| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ವಿಭಙ್ಗ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā |
೨. ಆಯತನವಿಭಙ್ಗೋ
2. Āyatanavibhaṅgo
೧. ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ
1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
೧೫೨. ವಿಸೇಸತೋತಿ ಆಯತನ-ಸದ್ದತ್ಥೋ ವಿಯ ಅಸಾಧಾರಣತೋ ಚಕ್ಖಾದಿಸದ್ದತ್ಥತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಸ್ಸಾದೇತೀತಿ ಚಕ್ಖತಿ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಮಧುಂ ಚಕ್ಖತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಚಕ್ಖತೀ’’ತಿ ರಸಸಾಯನತ್ಥೋ ಅತ್ಥೀತಿ ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ವದತಿ। ‘‘ಚಕ್ಖುಂ ಖೋ, ಮಾಗಣ್ಡಿಯ, ರೂಪಾರಾಮಂ ರೂಪರತಂ ರೂಪಸಮ್ಮುದಿತ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೦೯) ವಚನತೋ ಚಕ್ಖು ರೂಪಂ ಅಸ್ಸಾದೇತಿ। ಸತಿಪಿ ಸೋತಾದೀನಂ ಸದ್ದಾರಮ್ಮಣಾದಿರತಿಭಾವೇ ನಿರುಳ್ಹತ್ತಾ ಚಕ್ಖುಮ್ಹಿಯೇವ ಚಕ್ಖು-ಸದ್ದೋ ಪವತ್ತತಿ ಪದುಮಾದೀಸು ಪಙ್ಕಜಾದಿಸದ್ದಾ ವಿಯಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ವಿಭಾವೇತಿ ಚಾತಿ ಸದ್ದಲಕ್ಖಣಸಿದ್ಧಸ್ಸ ಚಕ್ಖತಿ-ಸದ್ದಸ್ಸ ವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ವದತಿ। ಚಕ್ಖತೀತಿ ಹಿ ಆಚಿಕ್ಖತಿ, ಅಭಿಬ್ಯತ್ತಂ ವದತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಯನಸ್ಸ ಚ ವದನ್ತಸ್ಸ ವಿಯ ಸಮವಿಸಮವಿಭಾವನಮೇವ ಆಚಿಕ್ಖನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ವಿಭಾವೇತಿ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಅನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ವಾ ಧಾತೂನಂ ವಿಭಾವನತ್ಥತಾ ಚಕ್ಖು-ಸದ್ದಸ್ಸ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ರತ್ತದುಟ್ಠಾದಿಕಾಲೇಸು ಕಕಣ್ಟಕರೂಪಂ ವಿಯ ಉದ್ದರೂಪಂ ವಿಯ ಚ ವಣ್ಣವಿಕಾರಂ ಆಪಜ್ಜಮಾನಂ ರೂಪಂ ಹದಯಙ್ಗತಭಾವಂ ರೂಪಯತಿ ರೂಪಮಿವ ಪಕಾಸಂ ಕರೋತಿ, ಸವಿಗ್ಗಹಮಿವ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿತ್ಥಾರಣಂ ವಾ ರೂಪ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ, ವಿತ್ಥಾರಣಞ್ಚ ಪಕಾಸನಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಕಾಸೇತೀ’’ತಿ। ಅನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ವಾ ಧಾತೂನಂ ಪಕಾಸನತ್ಥೋಯೇವ ರೂಪ-ಸದ್ದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ವಣ್ಣವಾಚಕಸ್ಸ ರೂಪ-ಸದ್ದಸ್ಸ ರೂಪಯತೀತಿ ನಿಬ್ಬಚನಂ, ರೂಪವಾಚಕಸ್ಸ ರುಪ್ಪತೀತಿ ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋ।
152. Visesatoti āyatana-saddattho viya asādhāraṇato cakkhādisaddatthatoti attho. Assādetīti cakkhati-saddo ‘‘madhuṃ cakkhati byañjanaṃ cakkhatī’’ti rasasāyanattho atthīti tassa vasena atthaṃ vadati. ‘‘Cakkhuṃ kho, māgaṇḍiya, rūpārāmaṃ rūparataṃ rūpasammudita’’nti (ma. ni. 2.209) vacanato cakkhu rūpaṃ assādeti. Satipi sotādīnaṃ saddārammaṇādiratibhāve niruḷhattā cakkhumhiyeva cakkhu-saddo pavattati padumādīsu paṅkajādisaddā viyāti daṭṭhabbaṃ. Vibhāveti cāti saddalakkhaṇasiddhassa cakkhati-saddassa vasena atthaṃ vadati. Cakkhatīti hi ācikkhati, abhibyattaṃ vadatīti attho. Nayanassa ca vadantassa viya samavisamavibhāvanameva ācikkhananti katvā āha ‘‘vibhāveti cāti attho’’ti. Anekatthattā vā dhātūnaṃ vibhāvanatthatā cakkhu-saddassa daṭṭhabbā. Rattaduṭṭhādikālesu kakaṇṭakarūpaṃ viya uddarūpaṃ viya ca vaṇṇavikāraṃ āpajjamānaṃ rūpaṃ hadayaṅgatabhāvaṃ rūpayati rūpamiva pakāsaṃ karoti, saviggahamiva katvā dassetīti attho. Vitthāraṇaṃ vā rūpa-saddassa attho, vitthāraṇañca pakāsanamevāti āha ‘‘pakāsetī’’ti. Anekatthattā vā dhātūnaṃ pakāsanatthoyeva rūpa-saddo daṭṭhabbo, vaṇṇavācakassa rūpa-saddassa rūpayatīti nibbacanaṃ, rūpavācakassa ruppatīti ayaṃ viseso.
ಉದಾಹರೀಯತೀತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ-ಅತ್ಥೇ ವಚನಮೇವ ಗಹಿತಂ ಸಿಯಾ, ನ ಚ ವಚನ-ಸದ್ದೋಯೇವ ಏತ್ಥ ಸದ್ದೋ, ಅಥ ಖೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋತಿ ಸಪ್ಪತೀತಿ ಸಕೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಪ್ಪೀಯತಿ ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವಂ ಗಮೀಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೂಚಯತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ವತ್ಥುಂ ಗನ್ಧವಸೇನ ಅಪಾಕಟಂ ‘‘ಇದಂ ಸುಗನ್ಧಂ ದುಗ್ಗನ್ಧ’’ನ್ತಿ ಪಕಾಸೇತಿ, ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ವಾ ಪುಪ್ಫಾದಿವತ್ಥುಂ ‘‘ಏತ್ಥ ಪುಪ್ಫಂ ಅತ್ಥಿ ಚಮ್ಪಕಾದಿ, ಫಲಮತ್ಥಿ ಅಮ್ಬಾದೀ’’ತಿ ಪೇಸುಞ್ಞಂ ಕರೋನ್ತಂ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ರಸಗ್ಗಹಣಮೂಲಕತ್ತಾ ಆಹಾರಜ್ಝೋಹರಣಸ್ಸ ಜೀವಿತಹೇತುಮ್ಹಿ ಆಹಾರರಸೇ ನಿನ್ನತಾಯ ಜೀವಿತಂ ಅವ್ಹಾಯತೀತಿ ಜಿವ್ಹಾ ವುತ್ತಾ ನಿರುತ್ತಿಲಕ್ಖಣೇನ। ಕುಚ್ಛಿತಾನಂ ಸಾಸವಧಮ್ಮಾನಂ ಆಯೋತಿ ವಿಸೇಸೇನ ಕಾಯೋ ವುತ್ತೋ ಅನುತ್ತರಿಯಹೇತುಭಾವಂ ಅನಾಗಚ್ಛನ್ತೇಸು ಕಾಮರಾಗನಿದಾನಕಮ್ಮಜನಿತೇಸು ಕಾಮರಾಗಸ್ಸ ಚ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೇಸು ಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯೇಸು ಕಾಯಸ್ಸ ವಿಸೇಸತರಸಾಸವಪಚ್ಚಯತ್ತಾ। ತೇನ ಹಿ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತಾ ಸತ್ತಾ ಮೇಥುನಮ್ಪಿ ಸೇವನ್ತಿ। ಉಪ್ಪತ್ತಿದೇಸೋತಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಾಯಿನ್ದ್ರಿಯವತ್ಥುಕಾ ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧಾ ಬಲವಕಾಮಾಸವಾದಿಹೇತುಭಾವತೋ ವಿಸೇಸೇನ ‘‘ಸಾಸವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ತೇಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅತ್ತನೋ ಲಕ್ಖಣಂ ಧಾರಯನ್ತೀತಿ ಯೇ ವಿಸೇಸಲಕ್ಖಣೇನ ಆಯತನಸದ್ದಪರಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ, ತೇ ಚಕ್ಖಾದಯೋ ತಥಾ ವುತ್ತಾತಿ ಅಞ್ಞೇ ಮನೋಗೋಚರಭೂತಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣೇನೇವ ಏಕಾಯತನತ್ತಂ ಉಪನೇತ್ವಾ ವುತ್ತಾ। ಓಳಾರಿಕವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಮನನಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ವಿಸಯವಿಸಯಿಭಾವೇಹಿ ಪುರಿಮಾನಿ ಪಾಕಟಾನೀತಿ ತಥಾ ಅಪಾಕಟಾ ಚ ಅಞ್ಞೇ ಮನೋಗೋಚರಾ ನ ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವಂ ನ ಧಾರೇನ್ತೀತಿ ಇಮಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ದೀಪನತ್ಥೋ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೋತಿ।
