| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / វិភង្គ-មូលដីកា • Vibhaṅga-mūlaṭīkā |
២. អាយតនវិភង្គោ
2. Āyatanavibhaṅgo
១. សុត្តន្តភាជនីយវណ្ណនា
1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
១៥២. វិសេសតោតិ អាយតន-សទ្ទត្ថោ វិយ អសាធារណតោ ចក្ខាទិសទ្ទត្ថតោតិ អត្ថោ។ អស្សាទេតីតិ ចក្ខតិ-សទ្ទោ ‘‘មធុំ ចក្ខតិ ព្យញ្ជនំ ចក្ខតី’’តិ រសសាយនត្ថោ អត្ថីតិ តស្ស វសេន អត្ថំ វទតិ។ ‘‘ចក្ខុំ ខោ, មាគណ្ឌិយ, រូបារាមំ រូបរតំ រូបសម្មុទិត’’ន្តិ (ម. និ. ២.២០៩) វចនតោ ចក្ខុ រូបំ អស្សាទេតិ។ សតិបិ សោតាទីនំ សទ្ទារម្មណាទិរតិភាវេ និរុឡ្ហត្តា ចក្ខុម្ហិយេវ ចក្ខុ-សទ្ទោ បវត្តតិ បទុមាទីសុ បង្កជាទិសទ្ទា វិយាតិ ទដ្ឋព្ពំ។ វិភាវេតិ ចាតិ សទ្ទលក្ខណសិទ្ធស្ស ចក្ខតិ-សទ្ទស្ស វសេន អត្ថំ វទតិ។ ចក្ខតីតិ ហិ អាចិក្ខតិ, អភិព្យត្តំ វទតីតិ អត្ថោ។ នយនស្ស ច វទន្តស្ស វិយ សមវិសមវិភាវនមេវ អាចិក្ខនន្តិ កត្វា អាហ ‘‘វិភាវេតិ ចាតិ អត្ថោ’’តិ។ អនេកត្ថត្តា វា ធាតូនំ វិភាវនត្ថតា ចក្ខុ-សទ្ទស្ស ទដ្ឋព្ពា។ រត្តទុដ្ឋាទិកាលេសុ កកណ្ដករូបំ វិយ ឧទ្ទរូបំ វិយ ច វណ្ណវិការំ អាបជ្ជមានំ រូបំ ហទយង្គតភាវំ រូបយតិ រូបមិវ បកាសំ ករោតិ, សវិគ្គហមិវ កត្វា ទស្សេតីតិ អត្ថោ។ វិត្ថារណំ វា រូប-សទ្ទស្ស អត្ថោ, វិត្ថារណញ្ច បកាសនមេវាតិ អាហ ‘‘បកាសេតី’’តិ។ អនេកត្ថត្តា វា ធាតូនំ បកាសនត្ថោយេវ រូប-សទ្ទោ ទដ្ឋព្ពោ, វណ្ណវាចកស្ស រូប-សទ្ទស្ស រូបយតីតិ និព្ពចនំ, រូបវាចកស្ស រុប្បតីតិ អយំ វិសេសោ។
152. Visesatoti āyatana-saddattho viya asādhāraṇato cakkhādisaddatthatoti attho. Assādetīti cakkhati-saddo ‘‘madhuṃ cakkhati byañjanaṃ cakkhatī’’ti rasasāyanattho atthīti tassa vasena atthaṃ vadati. ‘‘Cakkhuṃ kho, māgaṇḍiya, rūpārāmaṃ rūparataṃ rūpasammudita’’nti (ma. ni. 2.209) vacanato cakkhu rūpaṃ assādeti. Satipi sotādīnaṃ saddārammaṇādiratibhāve niruḷhattā cakkhumhiyeva cakkhu-saddo pavattati padumādīsu paṅkajādisaddā viyāti daṭṭhabbaṃ. Vibhāveti cāti saddalakkhaṇasiddhassa cakkhati-saddassa vasena atthaṃ vadati. Cakkhatīti hi ācikkhati, abhibyattaṃ vadatīti attho. Nayanassa ca vadantassa viya samavisamavibhāvanameva ācikkhananti katvā āha ‘‘vibhāveti cāti attho’’ti. Anekatthattā vā dhātūnaṃ vibhāvanatthatā cakkhu-saddassa daṭṭhabbā. Rattaduṭṭhādikālesu kakaṇṭakarūpaṃ viya uddarūpaṃ viya ca vaṇṇavikāraṃ āpajjamānaṃ rūpaṃ hadayaṅgatabhāvaṃ rūpayati rūpamiva pakāsaṃ karoti, saviggahamiva katvā dassetīti attho. Vitthāraṇaṃ vā rūpa-saddassa attho, vitthāraṇañca pakāsanamevāti āha ‘‘pakāsetī’’ti. Anekatthattā vā dhātūnaṃ pakāsanatthoyeva rūpa-saddo daṭṭhabbo, vaṇṇavācakassa rūpa-saddassa rūpayatīti nibbacanaṃ, rūpavācakassa ruppatīti ayaṃ viseso.
ឧទាហរីយតីតិ វុច្ចតីតិ-អត្ថេ វចនមេវ គហិតំ សិយា, ន ច វចន-សទ្ទោយេវ ឯត្ថ សទ្ទោ, អថ ខោ សព្ពោបិ សោតវិញ្ញេយ្យោតិ សប្បតីតិ សកេហិ បច្ចយេហិ សប្បីយតិ សោតវិញ្ញេយ្យភាវំ គមីយតីតិ អត្ថោ។ សូចយតីតិ អត្តនោ វត្ថុំ គន្ធវសេន អបាកដំ ‘‘ឥទំ សុគន្ធំ ទុគ្គន្ធ’’ន្តិ បកាសេតិ, បដិច្ឆន្នំ វា បុប្ផាទិវត្ថុំ ‘‘ឯត្ថ បុប្ផំ អត្ថិ ចម្បកាទិ, ផលមត្ថិ អម្ពាទី’’តិ បេសុញ្ញំ ករោន្តំ វិយ ហោតីតិ អត្ថោ។ រសគ្គហណមូលកត្តា អាហារជ្ឈោហរណស្ស ជីវិតហេតុម្ហិ អាហាររសេ និន្នតាយ ជីវិតំ អវ្ហាយតីតិ ជិវ្ហា វុត្តា និរុត្តិលក្ខណេន។ កុច្ឆិតានំ សាសវធម្មានំ អាយោតិ វិសេសេន កាយោ វុត្តោ អនុត្តរិយហេតុភាវំ អនាគច្ឆន្តេសុ កាមរាគនិទានកម្មជនិតេសុ កាមរាគស្ស ច វិសេសបច្ចយេសុ ឃានជិវ្ហាកាយេសុ កាយស្ស វិសេសតរសាសវបច្ចយត្តា។ តេន ហិ ផោដ្ឋព្ពំ អស្សាទេន្តា សត្តា មេថុនម្បិ សេវន្តិ។ ឧប្បត្តិទេសោតិ ឧប្បត្តិការណន្តិ អត្ថោ។ កាយិន្ទ្រិយវត្ថុកា វា ចត្តារោ ខន្ធា ពលវកាមាសវាទិហេតុភាវតោ វិសេសេន ‘‘សាសវា’’តិ វុត្តា, តេសំ ឧប្បជ្ជនដ្ឋានន្តិ អត្ថោ។ អត្តនោ លក្ខណំ ធារយន្តីតិ យេ វិសេសលក្ខណេន អាយតនសទ្ទបរា វត្តព្ពា, តេ ចក្ខាទយោ តថា វុត្តាតិ អញ្ញេ មនោគោចរភូតា ធម្មា សាមញ្ញលក្ខណេនេវ ឯកាយតនត្តំ ឧបនេត្វា វុត្តា។ ឱឡារិកវត្ថារម្មណមននសង្ខាតេហិ វិសយវិសយិភាវេហិ បុរិមានិ បាកដានីតិ តថា អបាកដា ច អញ្ញេ មនោគោចរា ន អត្តនោ សភាវំ ន ធារេន្តីតិ ឥមស្សត្ថស្ស ទីបនត្ថោ ធម្ម-សទ្ទោតិ។
