| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ವಿಭಙ್ಗ-ಅನುಟೀಕಾ • Vibhaṅga-anuṭīkā |
೨. ಆಯತನವಿಭಙ್ಗೋ
2. Āyatanavibhaṅgo
೧. ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ
1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
೧೫೪. ಅಸಾಧಾರಣತೋತಿ ಆವೇಣಿಕತೋ। ತಂ ನೇಸಂ ಅಸಾಧಾರಣಭಾವಂ ವಿಪಕ್ಖವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತುಂ ಸಾಧಾರಣಂ ಉದಾಹರಣವಸೇನ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಆಯತನಸದ್ದತ್ಥೋ ವಿಯಾ’’ತಿ। ಅಥ ವಾ ಚಕ್ಖಾದಿಅತ್ಥೋ ಏವ ಚಕ್ಖಾದಿಸದ್ದವಿಸೇಸಿತೋ ಆಯತನತ್ಥೋತಿ ತಂ ತಾದಿಸಂ ಆಯತನತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಆಯತನಸದ್ದತ್ಥೋ ವಿಯ ಅಸಾಧಾರಣತೋ’’ತಿ।
154. Asādhāraṇatoti āveṇikato. Taṃ nesaṃ asādhāraṇabhāvaṃ vipakkhavasena patiṭṭhāpetuṃ sādhāraṇaṃ udāharaṇavasena dasseti ‘‘āyatanasaddattho viyā’’ti. Atha vā cakkhādiattho eva cakkhādisaddavisesito āyatanatthoti taṃ tādisaṃ āyatanatthaṃ sandhāyāha ‘‘āyatanasaddattho viya asādhāraṇato’’ti.
ಯದಿ ವಿಸಯಸ್ಸಾದನತ್ಥೋ ಚಕ್ಖು-ಸದ್ದೋ, ಸೋತಾದೀನಮ್ಪಿ ಅಯಂ ಸಮಞ್ಞಾ ಸಿಯಾತಿ ಅತಿಪ್ಪಸಙ್ಗಂ ಪರಿಹರನ್ತೋ ‘‘ಸತಿಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ದುತಿಯೇ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಚಕ್ಖತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಾಧಿಟ್ಠಿತಂ ಸಮವಿಸಮಂ ಆಚಿಕ್ಖತಿ, ಆಚಿಕ್ಖನ್ತಂ ವಿಯ, ವಿಭಾವೇನ್ತಂ ವಿಯ ವಾ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ರೂಪಮಿವ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ವಿಯ ಸವಿಗ್ಗಹಮಿವ ಸಬಿಮ್ಬಕಂ ವಿಯ ವಣ್ಣವಾಚಕೋ ರೂಪ-ಸದ್ದೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ವಿತ್ಥಾರಣಂ ವಾ ರೂಪಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ।
Yadi visayassādanattho cakkhu-saddo, sotādīnampi ayaṃ samaññā siyāti atippasaṅgaṃ pariharanto ‘‘satipī’’tiādimāha. Dutiye atthavikappe cakkhatīti viññāṇādhiṭṭhitaṃ samavisamaṃ ācikkhati, ācikkhantaṃ viya, vibhāventaṃ viya vā hotīti attho. Rūpamiva cakkhuviññeyyaṃ viya saviggahamiva sabimbakaṃ viya vaṇṇavācako rūpa-saddo adhippetoti āha ‘‘vitthāraṇaṃ vā rūpasaddassa attho’’ti.
ವಚನಮೇವಾತಿ ಸವಿಞ್ಞತ್ತಿಕಸದ್ದಮೇವ। ಗಮೀಯತೀತಿ ಉಪನೀಯತಿ। ಅಜ್ಝೋಹರಣಸ್ಸ ರಸಗ್ಗಹಣಮೂಲತಾವಚನೇನ ರಸಸ್ಸ ಪರಮ್ಪರಾಯ ಜೀವಿತಹೇತುತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ರಸನಿಮಿತ್ತಞ್ಹಿ ರಸಗ್ಗಹಣಂ, ರಸಗ್ಗಹಣನಿಮಿತ್ತಂ ಅಜ್ಝೋಹರಣಂ, ತಂನಿಮಿತ್ತಂ ಜೀವಿತನ್ತಿ। ರಸಗ್ಗಹಣಮೂಲತಾ ಚ ಅಜ್ಝೋಹರಣಸ್ಸ ಯೇಭುಯ್ಯತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ದಿಸ್ಸತಿ ಅಪದಿಸ್ಸತಿ ಏತೇನ ಫಲನ್ತಿ ದೇಸೋ, ಹೇತೂತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪ್ಪತ್ತಿದೇಸೋತಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣ’’ನ್ತಿ। ತಥಾತಿ ಚಕ್ಖಾಯತನಾದಿಪ್ಪಕಾರೇನ। ಮನೋಗೋಚರಭೂತಾತಿ ಮನಸೋ ಏವ ಗೋಚರಭೂತಾ। ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣೇನೇವಾತಿ ಅನುಭವನಾದಿವಿಸೇಸಲಕ್ಖಣಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಭಾವಸಙ್ಖಾತಸಾಧಾರಣಲಕ್ಖಣೇನೇವ । ಏಕಾಯತನತ್ತಂ ಉಪನೇತ್ವಾ ವುತ್ತಾ ದ್ವಾದಸ ಏಕಸಭಾವತ್ತಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ವಚನೇ ಪಯೋಜನಾಭಾವಾ। ದ್ವಾರಾಲಮ್ಬನವಿಭಾಗದಸ್ಸನತ್ಥಾ ಹಿ ಆಯತನದೇಸನಾತಿ।
Vacanamevāti saviññattikasaddameva. Gamīyatīti upanīyati. Ajjhoharaṇassa rasaggahaṇamūlatāvacanena rasassa paramparāya jīvitahetutaṃ dasseti. Rasanimittañhi rasaggahaṇaṃ, rasaggahaṇanimittaṃ ajjhoharaṇaṃ, taṃnimittaṃ jīvitanti. Rasaggahaṇamūlatā ca ajjhoharaṇassa yebhuyyato veditabbā. Dissati apadissati etena phalanti deso, hetūti āha ‘‘uppattidesoti uppattikāraṇa’’nti. Tathāti cakkhāyatanādippakārena. Manogocarabhūtāti manaso eva gocarabhūtā. Sāmaññalakkhaṇenevāti anubhavanādivisesalakkhaṇaṃ aggahetvā dhammabhāvasaṅkhātasādhāraṇalakkhaṇeneva . Ekāyatanattaṃ upanetvā vuttā dvādasa ekasabhāvattā bhinditvā vacane payojanābhāvā. Dvārālambanavibhāgadassanatthā hi āyatanadesanāti.
ಪುಬ್ಬನ್ತತೋತಿ ಪುರಿಮಭಾಗತೋ ಪಾಕಭಾವತೋ। ಪಾಕಭಾವೋ ಹಿ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾನಂ ಪುಬ್ಬನ್ತೋ, ವಿದ್ಧಂಸಾಭಾವೋ ಅಪರನ್ತೋ।
Pubbantatoti purimabhāgato pākabhāvato. Pākabhāvo hi sabhāvadhammānaṃ pubbanto, viddhaṃsābhāvo aparanto.
ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಾದೀಸು ಆಯತನ-ಸದ್ದೋ ನ ಆಯತನತ್ಥಾದೀಸು ವಿಯ ಪದತ್ಥವಿವರಣಮುಖೇನ ಪವತ್ತೋ, ಅಥ ಖೋ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ದೇವಘರಾದಿಕೇ ನಿರುಳ್ಹತಾಯ ಏವಮತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ರುಳ್ಹಿವಸೇನ ಆಯತನಸದ್ದಸ್ಸತ್ಥಂ ವತ್ತು’’ನ್ತಿ। ಮನೋತಿ ದ್ವಾರಭೂತಮನೋ । ನಿಸ್ಸಯಭಾವೋತಿ ಏತ್ಥ ನಿಸ್ಸಯಸದಿಸೋ ನಿಸ್ಸಯೋ, ಸದಿಸತಾ ಚ ಫಲಸ್ಸ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿತಾಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ವಚನೀಯತ್ಥೋ ಭಾವತ್ಥೋ।
Nivāsaṭṭhānādīsu āyatana-saddo na āyatanatthādīsu viya padatthavivaraṇamukhena pavatto, atha kho tasmiṃ tasmiṃ devagharādike niruḷhatāya evamatthoti āha ‘‘ruḷhivasena āyatanasaddassatthaṃ vattu’’nti. Manoti dvārabhūtamano . Nissayabhāvoti ettha nissayasadiso nissayo, sadisatā ca phalassa tappaṭibaddhavuttitāya daṭṭhabbā. Vacanīyattho bhāvattho.
ತಾವತ್ವತೋತಿ ತತ್ತಕತೋ। ಊನಚೋದನಾತಿ ದ್ವಾದಸತೋ ಊನಾನಿ ಕಸ್ಮಾ ನ ವುತ್ತಾನೀತಿ ಚೋದನಾ। ಯದಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಅಸಾಧಾರಣಂ ಧಮ್ಮಜಾತಂ ಧಮ್ಮಾಯತನಂ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಚಕ್ಖಾದೀನಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮಾಯತನಭಾವೋ ಸಿಯಾತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಸತಿಪೀ’’ತಿಆದಿ। ದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣಭಾವೇಹೀತಿ ನ ಆರಮ್ಮಣಭಾವೇನೇವ ಅಸಾಧಾರಣಂ, ಅಥ ಖೋ ದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣಭಾವೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಂ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ವಚನಸೇಸೋ।
Tāvatvatoti tattakato. Ūnacodanāti dvādasato ūnāni kasmā na vuttānīti codanā. Yadi cakkhuviññāṇādīnaṃ asādhāraṇaṃ dhammajātaṃ dhammāyatanaṃ, evaṃ sante cakkhādīnampi dhammāyatanabhāvo siyāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘satipī’’tiādi. Dvārārammaṇabhāvehīti na ārammaṇabhāveneva asādhāraṇaṃ, atha kho dvārārammaṇabhāvehi asādhāraṇaṃ sambhavatīti vacanaseso.
