| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / नेत्तिप्पकरणपाळि • Nettippakaraṇapāḷi |
७. आवट्टहारविभङ्गो
7. Āvaṭṭahāravibhaṅgo
२९. तत्थ कतमो आवट्टो हारो? ‘‘एकम्हि पदट्ठाने’’ति अयं।
29. Tattha katamo āvaṭṭo hāro? ‘‘Ekamhi padaṭṭhāne’’ti ayaṃ.
धुनाथ मच्चुनो सेनं, नळागारंव कुञ्जरो’’ति॥
Dhunātha maccuno senaṃ, naḷāgāraṃva kuñjaro’’ti.
‘‘आरम्भथ निक्कमथा’’ति वीरियस्स पदट्ठानं। ‘‘युञ्जथ बुद्धसासने’’ति समाधिस्स पदट्ठानं। ‘‘धुनाथ मच्चुनो सेनं, नळागारंव कुञ्जरो’’ति पञ्ञाय पदट्ठानं। ‘‘आरम्भथ निक्कमथा’’ति वीरियिन्द्रियस्स पदट्ठानं। ‘‘युञ्जथ बुद्धसासने’’ति समाधिन्द्रियस्स पदट्ठानं। ‘‘धुनाथ मच्चुनो सेनं, नळागारंव कुञ्जरो’’ति पञ्ञिन्द्रियस्स पदट्ठानं। इमानि पदट्ठानानि देसना।
‘‘Ārambhatha nikkamathā’’ti vīriyassa padaṭṭhānaṃ. ‘‘Yuñjatha buddhasāsane’’ti samādhissa padaṭṭhānaṃ. ‘‘Dhunātha maccuno senaṃ, naḷāgāraṃva kuñjaro’’ti paññāya padaṭṭhānaṃ. ‘‘Ārambhatha nikkamathā’’ti vīriyindriyassa padaṭṭhānaṃ. ‘‘Yuñjatha buddhasāsane’’ti samādhindriyassa padaṭṭhānaṃ. ‘‘Dhunātha maccuno senaṃ, naḷāgāraṃva kuñjaro’’ti paññindriyassa padaṭṭhānaṃ. Imāni padaṭṭhānāni desanā.
अयुञ्जन्तानं वा सत्तानं योगे, युञ्जन्तानं वा आरम्भो।
Ayuñjantānaṃ vā sattānaṃ yoge, yuñjantānaṃ vā ārambho.
तत्थ ये न युञ्जन्ति, ते पमादमूलका न युञ्जन्ति। सो पमादो दुविधो तण्हामूलको अविज्जामूलको च। तत्थ अविज्जामूलको येन अञ्ञाणेन निवुतो ञेय्यट्ठानं नप्पजानाति पञ्चक्खन्धा उप्पादवयधम्माति, अयं अविज्जामूलको। यो तण्हामूलको, सो तिविधो अनुप्पन्नानं भोगानं उप्पादाय परियेसन्तो पमादं आपज्जति, उप्पन्नानं भोगानं आरक्खनिमित्तं परिभोगनिमित्तञ्च पमादं आपज्जति अयं लोके चतुब्बिधो पमादो एकविधो अविज्जाय तिविधो तण्हाय। तत्थ अविज्जाय नामकायो पदट्ठानं। तण्हाय रूपकायो पदट्ठानं। तं किस्स हेतु, रूपीसु भवेसु अज्झोसानं, अरूपीसु सम्मोहो? तत्थ रूपकायो रूपक्खन्धो नामकायो चत्तारो अरूपिनो खन्धा। इमे पञ्चक्खन्धा कतमेन उपादानेन सउपादाना, तण्हाय च अविज्जाय च? तत्थ तण्हा द्वे उपादानानि कामुपादानञ्च सीलब्बतुपादानञ्च। अविज्जा द्वे उपादानानि दिट्ठुपादानञ्च अत्तवादुपादानञ्च। इमेहि चतूहि उपादानेहि ये सउपादाना खन्धा, इदं दुक्खं। चत्तारि उपादानानि, अयं समुदयो। पञ्चक्खन्धा दुक्खं। तेसं भगवा परिञ्ञाय पहानाय च धम्मं देसेति दुक्खस्स परिञ्ञाय समुदयस्स पहानाय।
Tattha ye na yuñjanti, te pamādamūlakā na yuñjanti. So pamādo duvidho taṇhāmūlako avijjāmūlako ca. Tattha avijjāmūlako yena aññāṇena nivuto ñeyyaṭṭhānaṃ nappajānāti pañcakkhandhā uppādavayadhammāti, ayaṃ avijjāmūlako. Yo taṇhāmūlako, so tividho anuppannānaṃ bhogānaṃ uppādāya pariyesanto pamādaṃ āpajjati, uppannānaṃ bhogānaṃ ārakkhanimittaṃ paribhoganimittañca pamādaṃ āpajjati ayaṃ loke catubbidho pamādo ekavidho avijjāya tividho taṇhāya. Tattha avijjāya nāmakāyo padaṭṭhānaṃ. Taṇhāya rūpakāyo padaṭṭhānaṃ. Taṃ kissa hetu, rūpīsu bhavesu ajjhosānaṃ, arūpīsu sammoho? Tattha rūpakāyo rūpakkhandho nāmakāyo cattāro arūpino khandhā. Ime pañcakkhandhā katamena upādānena saupādānā, taṇhāya ca avijjāya ca? Tattha taṇhā dve upādānāni kāmupādānañca sīlabbatupādānañca. Avijjā dve upādānāni diṭṭhupādānañca attavādupādānañca. Imehi catūhi upādānehi ye saupādānā khandhā, idaṃ dukkhaṃ. Cattāri upādānāni, ayaṃ samudayo. Pañcakkhandhā dukkhaṃ. Tesaṃ bhagavā pariññāya pahānāya ca dhammaṃ deseti dukkhassa pariññāya samudayassa pahānāya.