Udāharīyatīti vuccatīti-atthe vacanameva gahitaṃ siyā, na ca vacana-saddoyeva ettha saddo, atha kho sabbopi sotaviññeyyoti sappatīti sakehi paccayehi sappīyati sotaviññeyyabhāvaṃ gamīyatīti attho. Sūcayatīti attano vatthuṃ gandhavasena apākaṭaṃ ‘‘idaṃ sugandhaṃ duggandha’’nti pakāseti, paṭicchannaṃ vā pupphādivatthuṃ ‘‘ettha pupphaṃ atthi campakādi, phalamatthi ambādī’’ti pesuññaṃ karontaṃ viya hotīti attho. Rasaggahaṇamūlakattā āhārajjhoharaṇassa jīvitahetumhi āhārarase ninnatāya jīvitaṃ avhāyatīti jivhā vuttā niruttilakkhaṇena. Kucchitānaṃ sāsavadhammānaṃ āyoti visesena kāyo vutto anuttariyahetubhāvaṃ anāgacchantesu kāmarāganidānakammajanitesu kāmarāgassa ca visesapaccayesu ghānajivhākāyesu kāyassa visesatarasāsavapaccayattā. Tena hi phoṭṭhabbaṃ assādentā sattā methunampi sevanti. Uppattidesoti uppattikāraṇanti attho. Kāyindriyavatthukā vā cattāro khandhā balavakāmāsavādihetubhāvato visesena ‘‘sāsavā’’ti vuttā, tesaṃ uppajjanaṭṭhānanti attho. Attano lakkhaṇaṃ dhārayantīti ye visesalakkhaṇena āyatanasaddaparā vattabbā, te cakkhādayo tathā vuttāti aññe manogocarabhūtā dhammā sāmaññalakkhaṇeneva ekāyatanattaṃ upanetvā vuttā. Oḷārikavatthārammaṇamananasaṅkhātehi visayavisayibhāvehi purimāni pākaṭānīti tathā apākaṭā ca aññe manogocarā na attano sabhāvaṃ na dhārentīti imassatthassa dīpanattho dhamma-saddoti.
ವಾಯಮನ್ತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚಂ ಕರೋನ್ತಿಚ್ಚೇವ ಅತ್ಥೋ। ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಅತ್ಥೇ ಆಯತನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಆಯತನನ್ತಿ ಅಧಿಕರಣತ್ಥೋ ಆಯತನ-ಸದ್ದೋ, ದುತಿಯತತಿಯೇಸು ಕತ್ತುಅತ್ಥೋ। ತೇ ಚಾತಿ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಧಮ್ಮೇ। ತೇ ಹಿ ತಂತಂದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣೇಸು ಆಯನ್ತಿ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಆಯಾತಿ। ವಿತ್ಥಾರೇನ್ತೀತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಲೀನಾನಿ ಅಪಾಕಟಾನಿ ಪುಬ್ಬನ್ತತೋ ಉದ್ಧಂ ಪಸಾರೇನ್ತಿ ಪಾಕಟಾನಿ ಕರೋನ್ತಿ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Vāyamantīti attano kiccaṃ karonticceva attho. Imasmiñca atthe āyatanti etthāti āyatananti adhikaraṇattho āyatana-saddo, dutiyatatiyesu kattuattho. Te cāti cittacetasikadhamme. Te hi taṃtaṃdvārārammaṇesu āyanti āgacchanti pavattantīti āyāti. Vitthārentīti pubbe anuppannattā līnāni apākaṭāni pubbantato uddhaṃ pasārenti pākaṭāni karonti uppādentīti attho.
ರುಳ್ಹೀವಸೇನ ಆಯತನ-ಸದ್ದಸ್ಸತ್ಥಂ ವತ್ತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತಂ ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥ ಮನೋ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸ ನೇಸಂ ದ್ವಾರಭಾವೋ ನಿಸ್ಸಯಭಾವೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅತ್ಥತೋತಿ ವಚನತ್ಥತೋ, ನ ವಚನೀಯತ್ಥತೋ। ವಚನತ್ಥೋ ಹೇತ್ಥ ವುತ್ತೋ ‘‘ಚಕ್ಖತೀ’’ತಿಆದಿನಾ, ನ ವಚನೀಯತ್ಥೋ ‘‘ಯಂ ಚಕ್ಖು ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ಪಸಾದೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೫೯೭) ವಿಯಾತಿ।
Ruḷhīvasena āyatana-saddassatthaṃ vattuṃ ‘‘apicā’’tiādi āraddhaṃ. Taṃ nissitattāti ettha mano manoviññāṇādīnaṃ cittacetasikānaṃ nissayapaccayo na hotīti tassa nesaṃ dvārabhāvo nissayabhāvoti daṭṭhabbo. Atthatoti vacanatthato, na vacanīyatthato. Vacanattho hettha vutto ‘‘cakkhatī’’tiādinā, na vacanīyattho ‘‘yaṃ cakkhu catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya pasādo’’tiādinā (dha. sa. 597) viyāti.
ತಾವತ್ವತೋತಿ ಅನೂನಾಧಿಕಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ದ್ವಾದಸಾಯತನವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ಅಧಿಕಭಾವತೋ ಚೋದನಾ ನತ್ಥಿ, ಸಲಕ್ಖಣಧಾರಣಂ ಪನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಊನಚೋದನಾ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಚಕ್ಖಾದಯೋಪಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಅಸಾಧಾರಣನ್ತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಅಸಾಧಾರಣಂ। ಸತಿಪಿ ಅಸಾಧಾರಣಾರಮ್ಮಣಭಾವೇ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ದ್ವಾರಭಾವೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾಯತನೇ ಅಗ್ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣಭಾವೇಹಿ ವಾ ಅಸಾಧಾರಣತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅಸಾಧಾರಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
Tāvatvatoti anūnādhikabhāvaṃ dasseti. Tattha dvādasāyatanavinimuttassa kassaci dhammassa abhāvā adhikabhāvato codanā natthi, salakkhaṇadhāraṇaṃ pana sabbesaṃ sāmaññalakkhaṇanti ūnacodanā sambhavatīti dassento āha ‘‘cakkhādayopi hī’’tiādi. Asādhāraṇanti cakkhuviññāṇādīnaṃ asādhāraṇaṃ. Satipi asādhāraṇārammaṇabhāve cakkhādīnaṃ dvārabhāvena gahitattā dhammāyatane aggahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Dvārārammaṇabhāvehi vā asādhāraṇataṃ sandhāya ‘‘asādhāraṇa’’nti vuttaṃ.
