| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
(४) अवन्दनीयपुग्गलादिवण्णना
(4) Avandanīyapuggalādivaṇṇanā
४७७. तेसन्ति दसन्नं पुग्गलानं। ‘‘सद्धि’’न्ति इमिना सामीचेनाति एत्थ सहत्थे करणवचनन्ति दस्सेति। सामीचेनाति च सामीचिना कत्तब्बं सामीचं कम्मं, तेन सामीचेन। दस चीवरधारणाति पदस्स समासभावं पटिक्खिपन्तो आह ‘‘दस दिवसानि अतिरेकचीवरस्स धारणा’’ति।
477.Tesanti dasannaṃ puggalānaṃ. ‘‘Saddhi’’nti iminā sāmīcenāti ettha sahatthe karaṇavacananti dasseti. Sāmīcenāti ca sāmīcinā kattabbaṃ sāmīcaṃ kammaṃ, tena sāmīcena. Dasa cīvaradhāraṇāti padassa samāsabhāvaṃ paṭikkhipanto āha ‘‘dasa divasāni atirekacīvarassa dhāraṇā’’ti.
कतिसतन्तिआदीसु द्वीसु गाथापादेसु चतूसु विभत्यन्तपदेसु पुरिमं पुरिमेन, पच्छिमञ्च पच्छिमेन यथाक्कमं योजेतब्बन्ति दस्सेन्तो आह ‘‘कतिसतं आपत्तियो रत्तिसतं छादयित्वाना’’ति। पच्छिमगाथाय पुब्बड्ढेपि एसेव नयो। अयं हीति अयं एव वक्खमानो। एत्थाति गाथायं। योति भिक्खु, पटिच्छादेतीति सम्बन्धो। इतीति अयं सङ्खेपत्थो।
Katisatantiādīsu dvīsu gāthāpādesu catūsu vibhatyantapadesu purimaṃ purimena, pacchimañca pacchimena yathākkamaṃ yojetabbanti dassento āha ‘‘katisataṃ āpattiyo rattisataṃ chādayitvānā’’ti. Pacchimagāthāya pubbaḍḍhepi eseva nayo. Ayaṃ hīti ayaṃ eva vakkhamāno. Etthāti gāthāyaṃ. Yoti bhikkhu, paṭicchādetīti sambandho. Itīti ayaṃ saṅkhepattho.
हेट्ठा वुत्तेसु चतूसु चतुक्केसु धम्मेन समग्गं अपनेत्वा द्वादस कम्मदोसा वुत्ताति दट्ठब्बं। अधम्मेन वग्गकम्मं, अधम्मेन समग्गकम्मन्ति योजेतब्बं।
Heṭṭhā vuttesu catūsu catukkesu dhammena samaggaṃ apanetvā dvādasa kammadosā vuttāti daṭṭhabbaṃ. Adhammena vaggakammaṃ, adhammena samaggakammanti yojetabbaṃ.
एत्थाति छसु कम्मेसु। एतदेवाति धम्मेन समग्गकम्ममेव।
Etthāti chasu kammesu. Etadevāti dhammena samaggakammameva.
यं देसिताति एत्थ यंसद्दो वचनविपल्लासोति आह ‘‘यानि देसितानी’’ति। ‘‘देसितानी’’ति इमिना देसिताति एत्थ निकारस्स आकारादेसभावं दस्सेति। ‘‘परियन्तपरिच्छेदभावरहितत्ता’’ति इमिना नत्थि अन्तं परियन्तमेतस्साति अनन्तन्ति वचनत्थं दस्सेति। तन्ति निब्बानं, जितन्ति सम्बन्धो। केन कं किन्ति कत्वा जितन्ति आह ‘‘भगवता किलेसगणं अभिमद्दित्वा’’ति। केन कं किन्ति कत्वा किं जितं वियाति आह ‘‘रञ्ञा सपत्तगणं अभिमद्दित्वा रज्जं विया’’ति। तत्थ ‘‘रञ्ञा’’ति इमिना ‘‘केना’’ति पुच्छं विस्सज्जेसि। ‘‘सपत्तगण’’न्ति इमिना ‘‘क’’न्ति पुच्छं विस्सज्जेसि। ‘‘अभिमद्दित्वा’’ति इमिना ‘‘किन्ति कत्वा’’ति पुच्छं विस्सज्जेसि। ‘‘रज्ज’’न्ति इमिना ‘‘कि’’न्ति पुच्छं विस्सज्जेसि। सपत्तगणन्ति वेरिगणं। अयं पनेत्थ योजना – रञ्ञा सपत्तगणं अभिमद्दित्वा रज्जं राजभावं जितं विय, भगवता किलेसगणं अभिमद्दित्वा निब्बानं जितन्ति। स्वेवाति भगवा एव। ‘‘निब्बिकारताया’’ति इमिना तादिसद्दो निब्बिकारत्थवाचको अनिप्फन्नपाटिपदिकोति दस्सेति। ‘‘विवेकपञ्चक’’न्ति इमिना कायचित्तउपधिवसेन विवेकत्तयम्पि गहेतब्बं विवेकभावेन समानत्ता। तेन भगवताति सम्बन्धो। ‘‘यानि सत्त आपत्तिक्खन्धानी’’ति इमिना एकेत्थाति एत्थ एकसद्दस्स विसयं दस्सेति। तत्थाति सत्तसु आपत्तिक्खन्धेसु। एत्थ पनाति समथेसु पन। हीति सच्चं। तस्साति सम्मुखाविनयस्स। अट्ठकथासूति सब्बअट्ठकथासु। मयं पनाति सङ्गहकारका अम्हे पन, बुद्धघोसनामका मयं पनाति अत्थो, रोचयामाति सम्बन्धो। कस्स किमत्थं गहेत्वा रोचेसीति आह ‘‘विनाति निपातस्स पटिसेधनमत्थमत्त’’न्ति। ‘‘विनाति निपातस्सा’’ति पदं ‘‘अत्थमत्त’’न्ति पदे वाचकसम्बन्धो। अत्तनो साध्यवचनं बुद्धवचनसङ्खातेन साधकवचनेन साधेन्तो आह ‘‘वुत्तम्पि चेत’’न्तिआदि।