ಯೇಭುಯ್ಯಸಹುಪ್ಪತ್ತಿಆದೀಹೀತಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಚಕ್ಖಾಯತನಾದೀನಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಕದಾಚಿ ಏಕತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ‘‘ಕಾಮಧಾತುಯಾ ಉಪಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಕಸ್ಸಚಿ ಏಕಾದಸಾಯತನಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಾ ಆಯತನಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಕಮೋ ತಾವ ನ ಯುಜ್ಜತಿ, ನ ಪಹಾನಕ್ಕಮೋ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾನಂ ಅಪ್ಪಹಾತಬ್ಬತೋ, ನ ಪಟಿಪತ್ತಿಕ್ಕಮೋ ಅಕುಸಲಾನಂ, ಏಕಚ್ಚಅಬ್ಯಾಕತಾನಞ್ಚ ಅಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜನೀಯತೋ, ನ ಭೂಮಿಕ್ಕಮೋ ಅಡ್ಢೇಕಾದಸನ್ನಂ ಆಯತನಾನಂ ಏಕನ್ತಕಾಮಾವಚರತ್ತಾ, ಇತರೇಸಂ ಚತುಭೂಮಿಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ, ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಲೋಕುತ್ತರಭಾವತೋ ಚ। ಏವಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಕಮಾದಿಅಯುತ್ತಿಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯೇಸು ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಪನಾ, ತೇ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಚಕ್ಖು’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅಧಿಕಸಿನೇಹವತ್ಥುಭೂತಾ ಚಕ್ಖಾದಯೋ ಯಥಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕತಾಯ, ಏವಂ ದಸ್ಸನಾದಿಕಿಚ್ಚಕರಇನ್ದ್ರಿಯತಾ ಚ ಪಧಾನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಭಾವೇನ, ವಿಸಯಿಭಾವೇನ ಚಾ’’ತಿ। ಘಾನಾದಿಕ್ಕಮೇನಾತಿ ಘಾನಂ ಜಿವ್ಹಾ ಕಾಯೋತಿ ಇಮಿನಾ ಕಮೇನ।
Yebhuyyasahuppattiādīhīti yebhuyyena cakkhāyatanādīni kassaci kadāci ekato uppajjanti. ‘‘Kāmadhātuyā upapattikkhaṇe kassaci ekādasāyatanāni uppajjantī’’ti hi vuttaṃ. Tasmā āyatanānaṃ uppattikkamo tāva na yujjati, na pahānakkamo kusalābyākatānaṃ appahātabbato, na paṭipattikkamo akusalānaṃ, ekaccaabyākatānañca appaṭipajjanīyato, na bhūmikkamo aḍḍhekādasannaṃ āyatanānaṃ ekantakāmāvacarattā, itaresaṃ catubhūmipariyāpannattā, ekaccassa lokuttarabhāvato ca. Evaṃ uppattikkamādiayuttiyojanā veditabbā. Yesu vijjamānesu attabhāvassa paññāpanā, te ‘‘mayhaṃ cakkhu’’ntiādinā adhikasinehavatthubhūtā cakkhādayo yathā ajjhattikatāya, evaṃ dassanādikiccakaraindriyatā ca padhānāti āha ‘‘ajjhattikabhāvena, visayibhāvena cā’’ti. Ghānādikkamenāti ghānaṃ jivhā kāyoti iminā kamena.
ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ವಾ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಪಠಮಂ ವುತ್ತಾನಿ, ಮನೋ ಪನ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣಂ , ಕಿಞ್ಚಿ ಯಾವನವತ್ತಬ್ಬಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಪಚ್ಛಾ ವುತ್ತಂ। ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣೇಸುಪಿ ಉಪಾದಾರೂಪಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪಠಮಂ ವುತ್ತಾನಿ, ತತೋ ಭೂತರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ। ಉಪಾದಾರೂಪಾರಮ್ಮಣೇಸುಪಿ ದೂರತರೇ ದೂರೇ, ಸೀಘತರಂ ಸೀಘಞ್ಚ ಆರಮ್ಮಣಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನದೀಪನತ್ಥಂ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ದೇಸನಾಕ್ಕಮೋ। ಚಕ್ಖುಸೋತದ್ವಯಞ್ಹಿ ದೂರಗೋಚರನ್ತಿ ಪಠಮಂ ವುತ್ತಂ। ತತ್ರಾಪಿ ಚಕ್ಖು ದೂರತರಗೋಚರನ್ತಿ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ವುತ್ತಂ। ಪಸ್ಸನ್ತೋಪಿ ಹಿ ದೂರತರೇ ನದಿಸೋತಂ ನ ತಸ್ಸ ಸದ್ದಂ ಸುಣಾತಿ। ಘಾನಜಿವ್ಹಾಸುಪಿ ಘಾನಂ ಸೀಘತರವುತ್ತೀತಿ ಪಠಮಂ ವುತ್ತಂ। ಪುರತೋ ಠಪಿತಮತ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಭೋಜನಸ್ಸ ಗನ್ಧೋ ಗಯ್ಹತೀತಿ। ಯಥಾಠಾನಂ ವಾ ತೇಸಂ ದೇಸನಾಕ್ಕಮೋ। ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸರೀರೇ ಸಬ್ಬುಪರಿ ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ತಸ್ಸ ಅಧೋ ಸೋತಸ್ಸ, ತಸ್ಸ ಅಧೋ ಘಾನಸ್ಸ, ತಸ್ಸ ಅಧೋ ಜಿವ್ಹಾಯ, ತಥಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ, ಮನೋ ಪನ ಅರೂಪೀಭಾವತೋ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಾ ವುತ್ತೋ। ತಂತಂಗೋಚರತ್ತಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸಾನನ್ತರಂ ಬಾಹಿರಾಯತನಾನಿ ವುತ್ತಾನೀತಿ ವುತ್ತೋವಾಯಮತ್ಥೋತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಇಮೇಸಂ ಕಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Paccuppannārammaṇattā vā cakkhādīni paṭhamaṃ vuttāni, mano pana kiñci paccuppannārammaṇaṃ , kiñci yāvanavattabbārammaṇanti pacchā vuttaṃ. Paccuppannārammaṇesupi upādārūpārammaṇāni cattāri paṭhamaṃ vuttāni, tato bhūtarūpārammaṇaṃ. Upādārūpārammaṇesupi dūratare dūre, sīghataraṃ sīghañca ārammaṇasampaṭicchanadīpanatthaṃ cakkhādīnaṃ desanākkamo. Cakkhusotadvayañhi dūragocaranti paṭhamaṃ vuttaṃ. Tatrāpi cakkhu dūrataragocaranti sabbapaṭhamaṃ vuttaṃ. Passantopi hi dūratare nadisotaṃ na tassa saddaṃ suṇāti. Ghānajivhāsupi ghānaṃ sīghataravuttīti paṭhamaṃ vuttaṃ. Purato ṭhapitamattassa hi bhojanassa gandho gayhatīti. Yathāṭhānaṃ vā tesaṃ desanākkamo. Imasmiñhi sarīre sabbupari cakkhussa adhiṭṭhānaṃ, tassa adho sotassa, tassa adho ghānassa, tassa adho jivhāya, tathā kāyassa yebhuyyena, mano pana arūpībhāvato sabbapacchā vutto. Taṃtaṃgocarattā tassa tassānantaraṃ bāhirāyatanāni vuttānīti vuttovāyamatthoti evampi imesaṃ kamo veditabbo.
ತತೋತಿ ಹದಯವತ್ಥುಭೇದತೋ। ಯಞ್ಹಿ ಹದಯವತ್ಥುಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಏಕಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತಿ, ನ ತದೇವ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅಞ್ಞಂ ಪವತ್ತತಿ। ನಿದ್ದೇಸವಸೇನಾತಿ ಸಙ್ಖೇಪವಿತ್ಥಾರನಿದ್ದೇಸವಸೇನ। ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ‘‘ಕುಸಲಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಕುಸಲಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಸಭಾಗ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ।
Tatoti hadayavatthubhedato. Yañhi hadayavatthuṃ nissāya ekaṃ manoviññāṇaṃ pavattati, na tadeva nissāya aññaṃ pavattati. Niddesavasenāti saṅkhepavitthāraniddesavasena. Yojetabbaṃ ‘‘kusalasamuṭṭhānaṃ kusalasamuṭṭhānassa sabhāga’’ntiādinā.
ಸಭಾವೋತಿ ವಿಸಯಿವಿಸಯಭಾವೋ, ತದಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಞ್ಚ ಯೋಗ್ಯತಾ। ಕಾರಣಸಮತ್ಥತಾತಿ ಕಾರಣಭೂತಾ ಸಮತ್ಥತಾ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ। ದ್ವಾರಾದಿಭಾವೋತಿ ದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣೇ ದ್ವಾರವುತ್ತಿಭಾವೋ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇತಿ ಅನನ್ತರಂ ವುತ್ತಅತ್ಥೇ। ಯಸ್ಮಾತಿ ಯಾಯ ಧಮ್ಮತಾಯ ಯೇನ ದ್ವಾರಾದಿಭಾವೇನ ಕಾರಣಭೂತೇನ। ಸಮ್ಭವನವಿಸೇಸನನ್ತಿ ಕಿರಿಯಾಯ ಪರಾಮಸನಮಾಹ। ಯಂ ಸಮ್ಭವನಂ, ಧಮ್ಮತಾವೇಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ರಿತ್ತಕಾನೇವಾತಿ ಧುವಾದಿಭಾವರಿತ್ತಕಾನೇವ। ವಿಸಮಾದೀಸು ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ವಿಸಮಾದಿಅಜ್ಝಾಸಯಾನಿ, ವಿಸಮಾದಿಅಜ್ಝಾಸಯಾನಿ ವಿಯ ಹೋನ್ತೀತಿ ವಿಸಮಾದಿಅಜ್ಝಾಸಯಾನಿ, ಚಕ್ಖಾದೀನಿ। ವಿಸಮಭಾವ…ಪೇ॰… ವನಭಾವೇಹೀತಿ ವಿಸಮಭಾವಾದಿಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಅಹಿಆದಿಸದಿಸುಪಾದಿನ್ನಧಮ್ಮೇಹಿ ಚಕ್ಖಾದೀಹಿ, ವನಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಮಕ್ಕಟಸದಿಸೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಚ ಅಭಿರಮಿತತ್ತಾ। ವನಭಾವೋತಿ ಹಿ ವನಜ್ಝಾಸಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
Sabhāvoti visayivisayabhāvo, tadabhinibbattiyañca yogyatā. Kāraṇasamatthatāti kāraṇabhūtā samatthatā paccayabhāvo. Dvārādibhāvoti dvārārammaṇe dvāravuttibhāvo. Imasmiṃ attheti anantaraṃ vuttaatthe. Yasmāti yāya dhammatāya yena dvārādibhāvena kāraṇabhūtena. Sambhavanavisesananti kiriyāya parāmasanamāha. Yaṃ sambhavanaṃ, dhammatāvesāti attho. Rittakānevāti dhuvādibhāvarittakāneva. Visamādīsu ajjhāsayo etesanti visamādiajjhāsayāni, visamādiajjhāsayāni viya hontīti visamādiajjhāsayāni, cakkhādīni. Visamabhāva…pe… vanabhāvehīti visamabhāvādisannissitaahiādisadisupādinnadhammehi cakkhādīhi, vanasannissitamakkaṭasadisena cittena ca abhiramitattā. Vanabhāvoti hi vanajjhāsayoti attho.
