| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
४. अत्थिरागसुत्तवण्णना
4. Atthirāgasuttavaṇṇanā
६४. चतुत्थे सोति लोभो। रञ्जनवसेनाति रङ्गजातं विय तस्स चित्तस्स अनुरञ्जनवसेन। नन्दनवसेनाति सप्पीतिकताय आरम्मणस्स अभिनन्दनवसेन। तण्हायनवसेनाति विसयकत्तुकामताय वसेन। एको एव हि लोभो पवत्तिआकारवसेन तथा वुत्तो। पतिट्ठितन्ति लद्धसभावं। तत्थाति वट्टे। आहारेति केचि। विञ्ञाणन्ति अभिसङ्खारविञ्ञाणं। विरुळ्हन्ति फलनिब्बत्तिया विरुळ्हिप्पत्तं। तेनाह ‘‘कम्मं जवापेत्वा’’तिआदि। तत्थ जवापेत्वाति फलं गाहापेत्वा। अभिसङ्खारविञ्ञाणञ्हि अत्तना सहजातानं सहजातादिपच्चयेहि चेव आहारपच्चयेन च पच्चयो हुत्वा तस्स अत्तनो फलुप्पादने सामत्थियत्ता विरुळ्हिप्पत्तं। तेनाह ‘‘कम्मं सन्ताने लद्धभावं विरुळ्हिप्पत्तञ्चस्स होती’’ति। वट्टकथा एसाति कत्वा ‘‘यत्थाति तेभूमकवट्टे भुम्म’’न्ति वुत्तं। सब्बत्थाति सब्बेसु। पुरिमपदे एतं भुम्मन्ति ‘‘यत्थ तत्था’’ति आगतं एतं भुम्मवचनं पुरिमस्मिं पुरिमस्मिं पदे विसयभूते। तञ्हि आरब्भ एतं ‘‘यत्थ तत्था’’ति भुम्मवचनं वुत्तं। इमस्मिं विपाकवट्टेति पच्चुप्पन्ने विपाकवट्टे। आयतिं वट्टहेतुके सङ्खारे सन्धाय वुत्तं ‘‘यत्थ अत्थि आयतिं पुनब्भवाभिनिब्बत्ती’’ति वचनतो । पुनब्भवाभिनिब्बत्तीति च पटिसन्धि अधिप्पेताति वुत्तं ‘‘यत्थ अत्थि आयतिं पुनब्भवाभिनिब्बत्ति, अत्थि तत्थ आयतिं जातिजरामरण’’न्ति। जातीति चेत्थ मातुकुच्छितो निक्खमनं अधिप्पेतं। यस्मिं ठानेति यस्मिं कारणे सति।
64. Catutthe soti lobho. Rañjanavasenāti raṅgajātaṃ viya tassa cittassa anurañjanavasena. Nandanavasenāti sappītikatāya ārammaṇassa abhinandanavasena. Taṇhāyanavasenāti visayakattukāmatāya vasena. Eko eva hi lobho pavattiākāravasena tathā vutto. Patiṭṭhitanti laddhasabhāvaṃ. Tatthāti vaṭṭe. Āhāreti keci. Viññāṇanti abhisaṅkhāraviññāṇaṃ. Viruḷhanti phalanibbattiyā viruḷhippattaṃ. Tenāha ‘‘kammaṃ javāpetvā’’tiādi. Tattha javāpetvāti phalaṃ gāhāpetvā. Abhisaṅkhāraviññāṇañhi attanā sahajātānaṃ sahajātādipaccayehi ceva āhārapaccayena ca paccayo hutvā tassa attano phaluppādane sāmatthiyattā viruḷhippattaṃ. Tenāha ‘‘kammaṃ santāne laddhabhāvaṃ viruḷhippattañcassa hotī’’ti. Vaṭṭakathā esāti katvā ‘‘yatthāti tebhūmakavaṭṭe bhumma’’nti vuttaṃ. Sabbatthāti sabbesu. Purimapade etaṃ bhummanti ‘‘yattha tatthā’’ti āgataṃ etaṃ bhummavacanaṃ purimasmiṃ purimasmiṃ pade visayabhūte. Tañhi ārabbha etaṃ ‘‘yattha tatthā’’ti bhummavacanaṃ vuttaṃ. Imasmiṃ vipākavaṭṭeti paccuppanne vipākavaṭṭe. Āyatiṃ vaṭṭahetuke saṅkhāre sandhāya vuttaṃ ‘‘yattha atthi āyatiṃ punabbhavābhinibbattī’’ti vacanato . Punabbhavābhinibbattīti ca paṭisandhi adhippetāti vuttaṃ ‘‘yattha atthi āyatiṃ punabbhavābhinibbatti, atthi tattha āyatiṃ jātijarāmaraṇa’’nti. Jātīti cettha mātukucchito nikkhamanaṃ adhippetaṃ. Yasmiṃ ṭhāneti yasmiṃ kāraṇe sati.