ಯೇಭುಯ್ಯಸಹುಪ್ಪತ್ತಿಆದೀಹಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಕಮಾದಿಅಯುತ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಅಜ್ಝತ್ತಿಕೇಸು ಹೀತಿ ಏತೇನ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಭಾವೇನ ವಿಸಯಿಭಾವೇನ ಚ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾನಂ ಪಠಮಂ ದೇಸೇತಬ್ಬತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇಸು ಹಿ ಪಠಮಂ ದೇಸೇತಬ್ಬೇಸು ಪಾಕಟತ್ತಾ ಪಠಮತರಂ ಚಕ್ಖಾಯತನಂ ದೇಸಿತನ್ತಿ। ತತೋ ಘಾನಾಯತನಾದೀನೀತಿ ಏತ್ಥ ಬಹೂಪಕಾರತ್ತಾಭಾವೇನ ಚಕ್ಖುಸೋತೇಹಿ ಪುರಿಮತರಂ ಅದೇಸೇತಬ್ಬಾನಿ ಸಹ ವತ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಏಕೇನ ಕಮೇನ ದೇಸೇತಬ್ಬಾನೀತಿ ಘಾನಾದಿಕ್ಕಮೇನ ದೇಸಿತಾನೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಞ್ಞಥಾಪಿ ಹಿ ದೇಸಿತೇಸು ನ ನ ಸಕ್ಕಾ ಚೋದೇತುಂ, ನ ಚ ಸಕ್ಕಾ ಸೋಧೇತಬ್ಬಾನಿ ನ ದೇಸೇತುನ್ತಿ। ಗೋಚರೋ ವಿಸಯೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಗೋಚರವಿಸಯೋ, ಮನೋ। ಕಸ್ಸ ಪನ ಗೋಚರೋ ಏತಸ್ಸ ವಿಸಯೋತಿ? ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಮ್ಪಿ। ವಿಞ್ಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣವವತ್ಥಾನತೋತಿ ಏತೇನ ಚ ಚಕ್ಖಾದಿಅನನ್ತರಂ ರೂಪಾದಿವಚನಸ್ಸ ಕಾರಣಮಾಹ।
Yebhuyyasahuppattiādīhi uppattikkamādiayutti yojetabbā. Ajjhattikesu hīti etena ajjhattikabhāvena visayibhāvena ca ajjhattikānaṃ paṭhamaṃ desetabbataṃ dasseti. Tesu hi paṭhamaṃ desetabbesu pākaṭattā paṭhamataraṃ cakkhāyatanaṃ desitanti. Tato ghānāyatanādīnīti ettha bahūpakārattābhāvena cakkhusotehi purimataraṃ adesetabbāni saha vattuṃ asakkuṇeyyattā ekena kamena desetabbānīti ghānādikkamena desitānīti adhippāyo. Aññathāpi hi desitesu na na sakkā codetuṃ, na ca sakkā sodhetabbāni na desetunti. Gocaro visayo etassāti gocaravisayo, mano. Kassa pana gocaro etassa visayoti? Cakkhādīnaṃ pañcannampi. Viññāṇuppattikāraṇavavatthānatoti etena ca cakkhādianantaraṃ rūpādivacanassa kāraṇamāha.
ಪಚ್ಚಯಭೇದೋ ಕಮ್ಮಾದಿಭೇದೋ। ನಿರಯಾದಿಕೋ ಅಪದಾದಿಗತಿನಾನಾಕರಣಞ್ಚ ಗತಿಭೇದೋ। ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಾದಿಕೋ ಖತ್ತಿಯಾದಿಕೋ ಚ ನಿಕಾಯಭೇದೋ। ತಂತಂಸತ್ತಸನ್ತಾನಭೇದೋ ಪುಗ್ಗಲಭೇದೋ। ಯಾ ಚ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ವತ್ಥೂನಂ ಅನನ್ತಭೇದತಾ ವುತ್ತಾ, ಸೋಯೇವ ಹದಯವತ್ಥುಸ್ಸ ಚ ಭೇದೋ ಹೋತಿ। ತತೋ ಮನಾಯತನಸ್ಸ ಅನನ್ತಪ್ಪಭೇದತಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ ದುಕ್ಖಾಪಟಿಪದಾದಿತೋ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಆದಿಭೇದತೋ ಚ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯೇ ವಿಪಸ್ಸನಾ ವುತ್ತಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನುಪಗಮನಞ್ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕಾಸೀತಿಭೇದತಾ ಮನಾಯತನಸ್ಸ ವುತ್ತಾ ನಿದ್ದೇಸವಸೇನ। ನೀಲಂ ನೀಲಸ್ಸೇವ ಸಭಾಗಂ, ಅಞ್ಞಂ ವಿಸಭಾಗಂ, ಏವಂ ಕುಸಲಸಮುಟ್ಠಾನಾದಿಭೇದೇಸು ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣವಸೇನಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಂ ಚಕ್ಖಾದಿವಜ್ಜಂ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ।
Paccayabhedo kammādibhedo. Nirayādiko apadādigatinānākaraṇañca gatibhedo. Hatthiassādiko khattiyādiko ca nikāyabhedo. Taṃtaṃsattasantānabhedo puggalabhedo. Yā ca cakkhādīnaṃ vatthūnaṃ anantabhedatā vuttā, soyeva hadayavatthussa ca bhedo hoti. Tato manāyatanassa anantappabhedatā yojetabbā dukkhāpaṭipadādito ārammaṇādhipatiādibhedato ca. Imasmiṃ suttantabhājanīye vipassanā vuttāti vipassanupagamanañca viññāṇaṃ gahetvā ekāsītibhedatā manāyatanassa vuttā niddesavasena. Nīlaṃ nīlasseva sabhāgaṃ, aññaṃ visabhāgaṃ, evaṃ kusalasamuṭṭhānādibhedesu yojetabbaṃ. Tebhūmakadhammārammaṇavasenāti pubbe vuttaṃ cakkhādivajjaṃ dhammārammaṇaṃ sandhāya vuttaṃ.
