Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဝိဘင္ဂ-အနုဋီကာ • Vibhaṅga-anuṭīkā

    ၂. အာယတနဝိဘင္ဂော

    2. Āyatanavibhaṅgo

    ၁. သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

    1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā

    ၁၅၄. အသာဓာရဏတောတိ အာဝေဏိကတော။ တံ နေသံ အသာဓာရဏဘာဝံ ဝိပက္ခဝသေန ပတိဋ္ဌာပေတုံ သာဓာရဏံ ဥဒာဟရဏဝသေန ဒသ္သေတိ ‘‘အာယတနသဒ္ဒတ္ထော ဝိယာ’’တိ။ အထ ဝာ စက္ခာဒိအတ္ထော ဧဝ စက္ခာဒိသဒ္ဒဝိသေသိတော အာယတနတ္ထောတိ တံ တာဒိသံ အာယတနတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အာယတနသဒ္ဒတ္ထော ဝိယ အသာဓာရဏတော’’တိ။

    154. Asādhāraṇatoti āveṇikato. Taṃ nesaṃ asādhāraṇabhāvaṃ vipakkhavasena patiṭṭhāpetuṃ sādhāraṇaṃ udāharaṇavasena dasseti ‘‘āyatanasaddattho viyā’’ti. Atha vā cakkhādiattho eva cakkhādisaddavisesito āyatanatthoti taṃ tādisaṃ āyatanatthaṃ sandhāyāha ‘‘āyatanasaddattho viya asādhāraṇato’’ti.

    ယဒိ ဝိသယသ္သာဒနတ္ထော စက္ခု-သဒ္ဒော, သောတာဒီနမ္ပိ အယံ သမညာ သိယာတိ အတိပ္ပသင္ဂံ ပရိဟရန္တော ‘‘သတိပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဒုတိယေ အတ္ထဝိကပ္ပေ စက္ခတီတိ ဝိညာဏာဓိဋ္ဌိတံ သမဝိသမံ အာစိက္ခတိ, အာစိက္ခန္တံ ဝိယ, ဝိဘာဝေန္တံ ဝိယ ဝာ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ရူပမိဝ စက္ခုဝိညေယ္ယံ ဝိယ သဝိဂ္ဂဟမိဝ သဗိမ္ဗကံ ဝိယ ဝဏ္ဏဝာစကော ရူပ-သဒ္ဒော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ဝိတ္ထာရဏံ ဝာ ရူပသဒ္ဒသ္သ အတ္ထော’’တိ။

    Yadi visayassādanattho cakkhu-saddo, sotādīnampi ayaṃ samaññā siyāti atippasaṅgaṃ pariharanto ‘‘satipī’’tiādimāha. Dutiye atthavikappe cakkhatīti viññāṇādhiṭṭhitaṃ samavisamaṃ ācikkhati, ācikkhantaṃ viya, vibhāventaṃ viya vā hotīti attho. Rūpamiva cakkhuviññeyyaṃ viya saviggahamiva sabimbakaṃ viya vaṇṇavācako rūpa-saddo adhippetoti āha ‘‘vitthāraṇaṃ vā rūpasaddassa attho’’ti.

    ဝစနမေဝာတိ သဝိညတ္တိကသဒ္ဒမေဝ။ ဂမီယတီတိ ဥပနီယတိ။ အဇ္ဈောဟရဏသ္သ ရသဂ္ဂဟဏမူလတာဝစနေန ရသသ္သ ပရမ္ပရာယ ဇီဝိတဟေတုတံ ဒသ္သေတိ။ ရသနိမိတ္တဉ္ဟိ ရသဂ္ဂဟဏံ, ရသဂ္ဂဟဏနိမိတ္တံ အဇ္ဈောဟရဏံ, တံနိမိတ္တံ ဇီဝိတန္တိ။ ရသဂ္ဂဟဏမူလတာ စ အဇ္ဈောဟရဏသ္သ ယေဘုယ္ယတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒိသ္သတိ အပဒိသ္သတိ ဧတေန ဖလန္တိ ဒေသော, ဟေတူတိ အာဟ ‘‘ဥပ္ပတ္တိဒေသောတိ ဥပ္ပတ္တိကာရဏ’’န္တိ။ တထာတိ စက္ခာယတနာဒိပ္ပကာရေန။ မနောဂောစရဘူတာတိ မနသော ဧဝ ဂောစရဘူတာ။ သာမညလက္ခဏေနေဝာတိ အနုဘဝနာဒိဝိသေသလက္ခဏံ အဂ္ဂဟေတ္ဝာ ဓမ္မဘာဝသင္ခာတသာဓာရဏလက္ခဏေနေဝ ။ ဧကာယတနတ္တံ ဥပနေတ္ဝာ ဝုတ္တာ ဒ္ဝာဒသ ဧကသဘာဝတ္တာ ဘိန္ဒိတ္ဝာ ဝစနေ ပယောဇနာဘာဝာ။ ဒ္ဝာရာလမ္ဗနဝိဘာဂဒသ္သနတ္ထာ ဟိ အာယတနဒေသနာတိ။

    Vacanamevāti saviññattikasaddameva. Gamīyatīti upanīyati. Ajjhoharaṇassa rasaggahaṇamūlatāvacanena rasassa paramparāya jīvitahetutaṃ dasseti. Rasanimittañhi rasaggahaṇaṃ, rasaggahaṇanimittaṃ ajjhoharaṇaṃ, taṃnimittaṃ jīvitanti. Rasaggahaṇamūlatā ca ajjhoharaṇassa yebhuyyato veditabbā. Dissati apadissati etena phalanti deso, hetūti āha ‘‘uppattidesoti uppattikāraṇa’’nti. Tathāti cakkhāyatanādippakārena. Manogocarabhūtāti manaso eva gocarabhūtā. Sāmaññalakkhaṇenevāti anubhavanādivisesalakkhaṇaṃ aggahetvā dhammabhāvasaṅkhātasādhāraṇalakkhaṇeneva . Ekāyatanattaṃ upanetvā vuttā dvādasa ekasabhāvattā bhinditvā vacane payojanābhāvā. Dvārālambanavibhāgadassanatthā hi āyatanadesanāti.

    ပုဗ္ဗန္တတောတိ ပုရိမဘာဂတော ပာကဘာဝတော။ ပာကဘာဝော ဟိ သဘာဝဓမ္မာနံ ပုဗ္ဗန္တော, ဝိဒ္ဓံသာဘာဝော အပရန္တော။

    Pubbantatoti purimabhāgato pākabhāvato. Pākabhāvo hi sabhāvadhammānaṃ pubbanto, viddhaṃsābhāvo aparanto.

    နိဝာသဋ္ဌာနာဒီသု အာယတန-သဒ္ဒော န အာယတနတ္ထာဒီသု ဝိယ ပဒတ္ထဝိဝရဏမုခေန ပဝတ္တော, အထ ခော တသ္မိံ တသ္မိံ ဒေဝဃရာဒိကေ နိရုဠ္ဟတာယ ဧဝမတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ရုဠ္ဟိဝသေန အာယတနသဒ္ဒသ္သတ္ထံ ဝတ္တု’’န္တိ။ မနောတိ ဒ္ဝာရဘူတမနော ။ နိသ္သယဘာဝောတိ ဧတ္ထ နိသ္သယသဒိသော နိသ္သယော, သဒိသတာ စ ဖလသ္သ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဝစနီယတ္ထော ဘာဝတ္ထော။

    Nivāsaṭṭhānādīsu āyatana-saddo na āyatanatthādīsu viya padatthavivaraṇamukhena pavatto, atha kho tasmiṃ tasmiṃ devagharādike niruḷhatāya evamatthoti āha ‘‘ruḷhivasena āyatanasaddassatthaṃ vattu’’nti. Manoti dvārabhūtamano . Nissayabhāvoti ettha nissayasadiso nissayo, sadisatā ca phalassa tappaṭibaddhavuttitāya daṭṭhabbā. Vacanīyattho bhāvattho.

    တာဝတ္ဝတောတိ တတ္တကတော။ ဦနစောဒနာတိ ဒ္ဝာဒသတော ဦနာနိ ကသ္မာ န ဝုတ္တာနီတိ စောဒနာ။ ယဒိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ အသာဓာရဏံ ဓမ္မဇာတံ ဓမ္မာယတနံ, ဧဝံ သန္တေ စက္ခာဒီနမ္ပိ ဓမ္မာယတနဘာဝော သိယာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သတိပီ’’တိအာဒိ။ ဒ္ဝာရာရမ္မဏဘာဝေဟီတိ န အာရမ္မဏဘာဝေနေဝ အသာဓာရဏံ, အထ ခော ဒ္ဝာရာရမ္မဏဘာဝေဟိ အသာဓာရဏံ သမ္ဘဝတီတိ ဝစနသေသော။

    Tāvatvatoti tattakato. Ūnacodanāti dvādasato ūnāni kasmā na vuttānīti codanā. Yadi cakkhuviññāṇādīnaṃ asādhāraṇaṃ dhammajātaṃ dhammāyatanaṃ, evaṃ sante cakkhādīnampi dhammāyatanabhāvo siyāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘satipī’’tiādi. Dvārārammaṇabhāvehīti na ārammaṇabhāveneva asādhāraṇaṃ, atha kho dvārārammaṇabhāvehi asādhāraṇaṃ sambhavatīti vacanaseso.

