| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / វិភង្គ-អនុដីកា • Vibhaṅga-anuṭīkā |
២. អាយតនវិភង្គោ
2. Āyatanavibhaṅgo
១. សុត្តន្តភាជនីយវណ្ណនា
1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
១៥៤. អសាធារណតោតិ អាវេណិកតោ។ តំ នេសំ អសាធារណភាវំ វិបក្ខវសេន បតិដ្ឋាបេតុំ សាធារណំ ឧទាហរណវសេន ទស្សេតិ ‘‘អាយតនសទ្ទត្ថោ វិយា’’តិ។ អថ វា ចក្ខាទិអត្ថោ ឯវ ចក្ខាទិសទ្ទវិសេសិតោ អាយតនត្ថោតិ តំ តាទិសំ អាយតនត្ថំ សន្ធាយាហ ‘‘អាយតនសទ្ទត្ថោ វិយ អសាធារណតោ’’តិ។
154. Asādhāraṇatoti āveṇikato. Taṃ nesaṃ asādhāraṇabhāvaṃ vipakkhavasena patiṭṭhāpetuṃ sādhāraṇaṃ udāharaṇavasena dasseti ‘‘āyatanasaddattho viyā’’ti. Atha vā cakkhādiattho eva cakkhādisaddavisesito āyatanatthoti taṃ tādisaṃ āyatanatthaṃ sandhāyāha ‘‘āyatanasaddattho viya asādhāraṇato’’ti.
យទិ វិសយស្សាទនត្ថោ ចក្ខុ-សទ្ទោ, សោតាទីនម្បិ អយំ សមញ្ញា សិយាតិ អតិប្បសង្គំ បរិហរន្តោ ‘‘សតិបី’’តិអាទិមាហ។ ទុតិយេ អត្ថវិកប្បេ ចក្ខតីតិ វិញ្ញាណាធិដ្ឋិតំ សមវិសមំ អាចិក្ខតិ, អាចិក្ខន្តំ វិយ, វិភាវេន្តំ វិយ វា ហោតីតិ អត្ថោ។ រូបមិវ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យំ វិយ សវិគ្គហមិវ សពិម្ពកំ វិយ វណ្ណវាចកោ រូប-សទ្ទោ អធិប្បេតោតិ អាហ ‘‘វិត្ថារណំ វា រូបសទ្ទស្ស អត្ថោ’’តិ។
Yadi visayassādanattho cakkhu-saddo, sotādīnampi ayaṃ samaññā siyāti atippasaṅgaṃ pariharanto ‘‘satipī’’tiādimāha. Dutiye atthavikappe cakkhatīti viññāṇādhiṭṭhitaṃ samavisamaṃ ācikkhati, ācikkhantaṃ viya, vibhāventaṃ viya vā hotīti attho. Rūpamiva cakkhuviññeyyaṃ viya saviggahamiva sabimbakaṃ viya vaṇṇavācako rūpa-saddo adhippetoti āha ‘‘vitthāraṇaṃ vā rūpasaddassa attho’’ti.
វចនមេវាតិ សវិញ្ញត្តិកសទ្ទមេវ។ គមីយតីតិ ឧបនីយតិ។ អជ្ឈោហរណស្ស រសគ្គហណមូលតាវចនេន រសស្ស បរម្បរាយ ជីវិតហេតុតំ ទស្សេតិ។ រសនិមិត្តញ្ហិ រសគ្គហណំ, រសគ្គហណនិមិត្តំ អជ្ឈោហរណំ, តំនិមិត្តំ ជីវិតន្តិ។ រសគ្គហណមូលតា ច អជ្ឈោហរណស្ស យេភុយ្យតោ វេទិតព្ពា។ ទិស្សតិ អបទិស្សតិ ឯតេន ផលន្តិ ទេសោ, ហេតូតិ អាហ ‘‘ឧប្បត្តិទេសោតិ ឧប្បត្តិការណ’’ន្តិ។ តថាតិ ចក្ខាយតនាទិប្បការេន។ មនោគោចរភូតាតិ មនសោ ឯវ គោចរភូតា។ សាមញ្ញលក្ខណេនេវាតិ អនុភវនាទិវិសេសលក្ខណំ អគ្គហេត្វា ធម្មភាវសង្ខាតសាធារណលក្ខណេនេវ ។ ឯកាយតនត្តំ ឧបនេត្វា វុត្តា ទ្វាទស ឯកសភាវត្តា ភិន្ទិត្វា វចនេ បយោជនាភាវា។ ទ្វារាលម្ពនវិភាគទស្សនត្ថា ហិ អាយតនទេសនាតិ។
Vacanamevāti saviññattikasaddameva. Gamīyatīti upanīyati. Ajjhoharaṇassa rasaggahaṇamūlatāvacanena rasassa paramparāya jīvitahetutaṃ dasseti. Rasanimittañhi rasaggahaṇaṃ, rasaggahaṇanimittaṃ ajjhoharaṇaṃ, taṃnimittaṃ jīvitanti. Rasaggahaṇamūlatā ca ajjhoharaṇassa yebhuyyato veditabbā. Dissati apadissati etena phalanti deso, hetūti āha ‘‘uppattidesoti uppattikāraṇa’’nti. Tathāti cakkhāyatanādippakārena. Manogocarabhūtāti manaso eva gocarabhūtā. Sāmaññalakkhaṇenevāti anubhavanādivisesalakkhaṇaṃ aggahetvā dhammabhāvasaṅkhātasādhāraṇalakkhaṇeneva . Ekāyatanattaṃ upanetvā vuttā dvādasa ekasabhāvattā bhinditvā vacane payojanābhāvā. Dvārālambanavibhāgadassanatthā hi āyatanadesanāti.
បុព្ពន្តតោតិ បុរិមភាគតោ បាកភាវតោ។ បាកភាវោ ហិ សភាវធម្មានំ បុព្ពន្តោ, វិទ្ធំសាភាវោ អបរន្តោ។
Pubbantatoti purimabhāgato pākabhāvato. Pākabhāvo hi sabhāvadhammānaṃ pubbanto, viddhaṃsābhāvo aparanto.
និវាសដ្ឋានាទីសុ អាយតន-សទ្ទោ ន អាយតនត្ថាទីសុ វិយ បទត្ថវិវរណមុខេន បវត្តោ, អថ ខោ តស្មិំ តស្មិំ ទេវឃរាទិកេ និរុឡ្ហតាយ ឯវមត្ថោតិ អាហ ‘‘រុឡ្ហិវសេន អាយតនសទ្ទស្សត្ថំ វត្តុ’’ន្តិ។ មនោតិ ទ្វារភូតមនោ ។ និស្សយភាវោតិ ឯត្ថ និស្សយសទិសោ និស្សយោ, សទិសតា ច ផលស្ស តប្បដិពទ្ធវុត្តិតាយ ទដ្ឋព្ពា។ វចនីយត្ថោ ភាវត្ថោ។
Nivāsaṭṭhānādīsu āyatana-saddo na āyatanatthādīsu viya padatthavivaraṇamukhena pavatto, atha kho tasmiṃ tasmiṃ devagharādike niruḷhatāya evamatthoti āha ‘‘ruḷhivasena āyatanasaddassatthaṃ vattu’’nti. Manoti dvārabhūtamano . Nissayabhāvoti ettha nissayasadiso nissayo, sadisatā ca phalassa tappaṭibaddhavuttitāya daṭṭhabbā. Vacanīyattho bhāvattho.
តាវត្វតោតិ តត្តកតោ។ ឩនចោទនាតិ ទ្វាទសតោ ឩនានិ កស្មា ន វុត្តានីតិ ចោទនា។ យទិ ចក្ខុវិញ្ញាណាទីនំ អសាធារណំ ធម្មជាតំ ធម្មាយតនំ, ឯវំ សន្តេ ចក្ខាទីនម្បិ ធម្មាយតនភាវោ សិយាតិ ចោទនំ សន្ធាយាហ ‘‘សតិបី’’តិអាទិ។ ទ្វារារម្មណភាវេហីតិ ន អារម្មណភាវេនេវ អសាធារណំ, អថ ខោ ទ្វារារម្មណភាវេហិ អសាធារណំ សម្ភវតីតិ វចនសេសោ។
Tāvatvatoti tattakato. Ūnacodanāti dvādasato ūnāni kasmā na vuttānīti codanā. Yadi cakkhuviññāṇādīnaṃ asādhāraṇaṃ dhammajātaṃ dhammāyatanaṃ, evaṃ sante cakkhādīnampi dhammāyatanabhāvo siyāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘satipī’’tiādi. Dvārārammaṇabhāvehīti na ārammaṇabhāveneva asādhāraṇaṃ, atha kho dvārārammaṇabhāvehi asādhāraṇaṃ sambhavatīti vacanaseso.