ಪುರಿಮನ್ತವಿವಿತ್ತತಾತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗವಿರಹೋ। ಉಪ್ಪಾದತೋ ಪುರಿಮಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಹಿ ಇಧ ಪುರಿಮನ್ತೋ। ಅಪರನ್ತೇತಿ ಅಪರಭಾಗೇ, ಭಙ್ಗತೋ ಉದ್ಧನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉದಯಬ್ಬಯಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ಹಿ ಸಭಾವಧಮ್ಮೋ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನಿಧಾನಗತಾ ಭಗ್ಗಾ, ಪುಞ್ಜೋ ನತ್ಥಿ ಅನಾಗತೇ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೧೦)। ಸದಾ ಅಭಾವೋತಿ ನ ಸದಾ ಅಭಾವಪತಿಟ್ಠಾಪನಂ ಸಬ್ಬಕಾಲಮ್ಪಿ ನತ್ಥೀತಿ, ಅಥ ಖೋ ಉದಯಬ್ಬಯಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ಸದಾಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ। ಸಭಾವವಿಜಹನನ್ತಿ ಭಙ್ಗಪ್ಪತ್ತಿಮಾಹ । ವಿಪರಿವತ್ತನಂ ಉಪ್ಪಾದಜರಾವತ್ಥಾಹಿ ಸನ್ತಾನಂ ವಿನಾ ನ ವಿಕಾರಾಪತ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸನ್ತಾನವಿಕಾರಾಪತ್ತಿ ವಾ’’ತಿ।
Purimantavivittatāti pubbabhāgaviraho. Uppādato purimakoṭṭhāso hi idha purimanto. Aparanteti aparabhāge, bhaṅgato uddhanti attho. Udayabbayaparicchinno hi sabhāvadhammo. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘anidhānagatā bhaggā, puñjo natthi anāgate’’ti (mahāni. 10). Sadā abhāvoti na sadā abhāvapatiṭṭhāpanaṃ sabbakālampi natthīti, atha kho udayabbayaparicchinnattā sadābhāvapaṭikkhepoti āha ‘‘aniccalakkhaṇa’’nti. Sabhāvavijahananti bhaṅgappattimāha . Viparivattanaṃ uppādajarāvatthāhi santānaṃ vinā na vikārāpattīti āha ‘‘santānavikārāpatti vā’’ti.
ಜಾತಿಧಮ್ಮತಾದೀಹೀತಿ ಜಾತಿಜರಾಬ್ಯಾಧಿಮರಣಾದಿಸಭಾವತಾಹಿ। ಅನಿಟ್ಠತಾತಿ ನ ಇಟ್ಠತಾ, ದುಕ್ಖತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುರಿಮಂ ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ‘‘ಪಟಿಪೀಳನಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ವುತ್ತಂ ದುಕ್ಖಲಕ್ಖಣಂ। ಪಚ್ಚಯವಸೇನ ದುಕ್ಖನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಮಾನಾನಂ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾನಂ ದುಕ್ಖನಂ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸೇವ ವಸೇನ ದುಕ್ಖಮತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಪೀಳನತೋ ದುಕ್ಖಮ’’ನ್ತಿ। ದುಕ್ಖವಚನನ್ತಿ ‘‘ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಸತ್ಥು ವಚನಂ।
Jātidhammatādīhīti jātijarābyādhimaraṇādisabhāvatāhi. Aniṭṭhatāti na iṭṭhatā, dukkhatāti attho. Purimaṃ sāmaññalakkhaṇanti ‘‘paṭipīḷanaṭṭhenā’’ti pubbe sāmaññato vuttaṃ dukkhalakkhaṇaṃ. Paccayavasena dukkhanākārena pavattamānānaṃ sabhāvadhammānaṃ dukkhanaṃ puggalasseva vasena dukkhamatāti āha ‘‘puggalassa pīḷanato dukkhama’’nti. Dukkhavacananti ‘‘dukkha’’nti satthu vacanaṃ.
‘‘ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಸ ವಸವತ್ತಕೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ತಾತಿ ಅನತ್ತಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ‘‘ನಾಪಿ ಇದಂ ವಸವತ್ತಕ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ನ ಅತ್ತಾತಿ ಅನತ್ತಾತಿ। ಅತ್ತನೋತಿ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ಪರಸ್ಮಿನ್ತಿ ತತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ। ಪರಸ್ಸ ಚ ಅತ್ತನೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತಂ ಏತಸ್ಸ ನತ್ಥೀತಿ ತಂ ಯಥಾವುತ್ತಪರಪರಿಕಪ್ಪಿತಂ ವಸವತ್ತಕಂ ಏತಸ್ಸ ಚಕ್ಖಾದಿನೋ ನತ್ಥಿ, ಏತೇನ ಚತುಕೋಟಿಕಸುಞ್ಞತಾಯ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ‘‘ಸುಞ್ಞಂ ತಂ ತೇನ ವಸವತ್ತನಾಕಾರೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಉಭಯಥಾಪಿ ಅವಸವತ್ತನಟ್ಠೇ ದಸ್ಸಿತಬ್ಬೇ ತತ್ಥ ತಾವ ಏಕಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪರಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಇತರಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಾಮಿ ಏವ ಸಾಮಿಕೋ, ನ ಸಾಮಿಕೋ ಅಸ್ಸಾಮಿಕೋತಿ ಏವಂ ಅತ್ಥೇ ಗಯ್ಹಮಾನೇ ‘‘ಅಸ್ಸಾಮಿಕತೋ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಸುಞ್ಞವಿಸೇಸನತಾಯ ಪಯೋಜನಂ ನತ್ಥಿ। ಕಾಮಕಾರಿಯನ್ತಿ ಯಥಾಕಾಮಕರಣೀಯಂ। ಅವಸವತ್ತನತ್ಥಂ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ ಸಮಾಸದ್ವಯತ್ಥಸಙ್ಗಹತೋ।
‘‘Natthi etassa vasavattako’’ti iminā natthi etassa attāti anattāti imamatthaṃ dasseti, ‘‘nāpi idaṃ vasavattaka’’nti iminā pana na attāti anattāti. Attanoti niyakajjhattaṃ sandhāya vadati. Parasminti tato aññasmiṃ. Parassa ca attanīti etthāpi eseva nayo. Taṃ etassa natthīti taṃ yathāvuttaparaparikappitaṃ vasavattakaṃ etassa cakkhādino natthi, etena catukoṭikasuññatāya saṅgaho daṭṭhabbo. ‘‘Suññaṃ taṃ tena vasavattanākārenā’’ti iminā ubhayathāpi avasavattanaṭṭhe dassitabbe tattha tāva ekaṃ dassetuṃ ‘‘parassā’’tiādiṃ vatvā puna ‘‘atha vā’’tiādinā itaraṃ dasseti. Sāmi eva sāmiko, na sāmiko assāmikoti evaṃ atthe gayhamāne ‘‘assāmikato’’ti padassa suññavisesanatāya payojanaṃ natthi. Kāmakāriyanti yathākāmakaraṇīyaṃ. Avasavattanatthaṃ visesetvā dasseti samāsadvayatthasaṅgahato.
ಸಸನ್ತಾನೇ ಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಸದಿಸುಪ್ಪತ್ತಿ ಇಧ ಭಾವಸಙ್ಕನ್ತಿಗಮನಂ ನಾಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸನ್ತತಿಯಂ ಭಾವನ್ತರುಪ್ಪತ್ತಿಯೇವಾ’’ತಿ। ತಥಾ ವಿಸದಿಸುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ಪುರಿಮಾಕಾರವಿಗಮೋ ಪಕತಿಭಾವವಿಜಹನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸನ್ತತಿಯಾ ಯಥಾಪವತ್ತಾಕಾರವಿಜಹನ’’ನ್ತಿ। ಭವತೀತಿ ವಾ ಭಾವೋ, ಅವತ್ಥಾವಿಸೇಸೋ, ತಸ್ಸ ಸಙ್ಕಮನಂ ಭಾವಸಙ್ಕನ್ತಿ। ಸಭಾವಧಮ್ಮೋ ಹಿ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಂ ಠಿತಿಕ್ಖಣಞ್ಚ ಪತ್ವಾ ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ಉಪ್ಪಾದಾವತ್ಥಾಯ ಜರಾವತ್ಥಂ, ತತೋ ಭಙ್ಗಾವತ್ಥಂ ಸಙ್ಕಮತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಥಾ ಸಙ್ಕಮತೋ ಚ ಅತ್ತಲಾಭಕ್ಖಣತೋ ಉದ್ಧಂ ಜರಾಮರಣೇಹಿ ತಂಸಭಾವಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ಪಕತಿಭಾವವಿಜಹನನ್ತಿ ಖಣವಸೇನ ಚೇತಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಪುಬ್ಬಾಪರವಸೇನಾತಿ ಚ ಖಣಾನಂ ಪುಬ್ಬಾಪರವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತಿ। ಏಕತ್ಥತ್ತಾತಿ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣತ್ತಾ, ನ ಪನ ವಿಸೇಸನವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಭಾವಾನಂ ಏಕತ್ತಾ। ‘‘ಚಕ್ಖುಂ ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ಚಕ್ಖು’’ನ್ತಿಪಿ ವುತ್ತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಯಂ ಚಕ್ಖು, ತಂ ಅನಿಚ್ಚಂ, ಯಂ ಅನಿಚ್ಚಂ, ತಂ ಚಕ್ಖು’’ನ್ತಿ ಆಪನ್ನಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಾನಂ ಸೇಸಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಚಕ್ಖುಭಾವೋ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ।
Sasantāne dhammānaṃ visadisuppatti idha bhāvasaṅkantigamanaṃ nāmāti āha ‘‘santatiyaṃ bhāvantaruppattiyevā’’ti. Tathā visadisuppattiyaṃ purimākāravigamo pakatibhāvavijahananti āha ‘‘santatiyā yathāpavattākāravijahana’’nti. Bhavatīti vā bhāvo, avatthāviseso, tassa saṅkamanaṃ bhāvasaṅkanti. Sabhāvadhammo hi uppādakkhaṇaṃ ṭhitikkhaṇañca patvā bhijjatīti uppādāvatthāya jarāvatthaṃ, tato bhaṅgāvatthaṃ saṅkamatīti vuccati. Tathā saṅkamato ca attalābhakkhaṇato uddhaṃ jarāmaraṇehi taṃsabhāvapariccāgo pakatibhāvavijahananti khaṇavasena cetaṃ yojetabbaṃ. Pubbāparavasenāti ca khaṇānaṃ pubbāparavasenāti attho sambhavati. Ekatthattāti samānādhikaraṇattā, na pana visesanavisesitabbabhāvānaṃ ekattā. ‘‘Cakkhuṃ anicca’’nti vutte ‘‘aniccaṃ cakkhu’’ntipi vuttameva hotīti ‘‘yaṃ cakkhu, taṃ aniccaṃ, yaṃ aniccaṃ, taṃ cakkhu’’nti āpannamevāti āha ‘‘aniccānaṃ sesadhammānampi cakkhubhāvo āpajjatī’’ti.