ಸಪರಿಪ್ಫನ್ದಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಈಹನಂ ಈಹಾ। ಚಿನ್ತನವಸೇನ ಬ್ಯಾಪಾರಕರಣಂ ಬ್ಯಾಪಾರೋ। ತತ್ಥ ಬ್ಯಾಪಾರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ನ ಹಿ ಚಕ್ಖು ರೂಪಾದೀನಂ ಏವಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಈಹಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ನ ಚ ತಾನೀ’’ತಿಆದಿ। ಉಭಯಮ್ಪಿ ಪನ ಈಹಾ ಚ ಹೋತಿ ಬ್ಯಾಪಾರೋ ಚಾತಿ ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿವಚನಂ। ಧಮ್ಮತಾವಾತಿ ಸಭಾವೋವ, ಕಾರಣಸಮತ್ಥತಾ ವಾ। ಈಹಾಬ್ಯಾಪಾರರಹಿತಾನಂ ದ್ವಾರಾದಿಭಾವೋ ಧಮ್ಮತಾ। ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಅತ್ಥೇ ಯನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ಯಸ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಸಮ್ಭವನವಿಸೇಸನಂ ಯಂ-ಸದ್ದೋ। ‘‘ಸುಞ್ಞೋ ಗಾಮೋತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಛನ್ನೇತಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾನಂ ಆಯತನಾನಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೨೩೮) ವಚನತೋ ಸುಞ್ಞಗಾಮೋ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ। ಅನ್ನಪಾನಸಮೋಹಿತನ್ತಿ ಗಹಿತೇ ಸುಞ್ಞಗಾಮೇ ಯಞ್ಞದೇವ ಭಾಜನಂ ಪರಾಮಸೀಯತಿ, ತಂ ತಂ ರಿತ್ತಕಂಯೇವ ಪರಾಮಸೀಯತಿ, ಏವಂ ಧುವಾದಿಭಾವೇನ ಗಹಿತಾನಿ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿಯಮಾನಾನಿ ರಿತ್ತಕಾನೇವ ಏತಾನಿ ದಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ। ಚಕ್ಖಾದಿದ್ವಾರೇಸು ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸುಪ್ಪಾದಕಭಾವೇನ ರೂಪಾದೀನಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಅಭಿಘಾತಕಾನೀತಿ ವುತ್ತಾನಿ। ಅಹಿಸುಸುಮಾರಪಕ್ಖಿಕುಕ್ಕುರಸಿಙ್ಗಾಲಮಕ್ಕಟಾ ಛ ಪಾಣಕಾ। ವಿಸಮಬಿಲಾಕಾಸಗಾಮಸುಸಾನವನಾನಿ ತೇಸಂ ಗೋಚರಾ। ತತ್ಥ ವಿಸಮಾದಿಅಜ್ಝಾಸಯೇಹಿ ಚಕ್ಖಾದೀಹಿ ವಿಸಮಭಾವಬಿಲಾಕಾಸಗಾಮಸುಸಾನಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಸದಿಸುಪಾದಿನ್ನಧಮ್ಮವನಭಾವೇಹಿ ಅಭಿರಮಿತತ್ತಾ ರೂಪಾದೀನಮ್ಪಿ ವಿಸಮಾದಿಸದಿಸತಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ।
Saparipphandakiriyāvasena īhanaṃ īhā. Cintanavasena byāpārakaraṇaṃ byāpāro. Tattha byāpāraṃ dassento āha ‘‘na hi cakkhu rūpādīnaṃ evaṃ hotī’’ti. Īhaṃ dassento āha ‘‘na ca tānī’’tiādi. Ubhayampi pana īhā ca hoti byāpāro cāti uppaṭipāṭivacanaṃ. Dhammatāvāti sabhāvova, kāraṇasamatthatā vā. Īhābyāpārarahitānaṃ dvārādibhāvo dhammatā. Imasmiñca atthe yanti etassa yasmāti attho. Purimasmiṃ sambhavanavisesanaṃ yaṃ-saddo. ‘‘Suñño gāmoti kho, bhikkhave, channetaṃ ajjhattikānaṃ āyatanānaṃ adhivacana’’nti (saṃ. ni. 4.238) vacanato suññagāmo viya daṭṭhabbāni. Annapānasamohitanti gahite suññagāme yaññadeva bhājanaṃ parāmasīyati, taṃ taṃ rittakaṃyeva parāmasīyati, evaṃ dhuvādibhāvena gahitāni upaparikkhiyamānāni rittakāneva etāni dissantīti. Cakkhādidvāresu abhijjhādomanassuppādakabhāvena rūpādīni cakkhādīnaṃ abhighātakānīti vuttāni. Ahisusumārapakkhikukkurasiṅgālamakkaṭā cha pāṇakā. Visamabilākāsagāmasusānavanāni tesaṃ gocarā. Tattha visamādiajjhāsayehi cakkhādīhi visamabhāvabilākāsagāmasusānasannissitasadisupādinnadhammavanabhāvehi abhiramitattā rūpādīnampi visamādisadisatā yojetabbā.
ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಟ್ಠೇನಾತಿ ಇದಂ ಇತರೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ಆಕಾರಾನಂ ಸಙ್ಗಹಕತ್ತಾ ವಿಸುಂ ವುತ್ತಂ। ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಾಕಾರೋ ಏವ ಹಿ ಉಪ್ಪಾದವಯತ್ತಾಕಾರಾದಯೋತಿ। ತತ್ಥ ಹುತ್ವಾತಿ ಏತೇನ ಪುರಿಮನ್ತವಿವಿತ್ತತಾಪುಬ್ಬಕಂ ಮಜ್ಝೇ ವಿಜ್ಜಮಾನತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ತಂ ವತ್ವಾ ಅಭಾವವಚನೇನ ಮಜ್ಝೇ ವಿಜ್ಜಮಾನತಾಪುಬ್ಬಕಂ, ಅಪರನ್ತೇ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತಂ, ಉಭಯೇನಪಿ ಸದಾ ಅಭಾವೋ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಭಾವವಿಜಹನಂ ವಿಪರಿಣಾಮೋ, ಜರಾಭಙ್ಗೇಹಿ ವಾ ಪರಿವತ್ತನಂ, ಸನ್ತಾನವಿಕಾರಾಪತ್ತಿ ವಾ। ಸದಾ ಅಭಾವೇಪಿ ಚಿರಟ್ಠಾನಂ ಸಿಯಾತಿ ತಂನಿವಾರಣತ್ಥಂ ‘‘ತಾವಕಾಲಿಕತೋ’’ತಿ ಆಹ। ಉಪ್ಪಾದವಯಞ್ಞಥತ್ತರಹಿತಂ ನಿಚ್ಚಂ, ನ ಇತರಥಾತಿ ನಿಚ್ಚಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ ಅನಿಚ್ಚಂ, ನಿಚ್ಚಪಟಿಪಕ್ಖತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Hutvā abhāvaṭṭhenāti idaṃ itaresaṃ catunnaṃ ākārānaṃ saṅgahakattā visuṃ vuttaṃ. Hutvā abhāvākāro eva hi uppādavayattākārādayoti. Tattha hutvāti etena purimantavivittatāpubbakaṃ majjhe vijjamānataṃ dasseti, taṃ vatvā abhāvavacanena majjhe vijjamānatāpubbakaṃ, aparante avijjamānataṃ, ubhayenapi sadā abhāvo aniccalakkhaṇanti dasseti. Sabhāvavijahanaṃ vipariṇāmo, jarābhaṅgehi vā parivattanaṃ, santānavikārāpatti vā. Sadā abhāvepi ciraṭṭhānaṃ siyāti taṃnivāraṇatthaṃ ‘‘tāvakālikato’’ti āha. Uppādavayaññathattarahitaṃ niccaṃ, na itarathāti niccapaṭikkhepato aniccaṃ, niccapaṭipakkhatoti adhippāyo.
ಜಾತಿಧಮ್ಮತಾದೀಹಿ ಅನಿಟ್ಠತಾ ಪಟಿಪೀಳನಂ। ಪಟಿಪೀಳನಟ್ಠೇನಾತಿ ಚ ಯಸ್ಸ ತಂ ಪವತ್ತತಿ, ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಪಟಿಪೀಳನತೋ, ಸಯಂ ವಾ ಜರಾದೀಹಿ ಪಟಿಪೀಳನತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಿತ್ತಟ್ಠಿತಿಕಸ್ಸಪಿ ಅತ್ತನೋ ವಿಜ್ಜಮಾನಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಾದಾದೀಹಿ ಅಭಿಣ್ಹಂ ಸಮ್ಪಟಿಪೀಳನತ್ತಾ ‘‘ಅಭಿಣ್ಹಸಮ್ಪಟಿಪೀಳನತೋ’’ತಿ ಪುರಿಮಂ ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಂ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವದತಿ, ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಪೀಳನತೋ ದುಕ್ಖಮಂ। ಸುಖಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ ದುಕ್ಖಂ ಸುಖಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ ನಿವಾರೇತಿ, ದುಕ್ಖವಚನಂ ವಾ ಅತ್ಥತೋ ಸುಖಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಖಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ’’ತಿ।
Jātidhammatādīhi aniṭṭhatā paṭipīḷanaṃ. Paṭipīḷanaṭṭhenāti ca yassa taṃ pavattati, taṃ puggalaṃ paṭipīḷanato, sayaṃ vā jarādīhi paṭipīḷanattāti attho. Parittaṭṭhitikassapi attano vijjamānakkhaṇe uppādādīhi abhiṇhaṃ sampaṭipīḷanattā ‘‘abhiṇhasampaṭipīḷanato’’ti purimaṃ sāmaññalakkhaṇaṃ visesetvā vadati, puggalassa pīḷanato dukkhamaṃ. Sukhapaṭipakkhabhāvato dukkhaṃ sukhaṃ paṭikkhipati nivāreti, dukkhavacanaṃ vā atthato sukhaṃ paṭikkhipatīti āha ‘‘sukhapaṭikkhepato’’ti.
ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಸ ವಸವತ್ತನಕೋ, ನಾಪಿ ಇದಂ ವಸವತ್ತನಕನ್ತಿ ಅವಸವತ್ತನಕಂ, ಅತ್ತನೋ ಪರಸ್ಮಿಂ ಪರಸ್ಸ ಚ ಅತ್ತನಿ ವಸವತ್ತನಭಾವೋ ವಾ ವಸವತ್ತನಕಂ, ತಂ ಏತಸ್ಸ ನತ್ಥೀತಿ ಅವಸವತ್ತನಕಂ, ಅವಸವತ್ತನಕಸ್ಸ ಅವಸವತ್ತನಕೋ ವಾ ಅತ್ಥೋ ಸಭಾವೋ ಅವಸವತ್ತನಕಟ್ಠೋ, ಇದಞ್ಚ ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಂ। ತೇನಾತಿ ಪರಸ್ಸ ಅತ್ತನಿ ವಸವತ್ತನಾಕಾರೇನ ಸುಞ್ಞಂ। ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಅತ್ಥೇ ಸುಞ್ಞತೋತಿ ಏತಸ್ಸೇವ ವಿಸೇಸನಂ ‘‘ಅಸ್ಸಾಮಿಕತೋ’’ತಿ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಏತಂ…ಪೇ॰… ಮಾ ಪಾಪುಣಾತೂ’’ತಿ ಏವಂ ಚಿನ್ತಯಮಾನಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ತೀಸು ಠಾನೇಸು ವಸವತ್ತನಭಾವೋ ನತ್ಥಿ, ಸುಞ್ಞಂ ತಂ ತೇನ ಅತ್ತನೋಯೇವ ವಸವತ್ತನಾಕಾರೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಇದಂ ಕಸ್ಸಚಿ ಕಾಮಕಾರಿಯಂ, ನಾಪಿ ಏತಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾಮಕಾರಿಯಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಕಾಮಕಾರಿಯಂ। ಏತೇನ ಅವಸವತ್ತನತ್ಥಂ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ।
Natthi etassa vasavattanako, nāpi idaṃ vasavattanakanti avasavattanakaṃ, attano parasmiṃ parassa ca attani vasavattanabhāvo vā vasavattanakaṃ, taṃ etassa natthīti avasavattanakaṃ, avasavattanakassa avasavattanako vā attho sabhāvo avasavattanakaṭṭho, idañca sāmaññalakkhaṇaṃ. Tenāti parassa attani vasavattanākārena suññaṃ. Imasmiñca atthe suññatoti etasseva visesanaṃ ‘‘assāmikato’’ti. Atha vā ‘‘yasmā vā etaṃ…pe… mā pāpuṇātū’’ti evaṃ cintayamānassa kassaci tīsu ṭhānesu vasavattanabhāvo natthi, suññaṃ taṃ tena attanoyeva vasavattanākārenāti attho. Na idaṃ kassaci kāmakāriyaṃ, nāpi etassa kiñci kāmakāriyaṃ atthīti akāmakāriyaṃ. Etena avasavattanatthaṃ visesetvā dasseti.
ವಿಭವಗತಿ ವಿನಾಸಗಮನಂ। ಸನ್ತತಿಯಂ ಭವನ್ತರುಪ್ಪತ್ತಿಯೇವ ಭವಸಙ್ಕನ್ತಿಗಮನಂ। ಸನ್ತತಿಯಾ ಯಥಾಪವತ್ತಾಕಾರವಿಜಹನಂ ಪಕತಿಭಾವವಿಜಹನಂ। ‘‘ಚಕ್ಖು ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಚಕ್ಖುಅನಿಚ್ಚ-ಸದ್ದಾನಂ ಏಕತ್ಥತ್ತಾ ಅನಿಚ್ಚಾನಂ ಸೇಸಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಚಕ್ಖುಭಾವೋ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಏತಿಸ್ಸಾ ಚೋದನಾಯ ನಿವಾರಣತ್ಥಂ ವಿಸೇಸಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣವಾಚಕಾನಞ್ಚ ಸದ್ದಾನಂ ಏಕದೇಸಸಮುದಾಯಬೋಧನವಿಸೇಸಂ ದೀಪೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
Vibhavagati vināsagamanaṃ. Santatiyaṃ bhavantaruppattiyeva bhavasaṅkantigamanaṃ. Santatiyā yathāpavattākāravijahanaṃ pakatibhāvavijahanaṃ. ‘‘Cakkhu anicca’’nti vutte cakkhuanicca-saddānaṃ ekatthattā aniccānaṃ sesadhammānampi cakkhubhāvo āpajjatīti etissā codanāya nivāraṇatthaṃ visesasāmaññalakkhaṇavācakānañca saddānaṃ ekadesasamudāyabodhanavisesaṃ dīpetuṃ ‘‘apicā’’tiādimāha.
ಕಿಂ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಾರಂ ಕಥೇನ್ತೇನ ಕಿಂ ಲಕ್ಖಣಂ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಕತಮಾ ಚಾನನ್ದ, ಅನತ್ತಸಞ್ಞಾ? ಇಧಾನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖು ಅರಞ್ಞಗತೋ ವಾ ರುಕ್ಖಮೂಲಗತೋ ವಾ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಗತೋ ವಾ ಇತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತಿ ‘ಚಕ್ಖು ಅನತ್ತಾ’ತಿ…ಪೇ॰… ‘ಧಮ್ಮಾ ಅನತ್ತಾ’ತಿ। ಇತಿ ಇಮೇಸು ಛಸು ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರೇಸು ಆಯತನೇಸು ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧೦.೬೦) ಅವಿಸೇಸೇಸು ಆಯತನೇಸು ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾ ವುತ್ತಾತಿ ಕಾರಣಭೂತಾನಂ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ, ಫಲಭೂತಾನಞ್ಚ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಕಾರಣಫಲಮತ್ತತಾಯ ಅನತ್ತತಾಯ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣವಿಭಾವನತ್ಥಾಯ ಆಯತನದೇಸನಾತಿ ಆಹ ‘‘ದ್ವಾದಸನ್ನಂ…ಪೇ॰… ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ। ಯದಿಪಿ ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಲಕ್ಖಣಾನಿ ಏತ್ಥ ದಸ್ಸಿತಾನಿ, ತೇಹಿ ಚ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಮೇವ ವಿಸೇಸೇನ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ವೇತಿ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಸಮಾಪನತ್ಥೋ। ಇಚ್ಚಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಯಥಾಸಮಾಪಿತಸ್ಸ ಆರೋಪೇತಬ್ಬದೋಸಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೋ। ಏವನ್ತಿ ‘‘ಚಕ್ಖು ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಏವಂ ವಾದೇ ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಚ್ಚಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಇತಿ ವದನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪರವಾದಿಸ್ಸ ದೋಸಲಕ್ಖಣಾಕಾರನಿದಸ್ಸನತ್ಥೋ। ಏವನ್ತಿ ದೋಸಗಮನಪ್ಪಕಾರನಿದಸ್ಸನತ್ಥೋ। ರೂಪೇ ಅತ್ತನಿ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ರೂಪಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಅತ್ತನಿಯೇ ವಿಯ ಸಾಮಿನಿದ್ದೇಸಾಪತ್ತೀತಿ ಚೇ? ನ, ‘‘ಮಮ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಹಿತತ್ತಾ। ‘‘ಮಮ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಹಿ ಗಹಿತಂ ರೂಪಂ ವಸವತ್ತಿತಾಯ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಹೋತೂ’’ತಿ ಇಚ್ಛಿಯಮಾನಞ್ಚ ತಥೇವ ಭವೇಯ್ಯ, ಇಚ್ಛತೋಪಿ ಹಿ ತಸ್ಸ ರೂಪಸಙ್ಖಾತೋ ಅತ್ತಾ ಅವಸವತ್ತಿ ಚಾತಿ। ಆಬಾಧಾಯಾತಿ ಏವಂ ದುಕ್ಖೇನ। ಪಞ್ಞಾಪನನ್ತಿ ಪರೇಸಂ ಞಾಪನಂ। ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಪಞ್ಞಾಪನಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅವಿಸಯತ್ತಾ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣದೀಪಕಾನಂ ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಲಕ್ಖಣಾನಞ್ಚ ಪಞ್ಞಾಪನಸ್ಸ ಅವಿಸಯತಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋತಿ।
Kiṃ dassitanti vipassanācāraṃ kathentena kiṃ lakkhaṇaṃ dassitanti adhippāyo. ‘‘Katamā cānanda, anattasaññā? Idhānanda, bhikkhu araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā iti paṭisañcikkhati ‘cakkhu anattā’ti…pe… ‘dhammā anattā’ti. Iti imesu chasu ajjhattikabāhiresu āyatanesu anattānupassī viharatī’’ti (a. ni. 10.60) avisesesu āyatanesu anattānupassanā vuttāti kāraṇabhūtānaṃ cakkhādīnaṃ, phalabhūtānañca cakkhuviññāṇādīnaṃ kāraṇaphalamattatāya anattatāya anattalakkhaṇavibhāvanatthāya āyatanadesanāti āha ‘‘dvādasannaṃ…pe… anattalakkhaṇa’’nti. Yadipi aniccadukkhalakkhaṇāni ettha dassitāni, tehi ca anattalakkhaṇameva visesena dassitanti adhippāyo. Veti cāti ettha iti-saddo samāpanattho. Iccassāti ettha iti-saddo yathāsamāpitassa āropetabbadosassa nidassanattho. Evanti ‘‘cakkhu attā’’ti evaṃ vāde satīti attho. Iccassāti vā iti-saddo ‘‘iti vadantassā’’ti paravādissa dosalakkhaṇākāranidassanattho. Evanti dosagamanappakāranidassanattho. Rūpe attani ‘‘evaṃ me rūpaṃ hotū’’ti attaniye viya sāminiddesāpattīti ce? Na, ‘‘mama attā’’ti gahitattā. ‘‘Mama attā’’ti hi gahitaṃ rūpaṃ vasavattitāya ‘‘evaṃ me hotū’’ti icchiyamānañca tatheva bhaveyya, icchatopi hi tassa rūpasaṅkhāto attā avasavatti cāti. Ābādhāyāti evaṃ dukkhena. Paññāpananti paresaṃ ñāpanaṃ. Anattalakkhaṇapaññāpanassa aññesaṃ avisayattā anattalakkhaṇadīpakānaṃ aniccadukkhalakkhaṇānañca paññāpanassa avisayatā dassitā hoti.