យេភុយ្យសហុប្បត្តិអាទីហីតិ យេភុយ្យេន ចក្ខាយតនាទីនិ កស្សចិ កទាចិ ឯកតោ ឧប្បជ្ជន្តិ។ ‘‘កាមធាតុយា ឧបបត្តិក្ខណេ កស្សចិ ឯកាទសាយតនានិ ឧប្បជ្ជន្តី’’តិ ហិ វុត្តំ។ តស្មា អាយតនានំ ឧប្បត្តិក្កមោ តាវ ន យុជ្ជតិ, ន បហានក្កមោ កុសលាព្យាកតានំ អប្បហាតព្ពតោ, ន បដិបត្តិក្កមោ អកុសលានំ, ឯកច្ចអព្យាកតានញ្ច អប្បដិបជ្ជនីយតោ, ន ភូមិក្កមោ អឌ្ឍេកាទសន្នំ អាយតនានំ ឯកន្តកាមាវចរត្តា, ឥតរេសំ ចតុភូមិបរិយាបន្នត្តា, ឯកច្ចស្ស លោកុត្តរភាវតោ ច។ ឯវំ ឧប្បត្តិក្កមាទិអយុត្តិយោជនា វេទិតព្ពា។ យេសុ វិជ្ជមានេសុ អត្តភាវស្ស បញ្ញាបនា, តេ ‘‘មយ្ហំ ចក្ខុ’’ន្តិអាទិនា អធិកសិនេហវត្ថុភូតា ចក្ខាទយោ យថា អជ្ឈត្តិកតាយ, ឯវំ ទស្សនាទិកិច្ចករឥន្ទ្រិយតា ច បធានាតិ អាហ ‘‘អជ្ឈត្តិកភាវេន, វិសយិភាវេន ចា’’តិ។ ឃានាទិក្កមេនាតិ ឃានំ ជិវ្ហា កាយោតិ ឥមិនា កមេន។
Yebhuyyasahuppattiādīhīti yebhuyyena cakkhāyatanādīni kassaci kadāci ekato uppajjanti. ‘‘Kāmadhātuyā upapattikkhaṇe kassaci ekādasāyatanāni uppajjantī’’ti hi vuttaṃ. Tasmā āyatanānaṃ uppattikkamo tāva na yujjati, na pahānakkamo kusalābyākatānaṃ appahātabbato, na paṭipattikkamo akusalānaṃ, ekaccaabyākatānañca appaṭipajjanīyato, na bhūmikkamo aḍḍhekādasannaṃ āyatanānaṃ ekantakāmāvacarattā, itaresaṃ catubhūmipariyāpannattā, ekaccassa lokuttarabhāvato ca. Evaṃ uppattikkamādiayuttiyojanā veditabbā. Yesu vijjamānesu attabhāvassa paññāpanā, te ‘‘mayhaṃ cakkhu’’ntiādinā adhikasinehavatthubhūtā cakkhādayo yathā ajjhattikatāya, evaṃ dassanādikiccakaraindriyatā ca padhānāti āha ‘‘ajjhattikabhāvena, visayibhāvena cā’’ti. Ghānādikkamenāti ghānaṃ jivhā kāyoti iminā kamena.
បច្ចុប្បន្នារម្មណត្តា វា ចក្ខាទីនិ បឋមំ វុត្តានិ, មនោ បន កិញ្ចិ បច្ចុប្បន្នារម្មណំ , កិញ្ចិ យាវនវត្តព្ពារម្មណន្តិ បច្ឆា វុត្តំ។ បច្ចុប្បន្នារម្មណេសុបិ ឧបាទារូបារម្មណានិ ចត្តារិ បឋមំ វុត្តានិ, តតោ ភូតរូបារម្មណំ។ ឧបាទារូបារម្មណេសុបិ ទូរតរេ ទូរេ, សីឃតរំ សីឃញ្ច អារម្មណសម្បដិច្ឆនទីបនត្ថំ ចក្ខាទីនំ ទេសនាក្កមោ។ ចក្ខុសោតទ្វយញ្ហិ ទូរគោចរន្តិ បឋមំ វុត្តំ។ តត្រាបិ ចក្ខុ ទូរតរគោចរន្តិ សព្ពបឋមំ វុត្តំ។ បស្សន្តោបិ ហិ ទូរតរេ នទិសោតំ ន តស្ស សទ្ទំ សុណាតិ។ ឃានជិវ្ហាសុបិ ឃានំ សីឃតរវុត្តីតិ បឋមំ វុត្តំ។ បុរតោ ឋបិតមត្តស្ស ហិ ភោជនស្ស គន្ធោ គយ្ហតីតិ។ យថាឋានំ វា តេសំ ទេសនាក្កមោ។ ឥមស្មិញ្ហិ សរីរេ សព្ពុបរិ ចក្ខុស្ស អធិដ្ឋានំ, តស្ស អធោ សោតស្ស, តស្ស អធោ ឃានស្ស, តស្ស អធោ ជិវ្ហាយ, តថា កាយស្ស យេភុយ្យេន, មនោ បន អរូបីភាវតោ សព្ពបច្ឆា វុត្តោ។ តំតំគោចរត្តា តស្ស តស្សានន្តរំ ពាហិរាយតនានិ វុត្តានីតិ វុត្តោវាយមត្ថោតិ ឯវម្បិ ឥមេសំ កមោ វេទិតព្ពោ។
Paccuppannārammaṇattā vā cakkhādīni paṭhamaṃ vuttāni, mano pana kiñci paccuppannārammaṇaṃ , kiñci yāvanavattabbārammaṇanti pacchā vuttaṃ. Paccuppannārammaṇesupi upādārūpārammaṇāni cattāri paṭhamaṃ vuttāni, tato bhūtarūpārammaṇaṃ. Upādārūpārammaṇesupi dūratare dūre, sīghataraṃ sīghañca ārammaṇasampaṭicchanadīpanatthaṃ cakkhādīnaṃ desanākkamo. Cakkhusotadvayañhi dūragocaranti paṭhamaṃ vuttaṃ. Tatrāpi cakkhu dūrataragocaranti sabbapaṭhamaṃ vuttaṃ. Passantopi hi dūratare nadisotaṃ na tassa saddaṃ suṇāti. Ghānajivhāsupi ghānaṃ sīghataravuttīti paṭhamaṃ vuttaṃ. Purato ṭhapitamattassa hi bhojanassa gandho gayhatīti. Yathāṭhānaṃ vā tesaṃ desanākkamo. Imasmiñhi sarīre sabbupari cakkhussa adhiṭṭhānaṃ, tassa adho sotassa, tassa adho ghānassa, tassa adho jivhāya, tathā kāyassa yebhuyyena, mano pana arūpībhāvato sabbapacchā vutto. Taṃtaṃgocarattā tassa tassānantaraṃ bāhirāyatanāni vuttānīti vuttovāyamatthoti evampi imesaṃ kamo veditabbo.
តតោតិ ហទយវត្ថុភេទតោ។ យញ្ហិ ហទយវត្ថុំ និស្សាយ ឯកំ មនោវិញ្ញាណំ បវត្តតិ, ន តទេវ និស្សាយ អញ្ញំ បវត្តតិ។ និទ្ទេសវសេនាតិ សង្ខេបវិត្ថារនិទ្ទេសវសេន។ យោជេតព្ពំ ‘‘កុសលសមុដ្ឋានំ កុសលសមុដ្ឋានស្ស សភាគ’’ន្តិអាទិនា។
Tatoti hadayavatthubhedato. Yañhi hadayavatthuṃ nissāya ekaṃ manoviññāṇaṃ pavattati, na tadeva nissāya aññaṃ pavattati. Niddesavasenāti saṅkhepavitthāraniddesavasena. Yojetabbaṃ ‘‘kusalasamuṭṭhānaṃ kusalasamuṭṭhānassa sabhāga’’ntiādinā.
សភាវោតិ វិសយិវិសយភាវោ, តទភិនិព្ពត្តិយញ្ច យោគ្យតា។ ការណសមត្ថតាតិ ការណភូតា សមត្ថតា បច្ចយភាវោ។ ទ្វារាទិភាវោតិ ទ្វារារម្មណេ ទ្វារវុត្តិភាវោ។ ឥមស្មិំ អត្ថេតិ អនន្តរំ វុត្តអត្ថេ។ យស្មាតិ យាយ ធម្មតាយ យេន ទ្វារាទិភាវេន ការណភូតេន។ សម្ភវនវិសេសនន្តិ កិរិយាយ បរាមសនមាហ។ យំ សម្ភវនំ, ធម្មតាវេសាតិ អត្ថោ។ រិត្តកានេវាតិ ធុវាទិភាវរិត្តកានេវ។ វិសមាទីសុ អជ្ឈាសយោ ឯតេសន្តិ វិសមាទិអជ្ឈាសយានិ, វិសមាទិអជ្ឈាសយានិ វិយ ហោន្តីតិ វិសមាទិអជ្ឈាសយានិ, ចក្ខាទីនិ។ វិសមភាវ…បេ.… វនភាវេហីតិ វិសមភាវាទិសន្និស្សិតអហិអាទិសទិសុបាទិន្នធម្មេហិ ចក្ខាទីហិ, វនសន្និស្សិតមក្កដសទិសេន ចិត្តេន ច អភិរមិតត្តា។ វនភាវោតិ ហិ វនជ្ឈាសយោតិ អត្ថោ។
Sabhāvoti visayivisayabhāvo, tadabhinibbattiyañca yogyatā. Kāraṇasamatthatāti kāraṇabhūtā samatthatā paccayabhāvo. Dvārādibhāvoti dvārārammaṇe dvāravuttibhāvo. Imasmiṃ attheti anantaraṃ vuttaatthe. Yasmāti yāya dhammatāya yena dvārādibhāvena kāraṇabhūtena. Sambhavanavisesananti kiriyāya parāmasanamāha. Yaṃ sambhavanaṃ, dhammatāvesāti attho. Rittakānevāti dhuvādibhāvarittakāneva. Visamādīsu ajjhāsayo etesanti visamādiajjhāsayāni, visamādiajjhāsayāni viya hontīti visamādiajjhāsayāni, cakkhādīni. Visamabhāva…pe… vanabhāvehīti visamabhāvādisannissitaahiādisadisupādinnadhammehi cakkhādīhi, vanasannissitamakkaṭasadisena cittena ca abhiramitattā. Vanabhāvoti hi vanajjhāsayoti attho.