ತೇಹಿ ಚ ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಚ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಮೇವ ವಿಸೇಸೇನ ದಸ್ಸಿತಂ ‘‘ಯದನಿಚ್ಚಂ, ತಂ ದುಕ್ಖಂ, ಯಂ ದುಕ್ಖಂ, ತದನತ್ತಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೧೫, ೪೫, ೭೬, ೮೫; ೨.೪.೧, ೨; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೧೦) ವಿಯ। ದೋಸಲಕ್ಖಣಾಕಾರನಿದಸ್ಸನತ್ಥೋತಿ ದೋಸಸ್ಸ ಲಕ್ಖಿತಬ್ಬಾಕಾರನಿದಸ್ಸನತ್ಥೋ। ಏವಂ ದುಕ್ಖೇನಾತಿ ಏವಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಅಕ್ಖಿರೋಗಾದಿದುಕ್ಖೇನ ಆಬಾಧತಾಯ। ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣದೀಪಕಾನನ್ತಿ ಅನತ್ತತಾಪಞ್ಞಾಪನಸ್ಸ ಜೋತಕಾನಂ ಉಪಾಯಭೂತಾನಂ। ನ ಹಿ ಘಟಭೇದಕಣ್ಟಕವೇಧಾದಿವಸೇನ ಲಬ್ಭಮಾನಾ ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖತಾ ಸತ್ತಾನಂ ಏಕನ್ತತೋ ಅನತ್ತತಾಧಿಗಮಹೇತೂ ಹೋನ್ತಿ। ಪಚ್ಚಯಪಟಿಬದ್ಧತಾಅಭಿಣ್ಹಸಮ್ಪಟಿಪೀಳನಾದಿವಸೇನ ಪನ ಲಬ್ಭಮಾನಾ ಹೋನ್ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಕಮ್ಮಾದಿಮಹಾಭೂತಾದಿಪಚ್ಚಯಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತೀನಿ, ತತೋ ಏವ ಅಹುತ್ವಾ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ಹುತ್ವಾ ಪಟಿವೇನ್ತೀತಿ ಅನಿಚ್ಚಾನಿ, ಅಭಿಣ್ಹಸಮ್ಪಟಿಪೀಳಿತತ್ತಾ ದುಕ್ಖಾನಿ, ಏವಂಭೂತಾನಿ ಚ ಅವಸವತ್ತನತೋ ಅನತ್ತಕಾನೀತಿ ಪರಿಗ್ಗಹೇ ಠಿತೇಹಿ ಸಮುಪಚಿತಞಾಣಸಮ್ಭಾರೇಹಿ ಪಸ್ಸಿತುಂ ಸಕ್ಕಾ।
Tehi ca aniccadukkhalakkhaṇehi ca anattalakkhaṇameva visesena dassitaṃ ‘‘yadaniccaṃ, taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ, tadanattā’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.15, 45, 76, 85; 2.4.1, 2; paṭi. ma. 2.10) viya. Dosalakkhaṇākāranidassanatthoti dosassa lakkhitabbākāranidassanattho. Evaṃ dukkhenāti evaṃ nānappakārena akkhirogādidukkhena ābādhatāya. Anattalakkhaṇadīpakānanti anattatāpaññāpanassa jotakānaṃ upāyabhūtānaṃ. Na hi ghaṭabhedakaṇṭakavedhādivasena labbhamānā aniccadukkhatā sattānaṃ ekantato anattatādhigamahetū honti. Paccayapaṭibaddhatāabhiṇhasampaṭipīḷanādivasena pana labbhamānā honti. Tathā hi cakkhādīni kammādimahābhūtādipaccayapaṭibaddhavuttīni, tato eva ahutvā sambhavanti, hutvā paṭiventīti aniccāni, abhiṇhasampaṭipīḷitattā dukkhāni, evaṃbhūtāni ca avasavattanato anattakānīti pariggahe ṭhitehi samupacitañāṇasambhārehi passituṃ sakkā.
ಕಥಂ ಪನೇತೇಸಂ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋತಿ? ಖಣೇ ಖಣೇ ಅಞ್ಞಥತ್ತದಸ್ಸನತೋ। ತಂ ಕಥಂ ಞಾಯತೀತಿ? ಯುತ್ತಿತೋ। ಕಾ ಪನೇತ್ಥ ಯುತ್ತೀತಿ? ವಿಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ। ಯದಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಖಣೇ ಖಣೇ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ ನ ಸಿಯಾ, ಬಹಿಪಚ್ಚಯಭೇದೇ ಯದಿದಂ ಪಚ್ಛಾ ವಿಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ, ತಂ ನ ಸಿಯಾ। ಯಸ್ಸ ಹಿ ತಾದಿಸಂ ಖಣೇ ಖಣೇ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಸ ಅಸತಿ ಬಹಿಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸೇ ಕಥಂ ಪಚ್ಛಾ ವಿಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಭವತಿ ಚ ವಿಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ। ತಸ್ಮಾ ಅತ್ಥಿ ನೇಸಂ ಖಣೇ ಖಣೇ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ ಯಂ ಸಣಿಕಂ ಸಣಿಕಂ ವಡ್ಢೇನ್ತಂ ಪಚ್ಛಾ ಪಾಕಟತರಂ ಜಾಯತೀತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಸರೀರಸ್ಸ ತಾವ ಆನಾಪಾನಾನಂ ಅನವತ್ಥಾನತೋ ಪರಿಸ್ಸಮತೋ ಚ ವಿಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ। ಅನವತ್ಥಿತಾ ಹಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ವಾತಾ ವಾರೇನ ವಾರೇನ ಪವತ್ತನತೋ। ಯದಿ ಹಿ ಅಸ್ಸಸಿತೇ ವಾ ಪಸ್ಸಸ್ಸಿತೇ ವಾ ಸರೀರಸ್ಸ ಕೋಚಿ ಪಚ್ಛಾ ವಿಸೇಸೋ ನ ಸಿಯಾ, ನ ನೇಸಂ ಕೋಚಿ ಭೇದೋ ಸಿಯಾ, ದಿಟ್ಠೋ ಚ ಸೋ। ತಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸಸಿತಂ ಸರೀರಂ ಅಞ್ಞಥಾ ಹೋನ್ತಂ ಕಮೇನ ತಾದಿಸಂ ಅವತ್ಥಂ ಪಾಪುಣಾತಿ। ಯಾ ಪಸ್ಸಾಸಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಪಸ್ಸಸಿತೇ ಚ ಪುನ ತಥೇವ ಅಸ್ಸಾಸಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ಆನಾಪಾನಾನಂ ಅನವತ್ಥಾನತೋಪಿ ಸರೀರಸ್ಸ ವಿಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ ಅಞ್ಞಥತ್ತಸಿದ್ಧಿ। ತಥಾ ಪರಿಸ್ಸಮೋಪಿ ಅಸತಿ ವಿಸೇಸೇ ಪಚ್ಛಾ ಸರೀರಸ್ಸ ನ ಸಿಯಾ, ಯೇನಾಯಂ ಇರಿಯಾಪಥನ್ತರಾದೀನಿ ಸೇವನೇನ ಪರಿಸ್ಸಮವಿನೋದನಂ ಕರೋತಿ।
Kathaṃ panetesaṃ hutvā abhāvo jānitabboti? Khaṇe khaṇe aññathattadassanato. Taṃ kathaṃ ñāyatīti? Yuttito. Kā panettha yuttīti? Visesaggahaṇaṃ. Yadi cakkhādīnaṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ na siyā, bahipaccayabhede yadidaṃ pacchā visesaggahaṇaṃ, taṃ na siyā. Yassa hi tādisaṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ natthi, tassa asati bahipaccayavisese kathaṃ pacchā visesaggahaṇaṃ bhaveyya, bhavati ca visesaggahaṇaṃ. Tasmā atthi nesaṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ yaṃ saṇikaṃ saṇikaṃ vaḍḍhentaṃ pacchā pākaṭataraṃ jāyatīti. Tathā hi sarīrassa tāva ānāpānānaṃ anavatthānato parissamato ca visesaggahaṇaṃ. Anavatthitā hi assāsapassāsā vātā vārena vārena pavattanato. Yadi hi assasite vā passassite vā sarīrassa koci pacchā viseso na siyā, na nesaṃ koci bhedo siyā, diṭṭho ca so. Tasmā assasitaṃ sarīraṃ aññathā hontaṃ kamena tādisaṃ avatthaṃ pāpuṇāti. Yā passāsassa paccayo hoti, passasite ca puna tatheva assāsassa paccayo hotīti ānāpānānaṃ anavatthānatopi sarīrassa visesaggahaṇaṃ aññathattasiddhi. Tathā parissamopi asati visese pacchā sarīrassa na siyā, yenāyaṃ iriyāpathantarādīni sevanena parissamavinodanaṃ karoti.
ಅಥ ವಾ ರೂಪಾದಿಭೇದತೋಪಿ ವಿಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ। ರೂಪಗನ್ಧರಸಫಸ್ಸಾದೀನಞ್ಹಿ ವಿಸೇಸೇನ ಯೋ ಸರೀರೇ ಅನಿನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧೇಸು ಚ ಖೀರೂದಕವತ್ಥಪುಪ್ಫಫಲೋಸಧಿಧಞ್ಞಾದೀನಂ ಪಚ್ಛಾ ವಿಸೇಸೋ ಗಯ್ಹತಿ, ಸೋ ಅಸತಿ ಬಹಿಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸೇ ನೇಸಂ ಜರಾದಿಅವತ್ಥಾಸು ವಣ್ಣಬಲಾದಿಭೇದೋ, ರಸವೀರಿಯವಿಪಾಕಾನುಭಾವಭೇದೋ ಚ ಖಣೇ ಖಣೇ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ ವಿನಾ ಕಥಮುಪಲಬ್ಭೇಯ್ಯ। ಯಂ ಪನ ತಂ ಧಮ್ಮತಾರೂಪಂ ಸಿಲಾದಿ, ತತ್ಥ ಕಥನ್ತಿ? ತಸ್ಸಾಪಿ ಸೀತುಣ್ಹಸಮ್ಫಸ್ಸಭೇದತೋ ಅತ್ಥೇವ ವಿಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ। ತಂ ಖಣೇ ಖಣೇ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ ವಿನಾ ನ ಯುಜ್ಜತೀತಿ। ಸತಿ ಚ ರೂಪಾದಿಭೇದೇ ಸಿದ್ಧೋವ ತಂನಿಸ್ಸಯಮಹಾಭೂತಭೇದೋಪಿ। ನ ಹಿ ನಿಸ್ಸಯಮಹಾಭೂತಭೇದೇನ ವಿನಾ ನಿಸ್ಸಿತಭೇದೋ ಸಮ್ಭವತೀತಿ। ಏವಂ ತಾವ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಸೇಸಗ್ಗಹಣತೋ ಖಣೇ ಖಣೇ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ, ತತೋ ಚ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಸಿದ್ಧಿ।
Atha vā rūpādibhedatopi visesaggahaṇaṃ. Rūpagandharasaphassādīnañhi visesena yo sarīre anindriyabaddhesu ca khīrūdakavatthapupphaphalosadhidhaññādīnaṃ pacchā viseso gayhati, so asati bahipaccayavisese nesaṃ jarādiavatthāsu vaṇṇabalādibhedo, rasavīriyavipākānubhāvabhedo ca khaṇe khaṇe aññathattaṃ vinā kathamupalabbheyya. Yaṃ pana taṃ dhammatārūpaṃ silādi, tattha kathanti? Tassāpi sītuṇhasamphassabhedato attheva visesaggahaṇaṃ. Taṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ vinā na yujjatīti. Sati ca rūpādibhede siddhova taṃnissayamahābhūtabhedopi. Na hi nissayamahābhūtabhedena vinā nissitabhedo sambhavatīti. Evaṃ tāva rūpadhammānaṃ visesaggahaṇato khaṇe khaṇe aññathattaṃ, tato ca hutvā abhāvasiddhi.
ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಪನ ಆರಮ್ಮಣಾದಿಭೇದೇನ ವಿಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ। ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ತೇ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ಅಞ್ಞಂ ಸಙ್ಕಮನ್ತಿ, ಆರಮ್ಮಣಧಮ್ಮಾ ಚ ಯಥಾಸಕಂ ಖಣತೋ ಉದ್ಧಂ ನ ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ। ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಪದೀಪಾದಿಉದಾಹರಣೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಞ್ಞೇ ಏವ ಹಿ ಖಣೇ ಖಣೇ ರೂಪಾದಯೋ ಪದೀಪಜಾಲಾಯ, ತಥಾ ಖೀರಧಾರಾದೀಸು ಪತನ್ತೀಸು, ವಾಯುಮ್ಹಿ ಚ ಪಹರನ್ತೇ ಸಮ್ಫಸ್ಸಾನಿ। ಯಥಾ ಚೇತೇಸಂ ಖಣೇ ಖಣೇ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ, ಕಿಮಙ್ಗಂ ಪನ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ। ಕಿಞ್ಚ ಸದ್ದಭೇದತೋ, ಸದ್ದವಿಸೇಸತೋಪಿ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಖಣೇ ಖಣೇ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ, ತತೋ ವಿಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ। ಪಗುಣಞ್ಹಿ ಗನ್ಥಂ ಸೀಘಂ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ ಸದ್ದಾನಂ ಭೇದೋ ದಿಟ್ಠೋ। ನ ಹಿ ಕಾರಣಭೇದೇನ ವಿನಾ ಫಲಭೇದೋ ಅತ್ಥಿ। ಯಥಾ ತಂ ವಾದಿತಸದ್ದಾನಂ, ಏವಂ ಆರಮ್ಮಣಭೇದೇನ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ। ತೇನೇವ ನೇಸಂ ಖಣೇ ಖಣೇ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಜಾತಿಭೂಮಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಭೇದೇನ ವಿಸೇಸಗ್ಗಹಣೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏವಂ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಸೇಸಗ್ಗಹಣತೋ ಖಣೇ ಖಣೇ ಅಞ್ಞಥತ್ತಸಿದ್ಧಿ। ಯತೋ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವತೋ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಅನಿಚ್ಚಾನೀತಿ ಸಿದ್ಧಾನಿ, ಅನಿಚ್ಚತ್ತಾ ಏವ ಅಭಿಣ್ಹಸಮ್ಪಟಿಪೀಳನತೋ ದುಕ್ಖಾನಿ, ತತೋ ಚ ಅವಸವತ್ತನತೋ ಅನತ್ತಕಾನಿ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಯದನಿಚ್ಚಂ, ತಂ ದುಕ್ಖಂ, ಯಂ ದುಕ್ಖಂ, ತದನತ್ತಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೧೫, ೪೫, ೭೬, ೮೫; ೨.೪.೧, ೨; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೧೦)।
Arūpadhammānaṃ pana ārammaṇādibhedena visesaggahaṇaṃ. Yattha yattha hi ārammaṇe arūpadhammā uppajjanti, tattha tattheva te bhijjanti, na aññaṃ saṅkamanti, ārammaṇadhammā ca yathāsakaṃ khaṇato uddhaṃ na tiṭṭhantīti. Svāyamattho padīpādiudāharaṇena veditabbo. Aññe eva hi khaṇe khaṇe rūpādayo padīpajālāya, tathā khīradhārādīsu patantīsu, vāyumhi ca paharante samphassāni. Yathā cetesaṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ, kimaṅgaṃ pana cittacetasikānaṃ. Kiñca saddabhedato, saddavisesatopi tannimittānaṃ cittacetasikānaṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ, tato visesaggahaṇaṃ. Paguṇañhi ganthaṃ sīghaṃ parivattentassa cittasamuṭṭhānānaṃ saddānaṃ bhedo diṭṭho. Na hi kāraṇabhedena vinā phalabhedo atthi. Yathā taṃ vāditasaddānaṃ, evaṃ ārammaṇabhedena arūpadhammānaṃ visesaggahaṇaṃ. Teneva nesaṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ veditabbaṃ. Jātibhūmisampayuttadhammabhedena visesaggahaṇepi eseva nayo. Evaṃ rūpārūpadhammānaṃ visesaggahaṇato khaṇe khaṇe aññathattasiddhi. Yato hutvā abhāvato cakkhādīni aniccānīti siddhāni, aniccattā eva abhiṇhasampaṭipīḷanato dukkhāni, tato ca avasavattanato anattakāni. Tenāha bhagavā ‘‘yadaniccaṃ, taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ, tadanattā’’ti (saṃ. ni. 3.15, 45, 76, 85; 2.4.1, 2; paṭi. ma. 2.10).
ನಿರನ್ತರಂ ಪವತ್ತಮಾನಸ್ಸಾತಿ ಅಭಿಣ್ಹಸದ್ದತ್ಥಂ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವದತಿ। ಧಾತುಮತ್ತತಾಯಾತಿ ಧಾತುಮತ್ತಭಾವೇನ। ಸಮೂಹತೋತಿ ಸಸಮ್ಭಾರಚಕ್ಖಾದಿಪಿಣ್ಡತೋ। ‘‘ಚಕ್ಖಾದೀನ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ‘‘ಸಮೂಹತೋ’’ತಿ ಪದಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ‘‘ವಿನಿಬ್ಭುಜನ’’ನ್ತಿ ಪದಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮತ್ಥೇತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಚತ್ತಾರಿಪಿ ಘನಾನೀತಿ ಸನ್ತತಿಸಮೂಹಕಿಚ್ಚಾರಮ್ಮಣಘನಾನಿ। ಪವತ್ತರೂಪಾದಿಗ್ಗಹಣತೋತಿ ರುಪ್ಪನಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಞ್ಚ ತಂ ರೂಪಾದಿಗ್ಗಹಣಞ್ಚಾತಿ ಪವತ್ತರೂಪಾದಿಗ್ಗಹಣಂ, ತತೋತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಅನಿಚ್ಚಾದಿಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ಸಬ್ಭಾವಾತಿ ರೂಪವೇದನಾದಿಞಾಣತೋ ಭಿನ್ನಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಞಾಣಸ್ಸ ಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ। ತೇನ ಸತಿಪಿ ರೂಪಾದಿಅತ್ಥಾನಂ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಭಾವೇ ರುಪ್ಪನಾದಿಭಾವತೋ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಭಾವಸ್ಸ ಭೇದಮಾಹ। ಇದಾನಿ ತಮೇವ ಭೇದಂ ಞಾತತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾವಿಸಯತಾಯ ಪಾಕಟಂ ಕಾತುಂ ‘‘ನ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ನಾತಿಧಾವಿತುನ್ತಿ ಇಧ ಲಕ್ಖಣಲಕ್ಖಣವನ್ತಾ ಭಿನ್ನಾ ವುತ್ತಾ। ತತ್ಥ ಲಕ್ಖಣಾರಮ್ಮಣಿಕವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಖನ್ಧಾರಮ್ಮಣತಾವಚನೇನ ಅಭಿನ್ನಾತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿರೋಧಾಪಾದನೇನ ಅತಿಧಾವಿತುಂ ನ ಯುತ್ತಂ। ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ವುತ್ತಂ ‘‘ತೇ ಪನಾಕಾರಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋಪಿ ಚೇತ್ಥ ಲಕ್ಖಣಾನಂ ರೂಪಾದಿಆಕಾರಮತ್ತತಾವಿಭಾವನನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾ’’ತಿ ಹಿ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸಭಾವತೋ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತೋಯೇವ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಚ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತೀತಿ। ಯಥಾ ಅನಿಚ್ಚಾದಿತೋ ಅನಿಚ್ಚತಾದೀನಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಭೇದೋ, ಏವಂ ಅನಿಚ್ಚತಾದೀನಮ್ಪಿ ಸತಿಪಿ ಲಕ್ಖಣಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇ ನಾನಾಞಾಣಗೋಚರತಾಯ, ನಾನಾಪಟಿಪಕ್ಖತಾಯ, ನಾನಿನ್ದ್ರಿಯಾಧಿಕತಾಯ ಚ ವಿಮೋಕ್ಖಮುಖತ್ತಯಭೂತಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಭೇದೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಚ ಗಣ್ಹನ್ತೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
Nirantaraṃpavattamānassāti abhiṇhasaddatthaṃ visesetvā vadati. Dhātumattatāyāti dhātumattabhāvena. Samūhatoti sasambhāracakkhādipiṇḍato. ‘‘Cakkhādīna’’nti idaṃ ‘‘samūhato’’ti padaṃ apekkhitvā sambandhe sāmivacanaṃ, ‘‘vinibbhujana’’nti padaṃ apekkhitvā kammattheti veditabbaṃ. Cattāripi ghanānīti santatisamūhakiccārammaṇaghanāni. Pavattarūpādiggahaṇatoti ruppanādivasena pavattañca taṃ rūpādiggahaṇañcāti pavattarūpādiggahaṇaṃ, tatoti yojetabbaṃ. Aniccādiggahaṇassa sabbhāvāti rūpavedanādiñāṇato bhinnassa aniccādiñāṇassa labbhamānattā. Tena satipi rūpādiatthānaṃ aniccādibhāve ruppanādibhāvato aniccādibhāvassa bhedamāha. Idāni tameva bhedaṃ ñātatīraṇapariññāvisayatāya pākaṭaṃ kātuṃ ‘‘na hī’’tiādimāha. Nātidhāvitunti idha lakkhaṇalakkhaṇavantā bhinnā vuttā. Tattha lakkhaṇārammaṇikavipassanāya khandhārammaṇatāvacanena abhinnāti aññamaññavirodhāpādanena atidhāvituṃ na yuttaṃ. Kasmāti ce? Vuttaṃ ‘‘te panākārā’’tiādi. Adhippāyopi cettha lakkhaṇānaṃ rūpādiākāramattatāvibhāvananti daṭṭhabbo. ‘‘Aniccaṃ dukkhaṃ anattā’’ti hi saṅkhāre sabhāvato sallakkhentoyeva lakkhaṇāni ca sallakkhetīti. Yathā aniccādito aniccatādīnaṃ vuttanayena bhedo, evaṃ aniccatādīnampi satipi lakkhaṇabhāvasāmaññe nānāñāṇagocaratāya, nānāpaṭipakkhatāya, nānindriyādhikatāya ca vimokkhamukhattayabhūtānaṃ aññamaññabhedoti dassento ‘‘aniccanti ca gaṇhanto’’tiādimāha. Taṃ suviññeyyameva.
ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
೨. ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
೧೫೫. ಪಚ್ಚಯಯುಗಳವಸೇನಾತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಪಚ್ಚಯದ್ವಯವಸೇನ। ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರವಸೇನ ಅಬ್ಬೋಕಾರತೋತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕವಸೇನ ಚೇವ ಬಾಹಿರವಸೇನ ಚ ಅಸಙ್ಕರತೋ।
155. Paccayayugaḷavasenāti ajjhattikabāhirapaccayadvayavasena. Ajjhattikabāhiravasena abbokāratoti ajjhattikavasena ceva bāhiravasena ca asaṅkarato.
೧೬೭. ವಿಸಙ್ಖಾರನಿನ್ನಸ್ಸಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಪೋಣಸ್ಸ। ವಿನಿಮುತ್ತಸಙ್ಖಾರಸ್ಸಾತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದಪಟಿಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿಮುತ್ತೀಹಿ ಸಮುಖೇನ, ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನೇನ ಚ ಸುಟ್ಠು ವಿನಿಮುತ್ತಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಪರಮಸ್ಸಾಸಭಾವೇನ, ಗತಿಭಾವೇನ ಚ ಪತಿಟ್ಠಾನಭೂತೇ। ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅರಹತೋ ಗತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ೩೩೯) ಹಿ ವುತ್ತಂ। ಠಿತಿಭಾವೇನಾತಿ ಚ ಪಾಠೋ। ತಂಸಚ್ಛಿಕರಣಾಭಾವೇತಿ ತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕರಣಾಭಾವೇ। ನೀತೋತಿ ಪಾಪಿತೋ, ಪಕಾಸಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
167. Visaṅkhāraninnassāti nibbānapoṇassa. Vinimuttasaṅkhārassāti samucchedapaṭipassaddhivimuttīhi samukhena, tappaṭibaddhachandarāgappahānena ca suṭṭhu vinimuttasaṅkhārassa paramassāsabhāvena, gatibhāvena ca patiṭṭhānabhūte. ‘‘Nibbānaṃ arahato gatī’’ti (paṭi. 339) hi vuttaṃ. Ṭhitibhāvenāti ca pāṭho. Taṃsacchikaraṇābhāveti tassa nibbānassa sacchikaraṇābhāve. Nītoti pāpito, pakāsitoti attho.
ಚುಣ್ಣಿತನ್ತಿ ಭೇದಿತಂ। ತ್ವಮೇವ ಕಿಂ ನ ಜಾನಾಸೀತಿ ಕಿಂ ತ್ವಂ ನ ಜಾನಾಸಿಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಕಿಂ ತ್ವಂ ಏಕಂ ನಾನಂ ಜಾನಾಸಿ, ಕಿಂ ತ್ವಂ ನ ಜಾನಾಸಿ ಏವಾ’’ತಿ ಏವಂ ವಿಕ್ಖೇಪಂ ಕರೋನ್ತಂ ಪರವಾದಿಂ ‘‘ನನು ಞಾತೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಕವಾದೀ ನಿಬನ್ಧತಿ। ವಿಭಜಿತ್ವಾತಿ ‘‘ರಾಗಾದೀನಂ ಖೀಣನ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ’’ತಿ ಭಾವತ್ಥಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ। ರಾಗಾದೀನಂ ಖಯಾ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಸಸಭಾವತಾ ಚ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಆಪನ್ನಾ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
Cuṇṇitanti bheditaṃ. Tvameva kiṃ na jānāsīti kiṃ tvaṃ na jānāsiyevāti attho. ‘‘Kiṃ tvaṃ ekaṃ nānaṃ jānāsi, kiṃ tvaṃ na jānāsi evā’’ti evaṃ vikkhepaṃ karontaṃ paravādiṃ ‘‘nanu ñāte’’tiādinā sakavādī nibandhati. Vibhajitvāti ‘‘rāgādīnaṃ khīṇante uppannattā’’ti bhāvatthaṃ vibhajitvā. Rāgādīnaṃ khayā na hontīti yojanā. Sasabhāvatā ca nibbānassa āpannā hotīti sambandho.
ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಕರಣೇನ ಕಾರಣಭೂತೇನ। ಹೇತುಅತ್ಥೇ ಹಿ ಇದಂ ಕರಣವಚನಂ। ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಮತ್ತತಂ ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಇಚ್ಛತೋ ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಯೋಜನಾ।
Nibbānārammaṇakaraṇena kāraṇabhūtena. Hetuatthe hi idaṃ karaṇavacanaṃ. Kilesakkhayamattataṃ vā nibbānassa icchato kilesakkhayena bhavitabbanti yojanā.
ಏವಂ ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಮತ್ತೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಖೇಪೇತಬ್ಬಾ ಕಿಲೇಸಾ ಬಹುವಿಧಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾ, ಮಗ್ಗೋ ಚ ಓಧಿಸೋ ಕಿಲೇಸೇ ಖೇಪೇತಿ। ಸ್ವಾಯಂ ‘‘ಕತಮಂ ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಕತಮೇ ಕಿಲೇಸೇ ಖೇಪೇತೀ’’ತಿ ಪುರಿಮಪುಚ್ಛಾದ್ವಯಮೇವ ವದತಿ। ತದೇವಾತಿ ಯಂ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹಾನಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಏಕದೇಸಮತ್ತಮ್ಪೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತದೇವ।
Evaṃ kilesakkhayamatte nibbāne khepetabbā kilesā bahuvidhā nānappakārā, maggo ca odhiso kilese khepeti. Svāyaṃ ‘‘katamaṃ kilesakkhayaṃ nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā katame kilese khepetī’’ti purimapucchādvayameva vadati. Tadevāti yaṃ ‘‘avijjātaṇhānaṃ kiñci ekadesamattampī’’ti vuttaṃ, tadeva.
ಏತ್ಥ ಚ ಯಾಯಂ ‘‘ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯೋವ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಅಭಾವತಾಚೋದನಾ, ತತ್ರಾಯಂ ಆಗಮತೋ ಯುತ್ತಿತೋ ಚಸ್ಸ ಭಾವಾಭಾವವಿಭಾವನಾ। ತಞ್ಹಿ ಭಗವತಾ –
Ettha ca yāyaṃ ‘‘kilesakkhayova nibbāna’’nti nibbānassa abhāvatācodanā, tatrāyaṃ āgamato yuttito cassa bhāvābhāvavibhāvanā. Tañhi bhagavatā –
‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಜಾತಂ ಅಭೂತಂ ಅಕತಂ ಅಸಙ್ಖತ’’ನ್ತಿ (ಉದಾ॰ ೭೩; ಇತಿವು॰ ೪೩)।
‘‘Atthi, bhikkhave, ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhata’’nti (udā. 73; itivu. 43).
‘‘ಅತ್ಥಿ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ತದಾಯತನಂ, ಯತ್ಥ ನೇವ ಪಥವೀ ನ ಆಪೋ ನ ತೇಜೋ ನ ವಾಯೋ’’ತಿ (ಉದಾ॰ ೭೧) –
‘‘Atthi , bhikkhave, tadāyatanaṃ, yattha neva pathavī na āpo na tejo na vāyo’’ti (udā. 71) –
ಚ ಆದಿನಾ, ತಥಾ –
Ca ādinā, tathā –
‘‘ಗಮ್ಭೀರೋ ದುದ್ದಸೋ ದುರನುಬೋಧೋ ಸನ್ತೋ ಪಣೀತೋ ಅತಕ್ಕಾವಚರೋ ನಿಪುಣೋ ಪಣ್ಡಿತವೇದನೀಯೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೩೭; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೨; ಮಹಾವ॰ ೭-೮) –
‘‘Gambhīro duddaso duranubodho santo paṇīto atakkāvacaro nipuṇo paṇḍitavedanīyo’’ti (ma. ni. 2.337; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 7-8) –
‘‘ಅಸಙ್ಖತಞ್ಚ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ ಅಸಙ್ಖತಗಾಮಿನಿಞ್ಚ ಪಟಿಪದಂ, ಅನತಂ, ಅನಾಸವಂ, ಸಚ್ಚಂ, ಪಾರಂ, ನಿಪುಣಂ, ಸುದುದ್ದಸಂ, ಅಜಜ್ಜರಂ, ಧುವಂ, ಅಪಲೋಕಿತಂ, ಅನಿದಸ್ಸನಂ, ನಿಪ್ಪಪಞ್ಚಂ, ಸನ್ತಂ, ಅಮತಂ, ಪಣೀತಂ, ಸಿವಂ, ಖೇಮಂ, ತಣ್ಹಾಕ್ಖಯಂ, ಅಚ್ಛರಿಯಂ, ಅಬ್ಭುತಂ, ಅನೀತಿಕಂ, ಅನೀತಿಕಧಮ್ಮಂ, ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಅಬ್ಯಾಬಜ್ಝಂ, ವಿರಾಗಂ, ಸುದ್ಧಿಂ, ಮುತ್ತಿಂ, ಅನಾಲಯಂ, ದೀಪಂ, ಲೇಣಂ, ತಾಣಂ, ಸರಣಂ, ಪರಾಯಣಞ್ಚ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ ಪರಾಯಣಗಾಮಿನಿಞ್ಚ ಪಟಿಪದ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೩೭೭) –
‘‘Asaṅkhatañca vo, bhikkhave, desessāmi asaṅkhatagāminiñca paṭipadaṃ, anataṃ, anāsavaṃ, saccaṃ, pāraṃ, nipuṇaṃ, sududdasaṃ, ajajjaraṃ, dhuvaṃ, apalokitaṃ, anidassanaṃ, nippapañcaṃ, santaṃ, amataṃ, paṇītaṃ, sivaṃ, khemaṃ, taṇhākkhayaṃ, acchariyaṃ, abbhutaṃ, anītikaṃ, anītikadhammaṃ, nibbānaṃ, abyābajjhaṃ, virāgaṃ, suddhiṃ, muttiṃ, anālayaṃ, dīpaṃ, leṇaṃ, tāṇaṃ, saraṇaṃ, parāyaṇañca vo, bhikkhave, desessāmi parāyaṇagāminiñca paṭipada’’nti (saṃ. ni. 4.377) –
ಏವಮಾದೀಹಿ ಚ ಸುತ್ತಪದೇಹಿ ‘‘ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಧಮ್ಮಾ, ಅಸಙ್ಖತಾ ಧಮ್ಮಾ (ಧ॰ ಸ॰ ದುಕಮಾತಿಕಾ ೭), ಸಬ್ಬಞ್ಚ ರೂಪಂ ಅಸಙ್ಖತಾ ಚ ಧಾತೂ’’ತಿಆದೀಹಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೧೯೨, ೧೧೯೮, ೧೨೦೦) ಅಭಿಧಮ್ಮಪದೇಸೇಹಿ ಚ ಪರಮತ್ಥಭಾವೇನೇವ ದೇಸಿತಂ। ನ ಹಿ ಸಭಾವವಿರಹಿತಸ್ಸ ಅಭಾವಮತ್ತಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರಾಸಙ್ಖತಾದಿಭಾವೋ ಅಬ್ಯಾಕತಧಮ್ಮಾದಿಭಾವೋ ಚ ಯುತ್ತೋ, ವುತ್ತೋ ಚ ಸೋ। ತಸ್ಮಾ ನ ಅಭಾವಮತ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ।
Evamādīhi ca suttapadehi ‘‘appaccayā dhammā, asaṅkhatā dhammā (dha. sa. dukamātikā 7), sabbañca rūpaṃ asaṅkhatā ca dhātū’’tiādīhi (dha. sa. 1192, 1198, 1200) abhidhammapadesehi ca paramatthabhāveneva desitaṃ. Na hi sabhāvavirahitassa abhāvamattassa gambhīrāsaṅkhatādibhāvo abyākatadhammādibhāvo ca yutto, vutto ca so. Tasmā na abhāvamattaṃ nibbānaṃ.