Udāharīyatīti vuccatīti-atthe vacanameva gahitaṃ siyā, na ca vacana-saddoyeva ettha saddo, atha kho sabbopi sotaviññeyyoti sappatīti sakehi paccayehi sappīyati sotaviññeyyabhāvaṃ gamīyatīti attho. Sūcayatīti attano vatthuṃ gandhavasena apākaṭaṃ ‘‘idaṃ sugandhaṃ duggandha’’nti pakāseti, paṭicchannaṃ vā pupphādivatthuṃ ‘‘ettha pupphaṃ atthi campakādi, phalamatthi ambādī’’ti pesuññaṃ karontaṃ viya hotīti attho. Rasaggahaṇamūlakattā āhārajjhoharaṇassa jīvitahetumhi āhārarase ninnatāya jīvitaṃ avhāyatīti jivhā vuttā niruttilakkhaṇena. Kucchitānaṃ sāsavadhammānaṃ āyoti visesena kāyo vutto anuttariyahetubhāvaṃ anāgacchantesu kāmarāganidānakammajanitesu kāmarāgassa ca visesapaccayesu ghānajivhākāyesu kāyassa visesatarasāsavapaccayattā. Tena hi phoṭṭhabbaṃ assādentā sattā methunampi sevanti. Uppattidesoti uppattikāraṇanti attho. Kāyindriyavatthukā vā cattāro khandhā balavakāmāsavādihetubhāvato visesena ‘‘sāsavā’’ti vuttā, tesaṃ uppajjanaṭṭhānanti attho. Attano lakkhaṇaṃ dhārayantīti ye visesalakkhaṇena āyatanasaddaparā vattabbā, te cakkhādayo tathā vuttāti aññe manogocarabhūtā dhammā sāmaññalakkhaṇeneva ekāyatanattaṃ upanetvā vuttā. Oḷārikavatthārammaṇamananasaṅkhātehi visayavisayibhāvehi purimāni pākaṭānīti tathā apākaṭā ca aññe manogocarā na attano sabhāvaṃ na dhārentīti imassatthassa dīpanattho dhamma-saddoti.
វាយមន្តីតិ អត្តនោ កិច្ចំ ករោន្តិច្ចេវ អត្ថោ។ ឥមស្មិញ្ច អត្ថេ អាយតន្តិ ឯត្ថាតិ អាយតនន្តិ អធិករណត្ថោ អាយតន-សទ្ទោ, ទុតិយតតិយេសុ កត្តុអត្ថោ។ តេ ចាតិ ចិត្តចេតសិកធម្មេ។ តេ ហិ តំតំទ្វារារម្មណេសុ អាយន្តិ អាគច្ឆន្តិ បវត្តន្តីតិ អាយាតិ។ វិត្ថារេន្តីតិ បុព្ពេ អនុប្បន្នត្តា លីនានិ អបាកដានិ បុព្ពន្តតោ ឧទ្ធំ បសារេន្តិ បាកដានិ ករោន្តិ ឧប្បាទេន្តីតិ អត្ថោ។
Vāyamantīti attano kiccaṃ karonticceva attho. Imasmiñca atthe āyatanti etthāti āyatananti adhikaraṇattho āyatana-saddo, dutiyatatiyesu kattuattho. Te cāti cittacetasikadhamme. Te hi taṃtaṃdvārārammaṇesu āyanti āgacchanti pavattantīti āyāti. Vitthārentīti pubbe anuppannattā līnāni apākaṭāni pubbantato uddhaṃ pasārenti pākaṭāni karonti uppādentīti attho.
រុឡ្ហីវសេន អាយតន-សទ្ទស្សត្ថំ វត្តុំ ‘‘អបិចា’’តិអាទិ អារទ្ធំ។ តំ និស្សិតត្តាតិ ឯត្ថ មនោ មនោវិញ្ញាណាទីនំ ចិត្តចេតសិកានំ និស្សយបច្ចយោ ន ហោតីតិ តស្ស នេសំ ទ្វារភាវោ និស្សយភាវោតិ ទដ្ឋព្ពោ។ អត្ថតោតិ វចនត្ថតោ, ន វចនីយត្ថតោ។ វចនត្ថោ ហេត្ថ វុត្តោ ‘‘ចក្ខតី’’តិអាទិនា, ន វចនីយត្ថោ ‘‘យំ ចក្ខុ ចតុន្នំ មហាភូតានំ ឧបាទាយ បសាទោ’’តិអាទិនា (ធ. ស. ៥៩៧) វិយាតិ។
Ruḷhīvasena āyatana-saddassatthaṃ vattuṃ ‘‘apicā’’tiādi āraddhaṃ. Taṃ nissitattāti ettha mano manoviññāṇādīnaṃ cittacetasikānaṃ nissayapaccayo na hotīti tassa nesaṃ dvārabhāvo nissayabhāvoti daṭṭhabbo. Atthatoti vacanatthato, na vacanīyatthato. Vacanattho hettha vutto ‘‘cakkhatī’’tiādinā, na vacanīyattho ‘‘yaṃ cakkhu catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya pasādo’’tiādinā (dha. sa. 597) viyāti.
តាវត្វតោតិ អនូនាធិកភាវំ ទស្សេតិ។ តត្ថ ទ្វាទសាយតនវិនិមុត្តស្ស កស្សចិ ធម្មស្ស អភាវា អធិកភាវតោ ចោទនា នត្ថិ, សលក្ខណធារណំ បន សព្ពេសំ សាមញ្ញលក្ខណន្តិ ឩនចោទនា សម្ភវតីតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘ចក្ខាទយោបិ ហី’’តិអាទិ។ អសាធារណន្តិ ចក្ខុវិញ្ញាណាទីនំ អសាធារណំ។ សតិបិ អសាធារណារម្មណភាវេ ចក្ខាទីនំ ទ្វារភាវេន គហិតត្តា ធម្មាយតនេ អគ្គហណំ ទដ្ឋព្ពំ។ ទ្វារារម្មណភាវេហិ វា អសាធារណតំ សន្ធាយ ‘‘អសាធារណ’’ន្តិ វុត្តំ។
Tāvatvatoti anūnādhikabhāvaṃ dasseti. Tattha dvādasāyatanavinimuttassa kassaci dhammassa abhāvā adhikabhāvato codanā natthi, salakkhaṇadhāraṇaṃ pana sabbesaṃ sāmaññalakkhaṇanti ūnacodanā sambhavatīti dassento āha ‘‘cakkhādayopi hī’’tiādi. Asādhāraṇanti cakkhuviññāṇādīnaṃ asādhāraṇaṃ. Satipi asādhāraṇārammaṇabhāve cakkhādīnaṃ dvārabhāvena gahitattā dhammāyatane aggahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Dvārārammaṇabhāvehi vā asādhāraṇataṃ sandhāya ‘‘asādhāraṇa’’nti vuttaṃ.
