| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / खुद्दसिक्खा-मूलसिक्खा • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
४०. अवेभङ्गियनिद्देसवण्णना
40. Avebhaṅgiyaniddesavaṇṇanā
३२२-४. आरामारामवत्थूनीति एत्थ (चूळव॰ ३२१; चूळव॰ अट्ठ॰ ३२१) आरामो नाम पुप्फारामो वा फलारामो वा। मञ्चो पीठं भिसि बिब्बोहनादिसयनासनं। लोहकुम्भीआदयो काळलोहतम्बलोहादिमया। भाणको उदकचाटि। पञ्चेते अविभाजियाति भाजेत्वा न गहेतब्बा, गहितापि सङ्घसन्तका एवाति अत्थो। एत्थ पन आरामो आरामवत्थूति पठमं, विहारो विहारवत्थूति दुतियं, मञ्चो पीठं भिसि बिब्बोहनन्ति ततियं, लोहकुम्भी…पे॰… निखादनन्ति चतुत्थं, वल्लि…पे॰… दारुभण्डं मत्तिकभण्डन्ति पञ्चमन्ति एवं इमानि रासिवसेन पञ्च होन्ति, सरुपवसेन अनेकानि होन्ति। होन्ति चेत्थ –
322-4.Ārāmārāmavatthūnīti ettha (cūḷava. 321; cūḷava. aṭṭha. 321) ārāmo nāma pupphārāmo vā phalārāmo vā. Mañco pīṭhaṃ bhisi bibbohanādisayanāsanaṃ. Lohakumbhīādayo kāḷalohatambalohādimayā. Bhāṇako udakacāṭi. Pañcete avibhājiyāti bhājetvā na gahetabbā, gahitāpi saṅghasantakā evāti attho. Ettha pana ārāmo ārāmavatthūti paṭhamaṃ, vihāro vihāravatthūti dutiyaṃ, mañco pīṭhaṃ bhisi bibbohananti tatiyaṃ, lohakumbhī…pe… nikhādananti catutthaṃ, valli…pe… dārubhaṇḍaṃ mattikabhaṇḍanti pañcamanti evaṃ imāni rāsivasena pañca honti, sarupavasena anekāni honti. Honti cettha –
‘‘द्विसङ्गहानि द्वे होन्ति, ततियं चतुसङ्गहं।
‘‘Dvisaṅgahāni dve honti, tatiyaṃ catusaṅgahaṃ;
चतुत्थं नवकोट्ठासं, पञ्चमं अट्ठभेदन’’न्ति॥ (चूळव॰ अट्ठ॰ ३२१)।
Catutthaṃ navakoṭṭhāsaṃ, pañcamaṃ aṭṭhabhedana’’nti. (cūḷava. aṭṭha. 321);
३२५. ‘‘पञ्चिमानि, भिक्खवे, अविस्सज्जियानि न विस्सज्जेतब्बानि सङ्घेन वा गणेन वा पुग्गलेन वा, विस्सज्जितानिपि अविस्सज्जितानि होन्ति। यो विस्सज्जेय्य, आपत्ति थुल्लच्चयस्सा’’ति (चूळव॰ ३२१) वुत्तत्ता ‘‘भाजितापि अभाजिता’’ति वुत्तं। एतेति वुत्तप्पकारा पञ्चपि ‘‘गरुभण्डानी’’ति च ‘‘अविस्सज्जियानी’’ति च च-सद्देन ‘‘अवेभङ्गियानी’’ति च वुच्चन्तीति अत्थो।
325. ‘‘Pañcimāni, bhikkhave, avissajjiyāni na vissajjetabbāni saṅghena vā gaṇena vā puggalena vā, vissajjitānipi avissajjitāni honti. Yo vissajjeyya, āpatti thullaccayassā’’ti (cūḷava. 321) vuttattā ‘‘bhājitāpi abhājitā’’ti vuttaṃ. Eteti vuttappakārā pañcapi ‘‘garubhaṇḍānī’’ti ca ‘‘avissajjiyānī’’ti ca ca-saddena ‘‘avebhaṅgiyānī’’ti ca vuccantīti attho.
