Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / නෙත්තිප්පකරණ-අට්ඨකථා • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā |
7. ආවට්ටහාරවිභඞ්ගවණ්ණනා
7. Āvaṭṭahāravibhaṅgavaṇṇanā
29. තත්ථ කතමො ආවට්ටො හාරොති ආවට්ටහාරවිභඞ්ගො. තත්ථ ආරම්භථාති ආරම්භධාතුසඞ්ඛාතං වීරියං කරොථ. නික්කමථාති කොසජ්ජපක්ඛතො නික්ඛන්තත්තා නික්කමධාතුසඞ්ඛාතං තදුත්තරිවීරියං කරොථ. යුඤ්ජථ බුද්ධසාසනෙති යස්මා සීලසංවරො ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරතා භොජනෙ මත්තඤ්ඤුතා සතිසම්පජඤ්ඤන්ති ඉමෙසු ධම්මෙසු පතිට්ඨිතානං ජාගරියානුයොගවසෙන ආරම්භනික්කමධාතුයො සම්පජ්ජන්ති, තස්මා තථාභූතසමථවිපස්සනාසඞ්ඛාතෙ භගවතො සාසනෙ යුත්තප්පයුත්තා හොථ. ධුනාථ මච්චුනො සෙනං, නළාගාරංව කුඤ්ජරොති එවං පටිපජ්ජන්තා ච තෙධාතුඉස්සරස්ස මච්චුරාජස්ස වසං සත්තෙ නෙතීති තස්ස සෙනාසඞ්ඛාතං අබලං දුබ්බලං යථා නාම බලූපපන්නො කුඤ්ජරො නළෙහි කතං අගාරං ඛණෙනෙව විද්ධංසෙති, එවමෙව කිලෙසගණං ධුනාථ විධමථ විද්ධංසෙථාති අත්ථො (සං. නි. අට්ඨ. 1.1.185).
29.Tatthakatamo āvaṭṭo hāroti āvaṭṭahāravibhaṅgo. Tattha ārambhathāti ārambhadhātusaṅkhātaṃ vīriyaṃ karotha. Nikkamathāti kosajjapakkhato nikkhantattā nikkamadhātusaṅkhātaṃ taduttarivīriyaṃ karotha. Yuñjatha buddhasāsaneti yasmā sīlasaṃvaro indriyesu guttadvāratā bhojane mattaññutā satisampajaññanti imesu dhammesu patiṭṭhitānaṃ jāgariyānuyogavasena ārambhanikkamadhātuyo sampajjanti, tasmā tathābhūtasamathavipassanāsaṅkhāte bhagavato sāsane yuttappayuttā hotha. Dhunātha maccuno senaṃ, naḷāgāraṃva kuñjaroti evaṃ paṭipajjantā ca tedhātuissarassa maccurājassa vasaṃ satte netīti tassa senāsaṅkhātaṃ abalaṃ dubbalaṃ yathā nāma balūpapanno kuñjaro naḷehi kataṃ agāraṃ khaṇeneva viddhaṃseti, evameva kilesagaṇaṃ dhunātha vidhamatha viddhaṃsethāti attho (saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.185).
ඉදානි යදත්ථං අයං ගාථා නික්ඛිත්තා, තං යොජෙත්වා දස්සෙතුං ‘‘ආරම්භථ නික්කමථාති වීරියස්ස පදට්ඨාන’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථ ආරම්භථ නික්කමථාති ඉදං වචනං වීරියස්ස පදට්ඨානං වීරියපයොගස්ස කාරණං වීරියාරම්භෙ නියොජනතො, ‘‘යොගා වෙ ජායතී භූරී’’ති (ධ. ප. 282) වචනතො යොගො භාවනා. තත්ථ විපස්සනාභාවනාය වක්ඛමානත්තා සමාධිභාවනා ඉධාධිප්පෙතාති වුත්තං – ‘‘යුඤ්ජථ බුද්ධසාසනෙති සමාධිස්ස පදට්ඨාන’’න්ති. ‘‘මච්චුනො සෙන’’න්ති වුත්තාය කිලෙසසෙනාය සම්මා ධුනනං ඤාණෙනෙව හොතීති ආහ – ‘‘ධුනාථ…පෙ.… පදට්ඨාන’’න්ති. පුන යථාවුත්තවීරියසමාධිපඤ්ඤාසම්පයුත්තෙසු ආධිපච්චකිච්චතාය පපඤ්චප්පහානසමත්ථා වට්ටමූලං ඡින්දිත්වා විවට්ටං පාපෙන්ති චාති දස්සනත්ථං ‘‘ආරම්භථ නික්කමථාති වීරියින්ද්රියස්ස පදට්ඨාන’’න්තිආදි වුත්තං. ඉමානි පදට්ඨානානි දෙසනාති ‘‘යානිමානි වීරියස්ස පදට්ඨාන’’න්තිආදිනා වීරියාදීනං පදට්ඨානානි වුත්තානි, සා ආරම්භථ නික්කමථාති ආදිදෙසනා, න වීරියාරම්භවත්ථුආදීනීති අත්ථො. තථා චෙව සංවණ්ණිතං.
Idāni yadatthaṃ ayaṃ gāthā nikkhittā, taṃ yojetvā dassetuṃ ‘‘ārambhatha nikkamathāti vīriyassa padaṭṭhāna’’ntiādi vuttaṃ. Tattha ārambhatha nikkamathāti idaṃ vacanaṃ vīriyassa padaṭṭhānaṃ vīriyapayogassa kāraṇaṃ vīriyārambhe niyojanato, ‘‘yogā ve jāyatī bhūrī’’ti (dha. pa. 282) vacanato yogo bhāvanā. Tattha vipassanābhāvanāya vakkhamānattā samādhibhāvanā idhādhippetāti vuttaṃ – ‘‘yuñjatha buddhasāsaneti samādhissa padaṭṭhāna’’nti. ‘‘Maccuno sena’’nti vuttāya kilesasenāya sammā dhunanaṃ ñāṇeneva hotīti āha – ‘‘dhunātha…pe… padaṭṭhāna’’nti. Puna yathāvuttavīriyasamādhipaññāsampayuttesu ādhipaccakiccatāya papañcappahānasamatthā vaṭṭamūlaṃ chinditvā vivaṭṭaṃ pāpenti cāti dassanatthaṃ ‘‘ārambhatha nikkamathāti vīriyindriyassa padaṭṭhāna’’ntiādi vuttaṃ. Imāni padaṭṭhānāni desanāti ‘‘yānimāni vīriyassa padaṭṭhāna’’ntiādinā vīriyādīnaṃ padaṭṭhānāni vuttāni, sā ārambhatha nikkamathāti ādidesanā, na vīriyārambhavatthuādīnīti attho. Tathā ceva saṃvaṇṇitaṃ.
එවං යථානික්ඛිත්තාය දෙසනාය පදට්ඨානවසෙන අත්ථං නිද්ධාරෙත්වා ඉදානි තං සභාගවිසභාගධම්මවසෙන ආවට්ටෙතුකාමො තස්ස භූමිං දස්සෙතුං ‘‘අයුඤ්ජන්තානං වා සත්තානං යොගෙ යුඤ්ජන්තානං වා ආරම්භො’’තිආදිමාහ. තස්සත්ථො – යොගෙ භාවනායං තං අයුඤ්ජන්තානං වා සත්තානං අපරිපක්කඤාණානං වාසනාභාගෙන ආයතිං විජානනත්ථං අයං දෙසනාරම්භො යුඤ්ජන්තානං වා පරිපක්කඤාණානන්ති.
Evaṃ yathānikkhittāya desanāya padaṭṭhānavasena atthaṃ niddhāretvā idāni taṃ sabhāgavisabhāgadhammavasena āvaṭṭetukāmo tassa bhūmiṃ dassetuṃ ‘‘ayuñjantānaṃ vā sattānaṃ yoge yuñjantānaṃ vā ārambho’’tiādimāha. Tassattho – yoge bhāvanāyaṃ taṃ ayuñjantānaṃ vā sattānaṃ aparipakkañāṇānaṃ vāsanābhāgena āyatiṃ vijānanatthaṃ ayaṃ desanārambho yuñjantānaṃ vā paripakkañāṇānanti.
සො පමාදො දුවිධොති යෙන පමාදෙන භාවනං නානුයුඤ්ජන්ති, සො පමාදො අත්තනො කාරණභෙදෙන දුවිධො. අඤ්ඤාණෙනාති පඤ්චන්නං ඛන්ධානං සලක්ඛණසාමඤ්ඤලක්ඛණපටිච්ඡාදකෙන සම්මොහෙන. නිවුතොති ඡාදිතො. ඤෙය්යට්ඨානන්ති ඤෙය්යඤ්ච තං ‘‘ඉති රූපං, ඉති රූපස්ස සමුදයො’’තිආදිනා ඤාණස්ස පවත්තනට්ඨානඤ්චාති ඤෙය්යට්ඨානං. අනෙකභෙදත්තා පාපධම්මානං තබ්බසෙන අනෙකභෙදොපි පමාදො මූලභූතාය අවිජ්ජාය වසෙන එකො එවාති ආහ – ‘‘එකවිධො අවිජ්ජායා’’ති. ලාභවිනිච්ඡයපරිග්ගහමච්ඡරියානි පරියෙසනාආරක්ඛාපරිභොගෙසු අන්තොගධානි. ඡන්දරාගජ්ඣොසානා තණ්හා එවාති තණ්හාමූලකෙපි ධම්මෙ එත්ථෙව පක්ඛිපිත්වා ‘‘තිවිධො තණ්හායා’’ති වුත්තං.
So pamādo duvidhoti yena pamādena bhāvanaṃ nānuyuñjanti, so pamādo attano kāraṇabhedena duvidho. Aññāṇenāti pañcannaṃ khandhānaṃ salakkhaṇasāmaññalakkhaṇapaṭicchādakena sammohena. Nivutoti chādito. Ñeyyaṭṭhānanti ñeyyañca taṃ ‘‘iti rūpaṃ, iti rūpassa samudayo’’tiādinā ñāṇassa pavattanaṭṭhānañcāti ñeyyaṭṭhānaṃ. Anekabhedattā pāpadhammānaṃ tabbasena anekabhedopi pamādo mūlabhūtāya avijjāya vasena eko evāti āha – ‘‘ekavidho avijjāyā’’ti. Lābhavinicchayapariggahamacchariyāni pariyesanāārakkhāparibhogesu antogadhāni. Chandarāgajjhosānā taṇhā evāti taṇhāmūlakepi dhamme ettheva pakkhipitvā ‘‘tividho taṇhāyā’’ti vuttaṃ.
රූපීසු භවෙසූති රූපධම්මෙසු. අජ්ඣොසානන්ති තණ්හාභිනිවෙසො. එතෙන ‘‘තණ්හාය රූපකායො පදට්ඨාන’’න්ති පදස්ස අත්ථං විවරති. අනාදිමති හි සංසාරෙ ඉත්ථිපුරිසා අඤ්ඤමඤ්ඤරූපාභිරාමා, අයඤ්චත්ථො චිත්තපරියාදානසුත්තෙන (අ. නි. 1.1-10) දීපෙතබ්බො. අරූපීසු සම්මොහොති ඵස්සාදීනං අතිසුඛුමසභාවත්තා සන්තතිසමූහකිච්චාරම්මණඝනවිනිබ්භොගස්ස දුක්කරත්තා ච අරූපධම්මෙසු සම්මොහො, සත්තානං පතිට්ඨිතොති වචනසෙසො. එවං නිද්ධාරිතෙ රූපකායනාමකායසඞ්ඛාතෙ උපාදානක්ඛන්ධපඤ්චකෙ ආරම්මණකරණවසෙන පවත්තං තණ්හඤ්ච අවිජ්ජඤ්ච අවිසෙසෙන වුත්තං චතුපාදානානං වසෙන විභජිත්වා තෙසං ඛන්ධානං උපාදානානඤ්ච දුක්ඛසමුදයභාවෙන සහපරිඤ්ඤෙය්යපහාතබ්බභාවං දස්සෙති ‘‘තත්ථ රූපකායො’’තිආදිනා.
Rūpīsu bhavesūti rūpadhammesu. Ajjhosānanti taṇhābhiniveso. Etena ‘‘taṇhāya rūpakāyo padaṭṭhāna’’nti padassa atthaṃ vivarati. Anādimati hi saṃsāre itthipurisā aññamaññarūpābhirāmā, ayañcattho cittapariyādānasuttena (a. ni. 1.1-10) dīpetabbo. Arūpīsu sammohoti phassādīnaṃ atisukhumasabhāvattā santatisamūhakiccārammaṇaghanavinibbhogassa dukkarattā ca arūpadhammesu sammoho, sattānaṃ patiṭṭhitoti vacanaseso. Evaṃ niddhārite rūpakāyanāmakāyasaṅkhāte upādānakkhandhapañcake ārammaṇakaraṇavasena pavattaṃ taṇhañca avijjañca avisesena vuttaṃ catupādānānaṃ vasena vibhajitvā tesaṃ khandhānaṃ upādānānañca dukkhasamudayabhāvena sahapariññeyyapahātabbabhāvaṃ dasseti ‘‘tattha rūpakāyo’’tiādinā.
30. එවං පමාදමුඛෙන පුරිමසච්චද්වයං නිද්ධාරෙත්වා පමාදමුඛෙනෙව අපරම්පි සච්චද්වයං නිද්ධාරෙතුං ‘‘තත්ථ යො’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ තස්සාති තස්ස පමාදස්ස. සම්පටිවෙධෙනාති සම්මා පරිජානනෙන අස්සාදාදීනං ජානනෙන. රක්ඛණා පටිසංහරණාති අත්තනො චිත්තස්ස රක්ඛණසඞ්ඛාතා පමාදස්ස පටිසංහරණා, තප්පටිපක්ඛෙන සඞ්කොචනා අප්පමාදානුයොගෙන යා ඛෙපනා. අයං සමථොති කිච්චෙන සමාධිං දස්සෙති. අයං වොදානපක්ඛවිසභාගධම්මවසෙන ආවට්ටනා. ‘‘යදා ජානාති කාමානං…පෙ.… ආනිසංස’’න්ති ඉමිනා සමථාධිගමස්ස උපායං දස්සෙති.
30. Evaṃ pamādamukhena purimasaccadvayaṃ niddhāretvā pamādamukheneva aparampi saccadvayaṃ niddhāretuṃ ‘‘tattha yo’’tiādi vuttaṃ. Tattha tassāti tassa pamādassa. Sampaṭivedhenāti sammā parijānanena assādādīnaṃ jānanena. Rakkhaṇā paṭisaṃharaṇāti attano cittassa rakkhaṇasaṅkhātā pamādassa paṭisaṃharaṇā, tappaṭipakkhena saṅkocanā appamādānuyogena yā khepanā. Ayaṃ samathoti kiccena samādhiṃ dasseti. Ayaṃ vodānapakkhavisabhāgadhammavasena āvaṭṭanā. ‘‘Yadā jānāti kāmānaṃ…pe… ānisaṃsa’’nti iminā samathādhigamassa upāyaṃ dasseti.
තත්ථ කාමානන්ති වත්ථුකාමානඤ්ච කිලෙසකාමානඤ්ච. අස්සාදඤ්ච අස්සාදතොති කාමෙ පටිච්ච උප්පජ්ජමානං සුඛසොමනස්සසඞ්ඛාතං අස්සාදං අස්සාදතාය අස්සාදමත්තතො. ආදීනවන්ති ‘‘අප්පස්සාදා කාමා බහුදුක්ඛා’’තිආදිනා (ම. නි. 1.236) වුත්තං ආදීනවං දොසං. නිස්සරණන්ති පඨමජ්ඣානං. වුත්තඤ්හෙතං – ‘‘කාමානමෙතං නිස්සරණං යදිදං නෙක්ඛම්ම’’න්ති (ඉතිවු. 72). ඔකාරන්ති ලාමකභාවං. සංකිලෙසන්ති සංකිලිස්සනං. කාමහෙතු හි සත්තා සංකිලිස්සන්ති. වොදානන්ති විසුජ්ඣනං. නෙක්ඛම්මෙ ච ආනිසංසන්ති නීවරණප්පහානාදිගුණවිසෙසයොගං. තත්ථාති තස්මිං යථාවුත්තෙ සමථෙ සති. යා වීමංසාති යා පඤ්ඤා. ‘‘සමාහිතො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යථාභූතං පජානාතී’’ති (සං. නි. 5.1071) හි වුත්තං. යථා තණ්හාසහිතාව අවිජ්ජා සඞ්ඛාරානං පච්චයො, එවං අවිජ්ජාසහිතාව තණ්හා උපාදානානං පච්චයො. තාසු නිරුද්ධාසු උපාදානාදීනං අභාවො එවාති තණ්හාඅවිජ්ජාපහානෙන සකලවට්ටදුක්ඛනිරොධං දස්සෙන්තො ‘‘ඉමෙසු ද්වීසු ධම්මෙසු පහීනෙසූ’’තිආදිමාහ. ඉමානි චත්තාරි සච්චානි විසභාගසභාගධම්මාවට්ටනවසෙන නිද්ධාරිතානීති අධිප්පායො.
Tattha kāmānanti vatthukāmānañca kilesakāmānañca. Assādañca assādatoti kāme paṭicca uppajjamānaṃ sukhasomanassasaṅkhātaṃ assādaṃ assādatāya assādamattato. Ādīnavanti ‘‘appassādā kāmā bahudukkhā’’tiādinā (ma. ni. 1.236) vuttaṃ ādīnavaṃ dosaṃ. Nissaraṇanti paṭhamajjhānaṃ. Vuttañhetaṃ – ‘‘kāmānametaṃ nissaraṇaṃ yadidaṃ nekkhamma’’nti (itivu. 72). Okāranti lāmakabhāvaṃ. Saṃkilesanti saṃkilissanaṃ. Kāmahetu hi sattā saṃkilissanti. Vodānanti visujjhanaṃ. Nekkhamme ca ānisaṃsanti nīvaraṇappahānādiguṇavisesayogaṃ. Tatthāti tasmiṃ yathāvutte samathe sati. Yā vīmaṃsāti yā paññā. ‘‘Samāhito, bhikkhave, bhikkhu yathābhūtaṃ pajānātī’’ti (saṃ. ni. 5.1071) hi vuttaṃ. Yathā taṇhāsahitāva avijjā saṅkhārānaṃ paccayo, evaṃ avijjāsahitāva taṇhā upādānānaṃ paccayo. Tāsu niruddhāsu upādānādīnaṃ abhāvo evāti taṇhāavijjāpahānena sakalavaṭṭadukkhanirodhaṃ dassento ‘‘imesu dvīsu dhammesu pahīnesū’’tiādimāha. Imāni cattāri saccāni visabhāgasabhāgadhammāvaṭṭanavasena niddhāritānīti adhippāyo.
එවං වොදානපක්ඛං නික්ඛිපිත්වා තස්ස විසභාගධම්මවසෙන සභාගධම්මවසෙන ච ආවට්ටනං දස්සෙත්වා ඉදානි සංකිලෙසපක්ඛං නික්ඛිපිත්වා තස්ස විසභාගධම්මවසෙන සභාගධම්මවසෙන ච ආවට්ටනං දස්සෙතුං ‘‘යථාපි මූලෙ’’ති ගාථමාහ. තස්සත්ථො – යථා නාම පතිට්ඨාහෙතුභාවෙන මූලන්ති ලද්ධවොහාරෙ භූමිගතෙ රුක්ඛස්ස අවයවෙ ඵරසුඡෙදාදිඅන්තරායාභාවෙන අනුපද්දවෙ තතො එව දළ්හෙ ථිරෙ සති ඛන්ධෙ ඡින්නෙපි අස්සත්ථාදිරුක්ඛො රුහති, එවමෙව තණ්හානුසයසඞ්ඛාතෙ අත්තභාවරුක්ඛස්ස මූලෙ මග්ගඤාණඵරසුනා අනුපච්ඡින්නෙ තයිදං දුක්ඛං පුනප්පුනං අපරාපරභාවෙන නිබ්බත්තති න නිරුජ්ඣතීති. කාමතණ්හාදිනිවත්තනත්ථං ‘‘භවතණ්හායා’’ති වුත්තං. එතස්ස ධම්මස්ස පච්චයොති එතස්ස භවතණ්හාසඞ්ඛාතස්ස ධම්මස්ස භවෙසු ආදීනවප්පටිච්ඡාදනාදිවසෙන අස්සාදග්ගහණස්ස පච්චයො. වුත්තඤ්හෙතං – ‘‘සංයොජනීයෙසු, භික්ඛවෙ, ධම්මෙසු අස්සාදානුපස්සිනො තණ්හා පවඩ්ඪතී’’ති (සං. නි. 2.57). තෙනෙවාහ – ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා හි භවතණ්හා’’ති. ඉධ සමථො විපස්සනා ච මග්ගසමාධි මග්ගපඤ්ඤා ච අධිප්පෙතාති ආහ – ‘‘යෙන තණ්හානුසයං සමූහනතී’’තිආදි. ඉමානි චත්තාරි සච්චානීති විසභාගසභාගධම්මාවට්ටනවසෙන නිද්ධාරිතානීති. සෙසං වුත්තනයමෙව.
Evaṃ vodānapakkhaṃ nikkhipitvā tassa visabhāgadhammavasena sabhāgadhammavasena ca āvaṭṭanaṃ dassetvā idāni saṃkilesapakkhaṃ nikkhipitvā tassa visabhāgadhammavasena sabhāgadhammavasena ca āvaṭṭanaṃ dassetuṃ ‘‘yathāpi mūle’’ti gāthamāha. Tassattho – yathā nāma patiṭṭhāhetubhāvena mūlanti laddhavohāre bhūmigate rukkhassa avayave pharasuchedādiantarāyābhāvena anupaddave tato eva daḷhe thire sati khandhe chinnepi assatthādirukkho ruhati, evameva taṇhānusayasaṅkhāte attabhāvarukkhassa mūle maggañāṇapharasunā anupacchinne tayidaṃ dukkhaṃ punappunaṃ aparāparabhāvena nibbattati na nirujjhatīti. Kāmataṇhādinivattanatthaṃ ‘‘bhavataṇhāyā’’ti vuttaṃ. Etassa dhammassa paccayoti etassa bhavataṇhāsaṅkhātassa dhammassa bhavesu ādīnavappaṭicchādanādivasena assādaggahaṇassa paccayo. Vuttañhetaṃ – ‘‘saṃyojanīyesu, bhikkhave, dhammesu assādānupassino taṇhā pavaḍḍhatī’’ti (saṃ. ni. 2.57). Tenevāha – ‘‘avijjāpaccayā hi bhavataṇhā’’ti. Idha samatho vipassanā ca maggasamādhi maggapaññā ca adhippetāti āha – ‘‘yena taṇhānusayaṃ samūhanatī’’tiādi. Imāni cattāri saccānīti visabhāgasabhāgadhammāvaṭṭanavasena niddhāritānīti. Sesaṃ vuttanayameva.
ඉදානි න කෙවලං නිද්ධාරිතෙහෙව විසභාගසභාගධම්මෙහි ආවට්ටනං, අථ ඛො පාළිආගතෙහිපි තෙහි ආවට්ටනං ආවට්ටහාරොති දස්සනත්ථං ‘‘සබ්බපාපස්ස අකරණ’’න්ති ගාථමාහ . තත්ථ සබ්බපාපස්සාති සබ්බාකුසලස්ස. අකරණන්ති අනුප්පාදනං. කුසලස්සාති චතුභූමකකුසලස්ස. උපසම්පදාති පටිලාභො. සචිත්තපරියොදාපනන්ති අත්තනො චිත්තවොදානං, තං පන අරහත්තෙන හොති. ඉති සීලසංවරෙන සබ්බපාපං පහාය සමථවිපස්සනාහි කුසලං සම්පාදෙත්වා අරහත්තඵලෙන චිත්තං පරියොදපෙතබ්බන්ති එතං බුද්ධාන සාසනං ඔවාදො අනුසිට්ඨීති අයං සඞ්ඛෙපත්ථො, විත්ථාරතො පන අත්ථො පාළිතො එව විඤ්ඤායති.
Idāni na kevalaṃ niddhāriteheva visabhāgasabhāgadhammehi āvaṭṭanaṃ, atha kho pāḷiāgatehipi tehi āvaṭṭanaṃ āvaṭṭahāroti dassanatthaṃ ‘‘sabbapāpassa akaraṇa’’nti gāthamāha . Tattha sabbapāpassāti sabbākusalassa. Akaraṇanti anuppādanaṃ. Kusalassāti catubhūmakakusalassa. Upasampadāti paṭilābho. Sacittapariyodāpananti attano cittavodānaṃ, taṃ pana arahattena hoti. Iti sīlasaṃvarena sabbapāpaṃ pahāya samathavipassanāhi kusalaṃ sampādetvā arahattaphalena cittaṃ pariyodapetabbanti etaṃ buddhāna sāsanaṃ ovādo anusiṭṭhīti ayaṃ saṅkhepattho, vitthārato pana attho pāḷito eva viññāyati.
තත්ථ ‘‘සබ්බපාපං නාමා’’තිආදීසු දොසසමුට්ඨානන්ති දොසො සමුට්ඨානමෙව එතස්සාති දොසසමුට්ඨානං, න දොසො එව සමුට්ඨානන්ති. ලොභසමුට්ඨානායපි පිසුණවාචාය සම්භවතො. කායදුච්චරිතන්ති පදං අපෙක්ඛිත්වා ‘‘දොසසමුට්ඨාන’’න්ති නපුංසකනිද්දෙසො. ලොභසමුට්ඨානං මොහසමුට්ඨානන්ති එත්ථාපි එසෙව නයො. සම්ඵප්පලාපො උද්ධච්චචිත්තෙන පවත්තයතීති අධිප්පායෙන තස්ස මොහසමුට්ඨානතා වුත්තා.
Tattha ‘‘sabbapāpaṃ nāmā’’tiādīsu dosasamuṭṭhānanti doso samuṭṭhānameva etassāti dosasamuṭṭhānaṃ, na doso eva samuṭṭhānanti. Lobhasamuṭṭhānāyapi pisuṇavācāya sambhavato. Kāyaduccaritanti padaṃ apekkhitvā ‘‘dosasamuṭṭhāna’’nti napuṃsakaniddeso. Lobhasamuṭṭhānaṃ mohasamuṭṭhānanti etthāpi eseva nayo. Samphappalāpo uddhaccacittena pavattayatīti adhippāyena tassa mohasamuṭṭhānatā vuttā.
එවං දුච්චරිතඅකුසලකම්මපථකම්මවිභාගෙන ‘‘සබ්බපාප’’න්ති එත්ථ වුත්තපාපං විභජිත්වා ඉදානිස්ස අකුසලමූලවසෙන අගතිගමනවිභාගම්පි දස්සෙතුං ‘‘අකුසලමූල’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථ අකුසලමූලං පයොගං ගච්ඡන්තන්ති ලොභාදිඅකුසලානි කායවචීපයොගං ගච්ඡන්තානි, කායවචීපයොගං සමුට්ඨාපෙන්තානීති අත්ථො. ඡන්දාති ඡන්දහෙතු. යං ඡන්දා අගතිං ගච්ඡති, ඉදං ලොභසමුට්ඨානන්ති ඡන්දා අගතිං ගච්ඡතීති යදෙතං අගතිගමනං, ඉදං ලොභසමුට්ඨානන්ති. එවං සෙසෙසුපි අත්ථො දට්ඨබ්බො. එත්තාවතා ‘‘සබ්බපාපස්ස අකරණ’’න්ති එත්ථ පාපං දස්සෙත්වා ඉදානි තස්ස අකරණං දස්සෙන්තො ‘‘ලොභො…පෙ.… පඤ්ඤායා’’ති තීහි කුසලමූලෙහි තිණ්ණං අකුසලමූලානං පහානවසෙන සබ්බපාපස්ස අකරණං අනුප්පාදනමාහ. තථා ලොභො උපෙක්ඛායාතිආදිනා බ්රහ්මවිහාරෙහි. තත්ථ අරතිං වූපසමෙන්තී මුදිතා තස්සා මූලභූතං මොහං පජහතීති කත්වා වුත්තං – ‘‘මොහො මුදිතාය පහානං අබ්භත්ථං ගච්ඡතී’’ති.
Evaṃ duccaritaakusalakammapathakammavibhāgena ‘‘sabbapāpa’’nti ettha vuttapāpaṃ vibhajitvā idānissa akusalamūlavasena agatigamanavibhāgampi dassetuṃ ‘‘akusalamūla’’ntiādi vuttaṃ. Tattha akusalamūlaṃ payogaṃ gacchantanti lobhādiakusalāni kāyavacīpayogaṃ gacchantāni, kāyavacīpayogaṃ samuṭṭhāpentānīti attho. Chandāti chandahetu. Yaṃ chandā agatiṃ gacchati, idaṃ lobhasamuṭṭhānanti chandā agatiṃ gacchatīti yadetaṃ agatigamanaṃ, idaṃ lobhasamuṭṭhānanti. Evaṃ sesesupi attho daṭṭhabbo. Ettāvatā ‘‘sabbapāpassa akaraṇa’’nti ettha pāpaṃ dassetvā idāni tassa akaraṇaṃ dassento ‘‘lobho…pe… paññāyā’’ti tīhi kusalamūlehi tiṇṇaṃ akusalamūlānaṃ pahānavasena sabbapāpassa akaraṇaṃ anuppādanamāha. Tathā lobho upekkhāyātiādinā brahmavihārehi. Tattha aratiṃ vūpasamentī muditā tassā mūlabhūtaṃ mohaṃ pajahatīti katvā vuttaṃ – ‘‘moho muditāya pahānaṃ abbhatthaṃ gacchatī’’ti.
31. ඉදානි අඤ්ඤෙනපි පරියායෙන පාපං තස්ස අකරණඤ්ච දස්සෙත්වා සෙසපදානඤ්ච අත්ථවිභාවනමුඛෙන සභාගවිසභාගධම්මාවට්ටනං දස්සෙතුං ‘‘සබ්බපාපං නාම අට්ඨ මිච්ඡත්තානී’’තිආදි වුත්තං. අකිරියා අකරණං අනජ්ඣාචාරොති තීහිපි පදෙහි මිච්ඡත්තානං අනුප්පාදනමෙව වදති. තථා කිරියා කරණං අජ්ඣාචාරොති තීහිපි පදෙහි උප්පාදනමෙව වදති. අජ්ඣාචාරොති අධිට්ඨහිත්වා ආචරණං. අතීතස්සාති චිරකාලප්පවත්තිවසෙන පුරාණස්ස. මග්ගස්සාති අරියමග්ගස්ස. වුත්තඤ්හෙතං – ‘‘පුරාණමග්ගං පුරාණං අඤ්ජසන්ති ඛො අරියස්සෙතං අට්ඨඞ්ගිකස්ස මග්ගස්ස අධිවචන’’න්ති (සං. නි. 2.65 අත්ථතො සමානං). අතීතෙන වා විපස්සිනා භගවතා යථාධිගතං දෙසිතභාවං සන්ධාය ‘‘අතීතස්ස මග්ගස්සා’’ති වුත්තං. විපස්සිනො හි අයං භගවතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස පාතිමොක්ඛුද්දෙසගාථාති.
31. Idāni aññenapi pariyāyena pāpaṃ tassa akaraṇañca dassetvā sesapadānañca atthavibhāvanamukhena sabhāgavisabhāgadhammāvaṭṭanaṃ dassetuṃ ‘‘sabbapāpaṃ nāma aṭṭha micchattānī’’tiādi vuttaṃ. Akiriyā akaraṇaṃ anajjhācāroti tīhipi padehi micchattānaṃ anuppādanameva vadati. Tathā kiriyā karaṇaṃ ajjhācāroti tīhipi padehi uppādanameva vadati. Ajjhācāroti adhiṭṭhahitvā ācaraṇaṃ. Atītassāti cirakālappavattivasena purāṇassa. Maggassāti ariyamaggassa. Vuttañhetaṃ – ‘‘purāṇamaggaṃ purāṇaṃ añjasanti kho ariyassetaṃ aṭṭhaṅgikassa maggassa adhivacana’’nti (saṃ. ni. 2.65 atthato samānaṃ). Atītena vā vipassinā bhagavatā yathādhigataṃ desitabhāvaṃ sandhāya ‘‘atītassa maggassā’’ti vuttaṃ. Vipassino hi ayaṃ bhagavato sammāsambuddhassa pātimokkhuddesagāthāti.
යං පටිවෙධෙනාති යස්ස පරිඤ්ඤාභිසමයෙන. යං පරියොදාපිතං, අයං නිරොධොති යදිපි අසඞ්ඛතා ධාතු කෙනචි සංකිලෙසෙන න සංකිලිස්සති, අධිගච්ඡන්තස්ස පන පුග්ගලස්ස වසෙන එවං වුත්තං. තස්ස හි යාව සංකිලෙසා න විගච්ඡන්ති, තාව අසඞ්ඛතා ධාතු අපරියොදපිතාති වුච්චති. යථා නිබ්බානාධිගමෙන යෙ ඛන්ධා වූපසමෙතබ්බා, තෙසං සෙසභාවෙන අසෙසභාවෙන ච ‘‘සඋපාදිසෙසා’’ති ච, ‘‘අනුපාදිසෙසා’’ති ච වුච්චති, එවංසම්පදමිදං දට්ඨබ්බං.
Yaṃ paṭivedhenāti yassa pariññābhisamayena. Yaṃ pariyodāpitaṃ, ayaṃ nirodhoti yadipi asaṅkhatā dhātu kenaci saṃkilesena na saṃkilissati, adhigacchantassa pana puggalassa vasena evaṃ vuttaṃ. Tassa hi yāva saṃkilesā na vigacchanti, tāva asaṅkhatā dhātu apariyodapitāti vuccati. Yathā nibbānādhigamena ye khandhā vūpasametabbā, tesaṃ sesabhāvena asesabhāvena ca ‘‘saupādisesā’’ti ca, ‘‘anupādisesā’’ti ca vuccati, evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ.
ඉමානි පාළිආගතධම්මානං සභාගවිසභාගධම්මාවට්ටනවසෙන නිද්ධාරිතානි චත්තාරි සච්චානි පුනපි පාළිආගතධම්මානං සභාගවිසභාගධම්මාවට්ටනෙන ආවට්ටහාරං දස්සෙතුං ‘‘ධම්මො හවෙ රක්ඛතී’’ති ගාථමාහ. තස්සා පදත්ථො පුබ්බෙ වුත්තො එව. ධම්මොති පුඤ්ඤධම්මො ඉධාධිප්පෙතො. තං විභජිත්වා දස්සෙන්තො ‘‘ධම්මො නාම දුවිධො ඉන්ද්රියසංවරො මග්ගො චා’’ති ආහ. ඉන්ද්රියසංවරසීසෙන චෙත්ථ සබ්බම්පි සීලං ගහිතන්ති දට්ඨබ්බං . සබ්බා උපපත්තියො දුග්ගති දුක්ඛදුක්ඛතාදියොගෙන දුක්ඛා ගතියොති කත්වා. යථාවුත්තෙ දුවිධෙ ධම්මෙ පඨමො ධම්මො යථා සුචිණ්ණො හොති, යතො ච සො රක්ඛති, යත්ථ ච පතිට්ඨාපෙති, තං සබ්බං දස්සෙතුං ‘‘තත්ථ යා සංවරසීලෙ අඛණ්ඩකාරිතා’’තිආදි වුත්තං. ඉදානි තස්ස ධම්මස්ස අපායතො රක්ඛණෙ එකන්තිකභාවං විභාවෙතුං ගාමණිසංයුත්තෙ (සං. නි. 4.358) අසිබන්ධකපුත්තසුත්තං ආභතං.
Imāni pāḷiāgatadhammānaṃ sabhāgavisabhāgadhammāvaṭṭanavasena niddhāritāni cattāri saccāni punapi pāḷiāgatadhammānaṃ sabhāgavisabhāgadhammāvaṭṭanena āvaṭṭahāraṃ dassetuṃ ‘‘dhammo have rakkhatī’’ti gāthamāha. Tassā padattho pubbe vutto eva. Dhammoti puññadhammo idhādhippeto. Taṃ vibhajitvā dassento ‘‘dhammo nāma duvidho indriyasaṃvaro maggo cā’’ti āha. Indriyasaṃvarasīsena cettha sabbampi sīlaṃ gahitanti daṭṭhabbaṃ . Sabbā upapattiyo duggati dukkhadukkhatādiyogena dukkhā gatiyoti katvā. Yathāvutte duvidhe dhamme paṭhamo dhammo yathā suciṇṇo hoti, yato ca so rakkhati, yattha ca patiṭṭhāpeti, taṃ sabbaṃ dassetuṃ ‘‘tattha yā saṃvarasīle akhaṇḍakāritā’’tiādi vuttaṃ. Idāni tassa dhammassa apāyato rakkhaṇe ekantikabhāvaṃ vibhāvetuṃ gāmaṇisaṃyutte (saṃ. ni. 4.358) asibandhakaputtasuttaṃ ābhataṃ.
තත්ථ එවන්ති පකාරෙන. ච-සද්දො සම්පිණ්ඩනෙ, ඉමිනාපි පකාරෙන අයමත්ථො වෙදිතබ්බොති අධිප්පායො. අසිබන්ධකපුත්තොති අසිබන්ධකස්ස නාම පුත්තො. ගාමෙ ජෙට්ඨකතාය ගාමණී. පච්ඡාභූමකාති පච්ඡාභූමිවාසිනො. කාමණ්ඩලුකාති සකමණ්ඩලුනො. සෙවාලමාලිකාති පාතොව උදකතො සෙවාලඤ්චෙව උප්පලාදීනි ච ගහෙත්වා උදකසුද්ධිභාවජානනත්ථං මාලං කත්වා පිළන්ධනකා. උදකොරොහකාති සායං පාතං උදකං ඔරොහණකා. උය්යාපෙන්තීති උපරියාපෙන්ති. සඤ්ඤාපෙන්තීති සම්මා යාපෙන්ති. සග්ගං නාම ඔක්කාමෙන්තීති පරිවාරෙත්වා ඨිතාව ‘‘ගච්ඡ, භො, බ්රහ්මලොකං, ගච්ඡ, භො, බ්රහ්මලොක’’න්ති වදන්තා සග්ගං පවෙසෙන්ති.
Tattha evanti pakārena. Ca-saddo sampiṇḍane, imināpi pakārena ayamattho veditabboti adhippāyo. Asibandhakaputtoti asibandhakassa nāma putto. Gāme jeṭṭhakatāya gāmaṇī. Pacchābhūmakāti pacchābhūmivāsino. Kāmaṇḍalukāti sakamaṇḍaluno. Sevālamālikāti pātova udakato sevālañceva uppalādīni ca gahetvā udakasuddhibhāvajānanatthaṃ mālaṃ katvā piḷandhanakā. Udakorohakāti sāyaṃ pātaṃ udakaṃ orohaṇakā. Uyyāpentīti upariyāpenti. Saññāpentīti sammā yāpenti. Saggaṃ nāma okkāmentīti parivāretvā ṭhitāva ‘‘gaccha, bho, brahmalokaṃ, gaccha, bho, brahmaloka’’nti vadantā saggaṃ pavesenti.
අනුපරිසක්කෙය්යාති අනුපරිගච්ඡෙය්ය. උම්මුජ්ජාති උට්ඨහ. උප්ලවාති ජලස්ස උපරිප්ලව. ථලමුප්ලවාති ථලං අභිරුහ. තත්ර යාස්සාති තත්ර යං අස්ස, යං භවෙය්ය. සක්ඛරකඨලන්ති සක්ඛරා වා කඨලා වා. සා අධොගාමී අස්සාති සා අධො ගච්ඡෙය්ය, හෙට්ඨාගාමී භවෙය්ය. අධො ගච්ඡෙය්යාති හෙට්ඨා ගච්ඡෙය්ය. මග්ගස්සාති අරියමග්ගස්ස. තික්ඛතාති තිඛිණතා. සා ච ඛො න සත්ථකස්ස විය නිසිතකරණතා, අථ ඛො ඉන්ද්රියානං පටුභාවොති දස්සෙතුං ‘‘අධිමත්තතා’’ති ආහ. නනු ච අරියමග්ගො අත්තනා පහාතබ්බකිලෙසෙ අනවසෙසං සමුච්ඡින්දතීති අතිඛිණො නාම නත්ථීති? සච්චමෙතං, තථාපි නො ච ඛො ‘‘යථා දිට්ඨිප්පත්තස්සා’’ති වචනතො සද්ධාවිමුත්තදිට්ඨිප්පත්තානං කිලෙසප්පහානං පති අත්ථි කාචි විසෙසමත්තාති සක්කා වත්තුං. අයං පන විසෙසො න ඉධාධිප්පෙතො, සබ්බුපපත්තිසමතික්කමනස්ස අධිප්පෙතත්තා. යස්මා පන අරියමග්ගෙන ඔධිසො කිලෙසා පහීයන්ති, තඤ්ච නෙසං තථාපහානං මග්ගධම්මෙසු ඉන්ද්රියානං අපාටවපාටවතරපාටවතමභාවෙන හොතීති යො වජිරූපමධම්මෙසු මත්ථකප්පත්තානං අග්ගමග්ගධම්මානං පටුතමභාවො. අයං ඉධ මග්ගස්ස තික්ඛතාති අධිප්පෙතා. තෙනෙවාහ – ‘‘අයං ධම්මො සුචිණ්ණො සබ්බාහි උපපත්තීහි රක්ඛතී’’ති. ‘‘තස්මා රක්ඛිතචිත්තස්සා’’තිආදිනා සුත්තන්තරෙන (උදා. 32) සුගතිසඤ්ඤිතානම්පි උපපත්තීනං දුග්ගතිභාවං සාධෙති.
Anuparisakkeyyāti anuparigaccheyya. Ummujjāti uṭṭhaha. Uplavāti jalassa upariplava. Thalamuplavāti thalaṃ abhiruha. Tatra yāssāti tatra yaṃ assa, yaṃ bhaveyya. Sakkharakaṭhalanti sakkharā vā kaṭhalā vā. Sā adhogāmī assāti sā adho gaccheyya, heṭṭhāgāmī bhaveyya. Adho gaccheyyāti heṭṭhā gaccheyya. Maggassāti ariyamaggassa. Tikkhatāti tikhiṇatā. Sā ca kho na satthakassa viya nisitakaraṇatā, atha kho indriyānaṃ paṭubhāvoti dassetuṃ ‘‘adhimattatā’’ti āha. Nanu ca ariyamaggo attanā pahātabbakilese anavasesaṃ samucchindatīti atikhiṇo nāma natthīti? Saccametaṃ, tathāpi no ca kho ‘‘yathā diṭṭhippattassā’’ti vacanato saddhāvimuttadiṭṭhippattānaṃ kilesappahānaṃ pati atthi kāci visesamattāti sakkā vattuṃ. Ayaṃ pana viseso na idhādhippeto, sabbupapattisamatikkamanassa adhippetattā. Yasmā pana ariyamaggena odhiso kilesā pahīyanti, tañca nesaṃ tathāpahānaṃ maggadhammesu indriyānaṃ apāṭavapāṭavatarapāṭavatamabhāvena hotīti yo vajirūpamadhammesu matthakappattānaṃ aggamaggadhammānaṃ paṭutamabhāvo. Ayaṃ idha maggassa tikkhatāti adhippetā. Tenevāha – ‘‘ayaṃ dhammo suciṇṇo sabbāhi upapattīhi rakkhatī’’ti. ‘‘Tasmā rakkhitacittassā’’tiādinā suttantarena (udā. 32) sugatisaññitānampi upapattīnaṃ duggatibhāvaṃ sādheti.
32. ඉදානි යථාවුත්තස්ස ධම්මස්ස විසභාගධම්මානං තණ්හාවිජ්ජාදීනං සභාගධම්මානඤ්ච සමථවිපස්සනාදීනං නිද්ධාරණවසෙන ආවට්ටහාරං යොජෙත්වා දස්සෙතුං ‘‘තත්ථ දුග්ගතීනං හෙතු තණ්හා ච අවිජ්ජා චා’’තිආදිමාහ. තං පුබ්බෙ වුත්තනයත්තා සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව. ඉදං වුච්චති බ්රහ්මචරියන්ති ඉදං අරියං සමථවිපස්සනාසඞ්ඛාතං මග්ගබ්රහ්මචරියන්ති වුච්චති. යං රක්ඛතීති සබ්බාහි දුග්ගතීහි රක්ඛන්තස්ස අරියමග්ගස්ස ආරම්මණභූතො නිරොධො රක්ඛන්තො විය වුත්තො, නිමිත්තස්ස කත්තුභාවෙන උපචරිතත්තා. ඉමානි චත්තාරි සච්චානි විසභාගසභාගධම්මාවට්ටනවසෙන නිද්ධාරිතානීති අධිප්පායො.
32. Idāni yathāvuttassa dhammassa visabhāgadhammānaṃ taṇhāvijjādīnaṃ sabhāgadhammānañca samathavipassanādīnaṃ niddhāraṇavasena āvaṭṭahāraṃ yojetvā dassetuṃ ‘‘tattha duggatīnaṃ hetu taṇhā ca avijjā cā’’tiādimāha. Taṃ pubbe vuttanayattā suviññeyyameva. Idaṃ vuccati brahmacariyanti idaṃ ariyaṃ samathavipassanāsaṅkhātaṃ maggabrahmacariyanti vuccati. Yaṃ rakkhatīti sabbāhi duggatīhi rakkhantassa ariyamaggassa ārammaṇabhūto nirodho rakkhanto viya vutto, nimittassa kattubhāvena upacaritattā. Imāni cattāri saccāni visabhāgasabhāgadhammāvaṭṭanavasena niddhāritānīti adhippāyo.
ආවට්ටහාරවිභඞ්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Āvaṭṭahāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / නෙත්තිප්පකරණපාළි • Nettippakaraṇapāḷi / 7. ආවට්ටහාරවිභඞ්ගො • 7. Āvaṭṭahāravibhaṅgo
ටීකා • Tīkā / සුත්තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ඛුද්දකනිකාය (ටීකා) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / නෙත්තිප්පකරණ-ටීකා • Nettippakaraṇa-ṭīkā / 7. ආවට්ටහාරවිභඞ්ගවණ්ණනා • 7. Āvaṭṭahāravibhaṅgavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / සුත්තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ඛුද්දකනිකාය (ටීකා) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / නෙත්තිවිභාවිනී • Nettivibhāvinī / 7. ආවට්ටහාරවිභඞ්ගවිභාවනා • 7. Āvaṭṭahāravibhaṅgavibhāvanā