| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / खुद्दसिक्खा-मूलसिक्खा • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
४०. अवेभङ्गियनिद्देसवण्णना
40. Avebhaṅgiyaniddesavaṇṇanā
३२२-५. आरामा…पे॰… मत्तिकभण्डानीति एते पञ्च अविभाजियाति सम्बन्धितब्बं । पञ्चाति ‘‘आरामारामवत्थूनि एक’’न्तिआदिना रासिवसेन पञ्च, सरूपवसेन पनेतानि पण्णं तिणे पक्खिपित्वा पञ्चवीसतिविधानि होन्ति। तथा चाह –
322-5. Ārāmā…pe… mattikabhaṇḍānīti ete pañca avibhājiyāti sambandhitabbaṃ . Pañcāti ‘‘ārāmārāmavatthūni eka’’ntiādinā rāsivasena pañca, sarūpavasena panetāni paṇṇaṃ tiṇe pakkhipitvā pañcavīsatividhāni honti. Tathā cāha –
‘‘द्विसङ्गहानि द्वे होन्ति, ततियं चतुसङ्गहं।
‘‘Dvisaṅgahāni dve honti, tatiyaṃ catusaṅgahaṃ;
चतुत्थं नवकोट्ठासं, पञ्चमं अट्ठभेदनं॥
Catutthaṃ navakoṭṭhāsaṃ, pañcamaṃ aṭṭhabhedanaṃ.
‘‘इति पञ्चहि रासीहि, पञ्चनिम्मललोचनो।
‘‘Iti pañcahi rāsīhi, pañcanimmalalocano;
पञ्चवीसविधं नाथो, गरुभण्डं पकासयी’’ति॥ (चूळव॰ अट्ठ॰ ३२१)।
Pañcavīsavidhaṃ nātho, garubhaṇḍaṃ pakāsayī’’ti. (cūḷava. aṭṭha. 321);
तत्थ आरामो नाम पुप्फारामो वा फलारामो वा। आरामवत्थु नाम तेसंयेव पतिट्ठानोकासो, विनट्ठेसु वा तेसु पोराणकभूमिभागो। विहारो नाम पासादादि यं किञ्चि सेनासनं। लोहकुम्भी नाम काळलोहेन वा तम्बलोहेन वा कतकुम्भी। कटाहादीसुपि एसेव नयो। एत्थ भाणकन्ति अरञ्जरो वुच्चति। वारकोति घटो। रासिं अपेक्खित्वा एतेति पुल्लिङ्गनिद्देसो। अविभाजियाति मूलच्छेज्जवसेन अवेभङ्गिया। परिवत्तनवसेन पन परिभुञ्जन्तस्स विस्सज्जेन्तस्स च अनापत्ति। अविस्सज्जियानि चाति च-सद्देन अवेभङ्गियानि चाति अवुत्तं सम्पिण्डेति।
Tattha ārāmo nāma pupphārāmo vā phalārāmo vā. Ārāmavatthu nāma tesaṃyeva patiṭṭhānokāso, vinaṭṭhesu vā tesu porāṇakabhūmibhāgo. Vihāro nāma pāsādādi yaṃ kiñci senāsanaṃ. Lohakumbhī nāma kāḷalohena vā tambalohena vā katakumbhī. Kaṭāhādīsupi eseva nayo. Ettha bhāṇakanti arañjaro vuccati. Vārakoti ghaṭo. Rāsiṃ apekkhitvā eteti pulliṅganiddeso. Avibhājiyāti mūlacchejjavasena avebhaṅgiyā. Parivattanavasena pana paribhuñjantassa vissajjentassa ca anāpatti. Avissajjiyāni cāti ca-saddena avebhaṅgiyāni cāti avuttaṃ sampiṇḍeti.