ಏವಂ ಪನ ದುಪ್ಪಞ್ಞಾಪನತಾ ಏತೇಸಂ ದುರೂಪಟ್ಠಾನತಾಯ ಹೋತೀತಿ ತೇಸಂ ಅನುಪಟ್ಠಹನಕಾರಣಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಇಮಾನಿ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಠಾನಾದೀಸು ನಿರನ್ತರಂ ಪವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅಭಿಣ್ಹಸಮ್ಪಟಿಪೀಳನಸ್ಸ। ಧಾತುಮತ್ತತಾಯ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಸಮೂಹತೋ ವಿನಿಬ್ಭುಜ್ಜನಂ ನಾನಾಧಾತುವಿನಿಬ್ಭೋಗೋ। ಘನೇನಾತಿ ಚತ್ತಾರಿಪಿ ಘನಾನಿ ಘನಭಾವೇನ ಏಕತ್ತಂ ಉಪನೇತ್ವಾ ವದತಿ। ಪಞ್ಞಾಯೇವ ಸನ್ತತಿವಿಕೋಪನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯಾಥಾವಸರಸತೋತಿ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವತೋ। ಸಭಾವೋ ಹಿ ರಸಿಯಮಾನೋ ಅವಿರದ್ಧಪಟಿವೇಧೇನ ಅಸ್ಸಾದಿಯಮಾನೋ ‘‘ರಸೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅನಿಚ್ಚಾದೀಹಿ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತ್ಥ ವಚನಂ ರುಪ್ಪನಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತರೂಪಾದಿಗ್ಗಹಣತೋ ವಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ಸಬ್ಭಾವಾ। ನ ಹಿ ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದಮತ್ತೇನ ಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿ ಹೋತಿ, ಅನಿಚ್ಚಾದಯೋ ಚ ರೂಪಾದೀನಂ ಆಕಾರಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ತೇ ಪನಾಕಾರಾ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಾ ರೂಪಾದೀನಂ ಆಕಾರಮತ್ತಾಯೇವಾತಿ ಕತ್ವಾ ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಯಂ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೫೦) ಲಕ್ಖಣಾರಮ್ಮಣಿಕವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಖನ್ಧಾರಮ್ಮಣತಾ ವುತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಮತ್ತೇ ಠಾತುಂ ಯುತ್ತಂ, ನಾತಿಧಾವಿತುಂ। ‘‘ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಚ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾ’’ತಿ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಥಾ ದುಕ್ಖಾದಿಗ್ಗಹಣೇ ಇತರಸ್ಸಾಗಹಣಂ। ಅನಿಚ್ಚಾದಿಗ್ಗಹಣಾನಿ ಚ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾದಿನಿವತ್ತನಕಾನಿ ಸದ್ಧಾಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಾಧಿಕಾನಿ ತಿವಿಧವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಭೂತಾನಿ। ತಸ್ಮಾ ಏತೇಸಂ ಆಕಾರಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಯ್ಹಮಾನಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿಸೇಸೋ ಚ ಅತ್ಥೀತಿ ತೀಣಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ।
Evaṃ pana duppaññāpanatā etesaṃ durūpaṭṭhānatāya hotīti tesaṃ anupaṭṭhahanakāraṇaṃ pucchanto āha ‘‘imāni panā’’tiādi. Ṭhānādīsu nirantaraṃ pavattamānassa heṭṭhā vuttassa abhiṇhasampaṭipīḷanassa. Dhātumattatāya cakkhādīnaṃ samūhato vinibbhujjanaṃ nānādhātuvinibbhogo. Ghanenāti cattāripi ghanāni ghanabhāvena ekattaṃ upanetvā vadati. Paññāyeva santativikopanāti daṭṭhabbaṃ. Yāthāvasarasatoti aviparītasabhāvato. Sabhāvo hi rasiyamāno aviraddhapaṭivedhena assādiyamāno ‘‘raso’’ti vuccati. Aniccādīhi aniccalakkhaṇādīnaṃ aññattha vacanaṃ ruppanādivasena pavattarūpādiggahaṇato visiṭṭhassa aniccādiggahaṇassa sabbhāvā. Na hi nāmarūpaparicchedamattena kiccasiddhi hoti, aniccādayo ca rūpādīnaṃ ākārā daṭṭhabbā. Te panākārā paramatthato avijjamānā rūpādīnaṃ ākāramattāyevāti katvā aṭṭhasāliniyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 350) lakkhaṇārammaṇikavipassanāya khandhārammaṇatā vuttāti adhippāyamatte ṭhātuṃ yuttaṃ, nātidhāvituṃ. ‘‘Anicca’’nti ca gaṇhanto ‘‘dukkhaṃ anattā’’ti na gaṇhāti, tathā dukkhādiggahaṇe itarassāgahaṇaṃ. Aniccādiggahaṇāni ca niccasaññādinivattanakāni saddhāsamādhipaññindriyādhikāni tividhavimokkhamukhabhūtāni. Tasmā etesaṃ ākārānaṃ pariggayhamānānaṃ aññamaññaṃ viseso ca atthīti tīṇi lakkhaṇāni vuttāni.
ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
೨. ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
೧೬೭. ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದಕಥಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಕಥಾತಿ ಸುತ್ತನ್ತೇ ವಿಯ ಪಚ್ಚಯಯುಗಳವಸೇನ ಅಕಥೇತ್ವಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರವಸೇನ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾನಿ ಆಯತನಾನಿ ಅಬ್ಬೋಕಾರತೋ ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯೇ ಕಥಿತಾನಿ। ಆಗಮ್ಮಾತಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ನಿಬ್ಬಿನ್ದಸ್ಸ ವಿಸಙ್ಖಾರನಿನ್ನಸ್ಸ ಗೋತ್ರಭುನಾ ವಿವಟ್ಟಿತಮಾನಸಸ್ಸ ಮಗ್ಗೇನ ಸಚ್ಛಿಕರಣೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಮಾನಞ್ಹಿ ತಂ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಭೂತಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಭೂತೇ ಚ ತಮ್ಹಿ ಪರಮಸ್ಸಾಸಭಾವೇನ ವಿನಿಮುತ್ತಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಚ ಗತಿಭಾವೇನ ಪತಿಟ್ಠಾನಭೂತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಖಯಸಙ್ಖಾತೋ ಮಗ್ಗೋ ರಾಗಾದಯೋ ಖೇಪೇತೀತಿ ತಂಸಚ್ಛಿಕರಣಾಭಾವೇ ರಾಗಾದೀನಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿನಿರೋಧಗಮನಾಭಾವಾ ‘‘ತಂ ಆಗಮ್ಮ ರಾಗಾದಯೋ ಖೀಯನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸುತ್ತತೋ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾತಿ ಸುತ್ತಪದಾನಿ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ। ಅಞ್ಞೋ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ‘‘ಮಾತರಂ ಪಿತರಂ ಹನ್ತ್ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೨೯೪-೨೯೫) ವಿಯ ಆಹರಿತಬ್ಬೋ, ನತ್ಥಿ ಸುತ್ತಪದೇಹೇವ ನೀತೋ ಅತ್ಥೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
167. Nāmarūpaparicchedakathā abhidhammakathāti suttante viya paccayayugaḷavasena akathetvā ajjhattikabāhiravasena abhiññeyyāni āyatanāni abbokārato abhidhammabhājanīye kathitāni. Āgammāti sabbasaṅkhārehi nibbindassa visaṅkhāraninnassa gotrabhunā vivaṭṭitamānasassa maggena sacchikaraṇenāti attho. Sacchikiriyamānañhi taṃ adhigantvā ārammaṇapaccayabhūtañca paṭicca adhipatipaccayabhūte ca tamhi paramassāsabhāvena vinimuttasaṅkhārassa ca gatibhāvena patiṭṭhānabhūte patiṭṭhāya khayasaṅkhāto maggo rāgādayo khepetīti taṃsacchikaraṇābhāve rāgādīnaṃ anuppattinirodhagamanābhāvā ‘‘taṃ āgamma rāgādayo khīyantī’’ti vuttaṃ. Suttato muñcitvāti suttapadāni muñcitvā. Añño suttassa attho ‘‘mātaraṃ pitaraṃ hantvā’’tiādīsu (dha. pa. 294-295) viya āharitabbo, natthi suttapadeheva nīto atthoti attho.
ಏಕಂ ನಾನನ್ತಿ ಚುಣ್ಣಿತಂ ಖುದ್ದಕಂ ವಾ ಕರಣಂ, ಚುಣ್ಣೀಕರಣನ್ತಿ ಅಬಹುಮಾನೇನ ವದತಿ। ನ ತ್ವಂ ಏಕಂ ನಾನಂ ಜಾನಾಸೀತಿ ಕಿಂ ಏತ್ತಕಂ ತ್ವಮೇವ ನ ಜಾನಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನನು ಞಾತೇತಿ ‘‘ಯದಿಪಿ ಪುಬ್ಬೇ ನ ಞಾತಂ, ಅಧುನಾಪಿ ಞಾತೇ ನನು ಸಾಧು ಹೋತೀ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಜಾನನಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ವಿಕ್ಖೇಪಂ ಕರೋನ್ತಂ ನಿಬನ್ಧತಿ। ವಿಭಜಿತ್ವಾತಿ ಅಕ್ಖರತ್ಥಮತ್ತೇ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ಲೀನಂ ಅತ್ಥಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಕಥಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ರಾಗಾದೀನಂ ಖಯೋ ನಾಮ ಅಭಾವಮತ್ತೋ, ನ ಚ ಅಭಾವಸ್ಸ ಬಹುಭಾವೋ ಅತ್ಥಿ ಅತ್ತನೋ ಅಭಾವತ್ತಾತಿ ವದನ್ತಸ್ಸ ವಚನಪಚ್ಛಿನ್ದನತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛತಿ ‘‘ರಾಗಕ್ಖಯೋ ನಾಮ ರಾಗಸ್ಸೇವ ಖಯೋ’’ತಿಆದಿ। ಯದಿ ಹಿ ರಾಗಕ್ಖಯೋ ದೋಸಾದೀನಂ ಖಯೋ ನ ಹೋತಿ, ದೋಸಕ್ಖಯಾದಯೋ ಚ ರಾಗಾದೀನಂ ಖಯಾ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಸಿಟ್ಠಾ ಭಿನ್ನಾ ಆಪನ್ನಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಬಹುನಿಬ್ಬಾನತಾ ಆಪನ್ನಾ ಏವ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಸೇಸೋ ಚ ನಾಮ ನಿಸ್ಸಭಾವಸ್ಸ ನತ್ಥೀತಿ ಸಸಭಾವತಾ ಚ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ। ನವ ತಣ್ಹಾಮೂಲಕಾ ‘‘ತಣ್ಹಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಪರಿಯೇಸನಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೦೩; ೩.೩೫೯; ಅ॰ ನಿ॰ ೯.೨೩; ವಿಭ॰ ೯೬೩) ಆದಯೋ, ತೇಸು ಪರಿಯೇಸನಾದಯೋ ಚ ಪರಿಯೇಸನಾದಿಕರಕಿಲೇಸಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ದಿಯಡ್ಢಕಿಲೇಸಸಹಸ್ಸಂ ನಿದಾನಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ।
Ekaṃ nānanti cuṇṇitaṃ khuddakaṃ vā karaṇaṃ, cuṇṇīkaraṇanti abahumānena vadati. Na tvaṃ ekaṃ nānaṃ jānāsīti kiṃ ettakaṃ tvameva na jānāsīti attho. Nanu ñāteti ‘‘yadipi pubbe na ñātaṃ, adhunāpi ñāte nanu sādhu hotī’’ti attano jānanaṃ paṭicchādetvā vikkhepaṃ karontaṃ nibandhati. Vibhajitvāti akkharatthamatte aṭṭhatvā līnaṃ atthaṃ vibhajitvā uddharitvā nīharitvā kathitanti attho. Rāgādīnaṃ khayo nāma abhāvamatto, na ca abhāvassa bahubhāvo atthi attano abhāvattāti vadantassa vacanapacchindanatthaṃ pucchati ‘‘rāgakkhayo nāma rāgasseva khayo’’tiādi. Yadi hi rāgakkhayo dosādīnaṃ khayo na hoti, dosakkhayādayo ca rāgādīnaṃ khayā, aññamaññavisiṭṭhā bhinnā āpannā hontīti bahunibbānatā āpannā eva hoti, aññamaññaviseso ca nāma nissabhāvassa natthīti sasabhāvatā ca nibbānassa. Nava taṇhāmūlakā ‘‘taṇhaṃ paṭicca pariyesanā’’ti (dī. ni. 2.103; 3.359; a. ni. 9.23; vibha. 963) ādayo, tesu pariyesanādayo ca pariyesanādikarakilesā daṭṭhabbā. Diyaḍḍhakilesasahassaṃ nidānakathāyaṃ vuttaṃ.
ಓಳಾರಿಕತಾಯ ಕಾರೇತಬ್ಬೋತಿ ಅತಿಸುಖುಮಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಓಳಾರಿಕಭಾವದೋಸಾಪತ್ತಿಯಾ ಬೋಧೇತಬ್ಬೋ, ನಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೋ ವಾ। ವತ್ಥುನ್ತಿ ಉಪಾದಿನ್ನಕಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ ಮೇಥುನಂ। ಅಚ್ಛಾದೀನಮ್ಪಿ ನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪತ್ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಾ, ನನು ‘‘ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿನಿರೋಧೋ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ ಇಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಾನಂ ವಿನಾಸೋ ಕಞ್ಚಿ ಕಾಲಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನ ಹೋತೀತಿ? ನ, ಅಭಾವಸಾಮಞ್ಞತೋ। ಅಚ್ಚನ್ತಾಪವತ್ತಿ ಹಿ ಕಞ್ಚಿ ಕಾಲಞ್ಚ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ಅಭಾವೋಯೇವಾತಿ ನತ್ಥಿ ವಿಸೇಸೋ। ಸವಿಸೇಸಂ ವಾ ವದನ್ತಸ್ಸ ಅಭಾವತಾ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ। ತಿರಚ್ಛಾನಗತೇಹಿಪಿ ಪಾಪುಣಿತಬ್ಬತ್ತಾ ತೇಸಮ್ಪಿ ಪಾಕಟಂ ಪಿಳನ್ಧನಂ ವಿಯ ಓಳಾರಿಕಂ ಥೂಲಂ। ಕೇವಲಂ ಪನ ಕಣ್ಣೇ ಪಿಳನ್ಧಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಪಿಳನ್ಧನತೋಪಿ ವಾ ಥೂಲತ್ತಾ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಉಪ್ಪಣ್ಡೇನ್ತೋ ವಿಯ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ।
Oḷārikatāya kāretabboti atisukhumassa nibbānassa oḷārikabhāvadosāpattiyā bodhetabbo, niggahetabbo vā. Vatthunti upādinnakaphoṭṭhabbaṃ methunaṃ. Acchādīnampi nibbānappatti kasmā vuttā, nanu ‘‘kilesānaṃ accantaṃ anuppattinirodho nibbāna’’nti icchantassa kilesānaṃ vināso kañci kālaṃ appavatti nibbānaṃ na hotīti? Na, abhāvasāmaññato. Accantāpavatti hi kañci kālañca appavatti abhāvoyevāti natthi viseso. Savisesaṃ vā vadantassa abhāvatā āpajjatīti. Tiracchānagatehipi pāpuṇitabbattā tesampi pākaṭaṃ piḷandhanaṃ viya oḷārikaṃ thūlaṃ. Kevalaṃ pana kaṇṇe piḷandhituṃ na sakkoti, piḷandhanatopi vā thūlattā na sakkāti uppaṇḍento viya niggaṇhāti.
ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಕರಣೇನ ಗೋತ್ರಭುಕ್ಖಣೇ ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಪ್ಪತ್ತಿ ಪನಸ್ಸ ಆಪನ್ನಾತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಆಹ ‘‘ತ್ವಂ ಅಖೀಣೇಸುಯೇವಾ’’ತಿಆದಿ। ನನು ಆರಮ್ಮಣಕರಣಮತ್ತೇನ ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ। ಚಿತ್ತಞ್ಹಿ ಅತೀತಾನಾಗತಾದಿಸಬ್ಬಂ ಆಲಮ್ಬೇತಿ, ನ ನಿಪ್ಫನ್ನಮೇವಾತಿ ಗೋತ್ರಭುಪಿ ಮಗ್ಗೇನ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಯಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಾ ಕಾತಬ್ಬಾ, ತಂ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತಿಸ್ಸತೀತಿ? ನ, ಅಪ್ಪತ್ತನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಞಾಣಾಭಾವತೋ। ನ ಹಿ ಅಞ್ಞಧಮ್ಮಾ ವಿಯ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತಂ ಪನ ಅತಿಗಮ್ಭೀರತ್ತಾ ಅಪ್ಪತ್ತೇನ ಆಲಮ್ಬಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ। ತಸ್ಮಾ ತೇನ ಗೋತ್ರಭುನಾ ಪತ್ತಬ್ಬೇನ ತಿಕಾಲಿಕಸಭಾವಾತಿಕ್ಕನ್ತಗಮ್ಭೀರಭಾವೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಮತ್ತತಂ ವಾ ಇಚ್ಛತೋ ಗೋತ್ರಭುತೋ ಪುರೇತರಂ ನಿಪ್ಫನ್ನೇನ ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ತ್ವಂ ಅಖೀಣೇಸುಯೇವ ಕಿಲೇಸೇಸು ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಞ್ಞಪೇಸೀ’’ತಿ। ಅಪ್ಪತ್ತಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಾರಮ್ಮಣಕರಣೇ ಹಿ ಸತಿ ಗೋತ್ರಭುತೋ ಪುರೇತರಚಿತ್ತಾನಿಪಿ ಆಲಮ್ಬೇಯ್ಯುನ್ತಿ।
Nibbānārammaṇakaraṇena gotrabhukkhaṇe kilesakkhayappatti panassa āpannāti maññamāno āha ‘‘tvaṃ akhīṇesuyevā’’tiādi. Nanu ārammaṇakaraṇamattena kilesakkhayo anuppattoti na sakkā vattuṃ. Cittañhi atītānāgatādisabbaṃ ālambeti, na nipphannamevāti gotrabhupi maggena kilesānaṃ yā anuppattidhammatā kātabbā, taṃ ārabbha pavattissatīti? Na, appattanibbānassa nibbānārammaṇañāṇābhāvato. Na hi aññadhammā viya nibbānaṃ, taṃ pana atigambhīrattā appattena ālambituṃ na sakkā. Tasmā tena gotrabhunā pattabbena tikālikasabhāvātikkantagambhīrabhāvena bhavitabbaṃ, kilesakkhayamattataṃ vā icchato gotrabhuto puretaraṃ nipphannena kilesakkhayena. Tenāha ‘‘tvaṃ akhīṇesuyeva kilesesu kilesakkhayaṃ nibbānaṃ paññapesī’’ti. Appattakilesakkhayārammaṇakaraṇe hi sati gotrabhuto puretaracittānipi ālambeyyunti.
ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಂ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಕತಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಗ್ಗೋತಿಆದಿನಾ ಪುರಿಮಪುಚ್ಛಾದ್ವಯಮೇವ ವಿವರತಿ।
Maggassa kilesakkhayaṃ nibbānanti maggassa ārammaṇabhūtaṃ nibbānaṃ katamanti attho. Maggotiādinā purimapucchādvayameva vivarati.
ನ ಚ ಕಿಞ್ಚೀತಿ ರೂಪಾದೀಸು ನಿಬ್ಬಾನಂ ಕಿಞ್ಚಿ ನ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಕದಾಚಿ ಹೋತಿ, ಅತೀತಾದಿಭಾವೇನ ನ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಆಗಮ್ಮ ಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹಾನಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಏಕದೇಸಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಹೋತಿ, ತದೇವ ತಂ ಆಗಮ್ಮ ಕದಾಚಿ ನ ಚ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ಯುತ್ತೋ।
Na ca kiñcīti rūpādīsu nibbānaṃ kiñci na hoti, na ca kadāci hoti, atītādibhāvena na vattabbanti vadanti, taṃ āgamma avijjātaṇhānaṃ kiñci ekadesamattampi na hoti, tadeva taṃ āgamma kadāci na ca hotīti attho yutto.
ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
೩. ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕವಣ್ಣನಾ
3. Pañhapucchakavaṇṇanā
೧೬೮. ನ…ಪೇ॰… ನವತ್ತಬ್ಬಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣತ್ತಾತಿ ಯಥಾ ಸಾರಮ್ಮಣಾ ಪರಿತ್ತಾದಿಭಾವೇನ ನವತ್ತಬ್ಬಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಏವಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಆಲಮ್ಬನತೋ ನ ನವತ್ತಬ್ಬಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಭಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
168. Na…pe… navattabbadhammārammaṇattāti yathā sārammaṇā parittādibhāvena navattabbaṃ kiñci ārammaṇaṃ karonti, evaṃ kiñci ālambanato na navattabbakoṭṭhāsaṃ bhajatīti attho.
ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.
ಆಯತನವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Āyatanavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿ • Vibhaṅgapāḷi
೧. ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗೋ • 1. Khandhavibhaṅgo
೨. ಆಯತನವಿಭಙ್ಗೋ • 2. Āyatanavibhaṅgo
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನೀ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
೨. ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
೩. ಪಞ್ಹಾಪುಚ್ಛಕವಣ್ಣನಾ • 3. Pañhāpucchakavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಭಙ್ಗ-ಅನುಟೀಕಾ • Vibhaṅga-anuṭīkā / ೨. ಆಯತನವಿಭಙ್ಗೋ • 2. Āyatanavibhaṅgo
