| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ขุทฺทสิกฺขา-มูลสิกฺขา • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
๔๐. อเวภงฺคิยนิเทฺทสวณฺณนา
40. Avebhaṅgiyaniddesavaṇṇanā
๓๒๒-๕. อารามา…เป.… มตฺติกภณฺฑานีติ เอเต ปญฺจ อวิภาชิยาติ สมฺพนฺธิตพฺพํ ฯ ปญฺจาติ ‘‘อารามารามวตฺถูนิ เอก’’นฺติอาทินา ราสิวเสน ปญฺจ, สรูปวเสน ปเนตานิ ปณฺณํ ติเณ ปกฺขิปิตฺวา ปญฺจวีสติวิธานิ โหนฺติฯ ตถา จาห –
322-5. Ārāmā…pe… mattikabhaṇḍānīti ete pañca avibhājiyāti sambandhitabbaṃ . Pañcāti ‘‘ārāmārāmavatthūni eka’’ntiādinā rāsivasena pañca, sarūpavasena panetāni paṇṇaṃ tiṇe pakkhipitvā pañcavīsatividhāni honti. Tathā cāha –
‘‘ทฺวิสงฺคหานิ เทฺว โหนฺติ, ตติยํ จตุสงฺคหํ;
‘‘Dvisaṅgahāni dve honti, tatiyaṃ catusaṅgahaṃ;
จตุตฺถํ นวโกฎฺฐาสํ, ปญฺจมํ อฎฺฐเภทนํฯ
Catutthaṃ navakoṭṭhāsaṃ, pañcamaṃ aṭṭhabhedanaṃ.
‘‘อิติ ปญฺจหิ ราสีหิ, ปญฺจนิมฺมลโลจโน;
‘‘Iti pañcahi rāsīhi, pañcanimmalalocano;
ปญฺจวีสวิธํ นาโถ, ครุภณฺฑํ ปกาสยี’’ติฯ (จูฬว. อฎฺฐ. ๓๒๑);
Pañcavīsavidhaṃ nātho, garubhaṇḍaṃ pakāsayī’’ti. (cūḷava. aṭṭha. 321);
ตตฺถ อาราโม นาม ปุปฺผาราโม วา ผลาราโม วาฯ อารามวตฺถุ นาม เตสํเยว ปติฎฺฐาโนกาโส, วินเฎฺฐสุ วา เตสุ โปราณกภูมิภาโคฯ วิหาโร นาม ปาสาทาทิ ยํ กิญฺจิ เสนาสนํฯ โลหกุมฺภี นาม กาฬโลเหน วา ตมฺพโลเหน วา กตกุมฺภีฯ กฎาหาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เอตฺถ ภาณกนฺติ อรญฺชโร วุจฺจติฯ วารโกติ ฆโฎฯ ราสิํ อเปกฺขิตฺวา เอเตติ ปุลฺลิงฺคนิเทฺทโสฯ อวิภาชิยาติ มูลเจฺฉชฺชวเสน อเวภงฺคิยาฯ ปริวตฺตนวเสน ปน ปริภุญฺชนฺตสฺส วิสฺสเชฺชนฺตสฺส จ อนาปตฺติฯ อวิสฺสชฺชิยานิ จาติ จ-สเทฺทน อเวภงฺคิยานิ จาติ อวุตฺตํ สมฺปิเณฺฑติฯ
Tattha ārāmo nāma pupphārāmo vā phalārāmo vā. Ārāmavatthu nāma tesaṃyeva patiṭṭhānokāso, vinaṭṭhesu vā tesu porāṇakabhūmibhāgo. Vihāro nāma pāsādādi yaṃ kiñci senāsanaṃ. Lohakumbhī nāma kāḷalohena vā tambalohena vā katakumbhī. Kaṭāhādīsupi eseva nayo. Ettha bhāṇakanti arañjaro vuccati. Vārakoti ghaṭo. Rāsiṃ apekkhitvā eteti pulliṅganiddeso. Avibhājiyāti mūlacchejjavasena avebhaṅgiyā. Parivattanavasena pana paribhuñjantassa vissajjentassa ca anāpatti. Avissajjiyāni cāti ca-saddena avebhaṅgiyāni cāti avuttaṃ sampiṇḍeti.
๓๒๖-๘. เอกนฺตครุภณฺฑตฺตา อาทิโต ตโย ราสี ฐเปตฺวา จตุตฺถราสิโต ปฎฺฐาย ครุภณฺฑาครุภเณฺฑ วิภชิตุํ ‘‘วลฺลี’’ติอาทิ อารทฺธํฯ อฑฺฒพาหุมตฺตาปิ วลฺลิ จ อฎฺฐงฺคุลายโต เวฬุ จ มุฎฺฐิมตฺตมฺปิ ติณาทิ จ เอกมฺปิ ปณฺณญฺจ ปากตา วา ปญฺจวณฺณา วา ตาลปกฺกปฺปมาณาปิ มตฺติกา จ ตาลปกฺกปฺปมาณาปิ สุธา จ ตาลปกฺกปฺปมาณาปิ กงฺคุฎฺฐอาทิกา จ ทินฺนา วา ตตฺถชาตกา วา สงฺฆิกา รกฺขิตา อภาชิยา, รชฺชุโยตฺตาทิ จ ทินฺนา สงฺฆิกา อภาชิยาติ โยชนาฯ เวฬุ ปริณาหโต ปณฺณสูจิทณฺฑมโตฺต คเหตโพฺพฯ ติณํ มุญฺชํ ปพฺพชญฺจ อาทิสทฺทสงฺคหิตํ ฐเปตฺวา อวเสสํ ยํ กิญฺจิ ติณํฯ ปโณฺณ อฎฺฐงฺคุลปฺปมาโณ ริตฺตโปตฺถโก ครุภณฺฑเมวฯ ปากตาติ ปกติยา ชาตาฯ ปญฺจวณฺณาติ รตฺตเสตาทิปญฺจวณฺณาฯ สุธากงฺคุฎฺฐาทโย มตฺติกคฺคหเณน คหิตาฯ กงฺคุฎฺฐอาทิกาติ อาทิ-สเทฺทน สชฺชุรสชาติหิงฺคุลกาทีนํ คหณํฯ ทินฺนาติ สงฺฆสฺส ทินฺนาฯ ตตฺถชาตาติ สงฺฆิกภูมิยํ ชาตาฯ รชฺชุโยตฺตาทีติ สุตฺตมกจิวากนาฬิเกรหีรจมฺมมยา รชฺชุ จ โยตฺตาทิ จฯ อาทิ-สเทฺทน มกจิวากาทิเก วเฎฺฎตฺวา กตา เอกวฎฺฎา คหิตาฯ พฺยติเรกวเสน ปเนตฺถ จตุตฺถราสิมฺหิ อิตเร ภาชิยาติ เวทิตพฺพาฯ สงฺฆิเก กเมฺม, เจติยสฺส วา กเมฺม นิฎฺฐิเต ภาชิยาติ โยชนียํฯ
326-8. Ekantagarubhaṇḍattā ādito tayo rāsī ṭhapetvā catuttharāsito paṭṭhāya garubhaṇḍāgarubhaṇḍe vibhajituṃ ‘‘vallī’’tiādi āraddhaṃ. Aḍḍhabāhumattāpi valli ca aṭṭhaṅgulāyato veḷu ca muṭṭhimattampi tiṇādi ca ekampi paṇṇañca pākatā vā pañcavaṇṇā vā tālapakkappamāṇāpi mattikā ca tālapakkappamāṇāpi sudhā ca tālapakkappamāṇāpi kaṅguṭṭhaādikā ca dinnā vā tatthajātakā vā saṅghikā rakkhitā abhājiyā, rajjuyottādi ca dinnā saṅghikā abhājiyāti yojanā. Veḷu pariṇāhato paṇṇasūcidaṇḍamatto gahetabbo. Tiṇaṃ muñjaṃ pabbajañca ādisaddasaṅgahitaṃ ṭhapetvā avasesaṃ yaṃ kiñci tiṇaṃ. Paṇṇo aṭṭhaṅgulappamāṇo rittapotthako garubhaṇḍameva. Pākatāti pakatiyā jātā. Pañcavaṇṇāti rattasetādipañcavaṇṇā. Sudhākaṅguṭṭhādayo mattikaggahaṇena gahitā. Kaṅguṭṭhaādikāti ādi-saddena sajjurasajātihiṅgulakādīnaṃ gahaṇaṃ. Dinnāti saṅghassa dinnā. Tatthajātāti saṅghikabhūmiyaṃ jātā. Rajjuyottādīti suttamakacivākanāḷikerahīracammamayā rajju ca yottādi ca. Ādi-saddena makacivākādike vaṭṭetvā katā ekavaṭṭā gahitā. Byatirekavasena panettha catuttharāsimhi itare bhājiyāti veditabbā. Saṅghike kamme, cetiyassa vā kamme niṭṭhite bhājiyāti yojanīyaṃ.
๓๒๙. โลหภเณฺฑสุ ภิกฺขุสารุปฺปํ ปตฺตาทิ วา ตถา วิปฺปกตากตํ โลหภณฺฑํ ตถา ปาทคณฺหกํ วารกํ ภาชิยนฺติ โยชนาฯ ปตฺตาทีติ อโยปโตฺต อยถาลกํ ตมฺพโลหถาลกํ อญฺชนิสลากา กณฺณมลหรณี สูจิ ปณฺณสูจิ ขุทฺทโก ปิปฺผลโก ขุทฺทกํ อารกณฺฑกํ กุญฺจิกา ตาฬาทิฯ วิปฺปกตนฺติ อปรินิฎฺฐิตํฯ อกตนฺติ สพฺพโส อกตํฯ ปาทคณฺหกนฺติ สีหฬทีเป ปาทคณฺหนกํฯ ปาโท นาม จตุตฺถํโส, มคธนาฬิยา ปญฺจนาฬิมตฺตาฯ มคธนาฬิ จ นาเมสา อูนปญฺจปสตา เวทิตพฺพาฯ ตถา ฆฎโก เตลภาชนญฺจฯ ยาย วาสิยา ฐเปตฺวา ทนฺตกฎฺฐเจฺฉทนํ วา อุจฺฉุตจฺฉนํ วา อญฺญํ มหากมฺมํ กาตุํ น สกฺกา, อยํ ภาชิยาฯ สมฺมุญฺชนิทณฺฑขณนกํ ปน อทณฺฑกํ ผลมตฺตเมว, ยํ สกฺกา สิปาฎิกาย ปกฺขิปิตฺวา ปริหริตุํ, อยํ ภาชนียาฯ ติปุโกฎฺฎกอุปกรเณสุ ติปุเจฺฉทนกสตฺถกํ สุวณฺณการูปกรเณสุ สุวณฺณเจฺฉทนกสตฺถกํ จมฺมการอุปกรเณสุ จมฺมฉินฺทนกํ ขุทฺทกสตฺถํ นหาปิตตุณฺณการอุปกรเณสุ ฐเปตฺวา มหากตฺตริํ มหาสณฺฑาสญฺจ มหาปิปฺผลกญฺจ สพฺพานิ ภาชนียภณฺฑานิฯ ตถา กุญฺจิกาฯ วุตฺตวิปลฺลาเสน ปน โลหภเณฺฑ อภาชิยาติ เวทิตพฺพาฯ
329. Lohabhaṇḍesu bhikkhusāruppaṃ pattādi vā tathā vippakatākataṃ lohabhaṇḍaṃ tathā pādagaṇhakaṃ vārakaṃ bhājiyanti yojanā. Pattādīti ayopatto ayathālakaṃ tambalohathālakaṃ añjanisalākā kaṇṇamalaharaṇī sūci paṇṇasūci khuddako pipphalako khuddakaṃ ārakaṇḍakaṃ kuñcikā tāḷādi. Vippakatanti apariniṭṭhitaṃ. Akatanti sabbaso akataṃ. Pādagaṇhakanti sīhaḷadīpe pādagaṇhanakaṃ. Pādo nāma catutthaṃso, magadhanāḷiyā pañcanāḷimattā. Magadhanāḷi ca nāmesā ūnapañcapasatā veditabbā. Tathā ghaṭako telabhājanañca. Yāya vāsiyā ṭhapetvā dantakaṭṭhacchedanaṃ vā ucchutacchanaṃ vā aññaṃ mahākammaṃ kātuṃ na sakkā, ayaṃ bhājiyā. Sammuñjanidaṇḍakhaṇanakaṃ pana adaṇḍakaṃ phalamattameva, yaṃ sakkā sipāṭikāya pakkhipitvā pariharituṃ, ayaṃ bhājanīyā. Tipukoṭṭakaupakaraṇesu tipucchedanakasatthakaṃ suvaṇṇakārūpakaraṇesu suvaṇṇacchedanakasatthakaṃ cammakāraupakaraṇesu cammachindanakaṃ khuddakasatthaṃ nahāpitatuṇṇakāraupakaraṇesu ṭhapetvā mahākattariṃ mahāsaṇḍāsañca mahāpipphalakañca sabbāni bhājanīyabhaṇḍāni. Tathā kuñcikā. Vuttavipallāsena pana lohabhaṇḍe abhājiyāti veditabbā.
๓๓๐. ‘‘เวฬุมฺหี’’ติอาทินา ทารุภณฺฑานิ ทเสฺสติฯ ทารุภเณฺฑน ปน สงฺคเหตฺวา สพฺพาปิ ทารุเวฬุจมฺมุปาหนาทิวิกติ เวทิตพฺพาฯ ฉตฺตทโณฺฑ จ สลากา จาติ ทฺวโนฺทฯ อุปาหนาย ทณฺฑโก อุปาหนทณฺฑโกฯ
330.‘‘Veḷumhī’’tiādinā dārubhaṇḍāni dasseti. Dārubhaṇḍena pana saṅgahetvā sabbāpi dāruveḷucammupāhanādivikati veditabbā. Chattadaṇḍo ca salākā cāti dvando. Upāhanāya daṇḍako upāhanadaṇḍako.
๓๓๑. อนุญฺญาตวาสิทโณฺฑติ อนุญฺญาตวาสิยา ทโณฺฑฯ อรณญฺชนิสิงฺคาทีติ อาทิ-สเทฺทน อญฺชนิสลากา ฉตฺตํ มุฎฺฐิปณฺณํ อุปาหนา ธมฺมกรโณ ปาทคณฺหนกโต อนติริตฺตํ อามลกตุมฺพํ อามลกฆโฎ ลาพุกตุมฺพํ ลาพุกฆโฎ วิสาณตุมฺพนฺติ อิทํ สงฺคณฺหาติฯ
331.Anuññātavāsidaṇḍoti anuññātavāsiyā daṇḍo. Araṇañjanisiṅgādīti ādi-saddena añjanisalākā chattaṃ muṭṭhipaṇṇaṃ upāhanā dhammakaraṇo pādagaṇhanakato anatirittaṃ āmalakatumbaṃ āmalakaghaṭo lābukatumbaṃ lābukaghaṭo visāṇatumbanti idaṃ saṅgaṇhāti.
๓๓๒. ยถาวุตฺตโต อญฺญํ ทารุภเณฺฑสุ ครุภณฺฑํฯ มตฺติกามโย ปาทฆฎโก ภาชิโยติ โยชนาฯ ปาทฆฎโกติ ปาทสฺส ปโหนโก ฆฎโกฯ อิมินา มตฺติกาภณฺฑํ อุปลเกฺขติ, ตสฺมา ปโตฺต ถาลกํ กุณฺฑิกาติ อิมานิ ภาชนียานิ, วุตฺตาวเสสา อภาชิยาฯ
332. Yathāvuttato aññaṃ dārubhaṇḍesu garubhaṇḍaṃ. Mattikāmayo pādaghaṭako bhājiyoti yojanā. Pādaghaṭakoti pādassa pahonako ghaṭako. Iminā mattikābhaṇḍaṃ upalakkheti, tasmā patto thālakaṃ kuṇḍikāti imāni bhājanīyāni, vuttāvasesā abhājiyā.
๓๓๓-๔. ครุนา ครุภณฺฑญฺจ ถาวรญฺจ ปริวเตฺตยฺย, ถาวเรน จ ถาวรมฺปิ ปริวเตฺตยฺยาติ โยเชตพฺพํฯ ครุนา มญฺจปีฐาทินาฯ ถาวรนฺติ อารามาทิ ปฐมราสิทฺวยํฯ ตถา กตฺวา จ ภุญฺชิตุนฺติ เอวญฺจ ปริวเตฺตตฺวา ตโต อาภตํ กปฺปิยภณฺฑํ ปริภุเญฺชยฺยาติ อโตฺถ, วิธิมฺหิ อยํ ตุํปจฺจโยฯ ผาติกเมฺมน วลฺลาทิํ คเณฺหติ สมฺพนฺธนียํฯ ผาติกมฺมํ นาม สมกํ วา อติเรกํ วา ตทคฺฆนกํ วา วฑฺฒิกมฺมํฯ เสสนฺติ ปฐมราสิตฺติกนฺติฯ
333-4. Garunā garubhaṇḍañca thāvarañca parivatteyya, thāvarena ca thāvarampi parivatteyyāti yojetabbaṃ. Garunā mañcapīṭhādinā. Thāvaranti ārāmādi paṭhamarāsidvayaṃ. Tathā katvā ca bhuñjitunti evañca parivattetvā tato ābhataṃ kappiyabhaṇḍaṃ paribhuñjeyyāti attho, vidhimhi ayaṃ tuṃpaccayo. Phātikammena vallādiṃ gaṇheti sambandhanīyaṃ. Phātikammaṃ nāma samakaṃ vā atirekaṃ vā tadagghanakaṃ vā vaḍḍhikammaṃ. Sesanti paṭhamarāsittikanti.
อเวภงฺคิยนิเทฺทสวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Avebhaṅgiyaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