३०. तत्थ यो तिविधो तण्हामूलको पमादो अनुप्पन्नानं भोगानं उप्पादाय परियेसति, उप्पन्नानं भोगानं आरक्खणञ्च करोति परिभोगनिमित्तञ्च, तस्स सम्पटिवेधेन रक्खणा पटिसंहरणा, अयं समथो।
30. Tattha yo tividho taṇhāmūlako pamādo anuppannānaṃ bhogānaṃ uppādāya pariyesati, uppannānaṃ bhogānaṃ ārakkhaṇañca karoti paribhoganimittañca, tassa sampaṭivedhena rakkhaṇā paṭisaṃharaṇā, ayaṃ samatho.
सो कथं भवति? यदा जानाति कामानं अस्सादञ्च अस्सादतो आदीनवञ्च आदीनवतो निस्सरणञ्च निस्सरणतो ओकारञ्च संकिलेसञ्च वोदानञ्च नेक्खम्मे च आनिसंसं। तत्थ या वीमंसा उपपरिक्खा अयं विपस्सना। इमे द्वे धम्मा भावनापारिपूरिं गच्छन्ति समथो च विपस्सना च। इमेसु द्वीसु धम्मेसु भावियमानेसु द्वे धम्मा पहीयन्ति तण्हा च अविज्जा च, इमेसु द्वीसु धम्मेसु पहीनेसु चत्तारि उपादानानि निरुज्झन्ति। उपादाननिरोधा भवनिरोधो, भवनिरोधा जातिनिरोधो, जातिनिरोधा जरामरणं सोकपरिदेवदुक्खदोमनस्सुपायासा निरुज्झन्ति। एवमेतस्स केवलस्स दुक्खक्खन्धस्स निरोधो होति। इति पुरिमकानि च द्वे सच्चानि दुक्खं समुदयो च, समथो च विपस्सना च मग्गो। भवनिरोधो निब्बानं इमानि चत्तारि सच्चानि। तेनाह भगवा ‘‘आरम्भथ निक्कमथा’’ति।
So kathaṃ bhavati? Yadā jānāti kāmānaṃ assādañca assādato ādīnavañca ādīnavato nissaraṇañca nissaraṇato okārañca saṃkilesañca vodānañca nekkhamme ca ānisaṃsaṃ. Tattha yā vīmaṃsā upaparikkhā ayaṃ vipassanā. Ime dve dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti samatho ca vipassanā ca. Imesu dvīsu dhammesu bhāviyamānesu dve dhammā pahīyanti taṇhā ca avijjā ca, imesu dvīsu dhammesu pahīnesu cattāri upādānāni nirujjhanti. Upādānanirodhā bhavanirodho, bhavanirodhā jātinirodho, jātinirodhā jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā nirujjhanti. Evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti. Iti purimakāni ca dve saccāni dukkhaṃ samudayo ca, samatho ca vipassanā ca maggo. Bhavanirodho nibbānaṃ imāni cattāri saccāni. Tenāha bhagavā ‘‘ārambhatha nikkamathā’’ti.
यथापि मूले अनुपद्दवे दळ्हे, छिन्नोपि रुक्खो पुनरेव 3 रूहति।
Yathāpi mūle anupaddave daḷhe, chinnopi rukkho punareva 4 rūhati;
एवम्पि तण्हानुसये अनूहते, निब्बत्तती दुक्खमिदं पुनप्पुनं॥
Evampi taṇhānusaye anūhate, nibbattatī dukkhamidaṃ punappunaṃ.