បុរិមន្តវិវិត្តតាតិ បុព្ពភាគវិរហោ។ ឧប្បាទតោ បុរិមកោដ្ឋាសោ ហិ ឥធ បុរិមន្តោ។ អបរន្តេតិ អបរភាគេ, ភង្គតោ ឧទ្ធន្តិ អត្ថោ។ ឧទយព្ពយបរិច្ឆិន្នោ ហិ សភាវធម្មោ។ យំ សន្ធាយ វុត្តំ ‘‘អនិធានគតា ភគ្គា, បុញ្ជោ នត្ថិ អនាគតេ’’តិ (មហានិ. ១០)។ សទា អភាវោតិ ន សទា អភាវបតិដ្ឋាបនំ សព្ពកាលម្បិ នត្ថីតិ, អថ ខោ ឧទយព្ពយបរិច្ឆិន្នត្តា សទាភាវបដិក្ខេបោតិ អាហ ‘‘អនិច្ចលក្ខណ’’ន្តិ។ សភាវវិជហនន្តិ ភង្គប្បត្តិមាហ ។ វិបរិវត្តនំ ឧប្បាទជរាវត្ថាហិ សន្តានំ វិនា ន វិការាបត្តីតិ អាហ ‘‘សន្តានវិការាបត្តិ វា’’តិ។
Purimantavivittatāti pubbabhāgaviraho. Uppādato purimakoṭṭhāso hi idha purimanto. Aparanteti aparabhāge, bhaṅgato uddhanti attho. Udayabbayaparicchinno hi sabhāvadhammo. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘anidhānagatā bhaggā, puñjo natthi anāgate’’ti (mahāni. 10). Sadā abhāvoti na sadā abhāvapatiṭṭhāpanaṃ sabbakālampi natthīti, atha kho udayabbayaparicchinnattā sadābhāvapaṭikkhepoti āha ‘‘aniccalakkhaṇa’’nti. Sabhāvavijahananti bhaṅgappattimāha . Viparivattanaṃ uppādajarāvatthāhi santānaṃ vinā na vikārāpattīti āha ‘‘santānavikārāpatti vā’’ti.
ជាតិធម្មតាទីហីតិ ជាតិជរាព្យាធិមរណាទិសភាវតាហិ។ អនិដ្ឋតាតិ ន ឥដ្ឋតា, ទុក្ខតាតិ អត្ថោ។ បុរិមំ សាមញ្ញលក្ខណន្តិ ‘‘បដិបីឡនដ្ឋេនា’’តិ បុព្ពេ សាមញ្ញតោ វុត្តំ ទុក្ខលក្ខណំ។ បច្ចយវសេន ទុក្ខនាការេន បវត្តមានានំ សភាវធម្មានំ ទុក្ខនំ បុគ្គលស្សេវ វសេន ទុក្ខមតាតិ អាហ ‘‘បុគ្គលស្ស បីឡនតោ ទុក្ខម’’ន្តិ។ ទុក្ខវចនន្តិ ‘‘ទុក្ខ’’ន្តិ សត្ថុ វចនំ។
Jātidhammatādīhīti jātijarābyādhimaraṇādisabhāvatāhi. Aniṭṭhatāti na iṭṭhatā, dukkhatāti attho. Purimaṃ sāmaññalakkhaṇanti ‘‘paṭipīḷanaṭṭhenā’’ti pubbe sāmaññato vuttaṃ dukkhalakkhaṇaṃ. Paccayavasena dukkhanākārena pavattamānānaṃ sabhāvadhammānaṃ dukkhanaṃ puggalasseva vasena dukkhamatāti āha ‘‘puggalassa pīḷanato dukkhama’’nti. Dukkhavacananti ‘‘dukkha’’nti satthu vacanaṃ.
‘‘នត្ថិ ឯតស្ស វសវត្តកោ’’តិ ឥមិនា នត្ថិ ឯតស្ស អត្តាតិ អនត្តាតិ ឥមមត្ថំ ទស្សេតិ, ‘‘នាបិ ឥទំ វសវត្តក’’ន្តិ ឥមិនា បន ន អត្តាតិ អនត្តាតិ។ អត្តនោតិ និយកជ្ឈត្តំ សន្ធាយ វទតិ។ បរស្មិន្តិ តតោ អញ្ញស្មិំ។ បរស្ស ច អត្តនីតិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។ តំ ឯតស្ស នត្ថីតិ តំ យថាវុត្តបរបរិកប្បិតំ វសវត្តកំ ឯតស្ស ចក្ខាទិនោ នត្ថិ, ឯតេន ចតុកោដិកសុញ្ញតាយ សង្គហោ ទដ្ឋព្ពោ។ ‘‘សុញ្ញំ តំ តេន វសវត្តនាការេនា’’តិ ឥមិនា ឧភយថាបិ អវសវត្តនដ្ឋេ ទស្សិតព្ពេ តត្ថ តាវ ឯកំ ទស្សេតុំ ‘‘បរស្សា’’តិអាទិំ វត្វា បុន ‘‘អថ វា’’តិអាទិនា ឥតរំ ទស្សេតិ។ សាមិ ឯវ សាមិកោ, ន សាមិកោ អស្សាមិកោតិ ឯវំ អត្ថេ គយ្ហមានេ ‘‘អស្សាមិកតោ’’តិ បទស្ស សុញ្ញវិសេសនតាយ បយោជនំ នត្ថិ។ កាមការិយន្តិ យថាកាមករណីយំ។ អវសវត្តនត្ថំ វិសេសេត្វា ទស្សេតិ សមាសទ្វយត្ថសង្គហតោ។
‘‘Natthi etassa vasavattako’’ti iminā natthi etassa attāti anattāti imamatthaṃ dasseti, ‘‘nāpi idaṃ vasavattaka’’nti iminā pana na attāti anattāti. Attanoti niyakajjhattaṃ sandhāya vadati. Parasminti tato aññasmiṃ. Parassa ca attanīti etthāpi eseva nayo. Taṃ etassa natthīti taṃ yathāvuttaparaparikappitaṃ vasavattakaṃ etassa cakkhādino natthi, etena catukoṭikasuññatāya saṅgaho daṭṭhabbo. ‘‘Suññaṃ taṃ tena vasavattanākārenā’’ti iminā ubhayathāpi avasavattanaṭṭhe dassitabbe tattha tāva ekaṃ dassetuṃ ‘‘parassā’’tiādiṃ vatvā puna ‘‘atha vā’’tiādinā itaraṃ dasseti. Sāmi eva sāmiko, na sāmiko assāmikoti evaṃ atthe gayhamāne ‘‘assāmikato’’ti padassa suññavisesanatāya payojanaṃ natthi. Kāmakāriyanti yathākāmakaraṇīyaṃ. Avasavattanatthaṃ visesetvā dasseti samāsadvayatthasaṅgahato.
សសន្តានេ ធម្មានំ វិសទិសុប្បត្តិ ឥធ ភាវសង្កន្តិគមនំ នាមាតិ អាហ ‘‘សន្តតិយំ ភាវន្តរុប្បត្តិយេវា’’តិ។ តថា វិសទិសុប្បត្តិយំ បុរិមាការវិគមោ បកតិភាវវិជហនន្តិ អាហ ‘‘សន្តតិយា យថាបវត្តាការវិជហន’’ន្តិ។ ភវតីតិ វា ភាវោ, អវត្ថាវិសេសោ, តស្ស សង្កមនំ ភាវសង្កន្តិ។ សភាវធម្មោ ហិ ឧប្បាទក្ខណំ ឋិតិក្ខណញ្ច បត្វា ភិជ្ជតីតិ ឧប្បាទាវត្ថាយ ជរាវត្ថំ, តតោ ភង្គាវត្ថំ សង្កមតីតិ វុច្ចតិ។ តថា សង្កមតោ ច អត្តលាភក្ខណតោ ឧទ្ធំ ជរាមរណេហិ តំសភាវបរិច្ចាគោ បកតិភាវវិជហនន្តិ ខណវសេន ចេតំ យោជេតព្ពំ។ បុព្ពាបរវសេនាតិ ច ខណានំ បុព្ពាបរវសេនាតិ អត្ថោ សម្ភវតិ។ ឯកត្ថត្តាតិ សមានាធិករណត្តា, ន បន វិសេសនវិសេសិតព្ពភាវានំ ឯកត្តា។ ‘‘ចក្ខុំ អនិច្ច’’ន្តិ វុត្តេ ‘‘អនិច្ចំ ចក្ខុ’’ន្តិបិ វុត្តមេវ ហោតីតិ ‘‘យំ ចក្ខុ, តំ អនិច្ចំ, យំ អនិច្ចំ, តំ ចក្ខុ’’ន្តិ អាបន្នមេវាតិ អាហ ‘‘អនិច្ចានំ សេសធម្មានម្បិ ចក្ខុភាវោ អាបជ្ជតី’’តិ។
Sasantāne dhammānaṃ visadisuppatti idha bhāvasaṅkantigamanaṃ nāmāti āha ‘‘santatiyaṃ bhāvantaruppattiyevā’’ti. Tathā visadisuppattiyaṃ purimākāravigamo pakatibhāvavijahananti āha ‘‘santatiyā yathāpavattākāravijahana’’nti. Bhavatīti vā bhāvo, avatthāviseso, tassa saṅkamanaṃ bhāvasaṅkanti. Sabhāvadhammo hi uppādakkhaṇaṃ ṭhitikkhaṇañca patvā bhijjatīti uppādāvatthāya jarāvatthaṃ, tato bhaṅgāvatthaṃ saṅkamatīti vuccati. Tathā saṅkamato ca attalābhakkhaṇato uddhaṃ jarāmaraṇehi taṃsabhāvapariccāgo pakatibhāvavijahananti khaṇavasena cetaṃ yojetabbaṃ. Pubbāparavasenāti ca khaṇānaṃ pubbāparavasenāti attho sambhavati. Ekatthattāti samānādhikaraṇattā, na pana visesanavisesitabbabhāvānaṃ ekattā. ‘‘Cakkhuṃ anicca’’nti vutte ‘‘aniccaṃ cakkhu’’ntipi vuttameva hotīti ‘‘yaṃ cakkhu, taṃ aniccaṃ, yaṃ aniccaṃ, taṃ cakkhu’’nti āpannamevāti āha ‘‘aniccānaṃ sesadhammānampi cakkhubhāvo āpajjatī’’ti.