    ယေဘုယ္ယသဟုပ္ပတ္တိအာဒီဟီတိ ယေဘုယ္ယေန စက္ခာယတနာဒီနိ ကသ္သစိ ကဒာစိ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ‘‘ကာမဓာတုယာ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ကသ္သစိ ဧကာဒသာယတနာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အာယတနာနံ ဥပ္ပတ္တိက္ကမော တာဝ န ယုဇ္ဇတိ, န ပဟာနက္ကမော ကုသလာဗ္ယာကတာနံ အပ္ပဟာတဗ္ဗတော, န ပဋိပတ္တိက္ကမော အကုသလာနံ, ဧကစ္စအဗ္ယာကတာနဉ္စ အပ္ပဋိပဇ္ဇနီယတော, န ဘူမိက္ကမော အဍ္ဎေကာဒသန္နံ အာယတနာနံ ဧကန္တကာမာဝစရတ္တာ, ဣတရေသံ စတုဘူမိပရိယာပန္နတ္တာ, ဧကစ္စသ္သ လောကုတ္တရဘာဝတော စ။ ဧဝံ ဥပ္ပတ္တိက္ကမာဒိအယုတ္တိယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု အတ္တဘာဝသ္သ ပညာပနာ, တေ ‘‘မယ္ဟံ စက္ခု’’န္တိအာဒိနာ အဓိကသိနေဟဝတ္ထုဘူတာ စက္ခာဒယော ယထာ အဇ္ဈတ္တိကတာယ, ဧဝံ ဒသ္သနာဒိကိစ္စကရဣန္ဒ္ရိယတာ စ ပဓာနာတိ အာဟ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကဘာဝေန, ဝိသယိဘာဝေန စာ’’တိ။ ဃာနာဒိက္ကမေနာတိ ဃာနံ ဇိဝ္ဟာ ကာယောတိ ဣမိနာ ကမေန။

    Yebhuyyasahuppattiādīhīti yebhuyyena cakkhāyatanādīni kassaci kadāci ekato uppajjanti. ‘‘Kāmadhātuyā upapattikkhaṇe kassaci ekādasāyatanāni uppajjantī’’ti hi vuttaṃ. Tasmā āyatanānaṃ uppattikkamo tāva na yujjati, na pahānakkamo kusalābyākatānaṃ appahātabbato, na paṭipattikkamo akusalānaṃ, ekaccaabyākatānañca appaṭipajjanīyato, na bhūmikkamo aḍḍhekādasannaṃ āyatanānaṃ ekantakāmāvacarattā, itaresaṃ catubhūmipariyāpannattā, ekaccassa lokuttarabhāvato ca. Evaṃ uppattikkamādiayuttiyojanā veditabbā. Yesu vijjamānesu attabhāvassa paññāpanā, te ‘‘mayhaṃ cakkhu’’ntiādinā adhikasinehavatthubhūtā cakkhādayo yathā ajjhattikatāya, evaṃ dassanādikiccakaraindriyatā ca padhānāti āha ‘‘ajjhattikabhāvena, visayibhāvena cā’’ti. Ghānādikkamenāti ghānaṃ jivhā kāyoti iminā kamena.

    ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတ္တာ ဝာ စက္ခာဒီနိ ပဌမံ ဝုတ္တာနိ, မနော ပန ကိဉ္စိ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ , ကိဉ္စိ ယာဝနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏန္တိ ပစ္ဆာ ဝုတ္တံ။ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏေသုပိ ဥပာဒာရူပာရမ္မဏာနိ စတ္တာရိ ပဌမံ ဝုတ္တာနိ, တတော ဘူတရူပာရမ္မဏံ။ ဥပာဒာရူပာရမ္မဏေသုပိ ဒူရတရေ ဒူရေ, သီဃတရံ သီဃဉ္စ အာရမ္မဏသမ္ပဋိစ္ဆနဒီပနတ္ထံ စက္ခာဒီနံ ဒေသနာက္ကမော။ စက္ခုသောတဒ္ဝယဉ္ဟိ ဒူရဂောစရန္တိ ပဌမံ ဝုတ္တံ။ တတ္ရာပိ စက္ခု ဒူရတရဂောစရန္တိ သဗ္ဗပဌမံ ဝုတ္တံ။ ပသ္သန္တောပိ ဟိ ဒူရတရေ နဒိသောတံ န တသ္သ သဒ္ဒံ သုဏာတိ။ ဃာနဇိဝ္ဟာသုပိ ဃာနံ သီဃတရဝုတ္တီတိ ပဌမံ ဝုတ္တံ။ ပုရတော ဌပိတမတ္တသ္သ ဟိ ဘောဇနသ္သ ဂန္ဓော ဂယ္ဟတီတိ။ ယထာဌာနံ ဝာ တေသံ ဒေသနာက္ကမော။ ဣမသ္မိဉ္ဟိ သရီရေ သဗ္ဗုပရိ စက္ခုသ္သ အဓိဋ္ဌာနံ, တသ္သ အဓော သောတသ္သ, တသ္သ အဓော ဃာနသ္သ, တသ္သ အဓော ဇိဝ္ဟာယ, တထာ ကာယသ္သ ယေဘုယ္ယေန, မနော ပန အရူပီဘာဝတော သဗ္ဗပစ္ဆာ ဝုတ္တော။ တံတံဂောစရတ္တာ တသ္သ တသ္သာနန္တရံ ဗာဟိရာယတနာနိ ဝုတ္တာနီတိ ဝုတ္တောဝာယမတ္ထောတိ ဧဝမ္ပိ ဣမေသံ ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Paccuppannārammaṇattā vā cakkhādīni paṭhamaṃ vuttāni, mano pana kiñci paccuppannārammaṇaṃ , kiñci yāvanavattabbārammaṇanti pacchā vuttaṃ. Paccuppannārammaṇesupi upādārūpārammaṇāni cattāri paṭhamaṃ vuttāni, tato bhūtarūpārammaṇaṃ. Upādārūpārammaṇesupi dūratare dūre, sīghataraṃ sīghañca ārammaṇasampaṭicchanadīpanatthaṃ cakkhādīnaṃ desanākkamo. Cakkhusotadvayañhi dūragocaranti paṭhamaṃ vuttaṃ. Tatrāpi cakkhu dūrataragocaranti sabbapaṭhamaṃ vuttaṃ. Passantopi hi dūratare nadisotaṃ na tassa saddaṃ suṇāti. Ghānajivhāsupi ghānaṃ sīghataravuttīti paṭhamaṃ vuttaṃ. Purato ṭhapitamattassa hi bhojanassa gandho gayhatīti. Yathāṭhānaṃ vā tesaṃ desanākkamo. Imasmiñhi sarīre sabbupari cakkhussa adhiṭṭhānaṃ, tassa adho sotassa, tassa adho ghānassa, tassa adho jivhāya, tathā kāyassa yebhuyyena, mano pana arūpībhāvato sabbapacchā vutto. Taṃtaṃgocarattā tassa tassānantaraṃ bāhirāyatanāni vuttānīti vuttovāyamatthoti evampi imesaṃ kamo veditabbo.

    တတောတိ ဟဒယဝတ္ထုဘေဒတော။ ယဉ္ဟိ ဟဒယဝတ္ထုံ နိသ္သာယ ဧကံ မနောဝိညာဏံ ပဝတ္တတိ, န တဒေဝ နိသ္သာယ အညံ ပဝတ္တတိ။ နိဒ္ဒေသဝသေနာတိ သင္ခေပဝိတ္ထာရနိဒ္ဒေသဝသေန။ ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘ကုသလသမုဋ္ဌာနံ ကုသလသမုဋ္ဌာနသ္သ သဘာဂ’’န္တိအာဒိနာ။

    Tatoti hadayavatthubhedato. Yañhi hadayavatthuṃ nissāya ekaṃ manoviññāṇaṃ pavattati, na tadeva nissāya aññaṃ pavattati. Niddesavasenāti saṅkhepavitthāraniddesavasena. Yojetabbaṃ ‘‘kusalasamuṭṭhānaṃ kusalasamuṭṭhānassa sabhāga’’ntiādinā.

    သဘာဝောတိ ဝိသယိဝိသယဘာဝော, တဒဘိနိဗ္ဗတ္တိယဉ္စ ယောဂ္ယတာ။ ကာရဏသမတ္ထတာတိ ကာရဏဘူတာ သမတ္ထတာ ပစ္စယဘာဝော။ ဒ္ဝာရာဒိဘာဝောတိ ဒ္ဝာရာရမ္မဏေ ဒ္ဝာရဝုတ္တိဘာဝော။ ဣမသ္မိံ အတ္ထေတိ အနန္တရံ ဝုတ္တအတ္ထေ။ ယသ္မာတိ ယာယ ဓမ္မတာယ ယေန ဒ္ဝာရာဒိဘာဝေန ကာရဏဘူတေန။ သမ္ဘဝနဝိသေသနန္တိ ကိရိယာယ ပရာမသနမာဟ။ ယံ သမ္ဘဝနံ, ဓမ္မတာဝေသာတိ အတ္ထော။ ရိတ္တကာနေဝာတိ ဓုဝာဒိဘာဝရိတ္တကာနေဝ။ ဝိသမာဒီသု အဇ္ဈာသယော ဧတေသန္တိ ဝိသမာဒိအဇ္ဈာသယာနိ, ဝိသမာဒိအဇ္ဈာသယာနိ ဝိယ ဟောန္တီတိ ဝိသမာဒိအဇ္ဈာသယာနိ, စက္ခာဒီနိ။ ဝိသမဘာဝ။ပေ.။ ဝနဘာဝေဟီတိ ဝိသမဘာဝာဒိသန္နိသ္သိတအဟိအာဒိသဒိသုပာဒိန္နဓမ္မေဟိ စက္ခာဒီဟိ, ဝနသန္နိသ္သိတမက္ကဋသဒိသေန စိတ္တေန စ အဘိရမိတတ္တာ။ ဝနဘာဝောတိ ဟိ ဝနဇ္ဈာသယောတိ အတ္ထော။

    Sabhāvoti visayivisayabhāvo, tadabhinibbattiyañca yogyatā. Kāraṇasamatthatāti kāraṇabhūtā samatthatā paccayabhāvo. Dvārādibhāvoti dvārārammaṇe dvāravuttibhāvo. Imasmiṃ attheti anantaraṃ vuttaatthe. Yasmāti yāya dhammatāya yena dvārādibhāvena kāraṇabhūtena. Sambhavanavisesananti kiriyāya parāmasanamāha. Yaṃ sambhavanaṃ, dhammatāvesāti attho. Rittakānevāti dhuvādibhāvarittakāneva. Visamādīsu ajjhāsayo etesanti visamādiajjhāsayāni, visamādiajjhāsayāni viya hontīti visamādiajjhāsayāni, cakkhādīni. Visamabhāva…pe… vanabhāvehīti visamabhāvādisannissitaahiādisadisupādinnadhammehi cakkhādīhi, vanasannissitamakkaṭasadisena cittena ca abhiramitattā. Vanabhāvoti hi vanajjhāsayoti attho.