३२६-८. एकन्तगरुभण्डत्ता आदितो तयो रासी ठपेत्वा चतुत्थरासितो पट्ठाय गरुभण्डागरुभण्डे विभजितुं ‘‘वल्ली’’तिआदि आरद्धं। अड्ढबाहुमत्तापि वल्लि च अट्ठङ्गुलायतो वेळु च मुट्ठिमत्तम्पि तिणादि च एकम्पि पण्णञ्च पाकता वा पञ्चवण्णा वा तालपक्कप्पमाणापि मत्तिका च तालपक्कप्पमाणापि सुधा च तालपक्कप्पमाणापि कङ्गुट्ठआदिका च दिन्ना वा तत्थजातका वा सङ्घिका रक्खिता अभाजिया, रज्जुयोत्तादि च दिन्ना सङ्घिका अभाजियाति योजना। वेळु परिणाहतो पण्णसूचिदण्डमत्तो गहेतब्बो। तिणं मुञ्जं पब्बजञ्च आदिसद्दसङ्गहितं ठपेत्वा अवसेसं यं किञ्चि तिणं। पण्णो अट्ठङ्गुलप्पमाणो रित्तपोत्थको गरुभण्डमेव। पाकताति पकतिया जाता। पञ्चवण्णाति रत्तसेतादिपञ्चवण्णा। सुधाकङ्गुट्ठादयो मत्तिकग्गहणेन गहिता। कङ्गुट्ठआदिकाति आदि-सद्देन सज्जुरसजातिहिङ्गुलकादीनं गहणं। दिन्नाति सङ्घस्स दिन्ना। तत्थजाताति सङ्घिकभूमियं जाता। रज्जुयोत्तादीति सुत्तमकचिवाकनाळिकेरहीरचम्ममया रज्जु च योत्तादि च। आदि-सद्देन मकचिवाकादिके वट्टेत्वा कता एकवट्टा गहिता। ब्यतिरेकवसेन पनेत्थ चतुत्थरासिम्हि इतरे भाजियाति वेदितब्बा। सङ्घिके कम्मे, चेतियस्स वा कम्मे निट्ठिते भाजियाति योजनीयं।
326-8. Ekantagarubhaṇḍattā ādito tayo rāsī ṭhapetvā catuttharāsito paṭṭhāya garubhaṇḍāgarubhaṇḍe vibhajituṃ ‘‘vallī’’tiādi āraddhaṃ. Aḍḍhabāhumattāpi valli ca aṭṭhaṅgulāyato veḷu ca muṭṭhimattampi tiṇādi ca ekampi paṇṇañca pākatā vā pañcavaṇṇā vā tālapakkappamāṇāpi mattikā ca tālapakkappamāṇāpi sudhā ca tālapakkappamāṇāpi kaṅguṭṭhaādikā ca dinnā vā tatthajātakā vā saṅghikā rakkhitā abhājiyā, rajjuyottādi ca dinnā saṅghikā abhājiyāti yojanā. Veḷu pariṇāhato paṇṇasūcidaṇḍamatto gahetabbo. Tiṇaṃ muñjaṃ pabbajañca ādisaddasaṅgahitaṃ ṭhapetvā avasesaṃ yaṃ kiñci tiṇaṃ. Paṇṇo aṭṭhaṅgulappamāṇo rittapotthako garubhaṇḍameva. Pākatāti pakatiyā jātā. Pañcavaṇṇāti rattasetādipañcavaṇṇā. Sudhākaṅguṭṭhādayo mattikaggahaṇena gahitā. Kaṅguṭṭhaādikāti ādi-saddena sajjurasajātihiṅgulakādīnaṃ gahaṇaṃ. Dinnāti saṅghassa dinnā. Tatthajātāti saṅghikabhūmiyaṃ jātā. Rajjuyottādīti suttamakacivākanāḷikerahīracammamayā rajju ca yottādi ca. Ādi-saddena makacivākādike vaṭṭetvā katā ekavaṭṭā gahitā. Byatirekavasena panettha catuttharāsimhi itare bhājiyāti veditabbā. Saṅghike kamme, cetiyassa vā kamme niṭṭhite bhājiyāti yojanīyaṃ.