យេភុយ្យសហុប្បត្តិអាទីហិ ឧប្បត្តិក្កមាទិអយុត្តិ យោជេតព្ពា។ អជ្ឈត្តិកេសុ ហីតិ ឯតេន អជ្ឈត្តិកភាវេន វិសយិភាវេន ច អជ្ឈត្តិកានំ បឋមំ ទេសេតព្ពតំ ទស្សេតិ។ តេសុ ហិ បឋមំ ទេសេតព្ពេសុ បាកដត្តា បឋមតរំ ចក្ខាយតនំ ទេសិតន្តិ។ តតោ ឃានាយតនាទីនីតិ ឯត្ថ ពហូបការត្តាភាវេន ចក្ខុសោតេហិ បុរិមតរំ អទេសេតព្ពានិ សហ វត្តុំ អសក្កុណេយ្យត្តា ឯកេន កមេន ទេសេតព្ពានីតិ ឃានាទិក្កមេន ទេសិតានីតិ អធិប្បាយោ។ អញ្ញថាបិ ហិ ទេសិតេសុ ន ន សក្កា ចោទេតុំ, ន ច សក្កា សោធេតព្ពានិ ន ទេសេតុន្តិ។ គោចរោ វិសយោ ឯតស្សាតិ គោចរវិសយោ, មនោ។ កស្ស បន គោចរោ ឯតស្ស វិសយោតិ? ចក្ខាទីនំ បញ្ចន្នម្បិ។ វិញ្ញាណុប្បត្តិការណវវត្ថានតោតិ ឯតេន ច ចក្ខាទិអនន្តរំ រូបាទិវចនស្ស ការណមាហ។
Yebhuyyasahuppattiādīhi uppattikkamādiayutti yojetabbā. Ajjhattikesu hīti etena ajjhattikabhāvena visayibhāvena ca ajjhattikānaṃ paṭhamaṃ desetabbataṃ dasseti. Tesu hi paṭhamaṃ desetabbesu pākaṭattā paṭhamataraṃ cakkhāyatanaṃ desitanti. Tato ghānāyatanādīnīti ettha bahūpakārattābhāvena cakkhusotehi purimataraṃ adesetabbāni saha vattuṃ asakkuṇeyyattā ekena kamena desetabbānīti ghānādikkamena desitānīti adhippāyo. Aññathāpi hi desitesu na na sakkā codetuṃ, na ca sakkā sodhetabbāni na desetunti. Gocaro visayo etassāti gocaravisayo, mano. Kassa pana gocaro etassa visayoti? Cakkhādīnaṃ pañcannampi. Viññāṇuppattikāraṇavavatthānatoti etena ca cakkhādianantaraṃ rūpādivacanassa kāraṇamāha.
បច្ចយភេទោ កម្មាទិភេទោ។ និរយាទិកោ អបទាទិគតិនានាករណញ្ច គតិភេទោ។ ហត្ថិអស្សាទិកោ ខត្តិយាទិកោ ច និកាយភេទោ។ តំតំសត្តសន្តានភេទោ បុគ្គលភេទោ។ យា ច ចក្ខាទីនំ វត្ថូនំ អនន្តភេទតា វុត្តា, សោយេវ ហទយវត្ថុស្ស ច ភេទោ ហោតិ។ តតោ មនាយតនស្ស អនន្តប្បភេទតា យោជេតព្ពា ទុក្ខាបដិបទាទិតោ អារម្មណាធិបតិអាទិភេទតោ ច។ ឥមស្មិំ សុត្តន្តភាជនីយេ វិបស្សនា វុត្តាតិ វិបស្សនុបគមនញ្ច វិញ្ញាណំ គហេត្វា ឯកាសីតិភេទតា មនាយតនស្ស វុត្តា និទ្ទេសវសេន។ នីលំ នីលស្សេវ សភាគំ, អញ្ញំ វិសភាគំ, ឯវំ កុសលសមុដ្ឋានាទិភេទេសុ យោជេតព្ពំ។ តេភូមកធម្មារម្មណវសេនាតិ បុព្ពេ វុត្តំ ចក្ខាទិវជ្ជំ ធម្មារម្មណំ សន្ធាយ វុត្តំ។
Paccayabhedo kammādibhedo. Nirayādiko apadādigatinānākaraṇañca gatibhedo. Hatthiassādiko khattiyādiko ca nikāyabhedo. Taṃtaṃsattasantānabhedo puggalabhedo. Yā ca cakkhādīnaṃ vatthūnaṃ anantabhedatā vuttā, soyeva hadayavatthussa ca bhedo hoti. Tato manāyatanassa anantappabhedatā yojetabbā dukkhāpaṭipadādito ārammaṇādhipatiādibhedato ca. Imasmiṃ suttantabhājanīye vipassanā vuttāti vipassanupagamanañca viññāṇaṃ gahetvā ekāsītibhedatā manāyatanassa vuttā niddesavasena. Nīlaṃ nīlasseva sabhāgaṃ, aññaṃ visabhāgaṃ, evaṃ kusalasamuṭṭhānādibhedesu yojetabbaṃ. Tebhūmakadhammārammaṇavasenāti pubbe vuttaṃ cakkhādivajjaṃ dhammārammaṇaṃ sandhāya vuttaṃ.