अयं तण्हानुसयो। कतमस्सा तण्हाय? भवतण्हाय। यो एतस्स धम्मस्स पच्चयो अयं अविज्जा। अविज्जापच्चया हि भवतण्हा। इमे द्वे किलेसा तण्हा च अविज्जा च। तानि चत्तारि उपादानानि तेहि चतूहि उपादानेहि ये सउपादाना खन्धा, इदं दुक्खं। चत्तारि उपादानानि अयं समुदयो। पञ्चक्खन्धा दुक्खं। तेसं भगवा परिञ्ञाय च पहानाय च धम्मं देसेति दुक्खस्स परिञ्ञाय समुदयस्स पहानाय।
Ayaṃ taṇhānusayo. Katamassā taṇhāya? Bhavataṇhāya. Yo etassa dhammassa paccayo ayaṃ avijjā. Avijjāpaccayā hi bhavataṇhā. Ime dve kilesā taṇhā ca avijjā ca. Tāni cattāri upādānāni tehi catūhi upādānehi ye saupādānā khandhā, idaṃ dukkhaṃ. Cattāri upādānāni ayaṃ samudayo. Pañcakkhandhā dukkhaṃ. Tesaṃ bhagavā pariññāya ca pahānāya ca dhammaṃ deseti dukkhassa pariññāya samudayassa pahānāya.
येन तण्हानुसयं समूहनति 5, अयं समथो। येन तण्हानुसयस्स पच्चयं अविज्जं वारयति, अयं विपस्सना। इमे द्वे धम्मा भावनापारिपूरिं गच्छन्ति समथो च विपस्सना च। तत्थ समथस्स फलं रागविरागा चेतोविमुत्ति, विपस्सनाय फलं अविज्जाविरागा पञ्ञाविमुत्ति। इति पुरिमकानि च द्वे सच्चानि दुक्खं समुदयो च, समथो विपस्सना च मग्गो, द्वे च विमुत्तियो निरोधो। इमानि चत्तारि सच्चानि। तेनाह भगवा ‘‘यथापि मूले’’ति।
Yena taṇhānusayaṃ samūhanati 6, ayaṃ samatho. Yena taṇhānusayassa paccayaṃ avijjaṃ vārayati, ayaṃ vipassanā. Ime dve dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti samatho ca vipassanā ca. Tattha samathassa phalaṃ rāgavirāgā cetovimutti, vipassanāya phalaṃ avijjāvirāgā paññāvimutti. Iti purimakāni ca dve saccāni dukkhaṃ samudayo ca, samatho vipassanā ca maggo, dve ca vimuttiyo nirodho. Imāni cattāri saccāni. Tenāha bhagavā ‘‘yathāpi mūle’’ti.
‘‘सब्बपापस्स अकरणं, कुसलस्स उपसम्पदा।
‘‘Sabbapāpassa akaraṇaṃ, kusalassa upasampadā;
सब्बपापं नाम तीणि दुच्चरितानि कायदुच्चरितं वचीदुच्चरितं मनोदुच्चरितं, ते दस अकुसलकम्मपथा पाणातिपातो अदिन्नादानं कामेसुमिच्छाचारो मुसावादो पिसुणा वाचा फरुसा वाचा सम्फप्पलापो अभिज्झा ब्यापादो मिच्छादिट्ठि, तानि द्वे कम्मानि चेतना चेतसिकञ्च। तत्थ यो च पाणातिपातो या च पिसुणा वाचा या च फरुसा वाचा, इदं दोससमुट्ठानं। यञ्च अदिन्नादानं यो च कामेसुमिच्छाचारो यो च मुसावादो, इदं लोभसमुट्ठानं, यो सम्फप्पलापो, इदं मोहसमुट्ठानं। इमानि सत्त कारणानि चेतनाकम्मं। या अभिज्झा, अयं लोभो अकुसलमूलं। यो ब्यापादो, अयं दोसो अकुसलमूलं। या मिच्छादिट्ठि, अयं मिच्छामग्गो। इमानि तीणि कारणानि चेतसिककम्मं। तेनाह ‘‘चेतनाकम्मं चेतसिककम्म’’न्ति।
Sabbapāpaṃ nāma tīṇi duccaritāni kāyaduccaritaṃ vacīduccaritaṃ manoduccaritaṃ, te dasa akusalakammapathā pāṇātipāto adinnādānaṃ kāmesumicchācāro musāvādo pisuṇā vācā pharusā vācā samphappalāpo abhijjhā byāpādo micchādiṭṭhi, tāni dve kammāni cetanā cetasikañca. Tattha yo ca pāṇātipāto yā ca pisuṇā vācā yā ca pharusā vācā, idaṃ dosasamuṭṭhānaṃ. Yañca adinnādānaṃ yo ca kāmesumicchācāro yo ca musāvādo, idaṃ lobhasamuṭṭhānaṃ, yo samphappalāpo, idaṃ mohasamuṭṭhānaṃ. Imāni satta kāraṇāni cetanākammaṃ. Yā abhijjhā, ayaṃ lobho akusalamūlaṃ. Yo byāpādo, ayaṃ doso akusalamūlaṃ. Yā micchādiṭṭhi, ayaṃ micchāmaggo. Imāni tīṇi kāraṇāni cetasikakammaṃ. Tenāha ‘‘cetanākammaṃ cetasikakamma’’nti.