    ပုရိမန္တဝိဝိတ္တတာတိ ပုဗ္ဗဘာဂဝိရဟော။ ဥပ္ပာဒတော ပုရိမကောဋ္ဌာသော ဟိ ဣဓ ပုရိမန္တော။ အပရန္တေတိ အပရဘာဂေ, ဘင္ဂတော ဥဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ ဥဒယဗ္ဗယပရိစ္ဆိန္နော ဟိ သဘာဝဓမ္မော။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အနိဓာနဂတာ ဘဂ္ဂာ, ပုဉ္ဇော နတ္ထိ အနာဂတေ’’တိ (မဟာနိ. ၁၀)။ သဒာ အဘာဝောတိ န သဒာ အဘာဝပတိဋ္ဌာပနံ သဗ္ဗကာလမ္ပိ နတ္ထီတိ, အထ ခော ဥဒယဗ္ဗယပရိစ္ဆိန္နတ္တာ သဒာဘာဝပဋိက္ခေပောတိ အာဟ ‘‘အနိစ္စလက္ခဏ’’န္တိ။ သဘာဝဝိဇဟနန္တိ ဘင္ဂပ္ပတ္တိမာဟ ။ ဝိပရိဝတ္တနံ ဥပ္ပာဒဇရာဝတ္ထာဟိ သန္တာနံ ဝိနာ န ဝိကာရာပတ္တီတိ အာဟ ‘‘သန္တာနဝိကာရာပတ္တိ ဝာ’’တိ။

    Purimantavivittatāti pubbabhāgaviraho. Uppādato purimakoṭṭhāso hi idha purimanto. Aparanteti aparabhāge, bhaṅgato uddhanti attho. Udayabbayaparicchinno hi sabhāvadhammo. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘anidhānagatā bhaggā, puñjo natthi anāgate’’ti (mahāni. 10). Sadā abhāvoti na sadā abhāvapatiṭṭhāpanaṃ sabbakālampi natthīti, atha kho udayabbayaparicchinnattā sadābhāvapaṭikkhepoti āha ‘‘aniccalakkhaṇa’’nti. Sabhāvavijahananti bhaṅgappattimāha . Viparivattanaṃ uppādajarāvatthāhi santānaṃ vinā na vikārāpattīti āha ‘‘santānavikārāpatti vā’’ti.

    ဇာတိဓမ္မတာဒီဟီတိ ဇာတိဇရာဗ္ယာဓိမရဏာဒိသဘာဝတာဟိ။ အနိဋ္ဌတာတိ န ဣဋ္ဌတာ, ဒုက္ခတာတိ အတ္ထော။ ပုရိမံ သာမညလက္ခဏန္တိ ‘‘ပဋိပီဠနဋ္ဌေနာ’’တိ ပုဗ္ဗေ သာမညတော ဝုတ္တံ ဒုက္ခလက္ခဏံ။ ပစ္စယဝသေန ဒုက္ခနာကာရေန ပဝတ္တမာနာနံ သဘာဝဓမ္မာနံ ဒုက္ခနံ ပုဂ္ဂလသ္သေဝ ဝသေန ဒုက္ခမတာတိ အာဟ ‘‘ပုဂ္ဂလသ္သ ပီဠနတော ဒုက္ခမ’’န္တိ။ ဒုက္ခဝစနန္တိ ‘‘ဒုက္ခ’’န္တိ သတ္ထု ဝစနံ။

    Jātidhammatādīhīti jātijarābyādhimaraṇādisabhāvatāhi. Aniṭṭhatāti na iṭṭhatā, dukkhatāti attho. Purimaṃ sāmaññalakkhaṇanti ‘‘paṭipīḷanaṭṭhenā’’ti pubbe sāmaññato vuttaṃ dukkhalakkhaṇaṃ. Paccayavasena dukkhanākārena pavattamānānaṃ sabhāvadhammānaṃ dukkhanaṃ puggalasseva vasena dukkhamatāti āha ‘‘puggalassa pīḷanato dukkhama’’nti. Dukkhavacananti ‘‘dukkha’’nti satthu vacanaṃ.

    ‘‘နတ္ထိ ဧတသ္သ ဝသဝတ္တကော’’တိ ဣမိနာ နတ္ထိ ဧတသ္သ အတ္တာတိ အနတ္တာတိ ဣမမတ္ထံ ဒသ္သေတိ, ‘‘နာပိ ဣဒံ ဝသဝတ္တက’’န္တိ ဣမိနာ ပန န အတ္တာတိ အနတ္တာတိ။ အတ္တနောတိ နိယကဇ္ဈတ္တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ပရသ္မိန္တိ တတော အညသ္မိံ။ ပရသ္သ စ အတ္တနီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တံ ဧတသ္သ နတ္ထီတိ တံ ယထာဝုတ္တပရပရိကပ္ပိတံ ဝသဝတ္တကံ ဧတသ္သ စက္ခာဒိနော နတ္ထိ, ဧတေန စတုကောဋိကသုညတာယ သင္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘သုညံ တံ တေန ဝသဝတ္တနာကာရေနာ’’တိ ဣမိနာ ဥဘယထာပိ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေ ဒသ္သိတဗ္ဗေ တတ္ထ တာဝ ဧကံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ပရသ္သာ’’တိအာဒိံ ဝတ္ဝာ ပုန ‘‘အထ ဝာ’’တိအာဒိနာ ဣတရံ ဒသ္သေတိ။ သာမိ ဧဝ သာမိကော, န သာမိကော အသ္သာမိကောတိ ဧဝံ အတ္ထေ ဂယ္ဟမာနေ ‘‘အသ္သာမိကတော’’တိ ပဒသ္သ သုညဝိသေသနတာယ ပယောဇနံ နတ္ထိ။ ကာမကာရိယန္တိ ယထာကာမကရဏီယံ။ အဝသဝတ္တနတ္ထံ ဝိသေသေတ္ဝာ ဒသ္သေတိ သမာသဒ္ဝယတ္ထသင္ဂဟတော။

    ‘‘Natthi etassa vasavattako’’ti iminā natthi etassa attāti anattāti imamatthaṃ dasseti, ‘‘nāpi idaṃ vasavattaka’’nti iminā pana na attāti anattāti. Attanoti niyakajjhattaṃ sandhāya vadati. Parasminti tato aññasmiṃ. Parassa ca attanīti etthāpi eseva nayo. Taṃ etassa natthīti taṃ yathāvuttaparaparikappitaṃ vasavattakaṃ etassa cakkhādino natthi, etena catukoṭikasuññatāya saṅgaho daṭṭhabbo. ‘‘Suññaṃ taṃ tena vasavattanākārenā’’ti iminā ubhayathāpi avasavattanaṭṭhe dassitabbe tattha tāva ekaṃ dassetuṃ ‘‘parassā’’tiādiṃ vatvā puna ‘‘atha vā’’tiādinā itaraṃ dasseti. Sāmi eva sāmiko, na sāmiko assāmikoti evaṃ atthe gayhamāne ‘‘assāmikato’’ti padassa suññavisesanatāya payojanaṃ natthi. Kāmakāriyanti yathākāmakaraṇīyaṃ. Avasavattanatthaṃ visesetvā dasseti samāsadvayatthasaṅgahato.

    သသန္တာနေ ဓမ္မာနံ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ ဣဓ ဘာဝသင္ကန္တိဂမနံ နာမာတိ အာဟ ‘‘သန္တတိယံ ဘာဝန္တရုပ္ပတ္တိယေဝာ’’တိ။ တထာ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိယံ ပုရိမာကာရဝိဂမော ပကတိဘာဝဝိဇဟနန္တိ အာဟ ‘‘သန္တတိယာ ယထာပဝတ္တာကာရဝိဇဟန’’န္တိ။ ဘဝတီတိ ဝာ ဘာဝော, အဝတ္ထာဝိသေသော, တသ္သ သင္ကမနံ ဘာဝသင္ကန္တိ။ သဘာဝဓမ္မော ဟိ ဥပ္ပာဒက္ခဏံ ဌိတိက္ခဏဉ္စ ပတ္ဝာ ဘိဇ္ဇတီတိ ဥပ္ပာဒာဝတ္ထာယ ဇရာဝတ္ထံ, တတော ဘင္ဂာဝတ္ထံ သင္ကမတီတိ ဝုစ္စတိ။ တထာ သင္ကမတော စ အတ္တလာဘက္ခဏတော ဥဒ္ဓံ ဇရာမရဏေဟိ တံသဘာဝပရိစ္စာဂော ပကတိဘာဝဝိဇဟနန္တိ ခဏဝသေန စေတံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပုဗ္ဗာပရဝသေနာတိ စ ခဏာနံ ပုဗ္ဗာပရဝသေနာတိ အတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ဧကတ္ထတ္တာတိ သမာနာဓိကရဏတ္တာ, န ပန ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝာနံ ဧကတ္တာ။ ‘‘စက္ခုံ အနိစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘အနိစ္စံ စက္ခု’’န္တိပိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ ‘‘ယံ စက္ခု, တံ အနိစ္စံ, ယံ အနိစ္စံ, တံ စက္ခု’’န္တိ အာပန္နမေဝာတိ အာဟ ‘‘အနိစ္စာနံ သေသဓမ္မာနမ္ပိ စက္ခုဘာဝော အာပဇ္ဇတီ’’တိ။

    Sasantāne dhammānaṃ visadisuppatti idha bhāvasaṅkantigamanaṃ nāmāti āha ‘‘santatiyaṃ bhāvantaruppattiyevā’’ti. Tathā visadisuppattiyaṃ purimākāravigamo pakatibhāvavijahananti āha ‘‘santatiyā yathāpavattākāravijahana’’nti. Bhavatīti vā bhāvo, avatthāviseso, tassa saṅkamanaṃ bhāvasaṅkanti. Sabhāvadhammo hi uppādakkhaṇaṃ ṭhitikkhaṇañca patvā bhijjatīti uppādāvatthāya jarāvatthaṃ, tato bhaṅgāvatthaṃ saṅkamatīti vuccati. Tathā saṅkamato ca attalābhakkhaṇato uddhaṃ jarāmaraṇehi taṃsabhāvapariccāgo pakatibhāvavijahananti khaṇavasena cetaṃ yojetabbaṃ. Pubbāparavasenāti ca khaṇānaṃ pubbāparavasenāti attho sambhavati. Ekatthattāti samānādhikaraṇattā, na pana visesanavisesitabbabhāvānaṃ ekattā. ‘‘Cakkhuṃ anicca’’nti vutte ‘‘aniccaṃ cakkhu’’ntipi vuttameva hotīti ‘‘yaṃ cakkhu, taṃ aniccaṃ, yaṃ aniccaṃ, taṃ cakkhu’’nti āpannamevāti āha ‘‘aniccānaṃ sesadhammānampi cakkhubhāvo āpajjatī’’ti.