តេហិ ច អនិច្ចទុក្ខលក្ខណេហិ ច អនត្តលក្ខណមេវ វិសេសេន ទស្សិតំ ‘‘យទនិច្ចំ, តំ ទុក្ខំ, យំ ទុក្ខំ, តទនត្តា’’តិអាទីសុ (សំ. និ. ៣.១៥, ៤៥, ៧៦, ៨៥; ២.៤.១, ២; បដិ. ម. ២.១០) វិយ។ ទោសលក្ខណាការនិទស្សនត្ថោតិ ទោសស្ស លក្ខិតព្ពាការនិទស្សនត្ថោ។ ឯវំ ទុក្ខេនាតិ ឯវំ នានប្បការេន អក្ខិរោគាទិទុក្ខេន អាពាធតាយ។ អនត្តលក្ខណទីបកានន្តិ អនត្តតាបញ្ញាបនស្ស ជោតកានំ ឧបាយភូតានំ។ ន ហិ ឃដភេទកណ្ដកវេធាទិវសេន លព្ភមានា អនិច្ចទុក្ខតា សត្តានំ ឯកន្តតោ អនត្តតាធិគមហេតូ ហោន្តិ។ បច្ចយបដិពទ្ធតាអភិណ្ហសម្បដិបីឡនាទិវសេន បន លព្ភមានា ហោន្តិ។ តថា ហិ ចក្ខាទីនិ កម្មាទិមហាភូតាទិបច្ចយបដិពទ្ធវុត្តីនិ, តតោ ឯវ អហុត្វា សម្ភវន្តិ, ហុត្វា បដិវេន្តីតិ អនិច្ចានិ, អភិណ្ហសម្បដិបីឡិតត្តា ទុក្ខានិ, ឯវំភូតានិ ច អវសវត្តនតោ អនត្តកានីតិ បរិគ្គហេ ឋិតេហិ សមុបចិតញាណសម្ភារេហិ បស្សិតុំ សក្កា។
Tehi ca aniccadukkhalakkhaṇehi ca anattalakkhaṇameva visesena dassitaṃ ‘‘yadaniccaṃ, taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ, tadanattā’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.15, 45, 76, 85; 2.4.1, 2; paṭi. ma. 2.10) viya. Dosalakkhaṇākāranidassanatthoti dosassa lakkhitabbākāranidassanattho. Evaṃ dukkhenāti evaṃ nānappakārena akkhirogādidukkhena ābādhatāya. Anattalakkhaṇadīpakānanti anattatāpaññāpanassa jotakānaṃ upāyabhūtānaṃ. Na hi ghaṭabhedakaṇṭakavedhādivasena labbhamānā aniccadukkhatā sattānaṃ ekantato anattatādhigamahetū honti. Paccayapaṭibaddhatāabhiṇhasampaṭipīḷanādivasena pana labbhamānā honti. Tathā hi cakkhādīni kammādimahābhūtādipaccayapaṭibaddhavuttīni, tato eva ahutvā sambhavanti, hutvā paṭiventīti aniccāni, abhiṇhasampaṭipīḷitattā dukkhāni, evaṃbhūtāni ca avasavattanato anattakānīti pariggahe ṭhitehi samupacitañāṇasambhārehi passituṃ sakkā.
កថំ បនេតេសំ ហុត្វា អភាវោ ជានិតព្ពោតិ? ខណេ ខណេ អញ្ញថត្តទស្សនតោ។ តំ កថំ ញាយតីតិ? យុត្តិតោ។ កា បនេត្ថ យុត្តីតិ? វិសេសគ្គហណំ។ យទិ ចក្ខាទីនំ ខណេ ខណេ អញ្ញថត្តំ ន សិយា, ពហិបច្ចយភេទេ យទិទំ បច្ឆា វិសេសគ្គហណំ, តំ ន សិយា។ យស្ស ហិ តាទិសំ ខណេ ខណេ អញ្ញថត្តំ នត្ថិ, តស្ស អសតិ ពហិបច្ចយវិសេសេ កថំ បច្ឆា វិសេសគ្គហណំ ភវេយ្យ, ភវតិ ច វិសេសគ្គហណំ។ តស្មា អត្ថិ នេសំ ខណេ ខណេ អញ្ញថត្តំ យំ សណិកំ សណិកំ វឌ្ឍេន្តំ បច្ឆា បាកដតរំ ជាយតីតិ។ តថា ហិ សរីរស្ស តាវ អានាបានានំ អនវត្ថានតោ បរិស្សមតោ ច វិសេសគ្គហណំ។ អនវត្ថិតា ហិ អស្សាសបស្សាសា វាតា វារេន វារេន បវត្តនតោ។ យទិ ហិ អស្សសិតេ វា បស្សស្សិតេ វា សរីរស្ស កោចិ បច្ឆា វិសេសោ ន សិយា, ន នេសំ កោចិ ភេទោ សិយា, ទិដ្ឋោ ច សោ។ តស្មា អស្សសិតំ សរីរំ អញ្ញថា ហោន្តំ កមេន តាទិសំ អវត្ថំ បាបុណាតិ។ យា បស្សាសស្ស បច្ចយោ ហោតិ, បស្សសិតេ ច បុន តថេវ អស្សាសស្ស បច្ចយោ ហោតីតិ អានាបានានំ អនវត្ថានតោបិ សរីរស្ស វិសេសគ្គហណំ អញ្ញថត្តសិទ្ធិ។ តថា បរិស្សមោបិ អសតិ វិសេសេ បច្ឆា សរីរស្ស ន សិយា, យេនាយំ ឥរិយាបថន្តរាទីនិ សេវនេន បរិស្សមវិនោទនំ ករោតិ។
Kathaṃ panetesaṃ hutvā abhāvo jānitabboti? Khaṇe khaṇe aññathattadassanato. Taṃ kathaṃ ñāyatīti? Yuttito. Kā panettha yuttīti? Visesaggahaṇaṃ. Yadi cakkhādīnaṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ na siyā, bahipaccayabhede yadidaṃ pacchā visesaggahaṇaṃ, taṃ na siyā. Yassa hi tādisaṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ natthi, tassa asati bahipaccayavisese kathaṃ pacchā visesaggahaṇaṃ bhaveyya, bhavati ca visesaggahaṇaṃ. Tasmā atthi nesaṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ yaṃ saṇikaṃ saṇikaṃ vaḍḍhentaṃ pacchā pākaṭataraṃ jāyatīti. Tathā hi sarīrassa tāva ānāpānānaṃ anavatthānato parissamato ca visesaggahaṇaṃ. Anavatthitā hi assāsapassāsā vātā vārena vārena pavattanato. Yadi hi assasite vā passassite vā sarīrassa koci pacchā viseso na siyā, na nesaṃ koci bhedo siyā, diṭṭho ca so. Tasmā assasitaṃ sarīraṃ aññathā hontaṃ kamena tādisaṃ avatthaṃ pāpuṇāti. Yā passāsassa paccayo hoti, passasite ca puna tatheva assāsassa paccayo hotīti ānāpānānaṃ anavatthānatopi sarīrassa visesaggahaṇaṃ aññathattasiddhi. Tathā parissamopi asati visese pacchā sarīrassa na siyā, yenāyaṃ iriyāpathantarādīni sevanena parissamavinodanaṃ karoti.
អថ វា រូបាទិភេទតោបិ វិសេសគ្គហណំ។ រូបគន្ធរសផស្សាទីនញ្ហិ វិសេសេន យោ សរីរេ អនិន្ទ្រិយពទ្ធេសុ ច ខីរូទកវត្ថបុប្ផផលោសធិធញ្ញាទីនំ បច្ឆា វិសេសោ គយ្ហតិ, សោ អសតិ ពហិបច្ចយវិសេសេ នេសំ ជរាទិអវត្ថាសុ វណ្ណពលាទិភេទោ, រសវីរិយវិបាកានុភាវភេទោ ច ខណេ ខណេ អញ្ញថត្តំ វិនា កថមុបលព្ភេយ្យ។ យំ បន តំ ធម្មតារូបំ សិលាទិ, តត្ថ កថន្តិ? តស្សាបិ សីតុណ្ហសម្ផស្សភេទតោ អត្ថេវ វិសេសគ្គហណំ។ តំ ខណេ ខណេ អញ្ញថត្តំ វិនា ន យុជ្ជតីតិ។ សតិ ច រូបាទិភេទេ សិទ្ធោវ តំនិស្សយមហាភូតភេទោបិ។ ន ហិ និស្សយមហាភូតភេទេន វិនា និស្សិតភេទោ សម្ភវតីតិ។ ឯវំ តាវ រូបធម្មានំ វិសេសគ្គហណតោ ខណេ ខណេ អញ្ញថត្តំ, តតោ ច ហុត្វា អភាវសិទ្ធិ។
Atha vā rūpādibhedatopi visesaggahaṇaṃ. Rūpagandharasaphassādīnañhi visesena yo sarīre anindriyabaddhesu ca khīrūdakavatthapupphaphalosadhidhaññādīnaṃ pacchā viseso gayhati, so asati bahipaccayavisese nesaṃ jarādiavatthāsu vaṇṇabalādibhedo, rasavīriyavipākānubhāvabhedo ca khaṇe khaṇe aññathattaṃ vinā kathamupalabbheyya. Yaṃ pana taṃ dhammatārūpaṃ silādi, tattha kathanti? Tassāpi sītuṇhasamphassabhedato attheva visesaggahaṇaṃ. Taṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ vinā na yujjatīti. Sati ca rūpādibhede siddhova taṃnissayamahābhūtabhedopi. Na hi nissayamahābhūtabhedena vinā nissitabhedo sambhavatīti. Evaṃ tāva rūpadhammānaṃ visesaggahaṇato khaṇe khaṇe aññathattaṃ, tato ca hutvā abhāvasiddhi.