សបរិប្ផន្ទកិរិយាវសេន ឦហនំ ឦហា។ ចិន្តនវសេន ព្យាបារករណំ ព្យាបារោ។ តត្ថ ព្យាបារំ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘ន ហិ ចក្ខុ រូបាទីនំ ឯវំ ហោតី’’តិ។ ឦហំ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘ន ច តានី’’តិអាទិ។ ឧភយម្បិ បន ឦហា ច ហោតិ ព្យាបារោ ចាតិ ឧប្បដិបាដិវចនំ។ ធម្មតាវាតិ សភាវោវ, ការណសមត្ថតា វា។ ឦហាព្យាបាររហិតានំ ទ្វារាទិភាវោ ធម្មតា។ ឥមស្មិញ្ច អត្ថេ យន្តិ ឯតស្ស យស្មាតិ អត្ថោ។ បុរិមស្មិំ សម្ភវនវិសេសនំ យំ-សទ្ទោ។ ‘‘សុញ្ញោ គាមោតិ ខោ, ភិក្ខវេ, ឆន្នេតំ អជ្ឈត្តិកានំ អាយតនានំ អធិវចន’’ន្តិ (សំ. និ. ៤.២៣៨) វចនតោ សុញ្ញគាមោ វិយ ទដ្ឋព្ពានិ។ អន្នបានសមោហិតន្តិ គហិតេ សុញ្ញគាមេ យញ្ញទេវ ភាជនំ បរាមសីយតិ, តំ តំ រិត្តកំយេវ បរាមសីយតិ, ឯវំ ធុវាទិភាវេន គហិតានិ ឧបបរិក្ខិយមានានិ រិត្តកានេវ ឯតានិ ទិស្សន្តីតិ។ ចក្ខាទិទ្វារេសុ អភិជ្ឈាទោមនស្សុប្បាទកភាវេន រូបាទីនិ ចក្ខាទីនំ អភិឃាតកានីតិ វុត្តានិ។ អហិសុសុមារបក្ខិកុក្កុរសិង្គាលមក្កដា ឆ បាណកា។ វិសមពិលាកាសគាមសុសានវនានិ តេសំ គោចរា។ តត្ថ វិសមាទិអជ្ឈាសយេហិ ចក្ខាទីហិ វិសមភាវពិលាកាសគាមសុសានសន្និស្សិតសទិសុបាទិន្នធម្មវនភាវេហិ អភិរមិតត្តា រូបាទីនម្បិ វិសមាទិសទិសតា យោជេតព្ពា។
Saparipphandakiriyāvasena īhanaṃ īhā. Cintanavasena byāpārakaraṇaṃ byāpāro. Tattha byāpāraṃ dassento āha ‘‘na hi cakkhu rūpādīnaṃ evaṃ hotī’’ti. Īhaṃ dassento āha ‘‘na ca tānī’’tiādi. Ubhayampi pana īhā ca hoti byāpāro cāti uppaṭipāṭivacanaṃ. Dhammatāvāti sabhāvova, kāraṇasamatthatā vā. Īhābyāpārarahitānaṃ dvārādibhāvo dhammatā. Imasmiñca atthe yanti etassa yasmāti attho. Purimasmiṃ sambhavanavisesanaṃ yaṃ-saddo. ‘‘Suñño gāmoti kho, bhikkhave, channetaṃ ajjhattikānaṃ āyatanānaṃ adhivacana’’nti (saṃ. ni. 4.238) vacanato suññagāmo viya daṭṭhabbāni. Annapānasamohitanti gahite suññagāme yaññadeva bhājanaṃ parāmasīyati, taṃ taṃ rittakaṃyeva parāmasīyati, evaṃ dhuvādibhāvena gahitāni upaparikkhiyamānāni rittakāneva etāni dissantīti. Cakkhādidvāresu abhijjhādomanassuppādakabhāvena rūpādīni cakkhādīnaṃ abhighātakānīti vuttāni. Ahisusumārapakkhikukkurasiṅgālamakkaṭā cha pāṇakā. Visamabilākāsagāmasusānavanāni tesaṃ gocarā. Tattha visamādiajjhāsayehi cakkhādīhi visamabhāvabilākāsagāmasusānasannissitasadisupādinnadhammavanabhāvehi abhiramitattā rūpādīnampi visamādisadisatā yojetabbā.
ហុត្វា អភាវដ្ឋេនាតិ ឥទំ ឥតរេសំ ចតុន្នំ អាការានំ សង្គហកត្តា វិសុំ វុត្តំ។ ហុត្វា អភាវាការោ ឯវ ហិ ឧប្បាទវយត្តាការាទយោតិ។ តត្ថ ហុត្វាតិ ឯតេន បុរិមន្តវិវិត្តតាបុព្ពកំ មជ្ឈេ វិជ្ជមានតំ ទស្សេតិ, តំ វត្វា អភាវវចនេន មជ្ឈេ វិជ្ជមានតាបុព្ពកំ, អបរន្តេ អវិជ្ជមានតំ, ឧភយេនបិ សទា អភាវោ អនិច្ចលក្ខណន្តិ ទស្សេតិ។ សភាវវិជហនំ វិបរិណាមោ, ជរាភង្គេហិ វា បរិវត្តនំ, សន្តានវិការាបត្តិ វា។ សទា អភាវេបិ ចិរដ្ឋានំ សិយាតិ តំនិវារណត្ថំ ‘‘តាវកាលិកតោ’’តិ អាហ។ ឧប្បាទវយញ្ញថត្តរហិតំ និច្ចំ, ន ឥតរថាតិ និច្ចបដិក្ខេបតោ អនិច្ចំ, និច្ចបដិបក្ខតោតិ អធិប្បាយោ។
Hutvā abhāvaṭṭhenāti idaṃ itaresaṃ catunnaṃ ākārānaṃ saṅgahakattā visuṃ vuttaṃ. Hutvā abhāvākāro eva hi uppādavayattākārādayoti. Tattha hutvāti etena purimantavivittatāpubbakaṃ majjhe vijjamānataṃ dasseti, taṃ vatvā abhāvavacanena majjhe vijjamānatāpubbakaṃ, aparante avijjamānataṃ, ubhayenapi sadā abhāvo aniccalakkhaṇanti dasseti. Sabhāvavijahanaṃ vipariṇāmo, jarābhaṅgehi vā parivattanaṃ, santānavikārāpatti vā. Sadā abhāvepi ciraṭṭhānaṃ siyāti taṃnivāraṇatthaṃ ‘‘tāvakālikato’’ti āha. Uppādavayaññathattarahitaṃ niccaṃ, na itarathāti niccapaṭikkhepato aniccaṃ, niccapaṭipakkhatoti adhippāyo.
ជាតិធម្មតាទីហិ អនិដ្ឋតា បដិបីឡនំ។ បដិបីឡនដ្ឋេនាតិ ច យស្ស តំ បវត្តតិ, តំ បុគ្គលំ បដិបីឡនតោ, សយំ វា ជរាទីហិ បដិបីឡនត្តាតិ អត្ថោ។ បរិត្តដ្ឋិតិកស្សបិ អត្តនោ វិជ្ជមានក្ខណេ ឧប្បាទាទីហិ អភិណ្ហំ សម្បដិបីឡនត្តា ‘‘អភិណ្ហសម្បដិបីឡនតោ’’តិ បុរិមំ សាមញ្ញលក្ខណំ វិសេសេត្វា វទតិ, បុគ្គលស្ស បីឡនតោ ទុក្ខមំ។ សុខបដិបក្ខភាវតោ ទុក្ខំ សុខំ បដិក្ខិបតិ និវារេតិ, ទុក្ខវចនំ វា អត្ថតោ សុខំ បដិក្ខិបតីតិ អាហ ‘‘សុខបដិក្ខេបតោ’’តិ។
Jātidhammatādīhi aniṭṭhatā paṭipīḷanaṃ. Paṭipīḷanaṭṭhenāti ca yassa taṃ pavattati, taṃ puggalaṃ paṭipīḷanato, sayaṃ vā jarādīhi paṭipīḷanattāti attho. Parittaṭṭhitikassapi attano vijjamānakkhaṇe uppādādīhi abhiṇhaṃ sampaṭipīḷanattā ‘‘abhiṇhasampaṭipīḷanato’’ti purimaṃ sāmaññalakkhaṇaṃ visesetvā vadati, puggalassa pīḷanato dukkhamaṃ. Sukhapaṭipakkhabhāvato dukkhaṃ sukhaṃ paṭikkhipati nivāreti, dukkhavacanaṃ vā atthato sukhaṃ paṭikkhipatīti āha ‘‘sukhapaṭikkhepato’’ti.