    တေဟိ စ အနိစ္စဒုက္ခလက္ခဏေဟိ စ အနတ္တလက္ခဏမေဝ ဝိသေသေန ဒသ္သိတံ ‘‘ယဒနိစ္စံ, တံ ဒုက္ခံ, ယံ ဒုက္ခံ, တဒနတ္တာ’’တိအာဒီသု (သံ. နိ. ၃.၁၅, ၄၅, ၇၆, ၈၅; ၂.၄.၁, ၂; ပဋိ. မ. ၂.၁၀) ဝိယ။ ဒောသလက္ခဏာကာရနိဒသ္သနတ္ထောတိ ဒောသသ္သ လက္ခိတဗ္ဗာကာရနိဒသ္သနတ္ထော။ ဧဝံ ဒုက္ခေနာတိ ဧဝံ နာနပ္ပကာရေန အက္ခိရောဂာဒိဒုက္ခေန အာဗာဓတာယ။ အနတ္တလက္ခဏဒီပကာနန္တိ အနတ္တတာပညာပနသ္သ ဇောတကာနံ ဥပာယဘူတာနံ။ န ဟိ ဃဋဘေဒကဏ္ဋကဝေဓာဒိဝသေန လဗ္ဘမာနာ အနိစ္စဒုက္ခတာ သတ္တာနံ ဧကန္တတော အနတ္တတာဓိဂမဟေတူ ဟောန္တိ။ ပစ္စယပဋိဗဒ္ဓတာအဘိဏ္ဟသမ္ပဋိပီဠနာဒိဝသေန ပန လဗ္ဘမာနာ ဟောန္တိ။ တထာ ဟိ စက္ခာဒီနိ ကမ္မာဒိမဟာဘူတာဒိပစ္စယပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တီနိ, တတော ဧဝ အဟုတ္ဝာ သမ္ဘဝန္တိ, ဟုတ္ဝာ ပဋိဝေန္တီတိ အနိစ္စာနိ, အဘိဏ္ဟသမ္ပဋိပီဠိတတ္တာ ဒုက္ခာနိ, ဧဝံဘူတာနိ စ အဝသဝတ္တနတော အနတ္တကာနီတိ ပရိဂ္ဂဟေ ဌိတေဟိ သမုပစိတဉာဏသမ္ဘာရေဟိ ပသ္သိတုံ သက္ကာ။

    Tehi ca aniccadukkhalakkhaṇehi ca anattalakkhaṇameva visesena dassitaṃ ‘‘yadaniccaṃ, taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ, tadanattā’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.15, 45, 76, 85; 2.4.1, 2; paṭi. ma. 2.10) viya. Dosalakkhaṇākāranidassanatthoti dosassa lakkhitabbākāranidassanattho. Evaṃ dukkhenāti evaṃ nānappakārena akkhirogādidukkhena ābādhatāya. Anattalakkhaṇadīpakānanti anattatāpaññāpanassa jotakānaṃ upāyabhūtānaṃ. Na hi ghaṭabhedakaṇṭakavedhādivasena labbhamānā aniccadukkhatā sattānaṃ ekantato anattatādhigamahetū honti. Paccayapaṭibaddhatāabhiṇhasampaṭipīḷanādivasena pana labbhamānā honti. Tathā hi cakkhādīni kammādimahābhūtādipaccayapaṭibaddhavuttīni, tato eva ahutvā sambhavanti, hutvā paṭiventīti aniccāni, abhiṇhasampaṭipīḷitattā dukkhāni, evaṃbhūtāni ca avasavattanato anattakānīti pariggahe ṭhitehi samupacitañāṇasambhārehi passituṃ sakkā.

    ကထံ ပနေတေသံ ဟုတ္ဝာ အဘာဝော ဇာနိတဗ္ဗောတိ? ခဏေ ခဏေ အညထတ္တဒသ္သနတော။ တံ ကထံ ဉာယတီတိ? ယုတ္တိတော။ ကာ ပနေတ္ထ ယုတ္တီတိ? ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ ယဒိ စက္ခာဒီနံ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ န သိယာ, ဗဟိပစ္စယဘေဒေ ယဒိဒံ ပစ္ဆာ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ, တံ န သိယာ။ ယသ္သ ဟိ တာဒိသံ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ နတ္ထိ, တသ္သ အသတိ ဗဟိပစ္စယဝိသေသေ ကထံ ပစ္ဆာ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ ဘဝေယ္ယ, ဘဝတိ စ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ တသ္မာ အတ္ထိ နေသံ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ ယံ သဏိကံ သဏိကံ ဝဍ္ဎေန္တံ ပစ္ဆာ ပာကဋတရံ ဇာယတီတိ။ တထာ ဟိ သရီရသ္သ တာဝ အာနာပာနာနံ အနဝတ္ထာနတော ပရိသ္သမတော စ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ အနဝတ္ထိတာ ဟိ အသ္သာသပသ္သာသာ ဝာတာ ဝာရေန ဝာရေန ပဝတ္တနတော။ ယဒိ ဟိ အသ္သသိတေ ဝာ ပသ္သသ္သိတေ ဝာ သရီရသ္သ ကောစိ ပစ္ဆာ ဝိသေသော န သိယာ, န နေသံ ကောစိ ဘေဒော သိယာ, ဒိဋ္ဌော စ သော။ တသ္မာ အသ္သသိတံ သရီရံ အညထာ ဟောန္တံ ကမေန တာဒိသံ အဝတ္ထံ ပာပုဏာတိ။ ယာ ပသ္သာသသ္သ ပစ္စယော ဟောတိ, ပသ္သသိတေ စ ပုန တထေဝ အသ္သာသသ္သ ပစ္စယော ဟောတီတိ အာနာပာနာနံ အနဝတ္ထာနတောပိ သရီရသ္သ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ အညထတ္တသိဒ္ဓိ။ တထာ ပရိသ္သမောပိ အသတိ ဝိသေသေ ပစ္ဆာ သရီရသ္သ န သိယာ, ယေနာယံ ဣရိယာပထန္တရာဒီနိ သေဝနေန ပရိသ္သမဝိနောဒနံ ကရောတိ။

    Kathaṃ panetesaṃ hutvā abhāvo jānitabboti? Khaṇe khaṇe aññathattadassanato. Taṃ kathaṃ ñāyatīti? Yuttito. Kā panettha yuttīti? Visesaggahaṇaṃ. Yadi cakkhādīnaṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ na siyā, bahipaccayabhede yadidaṃ pacchā visesaggahaṇaṃ, taṃ na siyā. Yassa hi tādisaṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ natthi, tassa asati bahipaccayavisese kathaṃ pacchā visesaggahaṇaṃ bhaveyya, bhavati ca visesaggahaṇaṃ. Tasmā atthi nesaṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ yaṃ saṇikaṃ saṇikaṃ vaḍḍhentaṃ pacchā pākaṭataraṃ jāyatīti. Tathā hi sarīrassa tāva ānāpānānaṃ anavatthānato parissamato ca visesaggahaṇaṃ. Anavatthitā hi assāsapassāsā vātā vārena vārena pavattanato. Yadi hi assasite vā passassite vā sarīrassa koci pacchā viseso na siyā, na nesaṃ koci bhedo siyā, diṭṭho ca so. Tasmā assasitaṃ sarīraṃ aññathā hontaṃ kamena tādisaṃ avatthaṃ pāpuṇāti. Yā passāsassa paccayo hoti, passasite ca puna tatheva assāsassa paccayo hotīti ānāpānānaṃ anavatthānatopi sarīrassa visesaggahaṇaṃ aññathattasiddhi. Tathā parissamopi asati visese pacchā sarīrassa na siyā, yenāyaṃ iriyāpathantarādīni sevanena parissamavinodanaṃ karoti.

    အထ ဝာ ရူပာဒိဘေဒတောပိ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ ရူပဂန္ဓရသဖသ္သာဒီနဉ္ဟိ ဝိသေသေန ယော သရီရေ အနိန္ဒ္ရိယဗဒ္ဓေသု စ ခီရူဒကဝတ္ထပုပ္ဖဖလောသဓိဓညာဒီနံ ပစ္ဆာ ဝိသေသော ဂယ္ဟတိ, သော အသတိ ဗဟိပစ္စယဝိသေသေ နေသံ ဇရာဒိအဝတ္ထာသု ဝဏ္ဏဗလာဒိဘေဒော, ရသဝီရိယဝိပာကာနုဘာဝဘေဒော စ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ ဝိနာ ကထမုပလဗ္ဘေယ္ယ။ ယံ ပန တံ ဓမ္မတာရူပံ သိလာဒိ, တတ္ထ ကထန္တိ? တသ္သာပိ သီတုဏ္ဟသမ္ဖသ္သဘေဒတော အတ္ထေဝ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ တံ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ ဝိနာ န ယုဇ္ဇတီတိ။ သတိ စ ရူပာဒိဘေဒေ သိဒ္ဓောဝ တံနိသ္သယမဟာဘူတဘေဒောပိ။ န ဟိ နိသ္သယမဟာဘူတဘေဒေန ဝိနာ နိသ္သိတဘေဒော သမ္ဘဝတီတိ။ ဧဝံ တာဝ ရူပဓမ္မာနံ ဝိသေသဂ္ဂဟဏတော ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ, တတော စ ဟုတ္ဝာ အဘာဝသိဒ္ဓိ။

    Atha vā rūpādibhedatopi visesaggahaṇaṃ. Rūpagandharasaphassādīnañhi visesena yo sarīre anindriyabaddhesu ca khīrūdakavatthapupphaphalosadhidhaññādīnaṃ pacchā viseso gayhati, so asati bahipaccayavisese nesaṃ jarādiavatthāsu vaṇṇabalādibhedo, rasavīriyavipākānubhāvabhedo ca khaṇe khaṇe aññathattaṃ vinā kathamupalabbheyya. Yaṃ pana taṃ dhammatārūpaṃ silādi, tattha kathanti? Tassāpi sītuṇhasamphassabhedato attheva visesaggahaṇaṃ. Taṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ vinā na yujjatīti. Sati ca rūpādibhede siddhova taṃnissayamahābhūtabhedopi. Na hi nissayamahābhūtabhedena vinā nissitabhedo sambhavatīti. Evaṃ tāva rūpadhammānaṃ visesaggahaṇato khaṇe khaṇe aññathattaṃ, tato ca hutvā abhāvasiddhi.