अकुसलमूलं पयोगं गच्छन्तं चतुब्बिधं अगतिं गच्छति छन्दा दोसा भया मोहा। तत्थ यं छन्दा अगतिं गच्छति, इदं लोभसमुट्ठानं। यं दोसा अगतिं गच्छति, इदं दोससमुट्ठानं। यं भया च मोहा च अगतिं गच्छति, इदं मोहसमुट्ठानं। तत्थ लोभो असुभाय पहीयति। दोसो मेत्ताय। मोहो पञ्ञाय। तथा लोभो उपेक्खाय पहीयति। दोसो मेत्ताय च करुणाय च। मोहो मुदिताय पहानं अब्भत्थं गच्छति। तेनाह भगवा ‘‘सब्बपापस्स अकरण’’न्ति।
Akusalamūlaṃ payogaṃ gacchantaṃ catubbidhaṃ agatiṃ gacchati chandā dosā bhayā mohā. Tattha yaṃ chandā agatiṃ gacchati, idaṃ lobhasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ dosā agatiṃ gacchati, idaṃ dosasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ bhayā ca mohā ca agatiṃ gacchati, idaṃ mohasamuṭṭhānaṃ. Tattha lobho asubhāya pahīyati. Doso mettāya. Moho paññāya. Tathā lobho upekkhāya pahīyati. Doso mettāya ca karuṇāya ca. Moho muditāya pahānaṃ abbhatthaṃ gacchati. Tenāha bhagavā ‘‘sabbapāpassa akaraṇa’’nti.
३१. सब्बपापं नाम अट्ठ मिच्छत्तानि मिच्छादिट्ठि मिच्छासङ्कप्पो मिच्छावाचा मिच्छाकम्मन्तो मिच्छाआजीवो मिच्छावायामो मिच्छासति मिच्छासमाधि, इदं वुच्चति सब्बपापं। इमेसं अट्ठन्नं मिच्छत्तानं या अकिरिया अकरणं अनज्झाचारो, इदं वुच्चति सब्बपापस्स अकरणं।
31. Sabbapāpaṃ nāma aṭṭha micchattāni micchādiṭṭhi micchāsaṅkappo micchāvācā micchākammanto micchāājīvo micchāvāyāmo micchāsati micchāsamādhi, idaṃ vuccati sabbapāpaṃ. Imesaṃ aṭṭhannaṃ micchattānaṃ yā akiriyā akaraṇaṃ anajjhācāro, idaṃ vuccati sabbapāpassa akaraṇaṃ.
अट्ठसु मिच्छत्तेसु पहीनेसु अट्ठ सम्मत्तानि सम्पज्जन्ति। अट्ठन्नं सम्मत्तानं या किरिया करणं सम्पादनं, अयं वुच्चति कुसलस्स उपसम्पदा। सचित्तपरियोदापनन्ति अतीतस्स मग्गस्स भावनाकिरियं दस्सयति, चित्ते परियोदापिते 9 पञ्चक्खन्धा परियोदापिता भवन्ति, एवञ्हि भगवा आह ‘‘चेतोविसुद्धत्थं, भिक्खवे, तथागते ब्रह्मचरियं वुस्सती’’ति। दुविधा हि परियोदापना नीवरणप्पहानञ्च अनुसयसमुग्घातो च। द्वे परियोदापनभूमियो दस्सनभूमि च, भावनाभूमि च, तत्थ यं पटिवेधेन परियोदापेति, इदं दुक्खं। यतो परियोदापेति, अयं समुदयो। येन परियोदापेति, अयं मग्गो। यं परियोदापितं, अयं निरोधो। इमानि चत्तारि सच्चानि। तेनाह भगवा ‘‘सब्बपापस्स अकरण’’न्ति।
Aṭṭhasu micchattesu pahīnesu aṭṭha sammattāni sampajjanti. Aṭṭhannaṃ sammattānaṃ yā kiriyā karaṇaṃ sampādanaṃ, ayaṃ vuccati kusalassa upasampadā. Sacittapariyodāpananti atītassa maggassa bhāvanākiriyaṃ dassayati, citte pariyodāpite 10 pañcakkhandhā pariyodāpitā bhavanti, evañhi bhagavā āha ‘‘cetovisuddhatthaṃ, bhikkhave, tathāgate brahmacariyaṃ vussatī’’ti. Duvidhā hi pariyodāpanā nīvaraṇappahānañca anusayasamugghāto ca. Dve pariyodāpanabhūmiyo dassanabhūmi ca, bhāvanābhūmi ca, tattha yaṃ paṭivedhena pariyodāpeti, idaṃ dukkhaṃ. Yato pariyodāpeti, ayaṃ samudayo. Yena pariyodāpeti, ayaṃ maggo. Yaṃ pariyodāpitaṃ, ayaṃ nirodho. Imāni cattāri saccāni. Tenāha bhagavā ‘‘sabbapāpassa akaraṇa’’nti.
