| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / इतिवुत्तक-अट्ठकथा • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
४. अविज्जानीवरणसुत्तवण्णना
4. Avijjānīvaraṇasuttavaṇṇanā
१४. चतुत्थे – ‘‘नाहं, भिक्खवे’’तिआदीसु न-कारो पटिसेधत्थो। अहन्ति भगवा अत्तानं निद्दिसति। अञ्ञन्ति इदानि वत्तब्बअविज्जानीवरणतो अञ्ञं। एकनीवरणम्पीति एकनीवरणधम्मम्पि। समनुपस्सामीति द्वे समनुपस्सना – दिट्ठिसमनुपस्सना च ञाणसमनुपस्सना च। तत्थ ‘‘रूपं अत्ततो समनुपस्सती’’तिआदिना (अ॰ नि॰ ४.२००; पटि॰ म॰ १.१३०) आगता अयं दिट्ठिसमनुपस्सना नाम। ‘‘अनिच्चतो समनुपस्सति, नो निच्चतो’’तिआदिना (पटि॰ म॰ ३.३५) पन आगता अयं ञाणसमनुपस्सना नाम। इधापि ञाणसमनुपस्सनाव अधिप्पेता। ‘‘समनुपस्सामी’’ति च पदस्स न-कारेन सम्बन्धो। इदं वुत्तं होति – ‘‘अहं, भिक्खवे, सब्बञ्ञुतञ्ञाणसङ्खातेन समन्तचक्खुना सब्बधम्मे हत्थामलकं विय ओलोकेन्तोपि अञ्ञं एकनीवरणम्पि न समनुपस्सामी’’ति।
14. Catutthe – ‘‘nāhaṃ, bhikkhave’’tiādīsu na-kāro paṭisedhattho. Ahanti bhagavā attānaṃ niddisati. Aññanti idāni vattabbaavijjānīvaraṇato aññaṃ. Ekanīvaraṇampīti ekanīvaraṇadhammampi. Samanupassāmīti dve samanupassanā – diṭṭhisamanupassanā ca ñāṇasamanupassanā ca. Tattha ‘‘rūpaṃ attato samanupassatī’’tiādinā (a. ni. 4.200; paṭi. ma. 1.130) āgatā ayaṃ diṭṭhisamanupassanā nāma. ‘‘Aniccato samanupassati, no niccato’’tiādinā (paṭi. ma. 3.35) pana āgatā ayaṃ ñāṇasamanupassanā nāma. Idhāpi ñāṇasamanupassanāva adhippetā. ‘‘Samanupassāmī’’ti ca padassa na-kārena sambandho. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘ahaṃ, bhikkhave, sabbaññutaññāṇasaṅkhātena samantacakkhunā sabbadhamme hatthāmalakaṃ viya olokentopi aññaṃ ekanīvaraṇampi na samanupassāmī’’ti.
येन नीवरणेन निवुता पजा दीघरत्तं सन्धावन्ति संसरन्तीति येन नीवरणकसभावत्ता नीवरणेन धम्मसभावं जानितुं पस्सितुं पटिविज्झितुं अदत्वा छादेत्वा परियोनन्धित्वा ठानेन अन्धकारेन निवुता सत्ता अनादिमतसंसारे अपरिमाणे कप्पे महन्तेसु चेव खुद्दकेसु च भवादीसु अपरापरुप्पत्तिवसेन सब्बतो धावन्ति चेव संसरन्ति, च। आरम्मणन्तरसङ्कमनवसेन वा सन्धावनं, भवन्तरसङ्कमनवसेन संसरणं। किलेसानं बलवभावेन वा सन्धावनं, दुब्बलभावेन संसरणं। खणिकमरणवसेन वा एकजातियं सन्धावनं, वोहारमरणवसेन अनेकासु जातीसु संसरणं। चित्तवसेन वा सन्धावनं, ‘‘चित्तमस्स विधावती’’ति हि वुत्तं, कम्मवसेन संसरणं। एवं सन्धावनसंसरणानं विसेसो वेदितब्बो।
Yena nīvaraṇena nivutā pajā dīgharattaṃ sandhāvanti saṃsarantīti yena nīvaraṇakasabhāvattā nīvaraṇena dhammasabhāvaṃ jānituṃ passituṃ paṭivijjhituṃ adatvā chādetvā pariyonandhitvā ṭhānena andhakārena nivutā sattā anādimatasaṃsāre aparimāṇe kappe mahantesu ceva khuddakesu ca bhavādīsu aparāparuppattivasena sabbato dhāvanti ceva saṃsaranti, ca. Ārammaṇantarasaṅkamanavasena vā sandhāvanaṃ, bhavantarasaṅkamanavasena saṃsaraṇaṃ. Kilesānaṃ balavabhāvena vā sandhāvanaṃ, dubbalabhāvena saṃsaraṇaṃ. Khaṇikamaraṇavasena vā ekajātiyaṃ sandhāvanaṃ, vohāramaraṇavasena anekāsu jātīsu saṃsaraṇaṃ. Cittavasena vā sandhāvanaṃ, ‘‘cittamassa vidhāvatī’’ti hi vuttaṃ, kammavasena saṃsaraṇaṃ. Evaṃ sandhāvanasaṃsaraṇānaṃ viseso veditabbo.