អរូបធម្មានំ បន អារម្មណាទិភេទេន វិសេសគ្គហណំ។ យត្ថ យត្ថ ហិ អារម្មណេ អរូបធម្មា ឧប្បជ្ជន្តិ, តត្ថ តត្ថេវ តេ ភិជ្ជន្តិ, ន អញ្ញំ សង្កមន្តិ, អារម្មណធម្មា ច យថាសកំ ខណតោ ឧទ្ធំ ន តិដ្ឋន្តីតិ។ ស្វាយមត្ថោ បទីបាទិឧទាហរណេន វេទិតព្ពោ។ អញ្ញេ ឯវ ហិ ខណេ ខណេ រូបាទយោ បទីបជាលាយ, តថា ខីរធារាទីសុ បតន្តីសុ, វាយុម្ហិ ច បហរន្តេ សម្ផស្សានិ។ យថា ចេតេសំ ខណេ ខណេ អញ្ញថត្តំ, កិមង្គំ បន ចិត្តចេតសិកានំ។ កិញ្ច សទ្ទភេទតោ, សទ្ទវិសេសតោបិ តន្និមិត្តានំ ចិត្តចេតសិកានំ ខណេ ខណេ អញ្ញថត្តំ, តតោ វិសេសគ្គហណំ។ បគុណញ្ហិ គន្ថំ សីឃំ បរិវត្តេន្តស្ស ចិត្តសមុដ្ឋានានំ សទ្ទានំ ភេទោ ទិដ្ឋោ។ ន ហិ ការណភេទេន វិនា ផលភេទោ អត្ថិ។ យថា តំ វាទិតសទ្ទានំ, ឯវំ អារម្មណភេទេន អរូបធម្មានំ វិសេសគ្គហណំ។ តេនេវ នេសំ ខណេ ខណេ អញ្ញថត្តំ វេទិតព្ពំ។ ជាតិភូមិសម្បយុត្តធម្មភេទេន វិសេសគ្គហណេបិ ឯសេវ នយោ។ ឯវំ រូបារូបធម្មានំ វិសេសគ្គហណតោ ខណេ ខណេ អញ្ញថត្តសិទ្ធិ។ យតោ ហុត្វា អភាវតោ ចក្ខាទីនិ អនិច្ចានីតិ សិទ្ធានិ, អនិច្ចត្តា ឯវ អភិណ្ហសម្បដិបីឡនតោ ទុក្ខានិ, តតោ ច អវសវត្តនតោ អនត្តកានិ។ តេនាហ ភគវា ‘‘យទនិច្ចំ, តំ ទុក្ខំ, យំ ទុក្ខំ, តទនត្តា’’តិ (សំ. និ. ៣.១៥, ៤៥, ៧៦, ៨៥; ២.៤.១, ២; បដិ. ម. ២.១០)។
Arūpadhammānaṃ pana ārammaṇādibhedena visesaggahaṇaṃ. Yattha yattha hi ārammaṇe arūpadhammā uppajjanti, tattha tattheva te bhijjanti, na aññaṃ saṅkamanti, ārammaṇadhammā ca yathāsakaṃ khaṇato uddhaṃ na tiṭṭhantīti. Svāyamattho padīpādiudāharaṇena veditabbo. Aññe eva hi khaṇe khaṇe rūpādayo padīpajālāya, tathā khīradhārādīsu patantīsu, vāyumhi ca paharante samphassāni. Yathā cetesaṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ, kimaṅgaṃ pana cittacetasikānaṃ. Kiñca saddabhedato, saddavisesatopi tannimittānaṃ cittacetasikānaṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ, tato visesaggahaṇaṃ. Paguṇañhi ganthaṃ sīghaṃ parivattentassa cittasamuṭṭhānānaṃ saddānaṃ bhedo diṭṭho. Na hi kāraṇabhedena vinā phalabhedo atthi. Yathā taṃ vāditasaddānaṃ, evaṃ ārammaṇabhedena arūpadhammānaṃ visesaggahaṇaṃ. Teneva nesaṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ veditabbaṃ. Jātibhūmisampayuttadhammabhedena visesaggahaṇepi eseva nayo. Evaṃ rūpārūpadhammānaṃ visesaggahaṇato khaṇe khaṇe aññathattasiddhi. Yato hutvā abhāvato cakkhādīni aniccānīti siddhāni, aniccattā eva abhiṇhasampaṭipīḷanato dukkhāni, tato ca avasavattanato anattakāni. Tenāha bhagavā ‘‘yadaniccaṃ, taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ, tadanattā’’ti (saṃ. ni. 3.15, 45, 76, 85; 2.4.1, 2; paṭi. ma. 2.10).
និរន្តរំ បវត្តមានស្សាតិ អភិណ្ហសទ្ទត្ថំ វិសេសេត្វា វទតិ។ ធាតុមត្តតាយាតិ ធាតុមត្តភាវេន។ សមូហតោតិ សសម្ភារចក្ខាទិបិណ្ឌតោ។ ‘‘ចក្ខាទីន’’ន្តិ ឥទំ ‘‘សមូហតោ’’តិ បទំ អបេក្ខិត្វា សម្ពន្ធេ សាមិវចនំ, ‘‘វិនិព្ភុជន’’ន្តិ បទំ អបេក្ខិត្វា កម្មត្ថេតិ វេទិតព្ពំ។ ចត្តារិបិ ឃនានីតិ សន្តតិសមូហកិច្ចារម្មណឃនានិ។ បវត្តរូបាទិគ្គហណតោតិ រុប្បនាទិវសេន បវត្តញ្ច តំ រូបាទិគ្គហណញ្ចាតិ បវត្តរូបាទិគ្គហណំ, តតោតិ យោជេតព្ពំ។ អនិច្ចាទិគ្គហណស្ស សព្ភាវាតិ រូបវេទនាទិញាណតោ ភិន្នស្ស អនិច្ចាទិញាណស្ស លព្ភមានត្តា។ តេន សតិបិ រូបាទិអត្ថានំ អនិច្ចាទិភាវេ រុប្បនាទិភាវតោ អនិច្ចាទិភាវស្ស ភេទមាហ។ ឥទានិ តមេវ ភេទំ ញាតតីរណបរិញ្ញាវិសយតាយ បាកដំ កាតុំ ‘‘ន ហី’’តិអាទិមាហ។ នាតិធាវិតុន្តិ ឥធ លក្ខណលក្ខណវន្តា ភិន្នា វុត្តា។ តត្ថ លក្ខណារម្មណិកវិបស្សនាយ ខន្ធារម្មណតាវចនេន អភិន្នាតិ អញ្ញមញ្ញវិរោធាបាទនេន អតិធាវិតុំ ន យុត្តំ។ កស្មាតិ ចេ? វុត្តំ ‘‘តេ បនាការា’’តិអាទិ។ អធិប្បាយោបិ ចេត្ថ លក្ខណានំ រូបាទិអាការមត្តតាវិភាវនន្តិ ទដ្ឋព្ពោ។ ‘‘អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា’’តិ ហិ សង្ខារេ សភាវតោ សល្លក្ខេន្តោយេវ លក្ខណានិ ច សល្លក្ខេតីតិ។ យថា អនិច្ចាទិតោ អនិច្ចតាទីនំ វុត្តនយេន ភេទោ, ឯវំ អនិច្ចតាទីនម្បិ សតិបិ លក្ខណភាវសាមញ្ញេ នានាញាណគោចរតាយ, នានាបដិបក្ខតាយ, នានិន្ទ្រិយាធិកតាយ ច វិមោក្ខមុខត្តយភូតានំ អញ្ញមញ្ញភេទោតិ ទស្សេន្តោ ‘‘អនិច្ចន្តិ ច គណ្ហន្តោ’’តិអាទិមាហ។ តំ សុវិញ្ញេយ្យមេវ។
Nirantaraṃpavattamānassāti abhiṇhasaddatthaṃ visesetvā vadati. Dhātumattatāyāti dhātumattabhāvena. Samūhatoti sasambhāracakkhādipiṇḍato. ‘‘Cakkhādīna’’nti idaṃ ‘‘samūhato’’ti padaṃ apekkhitvā sambandhe sāmivacanaṃ, ‘‘vinibbhujana’’nti padaṃ apekkhitvā kammattheti veditabbaṃ. Cattāripi ghanānīti santatisamūhakiccārammaṇaghanāni. Pavattarūpādiggahaṇatoti ruppanādivasena pavattañca taṃ rūpādiggahaṇañcāti pavattarūpādiggahaṇaṃ, tatoti yojetabbaṃ. Aniccādiggahaṇassa sabbhāvāti rūpavedanādiñāṇato bhinnassa aniccādiñāṇassa labbhamānattā. Tena satipi rūpādiatthānaṃ aniccādibhāve ruppanādibhāvato aniccādibhāvassa bhedamāha. Idāni tameva bhedaṃ ñātatīraṇapariññāvisayatāya pākaṭaṃ kātuṃ ‘‘na hī’’tiādimāha. Nātidhāvitunti idha lakkhaṇalakkhaṇavantā bhinnā vuttā. Tattha lakkhaṇārammaṇikavipassanāya khandhārammaṇatāvacanena abhinnāti aññamaññavirodhāpādanena atidhāvituṃ na yuttaṃ. Kasmāti ce? Vuttaṃ ‘‘te panākārā’’tiādi. Adhippāyopi cettha lakkhaṇānaṃ rūpādiākāramattatāvibhāvananti daṭṭhabbo. ‘‘Aniccaṃ dukkhaṃ anattā’’ti hi saṅkhāre sabhāvato sallakkhentoyeva lakkhaṇāni ca sallakkhetīti. Yathā aniccādito aniccatādīnaṃ vuttanayena bhedo, evaṃ aniccatādīnampi satipi lakkhaṇabhāvasāmaññe nānāñāṇagocaratāya, nānāpaṭipakkhatāya, nānindriyādhikatāya ca vimokkhamukhattayabhūtānaṃ aññamaññabhedoti dassento ‘‘aniccanti ca gaṇhanto’’tiādimāha. Taṃ suviññeyyameva.