‘‘धम्मो हवे रक्खति धम्मचारिं, छत्तं महन्तं यथ वस्सकाले।
‘‘Dhammo have rakkhati dhammacāriṃ, chattaṃ mahantaṃ yatha vassakāle;
एसानिसंसो धम्मे सुचिण्णे, न दुग्गतिं गच्छति धम्मचारी’’ति॥
Esānisaṃso dhamme suciṇṇe, na duggatiṃ gacchati dhammacārī’’ti.
धम्मो नाम दुविधो इन्द्रियसंवरो मग्गो च। दुग्गति नाम दुविधा देवमनुस्से वा उपनिधाय अपाया दुग्गति, निब्बानं वा उपनिधाय सब्बा उपपत्तियो दुग्गति। तत्थ या संवरसीले अखण्डकारिता, अयं धम्मो सुचिण्णो अपायेहि रक्खति। एवं भगवा आह – द्वेमा, भिक्खवे, सीलवतो गतियो देवा च मनुस्सा च। एवञ्च नाळन्दायं निगमे असिबन्धकपुत्तो गामणि भगवन्तं एतदवोच –
Dhammo nāma duvidho indriyasaṃvaro maggo ca. Duggati nāma duvidhā devamanusse vā upanidhāya apāyā duggati, nibbānaṃ vā upanidhāya sabbā upapattiyo duggati. Tattha yā saṃvarasīle akhaṇḍakāritā, ayaṃ dhammo suciṇṇo apāyehi rakkhati. Evaṃ bhagavā āha – dvemā, bhikkhave, sīlavato gatiyo devā ca manussā ca. Evañca nāḷandāyaṃ nigame asibandhakaputto gāmaṇi bhagavantaṃ etadavoca –
‘‘ब्राह्मणा, भन्ते, पच्छाभूमका कामण्डलुका सेवालमालिका उदकोरोहका अग्गिपरिचारका, ते मतं कालङ्कतं उय्यापेन्ति नाम, सञ्ञापेन्ति नाम, सग्गं नाम ओक्कामेन्ति 11। भगवा पन, भन्ते, अरहं सम्मासम्बुद्धो पहोति तथा कातुं, यथा सब्बो लोको कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्जेय्या’’ति।
‘‘Brāhmaṇā, bhante, pacchābhūmakā kāmaṇḍalukā sevālamālikā udakorohakā aggiparicārakā, te mataṃ kālaṅkataṃ uyyāpenti nāma, saññāpenti nāma, saggaṃ nāma okkāmenti 12. Bhagavā pana, bhante, arahaṃ sammāsambuddho pahoti tathā kātuṃ, yathā sabbo loko kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjeyyā’’ti.
‘‘तेन हि, गामणि, तञ्ञेवेत्थ पटिपुच्छिस्सामि, यथा ते खमेय्य, तथा नं ब्याकरेय्यासीति।
‘‘Tena hi, gāmaṇi, taññevettha paṭipucchissāmi, yathā te khameyya, tathā naṃ byākareyyāsīti.
‘‘तं किं मञ्ञसि, गामणि, इधस्स पुरिसो पाणातिपाती अदिन्नादायी कामेसुमिच्छाचारी मुसावादी पिसुणवाचो फरुसवाचो सम्फप्पलापी अभिज्झालु ब्यापन्नचित्तो मिच्छादिट्ठिको, तमेनं महाजनकायो सङ्गम्म समागम्म आयाचेय्य थोमेय्य पञ्जलिको अनुपरिसक्केय्य ‘अयं पुरिसो कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्जतू’ति। तं किं मञ्ञसि, गामणि, अपि नु सो पुरिसो महतो जनकायस्स आयाचनहेतु वा थोमनहेतुवा पञ्जलिकं 13 अनुपरिसक्कनहेतु वा कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्जेय्या’’ति। ‘‘नो हेतं, भन्ते’’।
‘‘Taṃ kiṃ maññasi, gāmaṇi, idhassa puriso pāṇātipātī adinnādāyī kāmesumicchācārī musāvādī pisuṇavāco pharusavāco samphappalāpī abhijjhālu byāpannacitto micchādiṭṭhiko, tamenaṃ mahājanakāyo saṅgamma samāgamma āyāceyya thomeyya pañjaliko anuparisakkeyya ‘ayaṃ puriso kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjatū’ti. Taṃ kiṃ maññasi, gāmaṇi, api nu so puriso mahato janakāyassa āyācanahetu vā thomanahetuvā pañjalikaṃ 14 anuparisakkanahetu vā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjeyyā’’ti. ‘‘No hetaṃ, bhante’’.