ಅಪಿ ಚಾಯಂ ಅಭಾವವಾದೀ ಏವಂ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ – ಯದಿ ಕಿಲೇಸಾಭಾವೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಸ್ವಾಯಮಭಾವೋ ಏಕೋ ವಾ ಸಿಯಾ ಅನೇಕೋ ವಾ? ಯದಿ ಏಕೋ, ಏಕೇನೇವ ಮಗ್ಗೇನ ಕತೋ ಸಚ್ಛಿಕತೋ ಚ ಹೋತೀತಿ ಉಪರಿಮಾನಂ ಮಗ್ಗಾನಂ ನಿರತ್ಥಕತಾ ಆಪಜ್ಜತಿ। ನ ಹಿ ಏಕಂ ಅನೇಕೇಹಿ ಕಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತೇಹಿ ಸಾಧೇತಬ್ಬಂ ದಿಟ್ಠಂ। ಅಥ ಸಿಯಾ ಏಕೋವ ಸೋ ಕಿಲೇಸಾಭಾವೋ, ನ ಪನ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಕಾತಬ್ಬೋ, ಅಥ ಖೋ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬೋತಿ। ಏವಂ ಸತಿ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ನಿರತ್ಥಕತಾ ಆಪಜ್ಜತಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಪ್ಪಹಾನತೋ। ಅಕರೋನ್ತೋ ಚ ಮಗ್ಗೋ ಕಿಲೇಸಾಭಾವಂ ತಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಕಮತ್ಥಂ ಸಾಧೇಯ್ಯ, ಅಥ ಮಗ್ಗಾನಂ ಸಂಯೋಜನತ್ತಯಪ್ಪಹಾನಾದಿಪಟಿನಿಯತಕಿಚ್ಚತಾಯ ಪಹಾಯಕವಿಭಾಗೇನ ಕಿಲೇಸಾಭಾವಭೇದೋ, ಏವಂ ಸತಿ ವಿನಾ ಸಭಾವಭೇದಂ ಬಹುಭಾವೋ ನತ್ಥೀತಿ ಬಹುಭಾವತಾಪದೇಸೇನಸ್ಸ ಸಸಭಾವತಾ ಆಪನ್ನಾ। ಅಥಾಪಿ ಸಿಯಾ ‘‘ಯೇಸಂ ಅಭಾವೋ, ತೇಸಂ ಬಹುಭಾವೇನ ಬಹುಭಾವೋಪಚಾರೋ’’ತಿ, ಏವಂ ಸತಿ ಯೇಸಂ ಅಭಾವೋ, ತೇಸಂ ಸಭಾವತಾಯ ಸಸಭಾವೋಪಚಾರೋಪಿ ಸಿಯಾ। ತಥಾ ತೇಸಂ ಕಿಲೇಸಸಙ್ಖತಾದಿತಾಯ ಕಿಲೇಸಸಙ್ಖತಾದಿಭಾವಾ ಚ ಸಿಯುಂ, ನ ಚೇತಂ ಯುತ್ತನ್ತಿ ನ ತೇಸಂ ಬಹುಭಾವೋಪಚಾರೋ ಯುತ್ತೋ। ಏಕಭಾವೋಪಿ ಚಸ್ಸ ಅಸಭಾವತಾಯ ಏವ ವತ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಚೇ? ನ, ಅಭಾವಸಾಮಞ್ಞತೋ, ಅಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಅಭೇದಸಮಞ್ಞಾಯ ಏಕತ್ತನಿದ್ದೇಸೋ। ಸತಿ ಚ ಏಕತ್ತೇ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತದೋಸಾನತಿವತ್ತಿ।
Api cāyaṃ abhāvavādī evaṃ pucchitabbo – yadi kilesābhāvo nibbānaṃ, svāyamabhāvo eko vā siyā aneko vā? Yadi eko, ekeneva maggena kato sacchikato ca hotīti uparimānaṃ maggānaṃ niratthakatā āpajjati. Na hi ekaṃ anekehi kammappavattehi sādhetabbaṃ diṭṭhaṃ. Atha siyā ekova so kilesābhāvo, na pana maggehi kātabbo, atha kho sacchikātabboti. Evaṃ sati suṭṭhutaraṃ maggassa niratthakatā āpajjati kilesānaṃ appahānato. Akaronto ca maggo kilesābhāvaṃ tassa sacchikiriyāya kamatthaṃ sādheyya, atha maggānaṃ saṃyojanattayappahānādipaṭiniyatakiccatāya pahāyakavibhāgena kilesābhāvabhedo, evaṃ sati vinā sabhāvabhedaṃ bahubhāvo natthīti bahubhāvatāpadesenassa sasabhāvatā āpannā. Athāpi siyā ‘‘yesaṃ abhāvo, tesaṃ bahubhāvena bahubhāvopacāro’’ti, evaṃ sati yesaṃ abhāvo, tesaṃ sabhāvatāya sasabhāvopacāropi siyā. Tathā tesaṃ kilesasaṅkhatāditāya kilesasaṅkhatādibhāvā ca siyuṃ, na cetaṃ yuttanti na tesaṃ bahubhāvopacāro yutto. Ekabhāvopi cassa asabhāvatāya eva vattuṃ na sakkāti ce? Na, abhāvasāmaññato, abhāvasāmaññena abhedasamaññāya ekattaniddeso. Sati ca ekatte pubbe vuttadosānativatti.
ಬಹುಭಾವೇ ಚ ಸಸಭಾವತಾ ಸಿದ್ಧಾ। ಯದಿಪಿ ಸಿಯಾ ಯಥಾ ಬಹುಭಾವೋ ಸಸಭಾವತಂ, ಏವಂ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಸಭಾವತಾ ಬಹುಭಾವಂ ನ ಬ್ಯಭಿಚರೇಯ್ಯಾತಿ ಸಸಭಾವಪಕ್ಖೇಪಿ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಬಹುಭಾವೋ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ? ತಂ ನ, ಕಸ್ಮಾ? ತಥಾ ಸಾಮಞ್ಞಾಭೇದತೋ। ನ ಹಿ ಏವಂ ವತ್ತುಂ ಲಬ್ಭಾ ಯಥಾ ಖರಭಾವೋ ಸಸಭಾವತಂ ನ ಬ್ಯಭಿಚರತಿ, ಏವಂ ಸಸಭಾವತಾಪಿ ಖರಭಾವಂ ನ ಬ್ಯಭಿಚರೇಯ್ಯಾತಿ। ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ತದಞ್ಞಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗೋ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ಬಹುಭಾವೋ ಸಸಭಾವತಾಪೇಕ್ಖೋ, ನ ಸಸಭಾವತಾ ಬಹುಭಾವಾಪೇಕ್ಖಾತಿ ನ ಸಸಭಾವಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಬಹುಭಾವಾಪತ್ತಿ। ‘‘ಏಕಞ್ಹಿ ಸಚ್ಚಂ ನ ದುತೀಯಮತ್ಥಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೮೯೦; ಮಹಾನಿ॰ ೧೧೯), ಏಕಾ ನಿಟ್ಠಾ ನ ಪುಥುನಿಟ್ಠಾ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ।
Bahubhāve ca sasabhāvatā siddhā. Yadipi siyā yathā bahubhāvo sasabhāvataṃ, evaṃ sāmaññena sasabhāvatā bahubhāvaṃ na byabhicareyyāti sasabhāvapakkhepi nibbānassa bahubhāvo āpajjatīti? Taṃ na, kasmā? Tathā sāmaññābhedato. Na hi evaṃ vattuṃ labbhā yathā kharabhāvo sasabhāvataṃ na byabhicarati, evaṃ sasabhāvatāpi kharabhāvaṃ na byabhicareyyāti. Evañhi sati tadaññasabbadhammābhāvappasaṅgo siyā, tasmā bahubhāvo sasabhāvatāpekkho, na sasabhāvatā bahubhāvāpekkhāti na sasabhāvassa nibbānassa bahubhāvāpatti. ‘‘Ekañhi saccaṃ na dutīyamatthi (su. ni. 890; mahāni. 119), ekā niṭṭhā na puthuniṭṭhā’’tiādivacanato.
ಅಪಿ ಚೇತ್ಥ ಕಿಲೇಸಾಭಾವೋ ನಾಮ ರಾಗಾದೀನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದೋ ಅಚ್ಚನ್ತಪ್ಪಹಾನಂ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧೋ। ತಸ್ಸ ಚ ಏಕತ್ತೇ ಏಕೇನೇವ ಮಗ್ಗೇನ ಸಾಧೇತಬ್ಬತಾ ಕಿಚ್ಚವಿಸೇಸಾಭಾವತೋತಿ ದಸ್ಸನಾದಿಮಗ್ಗವಿಭಾಗೋ ನ ಸಿಯಾ। ಇಚ್ಛಿತೋ ಚ ಸೋ ಓಧಿಸೋವ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಹಾತಬ್ಬತ್ತಾ। ಸೋ ಚ ಮಗ್ಗವಿಭಾಗೋ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ನಾತಿತಿಕ್ಖತಿಕ್ಖತಿಕ್ಖತರತಿಕ್ಖತಮಭಾವೇನ ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಯೋಗ್ಯಭಾವೇ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾವಿಸೇಸೇನ ಹೋತೀತಿ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಸಸಭಾವತಾಯಯೇವ ಯುತ್ತೋ। ಅಭಾವೋ ಪನ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಮಗ್ಗೇನ ಕಾತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ ‘‘ಮಾ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ನಿರತ್ಥಕತಾ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ, ನ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬೋ। ಕೋ ಹಿ ತಸ್ಸ ಸಭಾವೋ, ಯೋ ತೇನ ಸಚ್ಛಿಕರಿಯೇಯ್ಯ। ಸೋ ಚ ಕಿಲೇಸಾಭಾವೋ ಏಕೇನೇವ ಮಗ್ಗೇನ ಸಾಧೇತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ, ನ ಚತೂಹಿ ‘‘ಮಾ ಚತುಭಾವನಿಬ್ಬಾನತಾಪತ್ತಿ, ನಿಬ್ಬಾನವಿಸೇಸಾಪತ್ತಿ ಚ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ। ತತೋ ದಸ್ಸನಾದಿಮಗ್ಗವಿಭಾಗೋ ನ ಸಿಯಾತಿ ಸಬ್ಬಂ ಆವತ್ತತಿ।
Api cettha kilesābhāvo nāma rāgādīnaṃ samucchedo accantappahānaṃ anuppādanirodho. Tassa ca ekatte ekeneva maggena sādhetabbatā kiccavisesābhāvatoti dassanādimaggavibhāgo na siyā. Icchito ca so odhisova kilesānaṃ pahātabbattā. So ca maggavibhāgo saddhādīnaṃ indriyānaṃ nātitikkhatikkhatikkhataratikkhatamabhāvena ekasmimpi samucchedappahānayogyabhāve sacchikiriyāvisesena hotīti nibbānassa sasabhāvatāyayeva yutto. Abhāvo pana kilesānaṃ maggena kātabbo siyā ‘‘mā maggassa niratthakatā ahosī’’ti, na sacchikātabbo. Ko hi tassa sabhāvo, yo tena sacchikariyeyya. So ca kilesābhāvo ekeneva maggena sādhetabbo siyā, na catūhi ‘‘mā catubhāvanibbānatāpatti, nibbānavisesāpatti ca ahosī’’ti. Tato dassanādimaggavibhāgo na siyāti sabbaṃ āvattati.