यथयिदन्ति यथा इदं। य-कारो पदसन्धिकरो, सन्धिवसेन रस्सत्तं। अविज्जानीवरणन्ति एत्थ पूरेतुं अयुत्तट्ठेन कायदुच्चरितादि अविन्दियं नाम, अलद्धब्बन्ति अत्थो। तं अविन्दियं विन्दतीति अविज्जा। विपरीततो कायसुचरितादि विन्दियं नाम, तं विन्दियं न विन्दतीति अविज्जा। खन्धानं रासट्ठं, आयतनानं आयतनट्ठं, धातूनं सुञ्ञट्ठं, इन्द्रियानं आधिपतेय्यट्ठं, सच्चानं तथट्ठं दुक्खादीनं पीळनादिवसेन वुत्तं चतुब्बिधं अत्थं अविदितं करोतीतिपि अविज्जा। अन्तविरहिते संसारे सत्ते जवापेतीति वा अविज्जा, परमत्थतो वा अविज्जमानेसु इत्थिपुरिसादीसु जवति पवत्तति, विज्जमानेसु खन्धादीसु न जवति, न पवत्ततीति अविज्जा। अपिच चक्खुविञ्ञाणादीनं वत्थारम्मणानं पटिच्चसमुप्पादपटिच्चसमुप्पन्नानञ्च धम्मानं छादनतोपि अविज्जा। अविज्जाव नीवरणन्ति अविज्जानीवरणं।
Yathayidanti yathā idaṃ. Ya-kāro padasandhikaro, sandhivasena rassattaṃ. Avijjānīvaraṇanti ettha pūretuṃ ayuttaṭṭhena kāyaduccaritādi avindiyaṃ nāma, aladdhabbanti attho. Taṃ avindiyaṃ vindatīti avijjā. Viparītato kāyasucaritādi vindiyaṃ nāma, taṃ vindiyaṃ na vindatīti avijjā. Khandhānaṃ rāsaṭṭhaṃ, āyatanānaṃ āyatanaṭṭhaṃ, dhātūnaṃ suññaṭṭhaṃ, indriyānaṃ ādhipateyyaṭṭhaṃ, saccānaṃ tathaṭṭhaṃ dukkhādīnaṃ pīḷanādivasena vuttaṃ catubbidhaṃ atthaṃ aviditaṃ karotītipi avijjā. Antavirahite saṃsāre satte javāpetīti vā avijjā, paramatthato vā avijjamānesu itthipurisādīsu javati pavattati, vijjamānesu khandhādīsu na javati, na pavattatīti avijjā. Apica cakkhuviññāṇādīnaṃ vatthārammaṇānaṃ paṭiccasamuppādapaṭiccasamuppannānañca dhammānaṃ chādanatopi avijjā. Avijjāva nīvaraṇanti avijjānīvaraṇaṃ.