‘‘सेय्यथापि, गामणि, पुरिसो महतिं पुथुसिलं गम्भीरे उदकरहदे 15 पक्खिपेय्य, तमेनं महाजनकायो सङ्गम्म समागम्म आयाचेय्य थोमेय्य पञ्जलिको अनुपरिसक्केय्य ‘उम्मुज्ज, भो, पुथुसिले, उप्लव भो पुथुसिले, थलमुप्लव, भो पुथुसिले’ति। तं किं मञ्ञसि गामणि, अपि नु सा महती पुथुसिला महतो जनकायस्स आयाचनहेतु वा थोमनहेतु वा पञ्जलिकं अनुपरिसक्कनहेतु वा उम्मुज्जेय्य वा उप्लवेय्य वा थलं वा उप्लवेय्या’’ति। ‘‘नो हेतं , भन्ते’’। ‘‘एवमेव खो, गामणि, यो सो पुरिसो पाणातिपाती…पे॰… मिच्छादिट्ठिको, किञ्चापि नं महाजनकायो सङ्गम्म समागम्म आयाचेय्य थोमेय्य पञ्जलिको अनुपरिसक्केय्य ‘अयं पुरिसो कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्जतू’ति। अथ खो सो पुरिसो कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जेय्य।
‘‘Seyyathāpi, gāmaṇi, puriso mahatiṃ puthusilaṃ gambhīre udakarahade 16 pakkhipeyya, tamenaṃ mahājanakāyo saṅgamma samāgamma āyāceyya thomeyya pañjaliko anuparisakkeyya ‘ummujja, bho, puthusile, uplava bho puthusile, thalamuplava, bho puthusile’ti. Taṃ kiṃ maññasi gāmaṇi, api nu sā mahatī puthusilā mahato janakāyassa āyācanahetu vā thomanahetu vā pañjalikaṃ anuparisakkanahetu vā ummujjeyya vā uplaveyya vā thalaṃ vā uplaveyyā’’ti. ‘‘No hetaṃ , bhante’’. ‘‘Evameva kho, gāmaṇi, yo so puriso pāṇātipātī…pe… micchādiṭṭhiko, kiñcāpi naṃ mahājanakāyo saṅgamma samāgamma āyāceyya thomeyya pañjaliko anuparisakkeyya ‘ayaṃ puriso kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjatū’ti. Atha kho so puriso kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjeyya.
‘‘तं किं मञ्ञसि, गामणि, इधस्स पुरिसो पाणातिपाता पटिविरतो अदिन्नादाना पटिविरतो कामेसुमिच्छाचारा पटिविरतो मुसावादा पटिविरतो पिसुणाय वाचाय पटिविरतो फरुसाय वाचाय पटिविरतो सम्फप्पलापा पटिविरतो अनभिज्झालु अब्यापन्नचित्तो सम्मादिट्ठिको, तमेनं महाजनकायो सङ्गम्म समागम्म आयाचेय्य थोमेय्य पञ्जलिको अनुपरिसक्केय्य ‘अयं पुरिसो कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जतू’ति। तं किं मञ्ञसि, गामणि, अपि नु सो पुरिसो महतो जनकायस्स आयाचनहेतु वा थोमनहेतु वा पञ्जलिकं अनुपरिसक्कनहेतु वा कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जेय्या’’ति। ‘‘नो हेतं, भन्ते’’।
‘‘Taṃ kiṃ maññasi, gāmaṇi, idhassa puriso pāṇātipātā paṭivirato adinnādānā paṭivirato kāmesumicchācārā paṭivirato musāvādā paṭivirato pisuṇāya vācāya paṭivirato pharusāya vācāya paṭivirato samphappalāpā paṭivirato anabhijjhālu abyāpannacitto sammādiṭṭhiko, tamenaṃ mahājanakāyo saṅgamma samāgamma āyāceyya thomeyya pañjaliko anuparisakkeyya ‘ayaṃ puriso kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjatū’ti. Taṃ kiṃ maññasi, gāmaṇi, api nu so puriso mahato janakāyassa āyācanahetu vā thomanahetu vā pañjalikaṃ anuparisakkanahetu vā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjeyyā’’ti. ‘‘No hetaṃ, bhante’’.