ಯದಿ ಚ ಅಭಾವೋ ಭಾವಸ್ಸ ಸಿಯಾತಿ ತಸ್ಸ ಭಾವಧಮ್ಮತಾ ಇಚ್ಛಿತಾ, ಏವಂ ಸತಿ ಯಥಾ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಜರಾಮರಣಾದೀನಂ ವಿಯ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮತಾಪಿ ಆಪನ್ನಾ, ಏವಂ ಬಹೂನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಬಹುಭಾವಾದಿಪ್ಪಸಙ್ಗೋಪಿ ದುನ್ನಿವಾರೋತಿ ಅತಂಸಭಾವಸ್ಸ ಅಸಙ್ಖತಸ್ಸೇಕಸ್ಸ ಸಸಭಾವಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Yadi ca abhāvo bhāvassa siyāti tassa bhāvadhammatā icchitā, evaṃ sati yathā saṅkhatadhammassa tassa jarāmaraṇādīnaṃ viya saṅkhatadhammatāpi āpannā, evaṃ bahūnaṃ kilesānaṃ dhammassa tassa bahubhāvādippasaṅgopi dunnivāroti ataṃsabhāvassa asaṅkhatassekassa sasabhāvassa nibbānabhāvo veditabbo.
ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ರಾಗಕ್ಖಯೋ ದೋಸಕ್ಖಯೋ ಮೋಹಕ್ಖಯೋ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೩೧೫, ೩೩೦) ವುತ್ತನ್ತಿ? ಖಯೇನ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬತ್ತಾ। ಖಯೋ ಹಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ। ಯಥಾಹ ‘‘ಖಯೇ ಞಾಣಂ, ಅನುಪ್ಪಾದೇ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ದುಕಮಾತಿಕಾ ೧೪೨)। ತೇನ ರಾಗಾದಿಕ್ಖಯಪರಿಯಾಯೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬತೋ ‘‘ಪರಮತ್ಥಂ ಗಮ್ಭೀರಂ ನಿಪುಣಂ ದುದ್ದಸಂ ದುರನುಬೋಧಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ರಾಗಾದಿಕ್ಖಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ರಾಗಾದಿಪ್ಪಹಾನಮುಖೇನ ವಾ ತಥಾ ಪತ್ತಬ್ಬತೋ, ಯಥಾ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮದನಿಮ್ಮದ್ದನೋ ಪಿಪಾಸವಿನಯೋ’’ತಿಆದಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೩೪; ಇತಿವು॰ ೯೦)।
Yadi evaṃ kasmā ‘‘rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayo’’ti (saṃ. ni. 4.315, 330) vuttanti? Khayena adhigantabbattā. Khayo hi ariyamaggo. Yathāha ‘‘khaye ñāṇaṃ, anuppāde ñāṇa’’nti (dha. sa. dukamātikā 142). Tena rāgādikkhayapariyāyena ariyamaggena adhigantabbato ‘‘paramatthaṃ gambhīraṃ nipuṇaṃ duddasaṃ duranubodhaṃ nibbānaṃ rāgādikkhayo’’ti vuttaṃ. Rāgādippahānamukhena vā tathā pattabbato, yathā aññatthāpi vuttaṃ ‘‘madanimmaddano pipāsavinayo’’tiādi (a. ni. 4.34; itivu. 90).
ಅಪಿಚ ಯಥಾ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಾಯ ಸಉತ್ತರಾನಂ ಕಾಮಾನಂ ರೂಪಾನಞ್ಚ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಂ ತಬ್ಬಿಧುರಸಭಾವಂ ನಿಸ್ಸರಣಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಏವಂ ಸಸಭಾವಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತೇನ ತಬ್ಬಿಧುರಸಭಾವೇನ ನಿಸ್ಸರಣೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ಯಞ್ಚ ತನ್ನಿಸ್ಸರಣಂ, ಸಾ ಅಸಙ್ಖತಾ ಧಾತು। ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ – ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಅಪಿ ಅನುಲೋಮಞಾಣಂ ಕಿಲೇಸೇ ತದಙ್ಗವಸೇನ ಪಜಹತಿ, ನ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪಜಹಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ। ತಥಾ ಸಮ್ಮುತಿಸಚ್ಚಾರಮ್ಮಣಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀಸು ಞಾಣಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನೇವ ಕಿಲೇಸೇ ಪಜಹತಿ, ನ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ। ಇತಿ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ, ಸಮ್ಮುತಿಸಚ್ಚಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಚ ಞಾಣಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನೇ ಅಸಮತ್ಥಭಾವತೋ ತೇಸಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಕರಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ತದುಭಯವಿಪರೀತಸಭಾವೇನ ಆರಮ್ಮಣೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಸಾ ಅಸಙ್ಖತಾ ಧಾತು। ತಥಾ ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಜಾತಂ ಅಭೂತಂ ಅಕತಂ ಅಸಙ್ಖತ’’ನ್ತಿ (ಉದಾ॰ ೭೩; ಇತಿವು॰ ೪೩) ಇದಂ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅತ್ಥಿಭಾವಜೋತಕಂ ವಚನಂ ಅವಿಪರೀತತ್ಥಂ ಭಗವತಾ ಭಾಸಿತತ್ತಾ। ಯಞ್ಹಿ ಭಗವತಾ ಭಾಸಿತಂ, ತಂ ಅವಿಪರೀತತ್ಥಂ ಯಥಾ ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅನಿಚ್ಚಾ, ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ದುಕ್ಖಾ, ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನತ್ತಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೨೭೭-೨೭೯; ಥೇರಗಾ॰ ೬೭೬-೬೭೮; ನೇತ್ತಿ॰ ೫), ತಥಾ ನಿಬ್ಬಾನ-ಸದ್ದೋ ಕತ್ಥಚಿ ವಿಸಯೇ ಯಥಾಭೂತಪರಮತ್ಥವಿಸಯೋ ಉಪಚಾರವುತ್ತಿಸಬ್ಭಾವತೋ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಸೀಹ-ಸದ್ದೋ। ಅಥ ವಾ ಅತ್ಥೇವ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅಸಙ್ಖತಾ ಧಾತು ಇತರತಬ್ಬಿಪರೀತವಿಮುತ್ತಿಸಭಾವತ್ತಾ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ‘‘ಪಥವೀಧಾತು ವೇದನಾ ಚಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಹಿ ನಯೇಹಿ ಯುತ್ತಿತೋಪಿ ಅಸಙ್ಖತಾಯ ಧಾತುಯಾ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅತ್ಥಿಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Apica yathā pariññeyyatāya sauttarānaṃ kāmānaṃ rūpānañca paṭipakkhabhūtaṃ tabbidhurasabhāvaṃ nissaraṇaṃ paññāyati, evaṃ sasabhāvānaṃ sabbesampi saṅkhatadhammānaṃ paṭipakkhabhūtena tabbidhurasabhāvena nissaraṇena bhavitabbaṃ. Yañca tannissaraṇaṃ, sā asaṅkhatā dhātu. Kiñca bhiyyo – saṅkhatadhammārammaṇaṃ vipassanāñāṇaṃ api anulomañāṇaṃ kilese tadaṅgavasena pajahati, na samucchedavasena pajahituṃ sakkoti. Tathā sammutisaccārammaṇaṃ paṭhamajjhānādīsu ñāṇaṃ vikkhambhanavaseneva kilese pajahati, na samucchedavasena. Iti saṅkhatadhammārammaṇassa, sammutisaccārammaṇassa ca ñāṇassa kilesānaṃ samucchedappahāne asamatthabhāvato tesaṃ samucchedappahānakarassa ariyamaggañāṇassa tadubhayaviparītasabhāvena ārammaṇena bhavitabbaṃ, sā asaṅkhatā dhātu. Tathā ‘‘atthi, bhikkhave, ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhata’’nti (udā. 73; itivu. 43) idaṃ nibbānassa paramatthato atthibhāvajotakaṃ vacanaṃ aviparītatthaṃ bhagavatā bhāsitattā. Yañhi bhagavatā bhāsitaṃ, taṃ aviparītatthaṃ yathā taṃ ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā, sabbe saṅkhārā dukkhā, sabbe dhammā anattā’’ti (dha. pa. 277-279; theragā. 676-678; netti. 5), tathā nibbāna-saddo katthaci visaye yathābhūtaparamatthavisayo upacāravuttisabbhāvato seyyathāpi sīha-saddo. Atha vā attheva paramatthato asaṅkhatā dhātu itaratabbiparītavimuttisabhāvattā seyyathāpi ‘‘pathavīdhātu vedanā cā’’ti evamādīhi nayehi yuttitopi asaṅkhatāya dhātuyā paramatthato atthibhāvo veditabbo.
ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
೩. ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕವಣ್ಣನಾ
3. Pañhapucchakavaṇṇanā
೧೬೮. ಕಿಞ್ಚೀತಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಆರಮ್ಮಣಂ। ಆಲಮ್ಬನತೋತಿ ಆರಮ್ಮಣಕರಣತೋ।
168. Kiñcīti kiñci ārammaṇaṃ. Ālambanatoti ārammaṇakaraṇato.
ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.
ಆಯತನವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Āyatanavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿ • Vibhaṅgapāḷi / ೨. ಆಯತನವಿಭಙ್ಗೋ • 2. Āyatanavibhaṅgo
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನೀ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
೧. ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ • 1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
೨. ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
೩. ಪಞ್ಹಾಪುಚ್ಛಕವಣ್ಣನಾ • 3. Pañhāpucchakavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಭಙ್ಗ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ೨. ಆಯತನವಿಭಙ್ಗೋ • 2. Āyatanavibhaṅgo