कारणञ्चेत्थ सङ्खारा वेदितब्बा। ते हि आयतिं पुनब्भवाभिनिब्बत्तिया हेतू, तण्हाअविज्जायो, कालगतिआदयो च कम्मस्स सम्भारा। केचि पन किलेसवट्टकम्मगतिकाला चाति अधिप्पायेन ‘‘कालगतिआदयो च कम्मस्स सम्भारा’’ति वदन्ति। तंतंभवपत्थनाय तथा तथा गतो तिविधो भवोव तेभूमकवट्टं। तेनाह ‘‘यत्थाति तेभूमकवट्टे’’ति। तथा चाह ‘‘ससम्भारककम्मं भवेसु रूपं समुट्ठापेती’’ति। रूपन्ति अत्तभावं।
Kāraṇañcettha saṅkhārā veditabbā. Te hi āyatiṃ punabbhavābhinibbattiyā hetū, taṇhāavijjāyo, kālagatiādayo ca kammassa sambhārā. Keci pana kilesavaṭṭakammagatikālā cāti adhippāyena ‘‘kālagatiādayo ca kammassa sambhārā’’ti vadanti. Taṃtaṃbhavapatthanāya tathā tathā gato tividho bhavova tebhūmakavaṭṭaṃ. Tenāha ‘‘yatthāti tebhūmakavaṭṭe’’ti. Tathā cāha ‘‘sasambhārakakammaṃ bhavesu rūpaṃ samuṭṭhāpetī’’ti. Rūpanti attabhāvaṃ.
सङ्खिपित्वाति तीसु अकत्वा विञ्ञाणेन एकसङ्खेपं कत्वाति अत्थो। एको सन्धीति एको हेतुफलसन्धि। विपाकविधिन्ति सळायतनादिकं वेदनावसानं विपाकविधिं। ‘‘नामरूपेन सद्धि’’न्ति पदं आनेत्वा सम्बन्धो। नामरूपेनाति वा सहयोगे करणवचनं। इध एको सन्धीति एको हेतुफलसन्धि। आयतिभवस्साति आयतिं उपपत्तिभवस्स। तेन चेत्थ एको सन्धि हेतुफलसन्धि वेदितब्बो।
Saṅkhipitvāti tīsu akatvā viññāṇena ekasaṅkhepaṃ katvāti attho. Eko sandhīti eko hetuphalasandhi. Vipākavidhinti saḷāyatanādikaṃ vedanāvasānaṃ vipākavidhiṃ. ‘‘Nāmarūpena saddhi’’nti padaṃ ānetvā sambandho. Nāmarūpenāti vā sahayoge karaṇavacanaṃ. Idha eko sandhīti eko hetuphalasandhi. Āyatibhavassāti āyatiṃ upapattibhavassa. Tena cettha eko sandhi hetuphalasandhi veditabbo.
खीणासवस्स अग्गमग्गाधिगमनतोव पवत्तकम्मस्स मग्गेन सहायवेकल्लस्स कतत्ता अविज्जमानं। सूरियरस्मिसमन्ति ततो एव वुत्तनयेनेव अप्पतिट्ठितसूरियरस्मिसमं। साति रस्मि। कायादयोति कायद्वारादयो। कतकम्मन्ति पच्चयेहि कतभावं उपादाय वुत्तं, न कम्मलक्खणपत्ततो। तेनाह ‘‘कुसलाकुसलं नाम न होती’’ति। किरियमत्तेति अविपाकधम्मत्ता कायिकादिपयोगमत्ते ठत्वा। अविपाकं होति तेसं अविपाकधम्मत्ता।
Khīṇāsavassa aggamaggādhigamanatova pavattakammassa maggena sahāyavekallassa katattā avijjamānaṃ. Sūriyarasmisamanti tato eva vuttanayeneva appatiṭṭhitasūriyarasmisamaṃ. Sāti rasmi. Kāyādayoti kāyadvārādayo. Katakammanti paccayehi katabhāvaṃ upādāya vuttaṃ, na kammalakkhaṇapattato. Tenāha ‘‘kusalākusalaṃ nāma na hotī’’ti. Kiriyamatteti avipākadhammattā kāyikādipayogamatte ṭhatvā. Avipākaṃ hoti tesaṃ avipākadhammattā.
अत्थिरागसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Atthirāgasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ४. अत्थिरागसुत्तं • 4. Atthirāgasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ४. अत्थिरागसुत्तवण्णना • 4. Atthirāgasuttavaṇṇanā
