca sahajātatthipaccayena paccayo, catusamuṭṭhānikatisamuṭṭhānikakāyassa pacchājātatthipaccayena paccayo. Kiriyato rūpāvacaro atthipaccayo sampayuttakkhandhānañceva cittasamuṭṭhānarūpassa ca sahajātatthipaccayena paccayo, catusamuṭṭhānikatisamuṭṭhānikakāyassa pacchājātatthipaccayena paccayo. Kāmāvacarārūpāvacaro pana āruppe sampayuttakkhandhānaññeva, pañcavokāre cittasamuṭṭhānarūpassāpi sahajātatthipaccayena paccayo, catusamuṭṭhānikatisamuṭṭhānikakāyassa pacchājātatthi paccayena paccayo.
රූපසඞ්ඛාතො පන අත්ථිපච්චයො සහජාතො, පුරෙජාතො, ආහාරො, ඉන්ද්රියන්ති චතුබ්බිධො. තත්ථ සහජාතරූපත්ථිපච්චයො චතුසමුට්ඨානවසෙන චතුධා ඨිතො. තත්ථ කම්මසමුට්ඨානො එකං මහාභූතං තිණ්ණන්නං මහාභූතානං, තීණි එකස්ස, ද්වෙ ද්වින්නං, මහාභූතා උපාදාරූපානන්ති එවං සහජාතත්ථිපච්චයෙන පච්චයො හොති. පටිසන්ධික්ඛණෙ වත්ථුරූපං කාමාවචරරූපාවචරවිපාකක්ඛන්ධානං සහජාතත්ථිපච්චයෙන පච්චයො හොති. තෙසම්පි තිසමුට්ඨානිකරූපං එකං මහාභූතං තිණ්ණන්නං මහාභූතානං, තීණි එකස්ස, ද්වෙ ද්වින්නං, මහාභූතා උපාදාරූපානන්ති එවං සහජාතත්ථිපච්චයෙන පච්චයො හොති. පුරෙජාතත්ථිපච්චයො පන වත්ථුපුරෙජාතආරම්මණපුරෙජාතවසෙන දුවිධො හොති. සො දුවිධොපි හෙට්ඨා පුරෙජාතපච්චයෙ වුත්තනයෙනෙව යොජෙත්වා ගහෙතබ්බො. ආහාරත්ථිපච්චයොපි හෙට්ඨා කබළීකාරාහාරපච්චයෙ යොජිතනයෙනෙව යොජෙතබ්බො. ඉධ පනෙස අත්තනො අනිරුද්ධක්ඛණෙ පච්චයභාවෙන අත්ථිපච්චයොති වුත්තො. රූපජීවිතින්ද්රියම්පි හෙට්ඨා ඉන්ද්රියපච්චයෙ රූපජීවිතින්ද්රියයොජනායං වුත්තනයෙනෙව යොජෙතබ්බං. ඉධ පනෙතම්පි අත්තනො අනිරුද්ධක්ඛණෙයෙව පච්චයභාවෙන අත්ථිපච්චයොති වුත්තන්ති එවමෙත්ථ පච්චයුප්පන්නතොපි විඤ්ඤාතබ්බො විනිච්ඡයොති.
Rūpasaṅkhāto pana atthipaccayo sahajāto, purejāto, āhāro, indriyanti catubbidho. Tattha sahajātarūpatthipaccayo catusamuṭṭhānavasena catudhā ṭhito. Tattha kammasamuṭṭhāno ekaṃ mahābhūtaṃ tiṇṇannaṃ mahābhūtānaṃ, tīṇi ekassa, dve dvinnaṃ, mahābhūtā upādārūpānanti evaṃ sahajātatthipaccayena paccayo hoti. Paṭisandhikkhaṇe vatthurūpaṃ kāmāvacararūpāvacaravipākakkhandhānaṃ sahajātatthipaccayena paccayo hoti. Tesampi tisamuṭṭhānikarūpaṃ ekaṃ mahābhūtaṃ tiṇṇannaṃ mahābhūtānaṃ, tīṇi ekassa, dve dvinnaṃ, mahābhūtā upādārūpānanti evaṃ sahajātatthipaccayena paccayo hoti. Purejātatthipaccayo pana vatthupurejātaārammaṇapurejātavasena duvidho hoti. So duvidhopi heṭṭhā purejātapaccaye vuttanayeneva yojetvā gahetabbo. Āhāratthipaccayopi heṭṭhā kabaḷīkārāhārapaccaye yojitanayeneva yojetabbo. Idha panesa attano aniruddhakkhaṇe paccayabhāvena atthipaccayoti vutto. Rūpajīvitindriyampi heṭṭhā indriyapaccaye rūpajīvitindriyayojanāyaṃ vuttanayeneva yojetabbaṃ. Idha panetampi attano aniruddhakkhaṇeyeva paccayabhāvena atthipaccayoti vuttanti evamettha paccayuppannatopi viññātabbo vinicchayoti.
අත්ථිපච්චයනිද්දෙසවණ්ණනා.
Atthipaccayaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්මපිටක • Abhidhammapiṭaka / පට්ඨානපාළි • Paṭṭhānapāḷi / (2) පච්චයනිද්දෙසො • (2) Paccayaniddeso