នត្ថិ ឯតស្ស វសវត្តនកោ, នាបិ ឥទំ វសវត្តនកន្តិ អវសវត្តនកំ, អត្តនោ បរស្មិំ បរស្ស ច អត្តនិ វសវត្តនភាវោ វា វសវត្តនកំ, តំ ឯតស្ស នត្ថីតិ អវសវត្តនកំ, អវសវត្តនកស្ស អវសវត្តនកោ វា អត្ថោ សភាវោ អវសវត្តនកដ្ឋោ, ឥទញ្ច សាមញ្ញលក្ខណំ។ តេនាតិ បរស្ស អត្តនិ វសវត្តនាការេន សុញ្ញំ។ ឥមស្មិញ្ច អត្ថេ សុញ្ញតោតិ ឯតស្សេវ វិសេសនំ ‘‘អស្សាមិកតោ’’តិ។ អថ វា ‘‘យស្មា វា ឯតំ…បេ.… មា បាបុណាតូ’’តិ ឯវំ ចិន្តយមានស្ស កស្សចិ តីសុ ឋានេសុ វសវត្តនភាវោ នត្ថិ, សុញ្ញំ តំ តេន អត្តនោយេវ វសវត្តនាការេនាតិ អត្ថោ។ ន ឥទំ កស្សចិ កាមការិយំ, នាបិ ឯតស្ស កិញ្ចិ កាមការិយំ អត្ថីតិ អកាមការិយំ។ ឯតេន អវសវត្តនត្ថំ វិសេសេត្វា ទស្សេតិ។
Natthi etassa vasavattanako, nāpi idaṃ vasavattanakanti avasavattanakaṃ, attano parasmiṃ parassa ca attani vasavattanabhāvo vā vasavattanakaṃ, taṃ etassa natthīti avasavattanakaṃ, avasavattanakassa avasavattanako vā attho sabhāvo avasavattanakaṭṭho, idañca sāmaññalakkhaṇaṃ. Tenāti parassa attani vasavattanākārena suññaṃ. Imasmiñca atthe suññatoti etasseva visesanaṃ ‘‘assāmikato’’ti. Atha vā ‘‘yasmā vā etaṃ…pe… mā pāpuṇātū’’ti evaṃ cintayamānassa kassaci tīsu ṭhānesu vasavattanabhāvo natthi, suññaṃ taṃ tena attanoyeva vasavattanākārenāti attho. Na idaṃ kassaci kāmakāriyaṃ, nāpi etassa kiñci kāmakāriyaṃ atthīti akāmakāriyaṃ. Etena avasavattanatthaṃ visesetvā dasseti.
វិភវគតិ វិនាសគមនំ។ សន្តតិយំ ភវន្តរុប្បត្តិយេវ ភវសង្កន្តិគមនំ។ សន្តតិយា យថាបវត្តាការវិជហនំ បកតិភាវវិជហនំ។ ‘‘ចក្ខុ អនិច្ច’’ន្តិ វុត្តេ ចក្ខុអនិច្ច-សទ្ទានំ ឯកត្ថត្តា អនិច្ចានំ សេសធម្មានម្បិ ចក្ខុភាវោ អាបជ្ជតីតិ ឯតិស្សា ចោទនាយ និវារណត្ថំ វិសេសសាមញ្ញលក្ខណវាចកានញ្ច សទ្ទានំ ឯកទេសសមុទាយពោធនវិសេសំ ទីបេតុំ ‘‘អបិចា’’តិអាទិមាហ។
Vibhavagati vināsagamanaṃ. Santatiyaṃ bhavantaruppattiyeva bhavasaṅkantigamanaṃ. Santatiyā yathāpavattākāravijahanaṃ pakatibhāvavijahanaṃ. ‘‘Cakkhu anicca’’nti vutte cakkhuanicca-saddānaṃ ekatthattā aniccānaṃ sesadhammānampi cakkhubhāvo āpajjatīti etissā codanāya nivāraṇatthaṃ visesasāmaññalakkhaṇavācakānañca saddānaṃ ekadesasamudāyabodhanavisesaṃ dīpetuṃ ‘‘apicā’’tiādimāha.
កិំ ទស្សិតន្តិ វិបស្សនាចារំ កថេន្តេន កិំ លក្ខណំ ទស្សិតន្តិ អធិប្បាយោ។ ‘‘កតមា ចានន្ទ, អនត្តសញ្ញា? ឥធានន្ទ, ភិក្ខុ អរញ្ញគតោ វា រុក្ខមូលគតោ វា សុញ្ញាគារគតោ វា ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ ‘ចក្ខុ អនត្តា’តិ…បេ.… ‘ធម្មា អនត្តា’តិ។ ឥតិ ឥមេសុ ឆសុ អជ្ឈត្តិកពាហិរេសុ អាយតនេសុ អនត្តានុបស្សី វិហរតី’’តិ (អ. និ. ១០.៦០) អវិសេសេសុ អាយតនេសុ អនត្តានុបស្សនា វុត្តាតិ ការណភូតានំ ចក្ខាទីនំ, ផលភូតានញ្ច ចក្ខុវិញ្ញាណាទីនំ ការណផលមត្តតាយ អនត្តតាយ អនត្តលក្ខណវិភាវនត្ថាយ អាយតនទេសនាតិ អាហ ‘‘ទ្វាទសន្នំ…បេ.… អនត្តលក្ខណ’’ន្តិ។ យទិបិ អនិច្ចទុក្ខលក្ខណានិ ឯត្ថ ទស្សិតានិ, តេហិ ច អនត្តលក្ខណមេវ វិសេសេន ទស្សិតន្តិ អធិប្បាយោ។ វេតិ ចាតិ ឯត្ថ ឥតិ-សទ្ទោ សមាបនត្ថោ។ ឥច្ចស្សាតិ ឯត្ថ ឥតិ-សទ្ទោ យថាសមាបិតស្ស អារោបេតព្ពទោសស្ស និទស្សនត្ថោ។ ឯវន្តិ ‘‘ចក្ខុ អត្តា’’តិ ឯវំ វាទេ សតីតិ អត្ថោ។ ឥច្ចស្សាតិ វា ឥតិ-សទ្ទោ ‘‘ឥតិ វទន្តស្សា’’តិ បរវាទិស្ស ទោសលក្ខណាការនិទស្សនត្ថោ។ ឯវន្តិ ទោសគមនប្បការនិទស្សនត្ថោ។ រូបេ អត្តនិ ‘‘ឯវំ មេ រូបំ ហោតូ’’តិ អត្តនិយេ វិយ សាមិនិទ្ទេសាបត្តីតិ ចេ? ន, ‘‘មម អត្តា’’តិ គហិតត្តា។ ‘‘មម អត្តា’’តិ ហិ គហិតំ រូបំ វសវត្តិតាយ ‘‘ឯវំ មេ ហោតូ’’តិ ឥច្ឆិយមានញ្ច តថេវ ភវេយ្យ, ឥច្ឆតោបិ ហិ តស្ស រូបសង្ខាតោ អត្តា អវសវត្តិ ចាតិ។ អាពាធាយាតិ ឯវំ ទុក្ខេន។ បញ្ញាបនន្តិ បរេសំ ញាបនំ។ អនត្តលក្ខណបញ្ញាបនស្ស អញ្ញេសំ អវិសយត្តា អនត្តលក្ខណទីបកានំ អនិច្ចទុក្ខលក្ខណានញ្ច បញ្ញាបនស្ស អវិសយតា ទស្សិតា ហោតិ។
Kiṃ dassitanti vipassanācāraṃ kathentena kiṃ lakkhaṇaṃ dassitanti adhippāyo. ‘‘Katamā cānanda, anattasaññā? Idhānanda, bhikkhu araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā iti paṭisañcikkhati ‘cakkhu anattā’ti…pe… ‘dhammā anattā’ti. Iti imesu chasu ajjhattikabāhiresu āyatanesu anattānupassī viharatī’’ti (a. ni. 10.60) avisesesu āyatanesu anattānupassanā vuttāti kāraṇabhūtānaṃ cakkhādīnaṃ, phalabhūtānañca cakkhuviññāṇādīnaṃ kāraṇaphalamattatāya anattatāya anattalakkhaṇavibhāvanatthāya āyatanadesanāti āha ‘‘dvādasannaṃ…pe… anattalakkhaṇa’’nti. Yadipi aniccadukkhalakkhaṇāni ettha dassitāni, tehi ca anattalakkhaṇameva visesena dassitanti adhippāyo. Veti cāti ettha iti-saddo samāpanattho. Iccassāti ettha iti-saddo yathāsamāpitassa āropetabbadosassa nidassanattho. Evanti ‘‘cakkhu attā’’ti evaṃ vāde satīti attho. Iccassāti vā iti-saddo ‘‘iti vadantassā’’ti paravādissa dosalakkhaṇākāranidassanattho. Evanti dosagamanappakāranidassanattho. Rūpe attani ‘‘evaṃ me rūpaṃ hotū’’ti attaniye viya sāminiddesāpattīti ce? Na, ‘‘mama attā’’ti gahitattā. ‘‘Mama attā’’ti hi gahitaṃ rūpaṃ vasavattitāya ‘‘evaṃ me hotū’’ti icchiyamānañca tatheva bhaveyya, icchatopi hi tassa rūpasaṅkhāto attā avasavatti cāti. Ābādhāyāti evaṃ dukkhena. Paññāpananti paresaṃ ñāpanaṃ. Anattalakkhaṇapaññāpanassa aññesaṃ avisayattā anattalakkhaṇadīpakānaṃ aniccadukkhalakkhaṇānañca paññāpanassa avisayatā dassitā hoti.