‘‘सेय्यथापि, गामणि, पुरिसो सप्पिकुम्भं वा तेलकुम्भं वा गम्भीरे 17 उदकरहदे ओगाहेत्वा भिन्देय्य। तत्र यास्स सक्खरा वा कठला 18, सा अधोगामी अस्स। यञ्च ख्वस्स तत्र सप्पि वा तेलं वा, तं उद्धंगामि अस्स। तमेनं महाजनकायो सङ्गम्म समागम्म आयाचेय्य थोमेय्य पञ्जलिको अनुपरिसक्केय्य ‘ओसीद, भो सप्पितेल, संसीद, भो सप्पितेल, अधो गच्छ 19‘भो सप्पितेला’ति। तं किं मञ्ञसि गामणि, अपि नु तं सप्पितेलं महतो जनकायस्स आयाचनहेतु वा थोमनहेतु वा पञ्जलिकं अनुपरिसक्कनहेतु वा ‘ओसीदेय्य वा संसीदेय्य वा अधो वा गच्छेय्या’ति। ‘‘नो हेतं, भन्ते’’।
‘‘Seyyathāpi, gāmaṇi, puriso sappikumbhaṃ vā telakumbhaṃ vā gambhīre 20 udakarahade ogāhetvā bhindeyya. Tatra yāssa sakkharā vā kaṭhalā 21, sā adhogāmī assa. Yañca khvassa tatra sappi vā telaṃ vā, taṃ uddhaṃgāmi assa. Tamenaṃ mahājanakāyo saṅgamma samāgamma āyāceyya thomeyya pañjaliko anuparisakkeyya ‘osīda, bho sappitela, saṃsīda, bho sappitela, adho gaccha 22‘bho sappitelā’ti. Taṃ kiṃ maññasi gāmaṇi, api nu taṃ sappitelaṃ mahato janakāyassa āyācanahetu vā thomanahetu vā pañjalikaṃ anuparisakkanahetu vā ‘osīdeyya vā saṃsīdeyya vā adho vā gaccheyyā’ti. ‘‘No hetaṃ, bhante’’.
‘‘एवमेव खो, गामणि, यो सो पुरिसो पाणातिपाता पटिविरतो…पे॰… सम्मादिट्ठिको, किञ्चापि नं महाजनकायो सङ्गम्म समागम्म आयाचेय्य थोमेय्य पञ्जलिको अनुपरिसक्केय्य ‘अयं पुरिसो कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जतू’’’ति। अथ खो सो पुरिसो कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्जेय्य। इति धम्मो सुचिण्णो अपायेहि रक्खति। तत्थ या मग्गस्स तिक्खता अधिमत्तता, अयं धम्मो सुचिण्णो सब्बाहि उपपत्तीहि रक्खति। एवं भगवा आह –
‘‘Evameva kho, gāmaṇi, yo so puriso pāṇātipātā paṭivirato…pe… sammādiṭṭhiko, kiñcāpi naṃ mahājanakāyo saṅgamma samāgamma āyāceyya thomeyya pañjaliko anuparisakkeyya ‘ayaṃ puriso kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjatū’’’ti. Atha kho so puriso kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjeyya. Iti dhammo suciṇṇo apāyehi rakkhati. Tattha yā maggassa tikkhatā adhimattatā, ayaṃ dhammo suciṇṇo sabbāhi upapattīhi rakkhati. Evaṃ bhagavā āha –
सम्मादिट्ठिपुरेक्खारो, ञत्वान उदयब्बयं।
Sammādiṭṭhipurekkhāro, ñatvāna udayabbayaṃ;
थिनमिद्धाभिभू भिक्खु, सब्बा दुग्गतियो जहे’’ति॥
Thinamiddhābhibhū bhikkhu, sabbā duggatiyo jahe’’ti.