សុត្តន្តភាជនីយវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
២. អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
១៥៥. បច្ចយយុគឡវសេនាតិ អជ្ឈត្តិកពាហិរបច្ចយទ្វយវសេន។ អជ្ឈត្តិកពាហិរវសេន អព្ពោការតោតិ អជ្ឈត្តិកវសេន ចេវ ពាហិរវសេន ច អសង្ករតោ។
155. Paccayayugaḷavasenāti ajjhattikabāhirapaccayadvayavasena. Ajjhattikabāhiravasena abbokāratoti ajjhattikavasena ceva bāhiravasena ca asaṅkarato.
១៦៧. វិសង្ខារនិន្នស្សាតិ និព្ពានបោណស្ស។ វិនិមុត្តសង្ខារស្សាតិ សមុច្ឆេទបដិបស្សទ្ធិវិមុត្តីហិ សមុខេន, តប្បដិពទ្ធឆន្ទរាគប្បហានេន ច សុដ្ឋុ វិនិមុត្តសង្ខារស្ស បរមស្សាសភាវេន, គតិភាវេន ច បតិដ្ឋានភូតេ។ ‘‘និព្ពានំ អរហតោ គតី’’តិ (បដិ. ៣៣៩) ហិ វុត្តំ។ ឋិតិភាវេនាតិ ច បាឋោ។ តំសច្ឆិករណាភាវេតិ តស្ស និព្ពានស្ស សច្ឆិករណាភាវេ។ នីតោតិ បាបិតោ, បកាសិតោតិ អត្ថោ។
167. Visaṅkhāraninnassāti nibbānapoṇassa. Vinimuttasaṅkhārassāti samucchedapaṭipassaddhivimuttīhi samukhena, tappaṭibaddhachandarāgappahānena ca suṭṭhu vinimuttasaṅkhārassa paramassāsabhāvena, gatibhāvena ca patiṭṭhānabhūte. ‘‘Nibbānaṃ arahato gatī’’ti (paṭi. 339) hi vuttaṃ. Ṭhitibhāvenāti ca pāṭho. Taṃsacchikaraṇābhāveti tassa nibbānassa sacchikaraṇābhāve. Nītoti pāpito, pakāsitoti attho.
ចុណ្ណិតន្តិ ភេទិតំ។ ត្វមេវ កិំ ន ជានាសីតិ កិំ ត្វំ ន ជានាសិយេវាតិ អត្ថោ។ ‘‘កិំ ត្វំ ឯកំ នានំ ជានាសិ, កិំ ត្វំ ន ជានាសិ ឯវា’’តិ ឯវំ វិក្ខេបំ ករោន្តំ បរវាទិំ ‘‘ននុ ញាតេ’’តិអាទិនា សកវាទី និពន្ធតិ។ វិភជិត្វាតិ ‘‘រាគាទីនំ ខីណន្តេ ឧប្បន្នត្តា’’តិ ភាវត្ថំ វិភជិត្វា។ រាគាទីនំ ខយា ន ហោន្តីតិ យោជនា។ សសភាវតា ច និព្ពានស្ស អាបន្នា ហោតីតិ សម្ពន្ធោ។
Cuṇṇitanti bheditaṃ. Tvameva kiṃ na jānāsīti kiṃ tvaṃ na jānāsiyevāti attho. ‘‘Kiṃ tvaṃ ekaṃ nānaṃ jānāsi, kiṃ tvaṃ na jānāsi evā’’ti evaṃ vikkhepaṃ karontaṃ paravādiṃ ‘‘nanu ñāte’’tiādinā sakavādī nibandhati. Vibhajitvāti ‘‘rāgādīnaṃ khīṇante uppannattā’’ti bhāvatthaṃ vibhajitvā. Rāgādīnaṃ khayā na hontīti yojanā. Sasabhāvatā ca nibbānassa āpannā hotīti sambandho.
និព្ពានារម្មណករណេន ការណភូតេន។ ហេតុអត្ថេ ហិ ឥទំ ករណវចនំ។ កិលេសក្ខយមត្តតំ វា និព្ពានស្ស ឥច្ឆតោ កិលេសក្ខយេន ភវិតព្ពន្តិ យោជនា។
Nibbānārammaṇakaraṇena kāraṇabhūtena. Hetuatthe hi idaṃ karaṇavacanaṃ. Kilesakkhayamattataṃ vā nibbānassa icchato kilesakkhayena bhavitabbanti yojanā.
ឯវំ កិលេសក្ខយមត្តេ និព្ពានេ ខេបេតព្ពា កិលេសា ពហុវិធា នានប្បការា, មគ្គោ ច ឱធិសោ កិលេសេ ខេបេតិ។ ស្វាយំ ‘‘កតមំ កិលេសក្ខយំ និព្ពានំ អារម្មណំ កត្វា កតមេ កិលេសេ ខេបេតី’’តិ បុរិមបុច្ឆាទ្វយមេវ វទតិ។ តទេវាតិ យំ ‘‘អវិជ្ជាតណ្ហានំ កិញ្ចិ ឯកទេសមត្តម្បី’’តិ វុត្តំ, តទេវ។
Evaṃ kilesakkhayamatte nibbāne khepetabbā kilesā bahuvidhā nānappakārā, maggo ca odhiso kilese khepeti. Svāyaṃ ‘‘katamaṃ kilesakkhayaṃ nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā katame kilese khepetī’’ti purimapucchādvayameva vadati. Tadevāti yaṃ ‘‘avijjātaṇhānaṃ kiñci ekadesamattampī’’ti vuttaṃ, tadeva.
ឯត្ថ ច យាយំ ‘‘កិលេសក្ខយោវ និព្ពាន’’ន្តិ និព្ពានស្ស អភាវតាចោទនា, តត្រាយំ អាគមតោ យុត្តិតោ ចស្ស ភាវាភាវវិភាវនា។ តញ្ហិ ភគវតា –
Ettha ca yāyaṃ ‘‘kilesakkhayova nibbāna’’nti nibbānassa abhāvatācodanā, tatrāyaṃ āgamato yuttito cassa bhāvābhāvavibhāvanā. Tañhi bhagavatā –
‘‘អត្ថិ, ភិក្ខវេ, អជាតំ អភូតំ អកតំ អសង្ខត’’ន្តិ (ឧទា. ៧៣; ឥតិវុ. ៤៣)។
‘‘Atthi, bhikkhave, ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhata’’nti (udā. 73; itivu. 43).
‘‘អត្ថិ , ភិក្ខវេ, តទាយតនំ, យត្ថ នេវ បថវី ន អាបោ ន តេជោ ន វាយោ’’តិ (ឧទា. ៧១) –
‘‘Atthi , bhikkhave, tadāyatanaṃ, yattha neva pathavī na āpo na tejo na vāyo’’ti (udā. 71) –
ច អាទិនា, តថា –
Ca ādinā, tathā –
‘‘គម្ភីរោ ទុទ្ទសោ ទុរនុពោធោ សន្តោ បណីតោ អតក្កាវចរោ និបុណោ បណ្ឌិតវេទនីយោ’’តិ (ម. និ. ២.៣៣៧; សំ. និ. ១.១៧២; មហាវ. ៧-៨) –
‘‘Gambhīro duddaso duranubodho santo paṇīto atakkāvacaro nipuṇo paṇḍitavedanīyo’’ti (ma. ni. 2.337; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 7-8) –
‘‘អសង្ខតញ្ច វោ, ភិក្ខវេ, ទេសេស្សាមិ អសង្ខតគាមិនិញ្ច បដិបទំ, អនតំ, អនាសវំ, សច្ចំ, បារំ, និបុណំ, សុទុទ្ទសំ, អជជ្ជរំ, ធុវំ, អបលោកិតំ, អនិទស្សនំ, និប្បបញ្ចំ, សន្តំ, អមតំ, បណីតំ, សិវំ, ខេមំ, តណ្ហាក្ខយំ, អច្ឆរិយំ, អព្ភុតំ, អនីតិកំ, អនីតិកធម្មំ, និព្ពានំ, អព្យាពជ្ឈំ, វិរាគំ, សុទ្ធិំ, មុត្តិំ, អនាលយំ, ទីបំ, លេណំ, តាណំ, សរណំ, បរាយណញ្ច វោ, ភិក្ខវេ, ទេសេស្សាមិ បរាយណគាមិនិញ្ច បដិបទ’’ន្តិ (សំ. និ. ៤.៣៧៧) –
‘‘Asaṅkhatañca vo, bhikkhave, desessāmi asaṅkhatagāminiñca paṭipadaṃ, anataṃ, anāsavaṃ, saccaṃ, pāraṃ, nipuṇaṃ, sududdasaṃ, ajajjaraṃ, dhuvaṃ, apalokitaṃ, anidassanaṃ, nippapañcaṃ, santaṃ, amataṃ, paṇītaṃ, sivaṃ, khemaṃ, taṇhākkhayaṃ, acchariyaṃ, abbhutaṃ, anītikaṃ, anītikadhammaṃ, nibbānaṃ, abyābajjhaṃ, virāgaṃ, suddhiṃ, muttiṃ, anālayaṃ, dīpaṃ, leṇaṃ, tāṇaṃ, saraṇaṃ, parāyaṇañca vo, bhikkhave, desessāmi parāyaṇagāminiñca paṭipada’’nti (saṃ. ni. 4.377) –
ឯវមាទីហិ ច សុត្តបទេហិ ‘‘អប្បច្ចយា ធម្មា, អសង្ខតា ធម្មា (ធ. ស. ទុកមាតិកា ៧), សព្ពញ្ច រូបំ អសង្ខតា ច ធាតូ’’តិអាទីហិ (ធ. ស. ១១៩២, ១១៩៨, ១២០០) អភិធម្មបទេសេហិ ច បរមត្ថភាវេនេវ ទេសិតំ។ ន ហិ សភាវវិរហិតស្ស អភាវមត្តស្ស គម្ភីរាសង្ខតាទិភាវោ អព្យាកតធម្មាទិភាវោ ច យុត្តោ, វុត្តោ ច សោ។ តស្មា ន អភាវមត្តំ និព្ពានំ។
Evamādīhi ca suttapadehi ‘‘appaccayā dhammā, asaṅkhatā dhammā (dha. sa. dukamātikā 7), sabbañca rūpaṃ asaṅkhatā ca dhātū’’tiādīhi (dha. sa. 1192, 1198, 1200) abhidhammapadesehi ca paramatthabhāveneva desitaṃ. Na hi sabhāvavirahitassa abhāvamattassa gambhīrāsaṅkhatādibhāvo abyākatadhammādibhāvo ca yutto, vutto ca so. Tasmā na abhāvamattaṃ nibbānaṃ.