अविज्जानीवरणेन हि, भिक्खवे, निवुता पजा दीघरत्तं सन्धावन्ति संसरन्तीति इदं पुरिमस्सेव दळ्हीकरणत्थं वुत्तं। पुरिमं वा – ‘‘यथयिदं, भिक्खवे, अविज्जानीवरण’’न्ति एवं ओपम्मदस्सनवसेन वुत्तं, इदं नीवरणानुभावदस्सनवसेन। कस्मा पनेत्थ अविज्जाव एवं वुत्ता, न अञ्ञे धम्माति? आदीनवपटिच्छादनेन कामच्छन्दादीनं विसेसप्पच्चयभावतो। तथा हि ताय पटिच्छादितादीनवे विसये कामच्छन्दादयो पवत्तन्ति।
Avijjānīvaraṇena hi, bhikkhave, nivutā pajā dīgharattaṃ sandhāvanti saṃsarantīti idaṃ purimasseva daḷhīkaraṇatthaṃ vuttaṃ. Purimaṃ vā – ‘‘yathayidaṃ, bhikkhave, avijjānīvaraṇa’’nti evaṃ opammadassanavasena vuttaṃ, idaṃ nīvaraṇānubhāvadassanavasena. Kasmā panettha avijjāva evaṃ vuttā, na aññe dhammāti? Ādīnavapaṭicchādanena kāmacchandādīnaṃ visesappaccayabhāvato. Tathā hi tāya paṭicchāditādīnave visaye kāmacchandādayo pavattanti.
नत्थञ्ञोति आदिका गाथा वुत्तस्स अवुत्तस्स च अत्थस्स सङ्गण्हनवसेन भासिता। तत्थ निवुताति निवारिता पलिगुण्ठिता, पटिच्छादिताति अत्थो। अहोरत्तन्ति दिवा चेव रत्तिञ्च, सब्बकालन्ति वुत्तं होति। यथा मोहेन आवुताति येन पकारेन अविज्जानीवरणसङ्खातेन मोहेन आवुता पटिच्छादिता सुविञ्ञेय्यम्पि अजानन्तियो पजा संसारे संसरन्ति, तथारूपो अञ्ञो एकधम्मोपि एकनीवरणम्पि नत्थीति योजेतब्बं। ये च मोहं पहन्त्वान, तमोखन्धं पदालयुन्ति ये पन अरियसावका पुब्बभागे तदङ्गादिप्पहानवसेन, हेट्ठिममग्गेहि वा तंतंमग्गवज्झं मोहं पजहित्वा अग्गमग्गेन वजिरूपमञाणेन मोहसङ्खातमेव तमोरासिं पदालयिंसु, अनवसेसतो समुच्छिन्दिंसु। न ते पुन संसरन्तीति ते अरहन्तो –
Natthaññoti ādikā gāthā vuttassa avuttassa ca atthassa saṅgaṇhanavasena bhāsitā. Tattha nivutāti nivāritā paliguṇṭhitā, paṭicchāditāti attho. Ahorattanti divā ceva rattiñca, sabbakālanti vuttaṃ hoti. Yathāmohena āvutāti yena pakārena avijjānīvaraṇasaṅkhātena mohena āvutā paṭicchāditā suviññeyyampi ajānantiyo pajā saṃsāre saṃsaranti, tathārūpo añño ekadhammopi ekanīvaraṇampi natthīti yojetabbaṃ. Ye ca mohaṃ pahantvāna, tamokhandhaṃ padālayunti ye pana ariyasāvakā pubbabhāge tadaṅgādippahānavasena, heṭṭhimamaggehi vā taṃtaṃmaggavajjhaṃ mohaṃ pajahitvā aggamaggena vajirūpamañāṇena mohasaṅkhātameva tamorāsiṃ padālayiṃsu, anavasesato samucchindiṃsu. Na te puna saṃsarantīti te arahanto –
‘‘खन्धानञ्च पटिपाटि, धातुआयतनान च।
‘‘Khandhānañca paṭipāṭi, dhātuāyatanāna ca;
अब्बोच्छिन्नं वत्तमाना, संसारोति पवुच्चती’’ति॥ –
Abbocchinnaṃ vattamānā, saṃsāroti pavuccatī’’ti. –
एवं वुत्ते इमस्मिं संसारे न संसरन्ति न परिब्भमन्ति। किं कारणा? हेतु तेसं न विज्जति , यस्मा संसारस्स हेतु मूलकारणं अविज्जा, सा तेसं न विज्जति, सब्बसो नत्थि समुच्छिन्नत्ताति।
Evaṃ vutte imasmiṃ saṃsāre na saṃsaranti na paribbhamanti. Kiṃ kāraṇā? Hetu tesaṃ na vijjati, yasmā saṃsārassa hetu mūlakāraṇaṃ avijjā, sā tesaṃ na vijjati, sabbaso natthi samucchinnattāti.
चतुत्थसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Catutthasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / इतिवुत्तकपाळि • Itivuttakapāḷi / ४. अविज्जानीवरणसुत्तं • 4. Avijjānīvaraṇasuttaṃ