३२. तत्थ दुग्गतीनं हेतु तण्हा च अविज्जा च, तानि चत्तारि उपादानानि, तेहि चतूहि उपादानेहि ये सउपादाना खन्धा, इदं दुक्खं। चत्तारि उपादानानि, अयं समुदयो। पञ्चक्खन्धा दुक्खं, तेसं भगवा परिञ्ञाय च पहानाय च धम्मं देसेति दुक्खस्स परिञ्ञाय समुदयस्स पहानाय। तत्थ तण्हाय पञ्चिन्द्रियानि रूपीनि पदट्ठानं। अविज्जाय मनिन्द्रियं पदट्ठानं। पञ्चिन्द्रियानि रूपीनि रक्खन्तो समाधिं भावयति, तण्हञ्च निग्गण्हाति। मनिन्द्रियं रक्खन्तो विपस्सनं भावयति, अविज्जञ्च निग्गण्हाति। तण्हानिग्गहेन द्वे उपादानानि पहीयन्ति कामुपादानञ्च सीलब्बतुपादानञ्च। अविज्जानिग्गहेन द्वे उपादानानि पहीयन्ति दिट्ठुपादानञ्च अत्तवादुपादानञ्च। चतूसु उपादानेसु पहीनेसु द्वे धम्मा भावनापारिपूरिं गच्छन्ति समथो च विपस्सना च। इदं वुच्चति ब्रह्मचरियन्ति।
32. Tattha duggatīnaṃ hetu taṇhā ca avijjā ca, tāni cattāri upādānāni, tehi catūhi upādānehi ye saupādānā khandhā, idaṃ dukkhaṃ. Cattāri upādānāni, ayaṃ samudayo. Pañcakkhandhā dukkhaṃ, tesaṃ bhagavā pariññāya ca pahānāya ca dhammaṃ deseti dukkhassa pariññāya samudayassa pahānāya. Tattha taṇhāya pañcindriyāni rūpīni padaṭṭhānaṃ. Avijjāya manindriyaṃ padaṭṭhānaṃ. Pañcindriyāni rūpīni rakkhanto samādhiṃ bhāvayati, taṇhañca niggaṇhāti. Manindriyaṃ rakkhanto vipassanaṃ bhāvayati, avijjañca niggaṇhāti. Taṇhāniggahena dve upādānāni pahīyanti kāmupādānañca sīlabbatupādānañca. Avijjāniggahena dve upādānāni pahīyanti diṭṭhupādānañca attavādupādānañca. Catūsu upādānesu pahīnesu dve dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti samatho ca vipassanā ca. Idaṃ vuccati brahmacariyanti.
तत्थ ब्रह्मचरियस्स फलं चत्तारि सामञ्ञफलानि सोतापत्तिफलं सकदागामिफलं अनागामिफलं अरहत्तं 25 अग्गफलं। इमानि चत्तारि ब्रह्मचरियस्स फलानि 26। इति पुरिमकानि च द्वे सच्चानि दुक्खं समुदयो च। समथो च विपस्सना च ब्रह्मचरियञ्च मग्गो, ब्रह्मचरियस्स फलानि च तदारम्मणा च असङ्खताधातु निरोधो। इमानि चत्तारि सच्चानि। तेनाह भगवा ‘‘धम्मो हवे रक्खती’’ति।
Tattha brahmacariyassa phalaṃ cattāri sāmaññaphalāni sotāpattiphalaṃ sakadāgāmiphalaṃ anāgāmiphalaṃ arahattaṃ 27 aggaphalaṃ. Imāni cattāri brahmacariyassa phalāni 28. Iti purimakāni ca dve saccāni dukkhaṃ samudayo ca. Samatho ca vipassanā ca brahmacariyañca maggo, brahmacariyassa phalāni ca tadārammaṇā ca asaṅkhatādhātu nirodho. Imāni cattāri saccāni. Tenāha bhagavā ‘‘dhammo have rakkhatī’’ti.
तत्थ यं पटिवेधेन रक्खति, इदं दुक्खं। यतो रक्खति, अयं समुदयो। येन रक्खति, अयं मग्गो। यं रक्खति, अयं निरोधो। इमानि चत्तारि सच्चानि। तेनाह आयस्मा महाकच्चायनो ‘‘एकम्हि पदट्ठाने’’ति।
Tattha yaṃ paṭivedhena rakkhati, idaṃ dukkhaṃ. Yato rakkhati, ayaṃ samudayo. Yena rakkhati, ayaṃ maggo. Yaṃ rakkhati, ayaṃ nirodho. Imāni cattāri saccāni. Tenāha āyasmā mahākaccāyano ‘‘ekamhi padaṭṭhāne’’ti.
नियुत्तो आवट्टो हारो।
Niyutto āvaṭṭo hāro.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / नेत्तिप्पकरण-अट्ठकथा • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ७. आवट्टहारविभङ्गवण्णना • 7. Āvaṭṭahāravibhaṅgavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / खुद्दकनिकाय (टीका) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / नेत्तिप्पकरण-टीका • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ७. आवट्टहारविभङ्गवण्णना • 7. Āvaṭṭahāravibhaṅgavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / खुद्दकनिकाय (टीका) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / नेत्तिविभाविनी • Nettivibhāvinī / ७. आवट्टहारविभङ्गविभावना • 7. Āvaṭṭahāravibhaṅgavibhāvanā