អបិ ចាយំ អភាវវាទី ឯវំ បុច្ឆិតព្ពោ – យទិ កិលេសាភាវោ និព្ពានំ, ស្វាយមភាវោ ឯកោ វា សិយា អនេកោ វា? យទិ ឯកោ, ឯកេនេវ មគ្គេន កតោ សច្ឆិកតោ ច ហោតីតិ ឧបរិមានំ មគ្គានំ និរត្ថកតា អាបជ្ជតិ។ ន ហិ ឯកំ អនេកេហិ កម្មប្បវត្តេហិ សាធេតព្ពំ ទិដ្ឋំ។ អថ សិយា ឯកោវ សោ កិលេសាភាវោ, ន បន មគ្គេហិ កាតព្ពោ, អថ ខោ សច្ឆិកាតព្ពោតិ។ ឯវំ សតិ សុដ្ឋុតរំ មគ្គស្ស និរត្ថកតា អាបជ្ជតិ កិលេសានំ អប្បហានតោ។ អករោន្តោ ច មគ្គោ កិលេសាភាវំ តស្ស សច្ឆិកិរិយាយ កមត្ថំ សាធេយ្យ, អថ មគ្គានំ សំយោជនត្តយប្បហានាទិបដិនិយតកិច្ចតាយ បហាយកវិភាគេន កិលេសាភាវភេទោ, ឯវំ សតិ វិនា សភាវភេទំ ពហុភាវោ នត្ថីតិ ពហុភាវតាបទេសេនស្ស សសភាវតា អាបន្នា។ អថាបិ សិយា ‘‘យេសំ អភាវោ, តេសំ ពហុភាវេន ពហុភាវោបចារោ’’តិ, ឯវំ សតិ យេសំ អភាវោ, តេសំ សភាវតាយ សសភាវោបចារោបិ សិយា។ តថា តេសំ កិលេសសង្ខតាទិតាយ កិលេសសង្ខតាទិភាវា ច សិយុំ, ន ចេតំ យុត្តន្តិ ន តេសំ ពហុភាវោបចារោ យុត្តោ។ ឯកភាវោបិ ចស្ស អសភាវតាយ ឯវ វត្តុំ ន សក្កាតិ ចេ? ន, អភាវសាមញ្ញតោ, អភាវសាមញ្ញេន អភេទសមញ្ញាយ ឯកត្តនិទ្ទេសោ។ សតិ ច ឯកត្តេ បុព្ពេ វុត្តទោសានតិវត្តិ។
Api cāyaṃ abhāvavādī evaṃ pucchitabbo – yadi kilesābhāvo nibbānaṃ, svāyamabhāvo eko vā siyā aneko vā? Yadi eko, ekeneva maggena kato sacchikato ca hotīti uparimānaṃ maggānaṃ niratthakatā āpajjati. Na hi ekaṃ anekehi kammappavattehi sādhetabbaṃ diṭṭhaṃ. Atha siyā ekova so kilesābhāvo, na pana maggehi kātabbo, atha kho sacchikātabboti. Evaṃ sati suṭṭhutaraṃ maggassa niratthakatā āpajjati kilesānaṃ appahānato. Akaronto ca maggo kilesābhāvaṃ tassa sacchikiriyāya kamatthaṃ sādheyya, atha maggānaṃ saṃyojanattayappahānādipaṭiniyatakiccatāya pahāyakavibhāgena kilesābhāvabhedo, evaṃ sati vinā sabhāvabhedaṃ bahubhāvo natthīti bahubhāvatāpadesenassa sasabhāvatā āpannā. Athāpi siyā ‘‘yesaṃ abhāvo, tesaṃ bahubhāvena bahubhāvopacāro’’ti, evaṃ sati yesaṃ abhāvo, tesaṃ sabhāvatāya sasabhāvopacāropi siyā. Tathā tesaṃ kilesasaṅkhatāditāya kilesasaṅkhatādibhāvā ca siyuṃ, na cetaṃ yuttanti na tesaṃ bahubhāvopacāro yutto. Ekabhāvopi cassa asabhāvatāya eva vattuṃ na sakkāti ce? Na, abhāvasāmaññato, abhāvasāmaññena abhedasamaññāya ekattaniddeso. Sati ca ekatte pubbe vuttadosānativatti.
ពហុភាវេ ច សសភាវតា សិទ្ធា។ យទិបិ សិយា យថា ពហុភាវោ សសភាវតំ, ឯវំ សាមញ្ញេន សសភាវតា ពហុភាវំ ន ព្យភិចរេយ្យាតិ សសភាវបក្ខេបិ និព្ពានស្ស ពហុភាវោ អាបជ្ជតីតិ? តំ ន, កស្មា? តថា សាមញ្ញាភេទតោ។ ន ហិ ឯវំ វត្តុំ លព្ភា យថា ខរភាវោ សសភាវតំ ន ព្យភិចរតិ, ឯវំ សសភាវតាបិ ខរភាវំ ន ព្យភិចរេយ្យាតិ។ ឯវញ្ហិ សតិ តទញ្ញសព្ពធម្មាភាវប្បសង្គោ សិយា, តស្មា ពហុភាវោ សសភាវតាបេក្ខោ, ន សសភាវតា ពហុភាវាបេក្ខាតិ ន សសភាវស្ស និព្ពានស្ស ពហុភាវាបត្តិ។ ‘‘ឯកញ្ហិ សច្ចំ ន ទុតីយមត្ថិ (សុ. និ. ៨៩០; មហានិ. ១១៩), ឯកា និដ្ឋា ន បុថុនិដ្ឋា’’តិអាទិវចនតោ។
Bahubhāve ca sasabhāvatā siddhā. Yadipi siyā yathā bahubhāvo sasabhāvataṃ, evaṃ sāmaññena sasabhāvatā bahubhāvaṃ na byabhicareyyāti sasabhāvapakkhepi nibbānassa bahubhāvo āpajjatīti? Taṃ na, kasmā? Tathā sāmaññābhedato. Na hi evaṃ vattuṃ labbhā yathā kharabhāvo sasabhāvataṃ na byabhicarati, evaṃ sasabhāvatāpi kharabhāvaṃ na byabhicareyyāti. Evañhi sati tadaññasabbadhammābhāvappasaṅgo siyā, tasmā bahubhāvo sasabhāvatāpekkho, na sasabhāvatā bahubhāvāpekkhāti na sasabhāvassa nibbānassa bahubhāvāpatti. ‘‘Ekañhi saccaṃ na dutīyamatthi (su. ni. 890; mahāni. 119), ekā niṭṭhā na puthuniṭṭhā’’tiādivacanato.
អបិ ចេត្ថ កិលេសាភាវោ នាម រាគាទីនំ សមុច្ឆេទោ អច្ចន្តប្បហានំ អនុប្បាទនិរោធោ។ តស្ស ច ឯកត្តេ ឯកេនេវ មគ្គេន សាធេតព្ពតា កិច្ចវិសេសាភាវតោតិ ទស្សនាទិមគ្គវិភាគោ ន សិយា។ ឥច្ឆិតោ ច សោ ឱធិសោវ កិលេសានំ បហាតព្ពត្តា។ សោ ច មគ្គវិភាគោ សទ្ធាទីនំ ឥន្ទ្រិយានំ នាតិតិក្ខតិក្ខតិក្ខតរតិក្ខតមភាវេន ឯកស្មិម្បិ សមុច្ឆេទប្បហានយោគ្យភាវេ សច្ឆិកិរិយាវិសេសេន ហោតីតិ និព្ពានស្ស សសភាវតាយយេវ យុត្តោ។ អភាវោ បន កិលេសានំ មគ្គេន កាតព្ពោ សិយា ‘‘មា មគ្គស្ស និរត្ថកតា អហោសី’’តិ, ន សច្ឆិកាតព្ពោ។ កោ ហិ តស្ស សភាវោ, យោ តេន សច្ឆិករិយេយ្យ។ សោ ច កិលេសាភាវោ ឯកេនេវ មគ្គេន សាធេតព្ពោ សិយា, ន ចតូហិ ‘‘មា ចតុភាវនិព្ពានតាបត្តិ, និព្ពានវិសេសាបត្តិ ច អហោសី’’តិ។ តតោ ទស្សនាទិមគ្គវិភាគោ ន សិយាតិ សព្ពំ អាវត្តតិ។
Api cettha kilesābhāvo nāma rāgādīnaṃ samucchedo accantappahānaṃ anuppādanirodho. Tassa ca ekatte ekeneva maggena sādhetabbatā kiccavisesābhāvatoti dassanādimaggavibhāgo na siyā. Icchito ca so odhisova kilesānaṃ pahātabbattā. So ca maggavibhāgo saddhādīnaṃ indriyānaṃ nātitikkhatikkhatikkhataratikkhatamabhāvena ekasmimpi samucchedappahānayogyabhāve sacchikiriyāvisesena hotīti nibbānassa sasabhāvatāyayeva yutto. Abhāvo pana kilesānaṃ maggena kātabbo siyā ‘‘mā maggassa niratthakatā ahosī’’ti, na sacchikātabbo. Ko hi tassa sabhāvo, yo tena sacchikariyeyya. So ca kilesābhāvo ekeneva maggena sādhetabbo siyā, na catūhi ‘‘mā catubhāvanibbānatāpatti, nibbānavisesāpatti ca ahosī’’ti. Tato dassanādimaggavibhāgo na siyāti sabbaṃ āvattati.
យទិ ច អភាវោ ភាវស្ស សិយាតិ តស្ស ភាវធម្មតា ឥច្ឆិតា, ឯវំ សតិ យថា សង្ខតធម្មស្ស តស្ស ជរាមរណាទីនំ វិយ សង្ខតធម្មតាបិ អាបន្នា, ឯវំ ពហូនំ កិលេសានំ ធម្មស្ស តស្ស ពហុភាវាទិប្បសង្គោបិ ទុន្និវារោតិ អតំសភាវស្ស អសង្ខតស្សេកស្ស សសភាវស្ស និព្ពានភាវោ វេទិតព្ពោ។
Yadi ca abhāvo bhāvassa siyāti tassa bhāvadhammatā icchitā, evaṃ sati yathā saṅkhatadhammassa tassa jarāmaraṇādīnaṃ viya saṅkhatadhammatāpi āpannā, evaṃ bahūnaṃ kilesānaṃ dhammassa tassa bahubhāvādippasaṅgopi dunnivāroti ataṃsabhāvassa asaṅkhatassekassa sasabhāvassa nibbānabhāvo veditabbo.
យទិ ឯវំ កស្មា ‘‘រាគក្ខយោ ទោសក្ខយោ មោហក្ខយោ’’តិ (សំ. និ. ៤.៣១៥, ៣៣០) វុត្តន្តិ? ខយេន អធិគន្តព្ពត្តា។ ខយោ ហិ អរិយមគ្គោ។ យថាហ ‘‘ខយេ ញាណំ, អនុប្បាទេ ញាណ’’ន្តិ (ធ. ស. ទុកមាតិកា ១៤២)។ តេន រាគាទិក្ខយបរិយាយេន អរិយមគ្គេន អធិគន្តព្ពតោ ‘‘បរមត្ថំ គម្ភីរំ និបុណំ ទុទ្ទសំ ទុរនុពោធំ និព្ពានំ រាគាទិក្ខយោ’’តិ វុត្តំ។ រាគាទិប្បហានមុខេន វា តថា បត្តព្ពតោ, យថា អញ្ញត្ថាបិ វុត្តំ ‘‘មទនិម្មទ្ទនោ បិបាសវិនយោ’’តិអាទិ (អ. និ. ៤.៣៤; ឥតិវុ. ៩០)។
Yadi evaṃ kasmā ‘‘rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayo’’ti (saṃ. ni. 4.315, 330) vuttanti? Khayena adhigantabbattā. Khayo hi ariyamaggo. Yathāha ‘‘khaye ñāṇaṃ, anuppāde ñāṇa’’nti (dha. sa. dukamātikā 142). Tena rāgādikkhayapariyāyena ariyamaggena adhigantabbato ‘‘paramatthaṃ gambhīraṃ nipuṇaṃ duddasaṃ duranubodhaṃ nibbānaṃ rāgādikkhayo’’ti vuttaṃ. Rāgādippahānamukhena vā tathā pattabbato, yathā aññatthāpi vuttaṃ ‘‘madanimmaddano pipāsavinayo’’tiādi (a. ni. 4.34; itivu. 90).
អបិច យថា បរិញ្ញេយ្យតាយ សឧត្តរានំ កាមានំ រូបានញ្ច បដិបក្ខភូតំ តព្ពិធុរសភាវំ និស្សរណំ បញ្ញាយតិ, ឯវំ សសភាវានំ សព្ពេសម្បិ សង្ខតធម្មានំ បដិបក្ខភូតេន តព្ពិធុរសភាវេន និស្សរណេន ភវិតព្ពំ។ យញ្ច តន្និស្សរណំ, សា អសង្ខតា ធាតុ។ កិញ្ច ភិយ្យោ – សង្ខតធម្មារម្មណំ វិបស្សនាញាណំ អបិ អនុលោមញាណំ កិលេសេ តទង្គវសេន បជហតិ, ន សមុច្ឆេទវសេន បជហិតុំ សក្កោតិ។ តថា សម្មុតិសច្ចារម្មណំ បឋមជ្ឈានាទីសុ ញាណំ វិក្ខម្ភនវសេនេវ កិលេសេ បជហតិ, ន សមុច្ឆេទវសេន។ ឥតិ សង្ខតធម្មារម្មណស្ស, សម្មុតិសច្ចារម្មណស្ស ច ញាណស្ស កិលេសានំ សមុច្ឆេទប្បហានេ អសមត្ថភាវតោ តេសំ សមុច្ឆេទប្បហានករស្ស អរិយមគ្គញាណស្ស តទុភយវិបរីតសភាវេន អារម្មណេន ភវិតព្ពំ, សា អសង្ខតា ធាតុ។ តថា ‘‘អត្ថិ, ភិក្ខវេ, អជាតំ អភូតំ អកតំ អសង្ខត’’ន្តិ (ឧទា. ៧៣; ឥតិវុ. ៤៣) ឥទំ និព្ពានស្ស បរមត្ថតោ អត្ថិភាវជោតកំ វចនំ អវិបរីតត្ថំ ភគវតា ភាសិតត្តា។ យញ្ហិ ភគវតា ភាសិតំ, តំ អវិបរីតត្ថំ យថា តំ ‘‘សព្ពេ សង្ខារា អនិច្ចា, សព្ពេ សង្ខារា ទុក្ខា, សព្ពេ ធម្មា អនត្តា’’តិ (ធ. ប. ២៧៧-២៧៩; ថេរគា. ៦៧៦-៦៧៨; នេត្តិ. ៥), តថា និព្ពាន-សទ្ទោ កត្ថចិ វិសយេ យថាភូតបរមត្ថវិសយោ ឧបចារវុត្តិសព្ភាវតោ សេយ្យថាបិ សីហ-សទ្ទោ។ អថ វា អត្ថេវ បរមត្ថតោ អសង្ខតា ធាតុ ឥតរតព្ពិបរីតវិមុត្តិសភាវត្តា សេយ្យថាបិ ‘‘បថវីធាតុ វេទនា ចា’’តិ ឯវមាទីហិ នយេហិ យុត្តិតោបិ អសង្ខតាយ ធាតុយា បរមត្ថតោ អត្ថិភាវោ វេទិតព្ពោ។
Apica yathā pariññeyyatāya sauttarānaṃ kāmānaṃ rūpānañca paṭipakkhabhūtaṃ tabbidhurasabhāvaṃ nissaraṇaṃ paññāyati, evaṃ sasabhāvānaṃ sabbesampi saṅkhatadhammānaṃ paṭipakkhabhūtena tabbidhurasabhāvena nissaraṇena bhavitabbaṃ. Yañca tannissaraṇaṃ, sā asaṅkhatā dhātu. Kiñca bhiyyo – saṅkhatadhammārammaṇaṃ vipassanāñāṇaṃ api anulomañāṇaṃ kilese tadaṅgavasena pajahati, na samucchedavasena pajahituṃ sakkoti. Tathā sammutisaccārammaṇaṃ paṭhamajjhānādīsu ñāṇaṃ vikkhambhanavaseneva kilese pajahati, na samucchedavasena. Iti saṅkhatadhammārammaṇassa, sammutisaccārammaṇassa ca ñāṇassa kilesānaṃ samucchedappahāne asamatthabhāvato tesaṃ samucchedappahānakarassa ariyamaggañāṇassa tadubhayaviparītasabhāvena ārammaṇena bhavitabbaṃ, sā asaṅkhatā dhātu. Tathā ‘‘atthi, bhikkhave, ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhata’’nti (udā. 73; itivu. 43) idaṃ nibbānassa paramatthato atthibhāvajotakaṃ vacanaṃ aviparītatthaṃ bhagavatā bhāsitattā. Yañhi bhagavatā bhāsitaṃ, taṃ aviparītatthaṃ yathā taṃ ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā, sabbe saṅkhārā dukkhā, sabbe dhammā anattā’’ti (dha. pa. 277-279; theragā. 676-678; netti. 5), tathā nibbāna-saddo katthaci visaye yathābhūtaparamatthavisayo upacāravuttisabbhāvato seyyathāpi sīha-saddo. Atha vā attheva paramatthato asaṅkhatā dhātu itaratabbiparītavimuttisabhāvattā seyyathāpi ‘‘pathavīdhātu vedanā cā’’ti evamādīhi nayehi yuttitopi asaṅkhatāya dhātuyā paramatthato atthibhāvo veditabbo.
អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
៣. បញ្ហបុច្ឆកវណ្ណនា
3. Pañhapucchakavaṇṇanā
១៦៨. កិញ្ចីតិ កិញ្ចិ អារម្មណំ។ អាលម្ពនតោតិ អារម្មណករណតោ។
168. Kiñcīti kiñci ārammaṇaṃ. Ālambanatoti ārammaṇakaraṇato.
បញ្ហបុច្ឆកវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.
អាយតនវិភង្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Āyatanavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / វិភង្គបាឡិ • Vibhaṅgapāḷi / ២. អាយតនវិភង្គោ • 2. Āyatanavibhaṅgo
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / សម្មោហវិនោទនី-អដ្ឋកថា • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
១. សុត្តន្តភាជនីយវណ្ណនា • 1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
២. អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
៣. បញ្ហាបុច្ឆកវណ្ណនា • 3. Pañhāpucchakavaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-មូលដីកា • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ២. អាយតនវិភង្គោ • 2. Āyatanavibhaṅgo