    အရူပဓမ္မာနံ ပန အာရမ္မဏာဒိဘေဒေန ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ ယတ္ထ ယတ္ထ ဟိ အာရမ္မဏေ အရူပဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တတ္ထ တတ္ထေဝ တေ ဘိဇ္ဇန္တိ, န အညံ သင္ကမန္တိ, အာရမ္မဏဓမ္မာ စ ယထာသကံ ခဏတော ဥဒ္ဓံ န တိဋ္ဌန္တီတိ။ သ္ဝာယမတ္ထော ပဒီပာဒိဥဒာဟရဏေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ အညေ ဧဝ ဟိ ခဏေ ခဏေ ရူပာဒယော ပဒီပဇာလာယ, တထာ ခီရဓာရာဒီသု ပတန္တီသု, ဝာယုမ္ဟိ စ ပဟရန္တေ သမ္ဖသ္သာနိ။ ယထာ စေတေသံ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ, ကိမင္ဂံ ပန စိတ္တစေတသိကာနံ။ ကိဉ္စ သဒ္ဒဘေဒတော, သဒ္ဒဝိသေသတောပိ တန္နိမိတ္တာနံ စိတ္တစေတသိကာနံ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ, တတော ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ ပဂုဏဉ္ဟိ ဂန္ထံ သီဃံ ပရိဝတ္တေန္တသ္သ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ သဒ္ဒာနံ ဘေဒော ဒိဋ္ဌော။ န ဟိ ကာရဏဘေဒေန ဝိနာ ဖလဘေဒော အတ္ထိ။ ယထာ တံ ဝာဒိတသဒ္ဒာနံ, ဧဝံ အာရမ္မဏဘေဒေန အရူပဓမ္မာနံ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ တေနေဝ နေသံ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဇာတိဘူမိသမ္ပယုတ္တဓမ္မဘေဒေန ဝိသေသဂ္ဂဟဏေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ ရူပာရူပဓမ္မာနံ ဝိသေသဂ္ဂဟဏတော ခဏေ ခဏေ အညထတ္တသိဒ္ဓိ။ ယတော ဟုတ္ဝာ အဘာဝတော စက္ခာဒီနိ အနိစ္စာနီတိ သိဒ္ဓာနိ, အနိစ္စတ္တာ ဧဝ အဘိဏ္ဟသမ္ပဋိပီဠနတော ဒုက္ခာနိ, တတော စ အဝသဝတ္တနတော အနတ္တကာနိ။ တေနာဟ ဘဂဝာ ‘‘ယဒနိစ္စံ, တံ ဒုက္ခံ, ယံ ဒုက္ခံ, တဒနတ္တာ’’တိ (သံ. နိ. ၃.၁၅, ၄၅, ၇၆, ၈၅; ၂.၄.၁, ၂; ပဋိ. မ. ၂.၁၀)။

    Arūpadhammānaṃ pana ārammaṇādibhedena visesaggahaṇaṃ. Yattha yattha hi ārammaṇe arūpadhammā uppajjanti, tattha tattheva te bhijjanti, na aññaṃ saṅkamanti, ārammaṇadhammā ca yathāsakaṃ khaṇato uddhaṃ na tiṭṭhantīti. Svāyamattho padīpādiudāharaṇena veditabbo. Aññe eva hi khaṇe khaṇe rūpādayo padīpajālāya, tathā khīradhārādīsu patantīsu, vāyumhi ca paharante samphassāni. Yathā cetesaṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ, kimaṅgaṃ pana cittacetasikānaṃ. Kiñca saddabhedato, saddavisesatopi tannimittānaṃ cittacetasikānaṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ, tato visesaggahaṇaṃ. Paguṇañhi ganthaṃ sīghaṃ parivattentassa cittasamuṭṭhānānaṃ saddānaṃ bhedo diṭṭho. Na hi kāraṇabhedena vinā phalabhedo atthi. Yathā taṃ vāditasaddānaṃ, evaṃ ārammaṇabhedena arūpadhammānaṃ visesaggahaṇaṃ. Teneva nesaṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ veditabbaṃ. Jātibhūmisampayuttadhammabhedena visesaggahaṇepi eseva nayo. Evaṃ rūpārūpadhammānaṃ visesaggahaṇato khaṇe khaṇe aññathattasiddhi. Yato hutvā abhāvato cakkhādīni aniccānīti siddhāni, aniccattā eva abhiṇhasampaṭipīḷanato dukkhāni, tato ca avasavattanato anattakāni. Tenāha bhagavā ‘‘yadaniccaṃ, taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ, tadanattā’’ti (saṃ. ni. 3.15, 45, 76, 85; 2.4.1, 2; paṭi. ma. 2.10).

    နိရန္တရံ ပဝတ္တမာနသ္သာတိ အဘိဏ္ဟသဒ္ဒတ္ထံ ဝိသေသေတ္ဝာ ဝဒတိ။ ဓာတုမတ္တတာယာတိ ဓာတုမတ္တဘာဝေန။ သမူဟတောတိ သသမ္ဘာရစက္ခာဒိပိဏ္ဍတော။ ‘‘စက္ခာဒီန’’န္တိ ဣဒံ ‘‘သမူဟတော’’တိ ပဒံ အပေက္ခိတ္ဝာ သမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ, ‘‘ဝိနိဗ္ဘုဇန’’န္တိ ပဒံ အပေက္ခိတ္ဝာ ကမ္မတ္ထေတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စတ္တာရိပိ ဃနာနီတိ သန္တတိသမူဟကိစ္စာရမ္မဏဃနာနိ။ ပဝတ္တရူပာဒိဂ္ဂဟဏတောတိ ရုပ္ပနာဒိဝသေန ပဝတ္တဉ္စ တံ ရူပာဒိဂ္ဂဟဏဉ္စာတိ ပဝတ္တရူပာဒိဂ္ဂဟဏံ, တတောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အနိစ္စာဒိဂ္ဂဟဏသ္သ သဗ္ဘာဝာတိ ရူပဝေဒနာဒိဉာဏတော ဘိန္နသ္သ အနိစ္စာဒိဉာဏသ္သ လဗ္ဘမာနတ္တာ။ တေန သတိပိ ရူပာဒိအတ္ထာနံ အနိစ္စာဒိဘာဝေ ရုပ္ပနာဒိဘာဝတော အနိစ္စာဒိဘာဝသ္သ ဘေဒမာဟ။ ဣဒာနိ တမေဝ ဘေဒံ ဉာတတီရဏပရိညာဝိသယတာယ ပာကဋံ ကာတုံ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ နာတိဓာဝိတုန္တိ ဣဓ လက္ခဏလက္ခဏဝန္တာ ဘိန္နာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပသ္သနာယ ခန္ဓာရမ္မဏတာဝစနေန အဘိန္နာတိ အညမညဝိရောဓာပာဒနေန အတိဓာဝိတုံ န ယုတ္တံ။ ကသ္မာတိ စေ? ဝုတ္တံ ‘‘တေ ပနာကာရာ’’တိအာဒိ။ အဓိပ္ပာယောပိ စေတ္ထ လက္ခဏာနံ ရူပာဒိအာကာရမတ္တတာဝိဘာဝနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ’’တိ ဟိ သင္ခာရေ သဘာဝတော သလ္လက္ခေန္တောယေဝ လက္ခဏာနိ စ သလ္လက္ခေတီတိ။ ယထာ အနိစ္စာဒိတော အနိစ္စတာဒီနံ ဝုတ္တနယေန ဘေဒော, ဧဝံ အနိစ္စတာဒီနမ္ပိ သတိပိ လက္ခဏဘာဝသာမညေ နာနာဉာဏဂောစရတာယ, နာနာပဋိပက္ခတာယ, နာနိန္ဒ္ရိယာဓိကတာယ စ ဝိမောက္ခမုခတ္တယဘူတာနံ အညမညဘေဒောတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘အနိစ္စန္တိ စ ဂဏ္ဟန္တော’’တိအာဒိမာဟ။ တံ သုဝိညေယ္ယမေဝ။

    Nirantaraṃpavattamānassāti abhiṇhasaddatthaṃ visesetvā vadati. Dhātumattatāyāti dhātumattabhāvena. Samūhatoti sasambhāracakkhādipiṇḍato. ‘‘Cakkhādīna’’nti idaṃ ‘‘samūhato’’ti padaṃ apekkhitvā sambandhe sāmivacanaṃ, ‘‘vinibbhujana’’nti padaṃ apekkhitvā kammattheti veditabbaṃ. Cattāripi ghanānīti santatisamūhakiccārammaṇaghanāni. Pavattarūpādiggahaṇatoti ruppanādivasena pavattañca taṃ rūpādiggahaṇañcāti pavattarūpādiggahaṇaṃ, tatoti yojetabbaṃ. Aniccādiggahaṇassa sabbhāvāti rūpavedanādiñāṇato bhinnassa aniccādiñāṇassa labbhamānattā. Tena satipi rūpādiatthānaṃ aniccādibhāve ruppanādibhāvato aniccādibhāvassa bhedamāha. Idāni tameva bhedaṃ ñātatīraṇapariññāvisayatāya pākaṭaṃ kātuṃ ‘‘na hī’’tiādimāha. Nātidhāvitunti idha lakkhaṇalakkhaṇavantā bhinnā vuttā. Tattha lakkhaṇārammaṇikavipassanāya khandhārammaṇatāvacanena abhinnāti aññamaññavirodhāpādanena atidhāvituṃ na yuttaṃ. Kasmāti ce? Vuttaṃ ‘‘te panākārā’’tiādi. Adhippāyopi cettha lakkhaṇānaṃ rūpādiākāramattatāvibhāvananti daṭṭhabbo. ‘‘Aniccaṃ dukkhaṃ anattā’’ti hi saṅkhāre sabhāvato sallakkhentoyeva lakkhaṇāni ca sallakkhetīti. Yathā aniccādito aniccatādīnaṃ vuttanayena bhedo, evaṃ aniccatādīnampi satipi lakkhaṇabhāvasāmaññe nānāñāṇagocaratāya, nānāpaṭipakkhatāya, nānindriyādhikatāya ca vimokkhamukhattayabhūtānaṃ aññamaññabhedoti dassento ‘‘aniccanti ca gaṇhanto’’tiādimāha. Taṃ suviññeyyameva.

    သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ၂. အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

    2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā

    ၁၅၅. ပစ္စယယုဂဠဝသေနာတိ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရပစ္စယဒ္ဝယဝသေန။ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရဝသေန အဗ္ဗောကာရတောတိ အဇ္ဈတ္တိကဝသေန စေဝ ဗာဟိရဝသေန စ အသင္ကရတော။

    155. Paccayayugaḷavasenāti ajjhattikabāhirapaccayadvayavasena. Ajjhattikabāhiravasena abbokāratoti ajjhattikavasena ceva bāhiravasena ca asaṅkarato.