ឯវំ បន ទុប្បញ្ញាបនតា ឯតេសំ ទុរូបដ្ឋានតាយ ហោតីតិ តេសំ អនុបដ្ឋហនការណំ បុច្ឆន្តោ អាហ ‘‘ឥមានិ បនា’’តិអាទិ។ ឋានាទីសុ និរន្តរំ បវត្តមានស្ស ហេដ្ឋា វុត្តស្ស អភិណ្ហសម្បដិបីឡនស្ស។ ធាតុមត្តតាយ ចក្ខាទីនំ សមូហតោ វិនិព្ភុជ្ជនំ នានាធាតុវិនិព្ភោគោ។ ឃនេនាតិ ចត្តារិបិ ឃនានិ ឃនភាវេន ឯកត្តំ ឧបនេត្វា វទតិ។ បញ្ញាយេវ សន្តតិវិកោបនាតិ ទដ្ឋព្ពំ។ យាថាវសរសតោតិ អវិបរីតសភាវតោ។ សភាវោ ហិ រសិយមានោ អវិរទ្ធបដិវេធេន អស្សាទិយមានោ ‘‘រសោ’’តិ វុច្ចតិ។ អនិច្ចាទីហិ អនិច្ចលក្ខណាទីនំ អញ្ញត្ថ វចនំ រុប្បនាទិវសេន បវត្តរូបាទិគ្គហណតោ វិសិដ្ឋស្ស អនិច្ចាទិគ្គហណស្ស សព្ភាវា។ ន ហិ នាមរូបបរិច្ឆេទមត្តេន កិច្ចសិទ្ធិ ហោតិ, អនិច្ចាទយោ ច រូបាទីនំ អាការា ទដ្ឋព្ពា។ តេ បនាការា បរមត្ថតោ អវិជ្ជមានា រូបាទីនំ អាការមត្តាយេវាតិ កត្វា អដ្ឋសាលិនិយំ (ធ. ស. អដ្ឋ. ៣៥០) លក្ខណារម្មណិកវិបស្សនាយ ខន្ធារម្មណតា វុត្តាតិ អធិប្បាយមត្តេ ឋាតុំ យុត្តំ, នាតិធាវិតុំ។ ‘‘អនិច្ច’’ន្តិ ច គណ្ហន្តោ ‘‘ទុក្ខំ អនត្តា’’តិ ន គណ្ហាតិ, តថា ទុក្ខាទិគ្គហណេ ឥតរស្សាគហណំ។ អនិច្ចាទិគ្គហណានិ ច និច្ចសញ្ញាទិនិវត្តនកានិ សទ្ធាសមាធិបញ្ញិន្ទ្រិយាធិកានិ តិវិធវិមោក្ខមុខភូតានិ។ តស្មា ឯតេសំ អាការានំ បរិគ្គយ្ហមានានំ អញ្ញមញ្ញំ វិសេសោ ច អត្ថីតិ តីណិ លក្ខណានិ វុត្តានិ។
Evaṃ pana duppaññāpanatā etesaṃ durūpaṭṭhānatāya hotīti tesaṃ anupaṭṭhahanakāraṇaṃ pucchanto āha ‘‘imāni panā’’tiādi. Ṭhānādīsu nirantaraṃ pavattamānassa heṭṭhā vuttassa abhiṇhasampaṭipīḷanassa. Dhātumattatāya cakkhādīnaṃ samūhato vinibbhujjanaṃ nānādhātuvinibbhogo. Ghanenāti cattāripi ghanāni ghanabhāvena ekattaṃ upanetvā vadati. Paññāyeva santativikopanāti daṭṭhabbaṃ. Yāthāvasarasatoti aviparītasabhāvato. Sabhāvo hi rasiyamāno aviraddhapaṭivedhena assādiyamāno ‘‘raso’’ti vuccati. Aniccādīhi aniccalakkhaṇādīnaṃ aññattha vacanaṃ ruppanādivasena pavattarūpādiggahaṇato visiṭṭhassa aniccādiggahaṇassa sabbhāvā. Na hi nāmarūpaparicchedamattena kiccasiddhi hoti, aniccādayo ca rūpādīnaṃ ākārā daṭṭhabbā. Te panākārā paramatthato avijjamānā rūpādīnaṃ ākāramattāyevāti katvā aṭṭhasāliniyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 350) lakkhaṇārammaṇikavipassanāya khandhārammaṇatā vuttāti adhippāyamatte ṭhātuṃ yuttaṃ, nātidhāvituṃ. ‘‘Anicca’’nti ca gaṇhanto ‘‘dukkhaṃ anattā’’ti na gaṇhāti, tathā dukkhādiggahaṇe itarassāgahaṇaṃ. Aniccādiggahaṇāni ca niccasaññādinivattanakāni saddhāsamādhipaññindriyādhikāni tividhavimokkhamukhabhūtāni. Tasmā etesaṃ ākārānaṃ pariggayhamānānaṃ aññamaññaṃ viseso ca atthīti tīṇi lakkhaṇāni vuttāni.