Yaṃ desitāti ettha yaṃsaddo vacanavipallāsoti āha ‘‘yāni desitānī’’ti. ‘‘Desitānī’’ti iminā desitāti ettha nikārassa ākārādesabhāvaṃ dasseti. ‘‘Pariyantaparicchedabhāvarahitattā’’ti iminā natthi antaṃ pariyantametassāti anantanti vacanatthaṃ dasseti. Tanti nibbānaṃ, jitanti sambandho. Kena kaṃ kinti katvā jitanti āha ‘‘bhagavatā kilesagaṇaṃ abhimadditvā’’ti. Kena kaṃ kinti katvā kiṃ jitaṃ viyāti āha ‘‘raññā sapattagaṇaṃ abhimadditvā rajjaṃ viyā’’ti. Tattha ‘‘raññā’’ti iminā ‘‘kenā’’ti pucchaṃ vissajjesi. ‘‘Sapattagaṇa’’nti iminā ‘‘ka’’nti pucchaṃ vissajjesi. ‘‘Abhimadditvā’’ti iminā ‘‘kinti katvā’’ti pucchaṃ vissajjesi. ‘‘Rajja’’nti iminā ‘‘ki’’nti pucchaṃ vissajjesi. Sapattagaṇanti verigaṇaṃ. Ayaṃ panettha yojanā – raññā sapattagaṇaṃ abhimadditvā rajjaṃ rājabhāvaṃ jitaṃ viya, bhagavatā kilesagaṇaṃ abhimadditvā nibbānaṃ jitanti. Svevāti bhagavā eva. ‘‘Nibbikāratāyā’’ti iminā tādisaddo nibbikāratthavācako anipphannapāṭipadikoti dasseti. ‘‘Vivekapañcaka’’nti iminā kāyacittaupadhivasena vivekattayampi gahetabbaṃ vivekabhāvena samānattā. Tena bhagavatāti sambandho. ‘‘Yāni satta āpattikkhandhānī’’ti iminā eketthāti ettha ekasaddassa visayaṃ dasseti. Tatthāti sattasu āpattikkhandhesu. Ettha panāti samathesu pana. Hīti saccaṃ. Tassāti sammukhāvinayassa. Aṭṭhakathāsūti sabbaaṭṭhakathāsu. Mayaṃ panāti saṅgahakārakā amhe pana, buddhaghosanāmakā mayaṃ panāti attho, rocayāmāti sambandho. Kassa kimatthaṃ gahetvā rocesīti āha ‘‘vināti nipātassa paṭisedhanamatthamatta’’nti. ‘‘Vināti nipātassā’’ti padaṃ ‘‘atthamatta’’nti pade vācakasambandho. Attano sādhyavacanaṃ buddhavacanasaṅkhātena sādhakavacanena sādhento āha ‘‘vuttampi ceta’’ntiādi.
अट्ठारस अट्ठकानीति अधम्मदिट्ठिभेद, धम्मदिट्ठिभेद, वेमतिकभेदेसु तीसु एकमेकं मूलं कत्वा तयो तयो मूलिं कत्वा नव होन्ति, तेसु धम्मदिट्ठिभेदेसु धम्मदिट्ठिभेदं अपनेत्वा अट्ठ होन्ति, तानि अट्ठारस भेदकरवत्थूसु योजेत्वा अट्ठारस अट्ठकानि होन्तीति दट्ठब्बं। छऊनदियड्ढसतन्ति चतुचत्तालीसाधिकं सतन्ति वुत्तं होति।
Aṭṭhārasa aṭṭhakānīti adhammadiṭṭhibheda, dhammadiṭṭhibheda, vematikabhedesu tīsu ekamekaṃ mūlaṃ katvā tayo tayo mūliṃ katvā nava honti, tesu dhammadiṭṭhibhedesu dhammadiṭṭhibhedaṃ apanetvā aṭṭha honti, tāni aṭṭhārasa bhedakaravatthūsu yojetvā aṭṭhārasa aṭṭhakāni hontīti daṭṭhabbaṃ. Chaūnadiyaḍḍhasatanti catucattālīsādhikaṃ satanti vuttaṃ hoti.
एकेकवत्थुस्मिन्ति अट्ठारससु भेदकरवत्थूसु एकेकस्मिं वत्थुस्मिं।
Ekekavatthusminti aṭṭhārasasu bhedakaravatthūsu ekekasmiṃ vatthusmiṃ.
इति गाथासङ्गणिकवण्णनाय योजना समत्ता।
Iti gāthāsaṅgaṇikavaṇṇanāya yojanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / परिवारपाळि • Parivārapāḷi / ४. अवन्दनीयपुग्गलादि • 4. Avandanīyapuggalādi
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / परिवार-अट्ठकथा • Parivāra-aṭṭhakathā / (४) अवन्दनीयपुग्गलादिवण्णना • (4) Avandanīyapuggalādivaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / अवन्दनीयपुग्गलादिवण्णना • Avandanīyapuggalādivaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / अवन्दनीयपुग्गलादिवण्णना • Avandanīyapuggalādivaṇṇanā