    ၁၆၇. ဝိသင္ခာရနိန္နသ္သာတိ နိဗ္ဗာနပောဏသ္သ။ ဝိနိမုတ္တသင္ခာရသ္သာတိ သမုစ္ဆေဒပဋိပသ္သဒ္ဓိဝိမုတ္တီဟိ သမုခေန, တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန စ သုဋ္ဌု ဝိနိမုတ္တသင္ခာရသ္သ ပရမသ္သာသဘာဝေန, ဂတိဘာဝေန စ ပတိဋ္ဌာနဘူတေ။ ‘‘နိဗ္ဗာနံ အရဟတော ဂတီ’’တိ (ပဋိ. ၃၃၉) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဌိတိဘာဝေနာတိ စ ပာဌော။ တံသစ္ဆိကရဏာဘာဝေတိ တသ္သ နိဗ္ဗာနသ္သ သစ္ဆိကရဏာဘာဝေ။ နီတောတိ ပာပိတော, ပကာသိတောတိ အတ္ထော။

    167. Visaṅkhāraninnassāti nibbānapoṇassa. Vinimuttasaṅkhārassāti samucchedapaṭipassaddhivimuttīhi samukhena, tappaṭibaddhachandarāgappahānena ca suṭṭhu vinimuttasaṅkhārassa paramassāsabhāvena, gatibhāvena ca patiṭṭhānabhūte. ‘‘Nibbānaṃ arahato gatī’’ti (paṭi. 339) hi vuttaṃ. Ṭhitibhāvenāti ca pāṭho. Taṃsacchikaraṇābhāveti tassa nibbānassa sacchikaraṇābhāve. Nītoti pāpito, pakāsitoti attho.

    စုဏ္ဏိတန္တိ ဘေဒိတံ။ တ္ဝမေဝ ကိံ န ဇာနာသီတိ ကိံ တ္ဝံ န ဇာနာသိယေဝာတိ အတ္ထော။ ‘‘ကိံ တ္ဝံ ဧကံ နာနံ ဇာနာသိ, ကိံ တ္ဝံ န ဇာနာသိ ဧဝာ’’တိ ဧဝံ ဝိက္ခေပံ ကရောန္တံ ပရဝာဒိံ ‘‘နနု ဉာတေ’’တိအာဒိနာ သကဝာဒီ နိဗန္ဓတိ။ ဝိဘဇိတ္ဝာတိ ‘‘ရာဂာဒီနံ ခီဏန္တေ ဥပ္ပန္နတ္တာ’’တိ ဘာဝတ္ထံ ဝိဘဇိတ္ဝာ။ ရာဂာဒီနံ ခယာ န ဟောန္တီတိ ယောဇနာ။ သသဘာဝတာ စ နိဗ္ဗာနသ္သ အာပန္နာ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

    Cuṇṇitanti bheditaṃ. Tvameva kiṃ na jānāsīti kiṃ tvaṃ na jānāsiyevāti attho. ‘‘Kiṃ tvaṃ ekaṃ nānaṃ jānāsi, kiṃ tvaṃ na jānāsi evā’’ti evaṃ vikkhepaṃ karontaṃ paravādiṃ ‘‘nanu ñāte’’tiādinā sakavādī nibandhati. Vibhajitvāti ‘‘rāgādīnaṃ khīṇante uppannattā’’ti bhāvatthaṃ vibhajitvā. Rāgādīnaṃ khayā na hontīti yojanā. Sasabhāvatā ca nibbānassa āpannā hotīti sambandho.

    နိဗ္ဗာနာရမ္မဏကရဏေန ကာရဏဘူတေန။ ဟေတုအတ္ထေ ဟိ ဣဒံ ကရဏဝစနံ။ ကိလေသက္ခယမတ္တတံ ဝာ နိဗ္ဗာနသ္သ ဣစ္ဆတော ကိလေသက္ခယေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။

    Nibbānārammaṇakaraṇena kāraṇabhūtena. Hetuatthe hi idaṃ karaṇavacanaṃ. Kilesakkhayamattataṃ vā nibbānassa icchato kilesakkhayena bhavitabbanti yojanā.

    ဧဝံ ကိလေသက္ခယမတ္တေ နိဗ္ဗာနေ ခေပေတဗ္ဗာ ကိလေသာ ဗဟုဝိဓာ နာနပ္ပကာရာ, မဂ္ဂော စ ဩဓိသော ကိလေသေ ခေပေတိ။ သ္ဝာယံ ‘‘ကတမံ ကိလေသက္ခယံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတ္ဝာ ကတမေ ကိလေသေ ခေပေတီ’’တိ ပုရိမပုစ္ဆာဒ္ဝယမေဝ ဝဒတိ။ တဒေဝာတိ ယံ ‘‘အဝိဇ္ဇာတဏ္ဟာနံ ကိဉ္စိ ဧကဒေသမတ္တမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တံ, တဒေဝ။

    Evaṃ kilesakkhayamatte nibbāne khepetabbā kilesā bahuvidhā nānappakārā, maggo ca odhiso kilese khepeti. Svāyaṃ ‘‘katamaṃ kilesakkhayaṃ nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā katame kilese khepetī’’ti purimapucchādvayameva vadati. Tadevāti yaṃ ‘‘avijjātaṇhānaṃ kiñci ekadesamattampī’’ti vuttaṃ, tadeva.

    ဧတ္ထ စ ယာယံ ‘‘ကိလေသက္ခယောဝ နိဗ္ဗာန’’န္တိ နိဗ္ဗာနသ္သ အဘာဝတာစောဒနာ, တတ္ရာယံ အာဂမတော ယုတ္တိတော စသ္သ ဘာဝာဘာဝဝိဘာဝနာ။ တဉ္ဟိ ဘဂဝတာ –

    Ettha ca yāyaṃ ‘‘kilesakkhayova nibbāna’’nti nibbānassa abhāvatācodanā, tatrāyaṃ āgamato yuttito cassa bhāvābhāvavibhāvanā. Tañhi bhagavatā –

    ‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, အဇာတံ အဘူတံ အကတံ အသင္ခတ’’န္တိ (ဥဒာ. ၇၃; ဣတိဝု. ၄၃)။

    ‘‘Atthi, bhikkhave, ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhata’’nti (udā. 73; itivu. 43).

    ‘‘အတ္ထိ , ဘိက္ခဝေ, တဒာယတနံ, ယတ္ထ နေဝ ပထဝီ န အာပော န တေဇော န ဝာယော’’တိ (ဥဒာ. ၇၁) –

    ‘‘Atthi , bhikkhave, tadāyatanaṃ, yattha neva pathavī na āpo na tejo na vāyo’’ti (udā. 71) –

    စ အာဒိနာ, တထာ –

    Ca ādinā, tathā –

    ‘‘ဂမ္ဘီရော ဒုဒ္ဒသော ဒုရနုဗောဓော သန္တော ပဏီတော အတက္ကာဝစရော နိပုဏော ပဏ္ဍိတဝေဒနီယော’’တိ (မ. နိ. ၂.၃၃၇; သံ. နိ. ၁.၁၇၂; မဟာဝ. ၇-၈) –

    ‘‘Gambhīro duddaso duranubodho santo paṇīto atakkāvacaro nipuṇo paṇḍitavedanīyo’’ti (ma. ni. 2.337; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 7-8) –

    ‘‘အသင္ခတဉ္စ ဝော, ဘိက္ခဝေ, ဒေသေသ္သာမိ အသင္ခတဂာမိနိဉ္စ ပဋိပဒံ, အနတံ, အနာသဝံ, သစ္စံ, ပာရံ, နိပုဏံ, သုဒုဒ္ဒသံ, အဇဇ္ဇရံ, ဓုဝံ, အပလောကိတံ, အနိဒသ္သနံ, နိပ္ပပဉ္စံ, သန္တံ, အမတံ, ပဏီတံ, သိဝံ, ခေမံ, တဏ္ဟာက္ခယံ, အစ္ဆရိယံ, အဗ္ဘုတံ, အနီတိကံ, အနီတိကဓမ္မံ, နိဗ္ဗာနံ, အဗ္ယာဗဇ္ဈံ, ဝိရာဂံ, သုဒ္ဓိံ, မုတ္တိံ, အနာလယံ, ဒီပံ, လေဏံ, တာဏံ, သရဏံ, ပရာယဏဉ္စ ဝော, ဘိက္ခဝေ, ဒေသေသ္သာမိ ပရာယဏဂာမိနိဉ္စ ပဋိပဒ’’န္တိ (သံ. နိ. ၄.၃၇၇) –

    ‘‘Asaṅkhatañca vo, bhikkhave, desessāmi asaṅkhatagāminiñca paṭipadaṃ, anataṃ, anāsavaṃ, saccaṃ, pāraṃ, nipuṇaṃ, sududdasaṃ, ajajjaraṃ, dhuvaṃ, apalokitaṃ, anidassanaṃ, nippapañcaṃ, santaṃ, amataṃ, paṇītaṃ, sivaṃ, khemaṃ, taṇhākkhayaṃ, acchariyaṃ, abbhutaṃ, anītikaṃ, anītikadhammaṃ, nibbānaṃ, abyābajjhaṃ, virāgaṃ, suddhiṃ, muttiṃ, anālayaṃ, dīpaṃ, leṇaṃ, tāṇaṃ, saraṇaṃ, parāyaṇañca vo, bhikkhave, desessāmi parāyaṇagāminiñca paṭipada’’nti (saṃ. ni. 4.377) –

    ဧဝမာဒီဟိ စ သုတ္တပဒေဟိ ‘‘အပ္ပစ္စယာ ဓမ္မာ, အသင္ခတာ ဓမ္မာ (ဓ. သ. ဒုကမာတိကာ ၇), သဗ္ဗဉ္စ ရူပံ အသင္ခတာ စ ဓာတူ’’တိအာဒီဟိ (ဓ. သ. ၁၁၉၂, ၁၁၉၈, ၁၂၀၀) အဘိဓမ္မပဒေသေဟိ စ ပရမတ္ထဘာဝေနေဝ ဒေသိတံ။ န ဟိ သဘာဝဝိရဟိတသ္သ အဘာဝမတ္တသ္သ ဂမ္ဘီရာသင္ခတာဒိဘာဝော အဗ္ယာကတဓမ္မာဒိဘာဝော စ ယုတ္တော, ဝုတ္တော စ သော။ တသ္မာ န အဘာဝမတ္တံ နိဗ္ဗာနံ။

    Evamādīhi ca suttapadehi ‘‘appaccayā dhammā, asaṅkhatā dhammā (dha. sa. dukamātikā 7), sabbañca rūpaṃ asaṅkhatā ca dhātū’’tiādīhi (dha. sa. 1192, 1198, 1200) abhidhammapadesehi ca paramatthabhāveneva desitaṃ. Na hi sabhāvavirahitassa abhāvamattassa gambhīrāsaṅkhatādibhāvo abyākatadhammādibhāvo ca yutto, vutto ca so. Tasmā na abhāvamattaṃ nibbānaṃ.