សុត្តន្តភាជនីយវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
២. អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
១៦៧. នាមរូបបរិច្ឆេទកថា អភិធម្មកថាតិ សុត្តន្តេ វិយ បច្ចយយុគឡវសេន អកថេត្វា អជ្ឈត្តិកពាហិរវសេន អភិញ្ញេយ្យានិ អាយតនានិ អព្ពោការតោ អភិធម្មភាជនីយេ កថិតានិ។ អាគម្មាតិ សព្ពសង្ខារេហិ និព្ពិន្ទស្ស វិសង្ខារនិន្នស្ស គោត្រភុនា វិវដ្ដិតមានសស្ស មគ្គេន សច្ឆិករណេនាតិ អត្ថោ។ សច្ឆិកិរិយមានញ្ហិ តំ អធិគន្ត្វា អារម្មណបច្ចយភូតញ្ច បដិច្ច អធិបតិបច្ចយភូតេ ច តម្ហិ បរមស្សាសភាវេន វិនិមុត្តសង្ខារស្ស ច គតិភាវេន បតិដ្ឋានភូតេ បតិដ្ឋាយ ខយសង្ខាតោ មគ្គោ រាគាទយោ ខេបេតីតិ តំសច្ឆិករណាភាវេ រាគាទីនំ អនុប្បត្តិនិរោធគមនាភាវា ‘‘តំ អាគម្ម រាគាទយោ ខីយន្តី’’តិ វុត្តំ។ សុត្តតោ មុញ្ចិត្វាតិ សុត្តបទានិ មុញ្ចិត្វា។ អញ្ញោ សុត្តស្ស អត្ថោ ‘‘មាតរំ បិតរំ ហន្ត្វា’’តិអាទីសុ (ធ. ប. ២៩៤-២៩៥) វិយ អាហរិតព្ពោ, នត្ថិ សុត្តបទេហេវ នីតោ អត្ថោតិ អត្ថោ។
167. Nāmarūpaparicchedakathā abhidhammakathāti suttante viya paccayayugaḷavasena akathetvā ajjhattikabāhiravasena abhiññeyyāni āyatanāni abbokārato abhidhammabhājanīye kathitāni. Āgammāti sabbasaṅkhārehi nibbindassa visaṅkhāraninnassa gotrabhunā vivaṭṭitamānasassa maggena sacchikaraṇenāti attho. Sacchikiriyamānañhi taṃ adhigantvā ārammaṇapaccayabhūtañca paṭicca adhipatipaccayabhūte ca tamhi paramassāsabhāvena vinimuttasaṅkhārassa ca gatibhāvena patiṭṭhānabhūte patiṭṭhāya khayasaṅkhāto maggo rāgādayo khepetīti taṃsacchikaraṇābhāve rāgādīnaṃ anuppattinirodhagamanābhāvā ‘‘taṃ āgamma rāgādayo khīyantī’’ti vuttaṃ. Suttato muñcitvāti suttapadāni muñcitvā. Añño suttassa attho ‘‘mātaraṃ pitaraṃ hantvā’’tiādīsu (dha. pa. 294-295) viya āharitabbo, natthi suttapadeheva nīto atthoti attho.
ឯកំ នានន្តិ ចុណ្ណិតំ ខុទ្ទកំ វា ករណំ, ចុណ្ណីករណន្តិ អពហុមានេន វទតិ។ ន ត្វំ ឯកំ នានំ ជានាសីតិ កិំ ឯត្តកំ ត្វមេវ ន ជានាសីតិ អត្ថោ។ ននុ ញាតេតិ ‘‘យទិបិ បុព្ពេ ន ញាតំ, អធុនាបិ ញាតេ ននុ សាធុ ហោតី’’តិ អត្តនោ ជាននំ បដិច្ឆាទេត្វា វិក្ខេបំ ករោន្តំ និពន្ធតិ។ វិភជិត្វាតិ អក្ខរត្ថមត្តេ អដ្ឋត្វា លីនំ អត្ថំ វិភជិត្វា ឧទ្ធរិត្វា នីហរិត្វា កថិតន្តិ អត្ថោ។ រាគាទីនំ ខយោ នាម អភាវមត្តោ, ន ច អភាវស្ស ពហុភាវោ អត្ថិ អត្តនោ អភាវត្តាតិ វទន្តស្ស វចនបច្ឆិន្ទនត្ថំ បុច្ឆតិ ‘‘រាគក្ខយោ នាម រាគស្សេវ ខយោ’’តិអាទិ។ យទិ ហិ រាគក្ខយោ ទោសាទីនំ ខយោ ន ហោតិ, ទោសក្ខយាទយោ ច រាគាទីនំ ខយា, អញ្ញមញ្ញវិសិដ្ឋា ភិន្នា អាបន្នា ហោន្តីតិ ពហុនិព្ពានតា អាបន្នា ឯវ ហោតិ, អញ្ញមញ្ញវិសេសោ ច នាម និស្សភាវស្ស នត្ថីតិ សសភាវតា ច និព្ពានស្ស។ នវ តណ្ហាមូលកា ‘‘តណ្ហំ បដិច្ច បរិយេសនា’’តិ (ទី. និ. ២.១០៣; ៣.៣៥៩; អ. និ. ៩.២៣; វិភ. ៩៦៣) អាទយោ, តេសុ បរិយេសនាទយោ ច បរិយេសនាទិករកិលេសា ទដ្ឋព្ពា។ ទិយឌ្ឍកិលេសសហស្សំ និទានកថាយំ វុត្តំ។
Ekaṃ nānanti cuṇṇitaṃ khuddakaṃ vā karaṇaṃ, cuṇṇīkaraṇanti abahumānena vadati. Na tvaṃ ekaṃ nānaṃ jānāsīti kiṃ ettakaṃ tvameva na jānāsīti attho. Nanu ñāteti ‘‘yadipi pubbe na ñātaṃ, adhunāpi ñāte nanu sādhu hotī’’ti attano jānanaṃ paṭicchādetvā vikkhepaṃ karontaṃ nibandhati. Vibhajitvāti akkharatthamatte aṭṭhatvā līnaṃ atthaṃ vibhajitvā uddharitvā nīharitvā kathitanti attho. Rāgādīnaṃ khayo nāma abhāvamatto, na ca abhāvassa bahubhāvo atthi attano abhāvattāti vadantassa vacanapacchindanatthaṃ pucchati ‘‘rāgakkhayo nāma rāgasseva khayo’’tiādi. Yadi hi rāgakkhayo dosādīnaṃ khayo na hoti, dosakkhayādayo ca rāgādīnaṃ khayā, aññamaññavisiṭṭhā bhinnā āpannā hontīti bahunibbānatā āpannā eva hoti, aññamaññaviseso ca nāma nissabhāvassa natthīti sasabhāvatā ca nibbānassa. Nava taṇhāmūlakā ‘‘taṇhaṃ paṭicca pariyesanā’’ti (dī. ni. 2.103; 3.359; a. ni. 9.23; vibha. 963) ādayo, tesu pariyesanādayo ca pariyesanādikarakilesā daṭṭhabbā. Diyaḍḍhakilesasahassaṃ nidānakathāyaṃ vuttaṃ.
ឱឡារិកតាយ ការេតព្ពោតិ អតិសុខុមស្ស និព្ពានស្ស ឱឡារិកភាវទោសាបត្តិយា ពោធេតព្ពោ, និគ្គហេតព្ពោ វា។ វត្ថុន្តិ ឧបាទិន្នកផោដ្ឋព្ពំ មេថុនំ។ អច្ឆាទីនម្បិ និព្ពានប្បត្តិ កស្មា វុត្តា, ននុ ‘‘កិលេសានំ អច្ចន្តំ អនុប្បត្តិនិរោធោ និព្ពាន’’ន្តិ ឥច្ឆន្តស្ស កិលេសានំ វិនាសោ កញ្ចិ កាលំ អប្បវត្តិ និព្ពានំ ន ហោតីតិ? ន, អភាវសាមញ្ញតោ។ អច្ចន្តាបវត្តិ ហិ កញ្ចិ កាលញ្ច អប្បវត្តិ អភាវោយេវាតិ នត្ថិ វិសេសោ។ សវិសេសំ វា វទន្តស្ស អភាវតា អាបជ្ជតីតិ។ តិរច្ឆានគតេហិបិ បាបុណិតព្ពត្តា តេសម្បិ បាកដំ បិឡន្ធនំ វិយ ឱឡារិកំ ថូលំ។ កេវលំ បន កណ្ណេ បិឡន្ធិតុំ ន សក្កោតិ, បិឡន្ធនតោបិ វា ថូលត្តា ន សក្កាតិ ឧប្បណ្ឌេន្តោ វិយ និគ្គណ្ហាតិ។
Oḷārikatāya kāretabboti atisukhumassa nibbānassa oḷārikabhāvadosāpattiyā bodhetabbo, niggahetabbo vā. Vatthunti upādinnakaphoṭṭhabbaṃ methunaṃ. Acchādīnampi nibbānappatti kasmā vuttā, nanu ‘‘kilesānaṃ accantaṃ anuppattinirodho nibbāna’’nti icchantassa kilesānaṃ vināso kañci kālaṃ appavatti nibbānaṃ na hotīti? Na, abhāvasāmaññato. Accantāpavatti hi kañci kālañca appavatti abhāvoyevāti natthi viseso. Savisesaṃ vā vadantassa abhāvatā āpajjatīti. Tiracchānagatehipi pāpuṇitabbattā tesampi pākaṭaṃ piḷandhanaṃ viya oḷārikaṃ thūlaṃ. Kevalaṃ pana kaṇṇe piḷandhituṃ na sakkoti, piḷandhanatopi vā thūlattā na sakkāti uppaṇḍento viya niggaṇhāti.
និព្ពានារម្មណករណេន គោត្រភុក្ខណេ កិលេសក្ខយប្បត្តិ បនស្ស អាបន្នាតិ មញ្ញមានោ អាហ ‘‘ត្វំ អខីណេសុយេវា’’តិអាទិ។ ននុ អារម្មណករណមត្តេន កិលេសក្ខយោ អនុប្បត្តោតិ ន សក្កា វត្តុំ។ ចិត្តញ្ហិ អតីតានាគតាទិសព្ពំ អាលម្ពេតិ, ន និប្ផន្នមេវាតិ គោត្រភុបិ មគ្គេន កិលេសានំ យា អនុប្បត្តិធម្មតា កាតព្ពា, តំ អារព្ភ បវត្តិស្សតីតិ? ន, អប្បត្តនិព្ពានស្ស និព្ពានារម្មណញាណាភាវតោ។ ន ហិ អញ្ញធម្មា វិយ និព្ពានំ, តំ បន អតិគម្ភីរត្តា អប្បត្តេន អាលម្ពិតុំ ន សក្កា។ តស្មា តេន គោត្រភុនា បត្តព្ពេន តិកាលិកសភាវាតិក្កន្តគម្ភីរភាវេន ភវិតព្ពំ, កិលេសក្ខយមត្តតំ វា ឥច្ឆតោ គោត្រភុតោ បុរេតរំ និប្ផន្នេន កិលេសក្ខយេន។ តេនាហ ‘‘ត្វំ អខីណេសុយេវ កិលេសេសុ កិលេសក្ខយំ និព្ពានំ បញ្ញបេសី’’តិ។ អប្បត្តកិលេសក្ខយារម្មណករណេ ហិ សតិ គោត្រភុតោ បុរេតរចិត្តានិបិ អាលម្ពេយ្យុន្តិ។
Nibbānārammaṇakaraṇena gotrabhukkhaṇe kilesakkhayappatti panassa āpannāti maññamāno āha ‘‘tvaṃ akhīṇesuyevā’’tiādi. Nanu ārammaṇakaraṇamattena kilesakkhayo anuppattoti na sakkā vattuṃ. Cittañhi atītānāgatādisabbaṃ ālambeti, na nipphannamevāti gotrabhupi maggena kilesānaṃ yā anuppattidhammatā kātabbā, taṃ ārabbha pavattissatīti? Na, appattanibbānassa nibbānārammaṇañāṇābhāvato. Na hi aññadhammā viya nibbānaṃ, taṃ pana atigambhīrattā appattena ālambituṃ na sakkā. Tasmā tena gotrabhunā pattabbena tikālikasabhāvātikkantagambhīrabhāvena bhavitabbaṃ, kilesakkhayamattataṃ vā icchato gotrabhuto puretaraṃ nipphannena kilesakkhayena. Tenāha ‘‘tvaṃ akhīṇesuyeva kilesesu kilesakkhayaṃ nibbānaṃ paññapesī’’ti. Appattakilesakkhayārammaṇakaraṇe hi sati gotrabhuto puretaracittānipi ālambeyyunti.
មគ្គស្ស កិលេសក្ខយំ និព្ពានន្តិ មគ្គស្ស អារម្មណភូតំ និព្ពានំ កតមន្តិ អត្ថោ។ មគ្គោតិអាទិនា បុរិមបុច្ឆាទ្វយមេវ វិវរតិ។
Maggassa kilesakkhayaṃ nibbānanti maggassa ārammaṇabhūtaṃ nibbānaṃ katamanti attho. Maggotiādinā purimapucchādvayameva vivarati.
ន ច កិញ្ចីតិ រូបាទីសុ និព្ពានំ កិញ្ចិ ន ហោតិ, ន ច កទាចិ ហោតិ, អតីតាទិភាវេន ន វត្តព្ពន្តិ វទន្តិ, តំ អាគម្ម អវិជ្ជាតណ្ហានំ កិញ្ចិ ឯកទេសមត្តម្បិ ន ហោតិ, តទេវ តំ អាគម្ម កទាចិ ន ច ហោតីតិ អត្ថោ យុត្តោ។
Na ca kiñcīti rūpādīsu nibbānaṃ kiñci na hoti, na ca kadāci hoti, atītādibhāvena na vattabbanti vadanti, taṃ āgamma avijjātaṇhānaṃ kiñci ekadesamattampi na hoti, tadeva taṃ āgamma kadāci na ca hotīti attho yutto.
អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
៣. បញ្ហបុច្ឆកវណ្ណនា
3. Pañhapucchakavaṇṇanā
១៦៨. ន…បេ.… នវត្តព្ពធម្មារម្មណត្តាតិ យថា សារម្មណា បរិត្តាទិភាវេន នវត្តព្ពំ កិញ្ចិ អារម្មណំ ករោន្តិ, ឯវំ កិញ្ចិ អាលម្ពនតោ ន នវត្តព្ពកោដ្ឋាសំ ភជតីតិ អត្ថោ។
168. Na…pe… navattabbadhammārammaṇattāti yathā sārammaṇā parittādibhāvena navattabbaṃ kiñci ārammaṇaṃ karonti, evaṃ kiñci ālambanato na navattabbakoṭṭhāsaṃ bhajatīti attho.
បញ្ហបុច្ឆកវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.
អាយតនវិភង្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Āyatanavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / វិភង្គបាឡិ • Vibhaṅgapāḷi
១. ខន្ធវិភង្គោ • 1. Khandhavibhaṅgo
២. អាយតនវិភង្គោ • 2. Āyatanavibhaṅgo
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / សម្មោហវិនោទនី-អដ្ឋកថា • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
២. អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
៣. បញ្ហាបុច្ឆកវណ្ណនា • 3. Pañhāpucchakavaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-អនុដីកា • Vibhaṅga-anuṭīkā / ២. អាយតនវិភង្គោ • 2. Āyatanavibhaṅgo