३२९. लोहभण्डेसु भिक्खुसारुप्पं पत्तादि वा तथा विप्पकताकतं लोहभण्डं तथा पादगण्हकं वारकं भाजियन्ति योजना। पत्तादीति अयोपत्तो अयथालकं तम्बलोहथालकं अञ्जनिसलाका कण्णमलहरणी सूचि पण्णसूचि खुद्दको पिप्फलको खुद्दकं आरकण्डकं कुञ्चिका ताळादि। विप्पकतन्ति अपरिनिट्ठितं। अकतन्ति सब्बसो अकतं। पादगण्हकन्ति सीहळदीपे पादगण्हनकं। पादो नाम चतुत्थंसो, मगधनाळिया पञ्चनाळिमत्ता। मगधनाळि च नामेसा ऊनपञ्चपसता वेदितब्बा। तथा घटको तेलभाजनञ्च। याय वासिया ठपेत्वा दन्तकट्ठच्छेदनं वा उच्छुतच्छनं वा अञ्ञं महाकम्मं कातुं न सक्का, अयं भाजिया। सम्मुञ्जनिदण्डखणनकं पन अदण्डकं फलमत्तमेव, यं सक्का सिपाटिकाय पक्खिपित्वा परिहरितुं, अयं भाजनीया। तिपुकोट्टकउपकरणेसु तिपुच्छेदनकसत्थकं सुवण्णकारूपकरणेसु सुवण्णच्छेदनकसत्थकं चम्मकारउपकरणेसु चम्मछिन्दनकं खुद्दकसत्थं नहापिततुण्णकारउपकरणेसु ठपेत्वा महाकत्तरिं महासण्डासञ्च महापिप्फलकञ्च सब्बानि भाजनीयभण्डानि। तथा कुञ्चिका। वुत्तविपल्लासेन पन लोहभण्डे अभाजियाति वेदितब्बा।
329. Lohabhaṇḍesu bhikkhusāruppaṃ pattādi vā tathā vippakatākataṃ lohabhaṇḍaṃ tathā pādagaṇhakaṃ vārakaṃ bhājiyanti yojanā. Pattādīti ayopatto ayathālakaṃ tambalohathālakaṃ añjanisalākā kaṇṇamalaharaṇī sūci paṇṇasūci khuddako pipphalako khuddakaṃ ārakaṇḍakaṃ kuñcikā tāḷādi. Vippakatanti apariniṭṭhitaṃ. Akatanti sabbaso akataṃ. Pādagaṇhakanti sīhaḷadīpe pādagaṇhanakaṃ. Pādo nāma catutthaṃso, magadhanāḷiyā pañcanāḷimattā. Magadhanāḷi ca nāmesā ūnapañcapasatā veditabbā. Tathā ghaṭako telabhājanañca. Yāya vāsiyā ṭhapetvā dantakaṭṭhacchedanaṃ vā ucchutacchanaṃ vā aññaṃ mahākammaṃ kātuṃ na sakkā, ayaṃ bhājiyā. Sammuñjanidaṇḍakhaṇanakaṃ pana adaṇḍakaṃ phalamattameva, yaṃ sakkā sipāṭikāya pakkhipitvā pariharituṃ, ayaṃ bhājanīyā. Tipukoṭṭakaupakaraṇesu tipucchedanakasatthakaṃ suvaṇṇakārūpakaraṇesu suvaṇṇacchedanakasatthakaṃ cammakāraupakaraṇesu cammachindanakaṃ khuddakasatthaṃ nahāpitatuṇṇakāraupakaraṇesu ṭhapetvā mahākattariṃ mahāsaṇḍāsañca mahāpipphalakañca sabbāni bhājanīyabhaṇḍāni. Tathā kuñcikā. Vuttavipallāsena pana lohabhaṇḍe abhājiyāti veditabbā.
३३०. ‘‘वेळुम्ही’’तिआदिना दारुभण्डानि दस्सेति। दारुभण्डेन पन सङ्गहेत्वा सब्बापि दारुवेळुचम्मुपाहनादिविकति वेदितब्बा। छत्तदण्डो च सलाका चाति द्वन्दो। उपाहनाय दण्डको उपाहनदण्डको।
330.‘‘Veḷumhī’’tiādinā dārubhaṇḍāni dasseti. Dārubhaṇḍena pana saṅgahetvā sabbāpi dāruveḷucammupāhanādivikati veditabbā. Chattadaṇḍo ca salākā cāti dvando. Upāhanāya daṇḍako upāhanadaṇḍako.
३३१. अनुञ्ञातवासिदण्डोति अनुञ्ञातवासिया दण्डो। अरणञ्जनिसिङ्गादीति आदि-सद्देन अञ्जनिसलाका छत्तं मुट्ठिपण्णं उपाहना धम्मकरणो पादगण्हनकतो अनतिरित्तं आमलकतुम्बं आमलकघटो लाबुकतुम्बं लाबुकघटो विसाणतुम्बन्ति इदं सङ्गण्हाति।
331.Anuññātavāsidaṇḍoti anuññātavāsiyā daṇḍo. Araṇañjanisiṅgādīti ādi-saddena añjanisalākā chattaṃ muṭṭhipaṇṇaṃ upāhanā dhammakaraṇo pādagaṇhanakato anatirittaṃ āmalakatumbaṃ āmalakaghaṭo lābukatumbaṃ lābukaghaṭo visāṇatumbanti idaṃ saṅgaṇhāti.
३३२. यथावुत्ततो अञ्ञं दारुभण्डेसु गरुभण्डं। मत्तिकामयो पादघटको भाजियोति योजना। पादघटकोति पादस्स पहोनको घटको। इमिना मत्तिकाभण्डं उपलक्खेति, तस्मा पत्तो थालकं कुण्डिकाति इमानि भाजनीयानि, वुत्तावसेसा अभाजिया।
332. Yathāvuttato aññaṃ dārubhaṇḍesu garubhaṇḍaṃ. Mattikāmayo pādaghaṭako bhājiyoti yojanā. Pādaghaṭakoti pādassa pahonako ghaṭako. Iminā mattikābhaṇḍaṃ upalakkheti, tasmā patto thālakaṃ kuṇḍikāti imāni bhājanīyāni, vuttāvasesā abhājiyā.
३३३-४. गरुना गरुभण्डञ्च थावरञ्च परिवत्तेय्य, थावरेन च थावरम्पि परिवत्तेय्याति योजेतब्बं। गरुना मञ्चपीठादिना। थावरन्ति आरामादि पठमरासिद्वयं। तथा कत्वा च भुञ्जितुन्ति एवञ्च परिवत्तेत्वा ततो आभतं कप्पियभण्डं परिभुञ्जेय्याति अत्थो, विधिम्हि अयं तुंपच्चयो। फातिकम्मेन वल्लादिं गण्हेति सम्बन्धनीयं। फातिकम्मं नाम समकं वा अतिरेकं वा तदग्घनकं वा वड्ढिकम्मं। सेसन्ति पठमरासित्तिकन्ति।
333-4. Garunā garubhaṇḍañca thāvarañca parivatteyya, thāvarena ca thāvarampi parivatteyyāti yojetabbaṃ. Garunā mañcapīṭhādinā. Thāvaranti ārāmādi paṭhamarāsidvayaṃ. Tathā katvā ca bhuñjitunti evañca parivattetvā tato ābhataṃ kappiyabhaṇḍaṃ paribhuñjeyyāti attho, vidhimhi ayaṃ tuṃpaccayo. Phātikammena vallādiṃ gaṇheti sambandhanīyaṃ. Phātikammaṃ nāma samakaṃ vā atirekaṃ vā tadagghanakaṃ vā vaḍḍhikammaṃ. Sesanti paṭhamarāsittikanti.
अवेभङ्गियनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Avebhaṅgiyaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