    အပိ စာယံ အဘာဝဝာဒီ ဧဝံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော – ယဒိ ကိလေသာဘာဝော နိဗ္ဗာနံ, သ္ဝာယမဘာဝော ဧကော ဝာ သိယာ အနေကော ဝာ? ယဒိ ဧကော, ဧကေနေဝ မဂ္ဂေန ကတော သစ္ဆိကတော စ ဟောတီတိ ဥပရိမာနံ မဂ္ဂာနံ နိရတ္ထကတာ အာပဇ္ဇတိ။ န ဟိ ဧကံ အနေကေဟိ ကမ္မပ္ပဝတ္တေဟိ သာဓေတဗ္ဗံ ဒိဋ္ဌံ။ အထ သိယာ ဧကောဝ သော ကိလေသာဘာဝော, န ပန မဂ္ဂေဟိ ကာတဗ္ဗော, အထ ခော သစ္ဆိကာတဗ္ဗောတိ။ ဧဝံ သတိ သုဋ္ဌုတရံ မဂ္ဂသ္သ နိရတ္ထကတာ အာပဇ္ဇတိ ကိလေသာနံ အပ္ပဟာနတော။ အကရောန္တော စ မဂ္ဂော ကိလေသာဘာဝံ တသ္သ သစ္ဆိကိရိယာယ ကမတ္ထံ သာဓေယ္ယ, အထ မဂ္ဂာနံ သံယောဇနတ္တယပ္ပဟာနာဒိပဋိနိယတကိစ္စတာယ ပဟာယကဝိဘာဂေန ကိလေသာဘာဝဘေဒော, ဧဝံ သတိ ဝိနာ သဘာဝဘေဒံ ဗဟုဘာဝော နတ္ထီတိ ဗဟုဘာဝတာပဒေသေနသ္သ သသဘာဝတာ အာပန္နာ။ အထာပိ သိယာ ‘‘ယေသံ အဘာဝော, တေသံ ဗဟုဘာဝေန ဗဟုဘာဝောပစာရော’’တိ, ဧဝံ သတိ ယေသံ အဘာဝော, တေသံ သဘာဝတာယ သသဘာဝောပစာရောပိ သိယာ။ တထာ တေသံ ကိလေသသင္ခတာဒိတာယ ကိလေသသင္ခတာဒိဘာဝာ စ သိယုံ, န စေတံ ယုတ္တန္တိ န တေသံ ဗဟုဘာဝောပစာရော ယုတ္တော။ ဧကဘာဝောပိ စသ္သ အသဘာဝတာယ ဧဝ ဝတ္တုံ န သက္ကာတိ စေ? န, အဘာဝသာမညတော, အဘာဝသာမညေန အဘေဒသမညာယ ဧကတ္တနိဒ္ဒေသော။ သတိ စ ဧကတ္တေ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဒောသာနတိဝတ္တိ။

    Api cāyaṃ abhāvavādī evaṃ pucchitabbo – yadi kilesābhāvo nibbānaṃ, svāyamabhāvo eko vā siyā aneko vā? Yadi eko, ekeneva maggena kato sacchikato ca hotīti uparimānaṃ maggānaṃ niratthakatā āpajjati. Na hi ekaṃ anekehi kammappavattehi sādhetabbaṃ diṭṭhaṃ. Atha siyā ekova so kilesābhāvo, na pana maggehi kātabbo, atha kho sacchikātabboti. Evaṃ sati suṭṭhutaraṃ maggassa niratthakatā āpajjati kilesānaṃ appahānato. Akaronto ca maggo kilesābhāvaṃ tassa sacchikiriyāya kamatthaṃ sādheyya, atha maggānaṃ saṃyojanattayappahānādipaṭiniyatakiccatāya pahāyakavibhāgena kilesābhāvabhedo, evaṃ sati vinā sabhāvabhedaṃ bahubhāvo natthīti bahubhāvatāpadesenassa sasabhāvatā āpannā. Athāpi siyā ‘‘yesaṃ abhāvo, tesaṃ bahubhāvena bahubhāvopacāro’’ti, evaṃ sati yesaṃ abhāvo, tesaṃ sabhāvatāya sasabhāvopacāropi siyā. Tathā tesaṃ kilesasaṅkhatāditāya kilesasaṅkhatādibhāvā ca siyuṃ, na cetaṃ yuttanti na tesaṃ bahubhāvopacāro yutto. Ekabhāvopi cassa asabhāvatāya eva vattuṃ na sakkāti ce? Na, abhāvasāmaññato, abhāvasāmaññena abhedasamaññāya ekattaniddeso. Sati ca ekatte pubbe vuttadosānativatti.

    ဗဟုဘာဝေ စ သသဘာဝတာ သိဒ္ဓာ။ ယဒိပိ သိယာ ယထာ ဗဟုဘာဝော သသဘာဝတံ, ဧဝံ သာမညေန သသဘာဝတာ ဗဟုဘာဝံ န ဗ္ယဘိစရေယ္ယာတိ သသဘာဝပက္ခေပိ နိဗ္ဗာနသ္သ ဗဟုဘာဝော အာပဇ္ဇတီတိ? တံ န, ကသ္မာ? တထာ သာမညာဘေဒတော။ န ဟိ ဧဝံ ဝတ္တုံ လဗ္ဘာ ယထာ ခရဘာဝော သသဘာဝတံ န ဗ္ယဘိစရတိ, ဧဝံ သသဘာဝတာပိ ခရဘာဝံ န ဗ္ယဘိစရေယ္ယာတိ။ ဧဝဉ္ဟိ သတိ တဒညသဗ္ဗဓမ္မာဘာဝပ္ပသင္ဂော သိယာ, တသ္မာ ဗဟုဘာဝော သသဘာဝတာပေက္ခော, န သသဘာဝတာ ဗဟုဘာဝာပေက္ခာတိ န သသဘာဝသ္သ နိဗ္ဗာနသ္သ ဗဟုဘာဝာပတ္တိ။ ‘‘ဧကဉ္ဟိ သစ္စံ န ဒုတီယမတ္ထိ (သု. နိ. ၈၉၀; မဟာနိ. ၁၁၉), ဧကာ နိဋ္ဌာ န ပုထုနိဋ္ဌာ’’တိအာဒိဝစနတော။

    Bahubhāve ca sasabhāvatā siddhā. Yadipi siyā yathā bahubhāvo sasabhāvataṃ, evaṃ sāmaññena sasabhāvatā bahubhāvaṃ na byabhicareyyāti sasabhāvapakkhepi nibbānassa bahubhāvo āpajjatīti? Taṃ na, kasmā? Tathā sāmaññābhedato. Na hi evaṃ vattuṃ labbhā yathā kharabhāvo sasabhāvataṃ na byabhicarati, evaṃ sasabhāvatāpi kharabhāvaṃ na byabhicareyyāti. Evañhi sati tadaññasabbadhammābhāvappasaṅgo siyā, tasmā bahubhāvo sasabhāvatāpekkho, na sasabhāvatā bahubhāvāpekkhāti na sasabhāvassa nibbānassa bahubhāvāpatti. ‘‘Ekañhi saccaṃ na dutīyamatthi (su. ni. 890; mahāni. 119), ekā niṭṭhā na puthuniṭṭhā’’tiādivacanato.

    အပိ စေတ္ထ ကိလေသာဘာဝော နာမ ရာဂာဒီနံ သမုစ္ဆေဒော အစ္စန္တပ္ပဟာနံ အနုပ္ပာဒနိရောဓော။ တသ္သ စ ဧကတ္တေ ဧကေနေဝ မဂ္ဂေန သာဓေတဗ္ဗတာ ကိစ္စဝိသေသာဘာဝတောတိ ဒသ္သနာဒိမဂ္ဂဝိဘာဂော န သိယာ။ ဣစ္ဆိတော စ သော ဩဓိသောဝ ကိလေသာနံ ပဟာတဗ္ဗတ္တာ။ သော စ မဂ္ဂဝိဘာဂော သဒ္ဓာဒီနံ ဣန္ဒ္ရိယာနံ နာတိတိက္ခတိက္ခတိက္ခတရတိက္ခတမဘာဝေန ဧကသ္မိမ္ပိ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနယောဂ္ယဘာဝေ သစ္ဆိကိရိယာဝိသေသေန ဟောတီတိ နိဗ္ဗာနသ္သ သသဘာဝတာယယေဝ ယုတ္တော။ အဘာဝော ပန ကိလေသာနံ မဂ္ဂေန ကာတဗ္ဗော သိယာ ‘‘မာ မဂ္ဂသ္သ နိရတ္ထကတာ အဟောသီ’’တိ, န သစ္ဆိကာတဗ္ဗော။ ကော ဟိ တသ္သ သဘာဝော, ယော တေန သစ္ဆိကရိယေယ္ယ။ သော စ ကိလေသာဘာဝော ဧကေနေဝ မဂ္ဂေန သာဓေတဗ္ဗော သိယာ, န စတူဟိ ‘‘မာ စတုဘာဝနိဗ္ဗာနတာပတ္တိ, နိဗ္ဗာနဝိသေသာပတ္တိ စ အဟောသီ’’တိ။ တတော ဒသ္သနာဒိမဂ္ဂဝိဘာဂော န သိယာတိ သဗ္ဗံ အာဝတ္တတိ။

    Api cettha kilesābhāvo nāma rāgādīnaṃ samucchedo accantappahānaṃ anuppādanirodho. Tassa ca ekatte ekeneva maggena sādhetabbatā kiccavisesābhāvatoti dassanādimaggavibhāgo na siyā. Icchito ca so odhisova kilesānaṃ pahātabbattā. So ca maggavibhāgo saddhādīnaṃ indriyānaṃ nātitikkhatikkhatikkhataratikkhatamabhāvena ekasmimpi samucchedappahānayogyabhāve sacchikiriyāvisesena hotīti nibbānassa sasabhāvatāyayeva yutto. Abhāvo pana kilesānaṃ maggena kātabbo siyā ‘‘mā maggassa niratthakatā ahosī’’ti, na sacchikātabbo. Ko hi tassa sabhāvo, yo tena sacchikariyeyya. So ca kilesābhāvo ekeneva maggena sādhetabbo siyā, na catūhi ‘‘mā catubhāvanibbānatāpatti, nibbānavisesāpatti ca ahosī’’ti. Tato dassanādimaggavibhāgo na siyāti sabbaṃ āvattati.