३२६-८. इदानि पुरिमेसु तीसु रासीसु सब्बस्स गरुभण्डत्ता ते अनामसित्वा पच्छिमेसु द्वीसु रासीसु एकच्चस्स अगरुभण्डस्सापि अत्थिताय तं दस्सेतुं आरभन्तोपि तेसु द्वीसु बहुविसयं पठमं दस्सेतुं ‘‘वल्लिड्ढबाहुमत्तापी’’तिआदिमाहाति ञातब्बं। तस्सायं सङ्खेपो (चूळव॰ अट्ठ॰ ३२१) – वल्लि अड्ढबाहुमत्तापि वेळु अट्ठङ्गुलायतोपि तिणादि मुट्ठिमत्तम्पीति एत्थ आदि-सद्देन मुञ्जपब्बजं सङ्गण्हाति, पण्णं एकम्पि मत्तिका पाकता वा पञ्चवण्णा वा सुधाकङ्गुट्ठआदिकाति आदि-सद्देन सज्जुलसजातिहिङ्गुलकादि वा तालपक्कप्पमाणापि येहि केहिचि सङ्घस्स दिन्ना वा सङ्घिके तिणखेत्तादिम्हि जाता वा रक्खितगोपितभूमिभागे उप्पन्ना तत्थजातका वा सङ्घिका रक्खिता एव अभाजियाति अत्थो।
326-8. Idāni purimesu tīsu rāsīsu sabbassa garubhaṇḍattā te anāmasitvā pacchimesu dvīsu rāsīsu ekaccassa agarubhaṇḍassāpi atthitāya taṃ dassetuṃ ārabhantopi tesu dvīsu bahuvisayaṃ paṭhamaṃ dassetuṃ ‘‘valliḍḍhabāhumattāpī’’tiādimāhāti ñātabbaṃ. Tassāyaṃ saṅkhepo (cūḷava. aṭṭha. 321) – valli aḍḍhabāhumattāpi veḷu aṭṭhaṅgulāyatopi tiṇādi muṭṭhimattampīti ettha ādi-saddena muñjapabbajaṃ saṅgaṇhāti, paṇṇaṃ ekampi mattikā pākatā vā pañcavaṇṇā vā sudhākaṅguṭṭhaādikāti ādi-saddena sajjulasajātihiṅgulakādi vā tālapakkappamāṇāpi yehi kehici saṅghassa dinnā vā saṅghike tiṇakhettādimhi jātā vā rakkhitagopitabhūmibhāge uppannā tatthajātakā vā saṅghikā rakkhitā eva abhājiyāti attho.
इदानि ये चेत्थ भाजितब्बा, ते दस्सेतुं ‘‘निट्ठिते’’तिआदिमाह, सङ्घस्स वा चेतियस्स वा कम्मे निट्ठिते भाजियाति अधिप्पायो। एत्थ पन यं किञ्चि वल्लिवेळुतिणपण्णमत्तिकादि सङ्घस्स दिन्नं वा सङ्घिके तिणखेत्तादिम्हि जातकं वा रक्खितगोपितं गरुभण्डं, तं सङ्घकम्मे च चेतियकम्मे च निट्ठिते अवसेसं पुग्गलिककम्मेपि दातुं वट्टति, अगरुभण्डत्ता भाजितुम्पि लब्भति। सेनासनत्थाय रक्खितगोपितमेव गरुभण्डं होति, न इतरं। सीहळदीपे तुमूलसोमविहारे सङ्घस्स पाकवत्तम्पि तालपण्णं विक्किणित्वा करीयति। कस्मा? न हि तत्थ पण्णेन अत्थो अत्थि, सब्बेपि इट्ठकच्छन्ना पासादादयोति। एवं अञ्ञत्थापि करीयति एवाति वदन्ति।
Idāni ye cettha bhājitabbā, te dassetuṃ ‘‘niṭṭhite’’tiādimāha, saṅghassa vā cetiyassa vā kamme niṭṭhite bhājiyāti adhippāyo. Ettha pana yaṃ kiñci valliveḷutiṇapaṇṇamattikādi saṅghassa dinnaṃ vā saṅghike tiṇakhettādimhi jātakaṃ vā rakkhitagopitaṃ garubhaṇḍaṃ, taṃ saṅghakamme ca cetiyakamme ca niṭṭhite avasesaṃ puggalikakammepi dātuṃ vaṭṭati, agarubhaṇḍattā bhājitumpi labbhati. Senāsanatthāya rakkhitagopitameva garubhaṇḍaṃ hoti, na itaraṃ. Sīhaḷadīpe tumūlasomavihāre saṅghassa pākavattampi tālapaṇṇaṃ vikkiṇitvā karīyati. Kasmā? Na hi tattha paṇṇena attho atthi, sabbepi iṭṭhakacchannā pāsādādayoti. Evaṃ aññatthāpi karīyati evāti vadanti.
३२९. इदानि लोहभण्डादीसु एकन्तभाजेतब्बभण्डं दस्सेतुं ‘‘पत्तादी’’तिआदिमाह। एत्थ (चूळव॰ अट्ठ॰ २२१) पन आदि-सद्देन लोहथालकतम्ब कुण्डिका कटच्छु सरक अञ्जनि अञ्जनिसलाकाकण्णमलहरणीसूचिसण्डासकत्तरयट्ठिआदीनि गहितानेव। तथाति भाजियमेवाति अत्थो। विप्पकतञ्च अविप्पकतञ्च। पादगण्हकन्ति मगधनाळिया पञ्चनाळिया गण्हनं।
329. Idāni lohabhaṇḍādīsu ekantabhājetabbabhaṇḍaṃ dassetuṃ ‘‘pattādī’’tiādimāha. Ettha (cūḷava. aṭṭha. 221) pana ādi-saddena lohathālakatamba kuṇḍikā kaṭacchu saraka añjani añjanisalākākaṇṇamalaharaṇīsūcisaṇḍāsakattarayaṭṭhiādīni gahitāneva. Tathāti bhājiyamevāti attho. Vippakatañca avippakatañca. Pādagaṇhakanti magadhanāḷiyā pañcanāḷiyā gaṇhanaṃ.
३३१-२. अनुञ्ञातवासि यं सक्का सिपाटिकाय पक्खिपित्वा परिहरितुन्ति वुत्ता। तच्छितानिट्ठितन्ति विप्पकतं। यदि तच्छितं, गरुभण्डमेव। दन्तं पन अतच्छितञ्च अनिट्ठितञ्च भाजियमेव। अनिट्ठितं मञ्चपादादिकं गरुभण्डं। इदानि मत्तिकभण्डं दस्सेतुं ‘‘भिक्खूपकरणे’’तिआदिमाह। पत्तथालककुण्डिकादिभिक्खूपकरणे च। पादघटकोति पादगण्हनको घटको च मत्तिकामयो भाजियो भाजेतब्बोति अत्थो। सङ्खथालकम्पि भाजियमेव।
331-2.Anuññātavāsi yaṃ sakkā sipāṭikāya pakkhipitvā pariharitunti vuttā. Tacchitāniṭṭhitanti vippakataṃ. Yadi tacchitaṃ, garubhaṇḍameva. Dantaṃ pana atacchitañca aniṭṭhitañca bhājiyameva. Aniṭṭhitaṃ mañcapādādikaṃ garubhaṇḍaṃ. Idāni mattikabhaṇḍaṃ dassetuṃ ‘‘bhikkhūpakaraṇe’’tiādimāha. Pattathālakakuṇḍikādibhikkhūpakaraṇe ca. Pādaghaṭakoti pādagaṇhanako ghaṭako ca mattikāmayo bhājiyo bhājetabboti attho. Saṅkhathālakampi bhājiyameva.
३३३-४. मिगचम्मादिकं कप्पियचम्मं भाजियं, सीहचम्मादिकं अकप्पियचम्मं गरुभण्डं। तं पन भूमत्थरणं कातुं वट्टति। एळचम्मं पन पच्चत्थरणगतिकत्ता गरुभण्डं होति। इदानि इमानि पन पञ्च चीवरपिण्डपातभेसज्जानं अत्थाय परिवत्तेतुं न वट्टति, गरुभण्डेन पन गरुभण्डञ्च थावरञ्च थावरेन थावरमेव परिवत्तेत्वा परिभुञ्जितब्बानीति दस्सेतुं ‘‘गरुना’’तिआदिमाह। तत्थ (चूळव॰ अट्ठ॰ ३२१) गरुनाति गरुभण्डेन गरुभण्डञ्च थावरञ्च परिवत्तेय्याति सम्बन्धो। थावरेन च थावरमेव परिवत्तेय्य, न गरुभण्डन्ति अधिप्पायो। पञ्चसु कोट्ठासेसु पच्छिमत्तयं गरुभण्डं, पुरिमद्वयं थावरन्ति वेदितब्बं । तथा कत्वा च भुञ्जतूति एवं परिवत्तेत्वा ततो आभतं कप्पियभण्डं परिभुञ्जतूति अत्थो। कथं ञायतीति चे? वुत्तञ्हेतं परिवारे-
333-4. Migacammādikaṃ kappiyacammaṃ bhājiyaṃ, sīhacammādikaṃ akappiyacammaṃ garubhaṇḍaṃ. Taṃ pana bhūmattharaṇaṃ kātuṃ vaṭṭati. Eḷacammaṃ pana paccattharaṇagatikattā garubhaṇḍaṃ hoti. Idāni imāni pana pañca cīvarapiṇḍapātabhesajjānaṃ atthāya parivattetuṃ na vaṭṭati, garubhaṇḍena pana garubhaṇḍañca thāvarañca thāvarena thāvarameva parivattetvā paribhuñjitabbānīti dassetuṃ ‘‘garunā’’tiādimāha. Tattha (cūḷava. aṭṭha. 321) garunāti garubhaṇḍena garubhaṇḍañca thāvarañca parivatteyyāti sambandho. Thāvarena ca thāvarameva parivatteyya, na garubhaṇḍanti adhippāyo. Pañcasu koṭṭhāsesu pacchimattayaṃ garubhaṇḍaṃ, purimadvayaṃ thāvaranti veditabbaṃ . Tathā katvā ca bhuñjatūti evaṃ parivattetvā tato ābhataṃ kappiyabhaṇḍaṃ paribhuñjatūti attho. Kathaṃ ñāyatīti ce? Vuttañhetaṃ parivāre-
‘‘अविस्सज्जियं अवेभङ्गियं, पञ्च वुत्ता महेसिना।
‘‘Avissajjiyaṃ avebhaṅgiyaṃ, pañca vuttā mahesinā;
विस्सज्जेन्तस्स परिभुञ्जन्तस्स अनापत्ति,
Vissajjentassa paribhuñjantassa anāpatti,
पञ्हा मेसा कुसलेहि चिन्तिता’’ति॥ (परि॰ ४७९)।
Pañhā mesā kusalehi cintitā’’ti. (pari. 479);
एत्थ पन गरुभण्डेन गरुभण्डञ्च थावरञ्च थावरेन थावरमेव परिवत्तनविधिं सन्धाय ‘‘विस्सज्जन्तस्स अनापत्ती’’ति वुत्तं। पुन ततो निब्बत्तञ्च चतुपच्चयं परिभुञ्जितुं लब्भतीति दीपेतुं ‘‘परिभुञ्जन्तस्स अनापत्ती’’ति वुत्तं। अयं इमिस्सा गाथाय अधिप्पायो। सेसन्ति (चूळव॰ अट्ठ॰ ३२१) आरामादि अभाजियन्ति अत्थो। अवेभङ्गियविनिच्छयो।
Ettha pana garubhaṇḍena garubhaṇḍañca thāvarañca thāvarena thāvarameva parivattanavidhiṃ sandhāya ‘‘vissajjantassa anāpattī’’ti vuttaṃ. Puna tato nibbattañca catupaccayaṃ paribhuñjituṃ labbhatīti dīpetuṃ ‘‘paribhuñjantassa anāpattī’’ti vuttaṃ. Ayaṃ imissā gāthāya adhippāyo. Sesanti (cūḷava. aṭṭha. 321) ārāmādi abhājiyanti attho. Avebhaṅgiyavinicchayo.
अवेभङ्गियनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Avebhaṅgiyaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