    ယဒိ စ အဘာဝော ဘာဝသ္သ သိယာတိ တသ္သ ဘာဝဓမ္မတာ ဣစ္ဆိတာ, ဧဝံ သတိ ယထာ သင္ခတဓမ္မသ္သ တသ္သ ဇရာမရဏာဒီနံ ဝိယ သင္ခတဓမ္မတာပိ အာပန္နာ, ဧဝံ ဗဟူနံ ကိလေသာနံ ဓမ္မသ္သ တသ္သ ဗဟုဘာဝာဒိပ္ပသင္ဂောပိ ဒုန္နိဝာရောတိ အတံသဘာဝသ္သ အသင္ခတသ္သေကသ္သ သသဘာဝသ္သ နိဗ္ဗာနဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Yadi ca abhāvo bhāvassa siyāti tassa bhāvadhammatā icchitā, evaṃ sati yathā saṅkhatadhammassa tassa jarāmaraṇādīnaṃ viya saṅkhatadhammatāpi āpannā, evaṃ bahūnaṃ kilesānaṃ dhammassa tassa bahubhāvādippasaṅgopi dunnivāroti ataṃsabhāvassa asaṅkhatassekassa sasabhāvassa nibbānabhāvo veditabbo.

    ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ‘‘ရာဂက္ခယော ဒောသက္ခယော မောဟက္ခယော’’တိ (သံ. နိ. ၄.၃၁၅, ၃၃၀) ဝုတ္တန္တိ? ခယေန အဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာ။ ခယော ဟိ အရိယမဂ္ဂော။ ယထာဟ ‘‘ခယေ ဉာဏံ, အနုပ္ပာဒေ ဉာဏ’’န္တိ (ဓ. သ. ဒုကမာတိကာ ၁၄၂)။ တေန ရာဂာဒိက္ခယပရိယာယေန အရိယမဂ္ဂေန အဓိဂန္တဗ္ဗတော ‘‘ပရမတ္ထံ ဂမ္ဘီရံ နိပုဏံ ဒုဒ္ဒသံ ဒုရနုဗောဓံ နိဗ္ဗာနံ ရာဂာဒိက္ခယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ရာဂာဒိပ္ပဟာနမုခေန ဝာ တထာ ပတ္တဗ္ဗတော, ယထာ အညတ္ထာပိ ဝုတ္တံ ‘‘မဒနိမ္မဒ္ဒနော ပိပာသဝိနယော’’တိအာဒိ (အ. နိ. ၄.၃၄; ဣတိဝု. ၉၀)။

    Yadi evaṃ kasmā ‘‘rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayo’’ti (saṃ. ni. 4.315, 330) vuttanti? Khayena adhigantabbattā. Khayo hi ariyamaggo. Yathāha ‘‘khaye ñāṇaṃ, anuppāde ñāṇa’’nti (dha. sa. dukamātikā 142). Tena rāgādikkhayapariyāyena ariyamaggena adhigantabbato ‘‘paramatthaṃ gambhīraṃ nipuṇaṃ duddasaṃ duranubodhaṃ nibbānaṃ rāgādikkhayo’’ti vuttaṃ. Rāgādippahānamukhena vā tathā pattabbato, yathā aññatthāpi vuttaṃ ‘‘madanimmaddano pipāsavinayo’’tiādi (a. ni. 4.34; itivu. 90).

    အပိစ ယထာ ပရိညေယ္ယတာယ သဥတ္တရာနံ ကာမာနံ ရူပာနဉ္စ ပဋိပက္ခဘူတံ တဗ္ဗိဓုရသဘာဝံ နိသ္သရဏံ ပညာယတိ, ဧဝံ သသဘာဝာနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ သင္ခတဓမ္မာနံ ပဋိပက္ခဘူတေန တဗ္ဗိဓုရသဘာဝေန နိသ္သရဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ယဉ္စ တန္နိသ္သရဏံ, သာ အသင္ခတာ ဓာတု။ ကိဉ္စ ဘိယ္ယော – သင္ခတဓမ္မာရမ္မဏံ ဝိပသ္သနာဉာဏံ အပိ အနုလောမဉာဏံ ကိလေသေ တဒင္ဂဝသေန ပဇဟတိ, န သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဇဟိတုံ သက္ကောတိ။ တထာ သမ္မုတိသစ္စာရမ္မဏံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီသု ဉာဏံ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေနေဝ ကိလေသေ ပဇဟတိ, န သမုစ္ဆေဒဝသေန။ ဣတိ သင္ခတဓမ္မာရမ္မဏသ္သ, သမ္မုတိသစ္စာရမ္မဏသ္သ စ ဉာဏသ္သ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေ အသမတ္ထဘာဝတော တေသံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနကရသ္သ အရိယမဂ္ဂဉာဏသ္သ တဒုဘယဝိပရီတသဘာဝေန အာရမ္မဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ, သာ အသင္ခတာ ဓာတု။ တထာ ‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, အဇာတံ အဘူတံ အကတံ အသင္ခတ’’န္တိ (ဥဒာ. ၇၃; ဣတိဝု. ၄၃) ဣဒံ နိဗ္ဗာနသ္သ ပရမတ္ထတော အတ္ထိဘာဝဇောတကံ ဝစနံ အဝိပရီတတ္ထံ ဘဂဝတာ ဘာသိတတ္တာ။ ယဉ္ဟိ ဘဂဝတာ ဘာသိတံ, တံ အဝိပရီတတ္ထံ ယထာ တံ ‘‘သဗ္ဗေ သင္ခာရာ အနိစ္စာ, သဗ္ဗေ သင္ခာရာ ဒုက္ခာ, သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ (ဓ. ပ. ၂၇၇-၂၇၉; ထေရဂာ. ၆၇၆-၆၇၈; နေတ္တိ. ၅), တထာ နိဗ္ဗာန-သဒ္ဒော ကတ္ထစိ ဝိသယေ ယထာဘူတပရမတ္ထဝိသယော ဥပစာရဝုတ္တိသဗ္ဘာဝတော သေယ္ယထာပိ သီဟ-သဒ္ဒော။ အထ ဝာ အတ္ထေဝ ပရမတ္ထတော အသင္ခတာ ဓာတု ဣတရတဗ္ဗိပရီတဝိမုတ္တိသဘာဝတ္တာ သေယ္ယထာပိ ‘‘ပထဝီဓာတု ဝေဒနာ စာ’’တိ ဧဝမာဒီဟိ နယေဟိ ယုတ္တိတောပိ အသင္ခတာယ ဓာတုယာ ပရမတ္ထတော အတ္ထိဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Apica yathā pariññeyyatāya sauttarānaṃ kāmānaṃ rūpānañca paṭipakkhabhūtaṃ tabbidhurasabhāvaṃ nissaraṇaṃ paññāyati, evaṃ sasabhāvānaṃ sabbesampi saṅkhatadhammānaṃ paṭipakkhabhūtena tabbidhurasabhāvena nissaraṇena bhavitabbaṃ. Yañca tannissaraṇaṃ, sā asaṅkhatā dhātu. Kiñca bhiyyo – saṅkhatadhammārammaṇaṃ vipassanāñāṇaṃ api anulomañāṇaṃ kilese tadaṅgavasena pajahati, na samucchedavasena pajahituṃ sakkoti. Tathā sammutisaccārammaṇaṃ paṭhamajjhānādīsu ñāṇaṃ vikkhambhanavaseneva kilese pajahati, na samucchedavasena. Iti saṅkhatadhammārammaṇassa, sammutisaccārammaṇassa ca ñāṇassa kilesānaṃ samucchedappahāne asamatthabhāvato tesaṃ samucchedappahānakarassa ariyamaggañāṇassa tadubhayaviparītasabhāvena ārammaṇena bhavitabbaṃ, sā asaṅkhatā dhātu. Tathā ‘‘atthi, bhikkhave, ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhata’’nti (udā. 73; itivu. 43) idaṃ nibbānassa paramatthato atthibhāvajotakaṃ vacanaṃ aviparītatthaṃ bhagavatā bhāsitattā. Yañhi bhagavatā bhāsitaṃ, taṃ aviparītatthaṃ yathā taṃ ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā, sabbe saṅkhārā dukkhā, sabbe dhammā anattā’’ti (dha. pa. 277-279; theragā. 676-678; netti. 5), tathā nibbāna-saddo katthaci visaye yathābhūtaparamatthavisayo upacāravuttisabbhāvato seyyathāpi sīha-saddo. Atha vā attheva paramatthato asaṅkhatā dhātu itaratabbiparītavimuttisabhāvattā seyyathāpi ‘‘pathavīdhātu vedanā cā’’ti evamādīhi nayehi yuttitopi asaṅkhatāya dhātuyā paramatthato atthibhāvo veditabbo.

    အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ၃. ပဉ္ဟပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ

    3. Pañhapucchakavaṇṇanā

    ၁၆၈. ကိဉ္စီတိ ကိဉ္စိ အာရမ္မဏံ။ အာလမ္ဗနတောတိ အာရမ္မဏကရဏတော။

    168. Kiñcīti kiñci ārammaṇaṃ. Ālambanatoti ārammaṇakaraṇato.

    ပဉ္ဟပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.

    အာယတနဝိဘင္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Āyatanavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / အဘိဓမ္မပိဋက • Abhidhammapiṭaka / ဝိဘင္ဂပာဠိ • Vibhaṅgapāḷi / ၂. အာယတနဝိဘင္ဂော • 2. Āyatanavibhaṅgo

    အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / အဘိဓမ္မပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / သမ္မောဟဝိနောဒနီ-အဋ္ဌကထာ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
    ၁. သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ • 1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
    ၂. အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
    ၃. ပဉ္ဟာပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ • 3. Pañhāpucchakavaṇṇanā

    ဋီကာ • Tīkā / အဘိဓမ္မပိဋက (ဋီကာ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ဝိဘင္ဂ-မူလဋီကာ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ၂. အာယတနဝိဘင္ဂော • 2. Āyatanavibhaṅgo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact