Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / വിഭങ്ഗ-അനുടീകാ • Vibhaṅga-anuṭīkā

    ൨. ആയതനവിഭങ്ഗോ

    2. Āyatanavibhaṅgo

    ൧. സുത്തന്തഭാജനീയവണ്ണനാ

    1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā

    ൧൫൪. അസാധാരണതോതി ആവേണികതോ. തം നേസം അസാധാരണഭാവം വിപക്ഖവസേന പതിട്ഠാപേതും സാധാരണം ഉദാഹരണവസേന ദസ്സേതി ‘‘ആയതനസദ്ദത്ഥോ വിയാ’’തി. അഥ വാ ചക്ഖാദിഅത്ഥോ ഏവ ചക്ഖാദിസദ്ദവിസേസിതോ ആയതനത്ഥോതി തം താദിസം ആയതനത്ഥം സന്ധായാഹ ‘‘ആയതനസദ്ദത്ഥോ വിയ അസാധാരണതോ’’തി.

    154. Asādhāraṇatoti āveṇikato. Taṃ nesaṃ asādhāraṇabhāvaṃ vipakkhavasena patiṭṭhāpetuṃ sādhāraṇaṃ udāharaṇavasena dasseti ‘‘āyatanasaddattho viyā’’ti. Atha vā cakkhādiattho eva cakkhādisaddavisesito āyatanatthoti taṃ tādisaṃ āyatanatthaṃ sandhāyāha ‘‘āyatanasaddattho viya asādhāraṇato’’ti.

    യദി വിസയസ്സാദനത്ഥോ ചക്ഖു-സദ്ദോ, സോതാദീനമ്പി അയം സമഞ്ഞാ സിയാതി അതിപ്പസങ്ഗം പരിഹരന്തോ ‘‘സതിപീ’’തിആദിമാഹ. ദുതിയേ അത്ഥവികപ്പേ ചക്ഖതീതി വിഞ്ഞാണാധിട്ഠിതം സമവിസമം ആചിക്ഖതി, ആചിക്ഖന്തം വിയ, വിഭാവേന്തം വിയ വാ ഹോതീതി അത്ഥോ. രൂപമിവ ചക്ഖുവിഞ്ഞേയ്യം വിയ സവിഗ്ഗഹമിവ സബിമ്ബകം വിയ വണ്ണവാചകോ രൂപ-സദ്ദോ അധിപ്പേതോതി ആഹ ‘‘വിത്ഥാരണം വാ രൂപസദ്ദസ്സ അത്ഥോ’’തി.

    Yadi visayassādanattho cakkhu-saddo, sotādīnampi ayaṃ samaññā siyāti atippasaṅgaṃ pariharanto ‘‘satipī’’tiādimāha. Dutiye atthavikappe cakkhatīti viññāṇādhiṭṭhitaṃ samavisamaṃ ācikkhati, ācikkhantaṃ viya, vibhāventaṃ viya vā hotīti attho. Rūpamiva cakkhuviññeyyaṃ viya saviggahamiva sabimbakaṃ viya vaṇṇavācako rūpa-saddo adhippetoti āha ‘‘vitthāraṇaṃ vā rūpasaddassa attho’’ti.

    വചനമേവാതി സവിഞ്ഞത്തികസദ്ദമേവ. ഗമീയതീതി ഉപനീയതി. അജ്ഝോഹരണസ്സ രസഗ്ഗഹണമൂലതാവചനേന രസസ്സ പരമ്പരായ ജീവിതഹേതുതം ദസ്സേതി. രസനിമിത്തഞ്ഹി രസഗ്ഗഹണം, രസഗ്ഗഹണനിമിത്തം അജ്ഝോഹരണം, തംനിമിത്തം ജീവിതന്തി. രസഗ്ഗഹണമൂലതാ ച അജ്ഝോഹരണസ്സ യേഭുയ്യതോ വേദിതബ്ബാ. ദിസ്സതി അപദിസ്സതി ഏതേന ഫലന്തി ദേസോ, ഹേതൂതി ആഹ ‘‘ഉപ്പത്തിദേസോതി ഉപ്പത്തികാരണ’’ന്തി. തഥാതി ചക്ഖായതനാദിപ്പകാരേന. മനോഗോചരഭൂതാതി മനസോ ഏവ ഗോചരഭൂതാ. സാമഞ്ഞലക്ഖണേനേവാതി അനുഭവനാദിവിസേസലക്ഖണം അഗ്ഗഹേത്വാ ധമ്മഭാവസങ്ഖാതസാധാരണലക്ഖണേനേവ . ഏകായതനത്തം ഉപനേത്വാ വുത്താ ദ്വാദസ ഏകസഭാവത്താ ഭിന്ദിത്വാ വചനേ പയോജനാഭാവാ. ദ്വാരാലമ്ബനവിഭാഗദസ്സനത്ഥാ ഹി ആയതനദേസനാതി.

    Vacanamevāti saviññattikasaddameva. Gamīyatīti upanīyati. Ajjhoharaṇassa rasaggahaṇamūlatāvacanena rasassa paramparāya jīvitahetutaṃ dasseti. Rasanimittañhi rasaggahaṇaṃ, rasaggahaṇanimittaṃ ajjhoharaṇaṃ, taṃnimittaṃ jīvitanti. Rasaggahaṇamūlatā ca ajjhoharaṇassa yebhuyyato veditabbā. Dissati apadissati etena phalanti deso, hetūti āha ‘‘uppattidesoti uppattikāraṇa’’nti. Tathāti cakkhāyatanādippakārena. Manogocarabhūtāti manaso eva gocarabhūtā. Sāmaññalakkhaṇenevāti anubhavanādivisesalakkhaṇaṃ aggahetvā dhammabhāvasaṅkhātasādhāraṇalakkhaṇeneva . Ekāyatanattaṃ upanetvā vuttā dvādasa ekasabhāvattā bhinditvā vacane payojanābhāvā. Dvārālambanavibhāgadassanatthā hi āyatanadesanāti.

    പുബ്ബന്തതോതി പുരിമഭാഗതോ പാകഭാവതോ. പാകഭാവോ ഹി സഭാവധമ്മാനം പുബ്ബന്തോ, വിദ്ധംസാഭാവോ അപരന്തോ.

    Pubbantatoti purimabhāgato pākabhāvato. Pākabhāvo hi sabhāvadhammānaṃ pubbanto, viddhaṃsābhāvo aparanto.

    നിവാസട്ഠാനാദീസു ആയതന-സദ്ദോ ന ആയതനത്ഥാദീസു വിയ പദത്ഥവിവരണമുഖേന പവത്തോ, അഥ ഖോ തസ്മിം തസ്മിം ദേവഘരാദികേ നിരുള്ഹതായ ഏവമത്ഥോതി ആഹ ‘‘രുള്ഹിവസേന ആയതനസദ്ദസ്സത്ഥം വത്തു’’ന്തി. മനോതി ദ്വാരഭൂതമനോ . നിസ്സയഭാവോതി ഏത്ഥ നിസ്സയസദിസോ നിസ്സയോ, സദിസതാ ച ഫലസ്സ തപ്പടിബദ്ധവുത്തിതായ ദട്ഠബ്ബാ. വചനീയത്ഥോ ഭാവത്ഥോ.

    Nivāsaṭṭhānādīsu āyatana-saddo na āyatanatthādīsu viya padatthavivaraṇamukhena pavatto, atha kho tasmiṃ tasmiṃ devagharādike niruḷhatāya evamatthoti āha ‘‘ruḷhivasena āyatanasaddassatthaṃ vattu’’nti. Manoti dvārabhūtamano . Nissayabhāvoti ettha nissayasadiso nissayo, sadisatā ca phalassa tappaṭibaddhavuttitāya daṭṭhabbā. Vacanīyattho bhāvattho.

    താവത്വതോതി തത്തകതോ. ഊനചോദനാതി ദ്വാദസതോ ഊനാനി കസ്മാ ന വുത്താനീതി ചോദനാ. യദി ചക്ഖുവിഞ്ഞാണാദീനം അസാധാരണം ധമ്മജാതം ധമ്മായതനം, ഏവം സന്തേ ചക്ഖാദീനമ്പി ധമ്മായതനഭാവോ സിയാതി ചോദനം സന്ധായാഹ ‘‘സതിപീ’’തിആദി. ദ്വാരാരമ്മണഭാവേഹീതി ന ആരമ്മണഭാവേനേവ അസാധാരണം, അഥ ഖോ ദ്വാരാരമ്മണഭാവേഹി അസാധാരണം സമ്ഭവതീതി വചനസേസോ.

    Tāvatvatoti tattakato. Ūnacodanāti dvādasato ūnāni kasmā na vuttānīti codanā. Yadi cakkhuviññāṇādīnaṃ asādhāraṇaṃ dhammajātaṃ dhammāyatanaṃ, evaṃ sante cakkhādīnampi dhammāyatanabhāvo siyāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘satipī’’tiādi. Dvārārammaṇabhāvehīti na ārammaṇabhāveneva asādhāraṇaṃ, atha kho dvārārammaṇabhāvehi asādhāraṇaṃ sambhavatīti vacanaseso.

    യേഭുയ്യസഹുപ്പത്തിആദീഹീതി യേഭുയ്യേന ചക്ഖായതനാദീനി കസ്സചി കദാചി ഏകതോ ഉപ്പജ്ജന്തി. ‘‘കാമധാതുയാ ഉപപത്തിക്ഖണേ കസ്സചി ഏകാദസായതനാനി ഉപ്പജ്ജന്തീ’’തി ഹി വുത്തം. തസ്മാ ആയതനാനം ഉപ്പത്തിക്കമോ താവ ന യുജ്ജതി, ന പഹാനക്കമോ കുസലാബ്യാകതാനം അപ്പഹാതബ്ബതോ, ന പടിപത്തിക്കമോ അകുസലാനം, ഏകച്ചഅബ്യാകതാനഞ്ച അപ്പടിപജ്ജനീയതോ, ന ഭൂമിക്കമോ അഡ്ഢേകാദസന്നം ആയതനാനം ഏകന്തകാമാവചരത്താ, ഇതരേസം ചതുഭൂമിപരിയാപന്നത്താ, ഏകച്ചസ്സ ലോകുത്തരഭാവതോ ച. ഏവം ഉപ്പത്തിക്കമാദിഅയുത്തിയോജനാ വേദിതബ്ബാ. യേസു വിജ്ജമാനേസു അത്തഭാവസ്സ പഞ്ഞാപനാ, തേ ‘‘മയ്ഹം ചക്ഖു’’ന്തിആദിനാ അധികസിനേഹവത്ഥുഭൂതാ ചക്ഖാദയോ യഥാ അജ്ഝത്തികതായ, ഏവം ദസ്സനാദികിച്ചകരഇന്ദ്രിയതാ ച പധാനാതി ആഹ ‘‘അജ്ഝത്തികഭാവേന, വിസയിഭാവേന ചാ’’തി. ഘാനാദിക്കമേനാതി ഘാനം ജിവ്ഹാ കായോതി ഇമിനാ കമേന.

    Yebhuyyasahuppattiādīhīti yebhuyyena cakkhāyatanādīni kassaci kadāci ekato uppajjanti. ‘‘Kāmadhātuyā upapattikkhaṇe kassaci ekādasāyatanāni uppajjantī’’ti hi vuttaṃ. Tasmā āyatanānaṃ uppattikkamo tāva na yujjati, na pahānakkamo kusalābyākatānaṃ appahātabbato, na paṭipattikkamo akusalānaṃ, ekaccaabyākatānañca appaṭipajjanīyato, na bhūmikkamo aḍḍhekādasannaṃ āyatanānaṃ ekantakāmāvacarattā, itaresaṃ catubhūmipariyāpannattā, ekaccassa lokuttarabhāvato ca. Evaṃ uppattikkamādiayuttiyojanā veditabbā. Yesu vijjamānesu attabhāvassa paññāpanā, te ‘‘mayhaṃ cakkhu’’ntiādinā adhikasinehavatthubhūtā cakkhādayo yathā ajjhattikatāya, evaṃ dassanādikiccakaraindriyatā ca padhānāti āha ‘‘ajjhattikabhāvena, visayibhāvena cā’’ti. Ghānādikkamenāti ghānaṃ jivhā kāyoti iminā kamena.

    പച്ചുപ്പന്നാരമ്മണത്താ വാ ചക്ഖാദീനി പഠമം വുത്താനി, മനോ പന കിഞ്ചി പച്ചുപ്പന്നാരമ്മണം , കിഞ്ചി യാവനവത്തബ്ബാരമ്മണന്തി പച്ഛാ വുത്തം. പച്ചുപ്പന്നാരമ്മണേസുപി ഉപാദാരൂപാരമ്മണാനി ചത്താരി പഠമം വുത്താനി, തതോ ഭൂതരൂപാരമ്മണം. ഉപാദാരൂപാരമ്മണേസുപി ദൂരതരേ ദൂരേ, സീഘതരം സീഘഞ്ച ആരമ്മണസമ്പടിച്ഛനദീപനത്ഥം ചക്ഖാദീനം ദേസനാക്കമോ. ചക്ഖുസോതദ്വയഞ്ഹി ദൂരഗോചരന്തി പഠമം വുത്തം. തത്രാപി ചക്ഖു ദൂരതരഗോചരന്തി സബ്ബപഠമം വുത്തം. പസ്സന്തോപി ഹി ദൂരതരേ നദിസോതം ന തസ്സ സദ്ദം സുണാതി. ഘാനജിവ്ഹാസുപി ഘാനം സീഘതരവുത്തീതി പഠമം വുത്തം. പുരതോ ഠപിതമത്തസ്സ ഹി ഭോജനസ്സ ഗന്ധോ ഗയ്ഹതീതി. യഥാഠാനം വാ തേസം ദേസനാക്കമോ. ഇമസ്മിഞ്ഹി സരീരേ സബ്ബുപരി ചക്ഖുസ്സ അധിട്ഠാനം, തസ്സ അധോ സോതസ്സ, തസ്സ അധോ ഘാനസ്സ, തസ്സ അധോ ജിവ്ഹായ, തഥാ കായസ്സ യേഭുയ്യേന, മനോ പന അരൂപീഭാവതോ സബ്ബപച്ഛാ വുത്തോ. തംതംഗോചരത്താ തസ്സ തസ്സാനന്തരം ബാഹിരായതനാനി വുത്താനീതി വുത്തോവായമത്ഥോതി ഏവമ്പി ഇമേസം കമോ വേദിതബ്ബോ.

    Paccuppannārammaṇattā vā cakkhādīni paṭhamaṃ vuttāni, mano pana kiñci paccuppannārammaṇaṃ , kiñci yāvanavattabbārammaṇanti pacchā vuttaṃ. Paccuppannārammaṇesupi upādārūpārammaṇāni cattāri paṭhamaṃ vuttāni, tato bhūtarūpārammaṇaṃ. Upādārūpārammaṇesupi dūratare dūre, sīghataraṃ sīghañca ārammaṇasampaṭicchanadīpanatthaṃ cakkhādīnaṃ desanākkamo. Cakkhusotadvayañhi dūragocaranti paṭhamaṃ vuttaṃ. Tatrāpi cakkhu dūrataragocaranti sabbapaṭhamaṃ vuttaṃ. Passantopi hi dūratare nadisotaṃ na tassa saddaṃ suṇāti. Ghānajivhāsupi ghānaṃ sīghataravuttīti paṭhamaṃ vuttaṃ. Purato ṭhapitamattassa hi bhojanassa gandho gayhatīti. Yathāṭhānaṃ vā tesaṃ desanākkamo. Imasmiñhi sarīre sabbupari cakkhussa adhiṭṭhānaṃ, tassa adho sotassa, tassa adho ghānassa, tassa adho jivhāya, tathā kāyassa yebhuyyena, mano pana arūpībhāvato sabbapacchā vutto. Taṃtaṃgocarattā tassa tassānantaraṃ bāhirāyatanāni vuttānīti vuttovāyamatthoti evampi imesaṃ kamo veditabbo.

    തതോതി ഹദയവത്ഥുഭേദതോ. യഞ്ഹി ഹദയവത്ഥും നിസ്സായ ഏകം മനോവിഞ്ഞാണം പവത്തതി, ന തദേവ നിസ്സായ അഞ്ഞം പവത്തതി. നിദ്ദേസവസേനാതി സങ്ഖേപവിത്ഥാരനിദ്ദേസവസേന. യോജേതബ്ബം ‘‘കുസലസമുട്ഠാനം കുസലസമുട്ഠാനസ്സ സഭാഗ’’ന്തിആദിനാ.

    Tatoti hadayavatthubhedato. Yañhi hadayavatthuṃ nissāya ekaṃ manoviññāṇaṃ pavattati, na tadeva nissāya aññaṃ pavattati. Niddesavasenāti saṅkhepavitthāraniddesavasena. Yojetabbaṃ ‘‘kusalasamuṭṭhānaṃ kusalasamuṭṭhānassa sabhāga’’ntiādinā.

    സഭാവോതി വിസയിവിസയഭാവോ, തദഭിനിബ്ബത്തിയഞ്ച യോഗ്യതാ. കാരണസമത്ഥതാതി കാരണഭൂതാ സമത്ഥതാ പച്ചയഭാവോ. ദ്വാരാദിഭാവോതി ദ്വാരാരമ്മണേ ദ്വാരവുത്തിഭാവോ. ഇമസ്മിം അത്ഥേതി അനന്തരം വുത്തഅത്ഥേ. യസ്മാതി യായ ധമ്മതായ യേന ദ്വാരാദിഭാവേന കാരണഭൂതേന. സമ്ഭവനവിസേസനന്തി കിരിയായ പരാമസനമാഹ. യം സമ്ഭവനം, ധമ്മതാവേസാതി അത്ഥോ. രിത്തകാനേവാതി ധുവാദിഭാവരിത്തകാനേവ. വിസമാദീസു അജ്ഝാസയോ ഏതേസന്തി വിസമാദിഅജ്ഝാസയാനി, വിസമാദിഅജ്ഝാസയാനി വിയ ഹോന്തീതി വിസമാദിഅജ്ഝാസയാനി, ചക്ഖാദീനി. വിസമഭാവ…പേ॰… വനഭാവേഹീതി വിസമഭാവാദിസന്നിസ്സിതഅഹിആദിസദിസുപാദിന്നധമ്മേഹി ചക്ഖാദീഹി, വനസന്നിസ്സിതമക്കടസദിസേന ചിത്തേന ച അഭിരമിതത്താ. വനഭാവോതി ഹി വനജ്ഝാസയോതി അത്ഥോ.

    Sabhāvoti visayivisayabhāvo, tadabhinibbattiyañca yogyatā. Kāraṇasamatthatāti kāraṇabhūtā samatthatā paccayabhāvo. Dvārādibhāvoti dvārārammaṇe dvāravuttibhāvo. Imasmiṃ attheti anantaraṃ vuttaatthe. Yasmāti yāya dhammatāya yena dvārādibhāvena kāraṇabhūtena. Sambhavanavisesananti kiriyāya parāmasanamāha. Yaṃ sambhavanaṃ, dhammatāvesāti attho. Rittakānevāti dhuvādibhāvarittakāneva. Visamādīsu ajjhāsayo etesanti visamādiajjhāsayāni, visamādiajjhāsayāni viya hontīti visamādiajjhāsayāni, cakkhādīni. Visamabhāva…pe… vanabhāvehīti visamabhāvādisannissitaahiādisadisupādinnadhammehi cakkhādīhi, vanasannissitamakkaṭasadisena cittena ca abhiramitattā. Vanabhāvoti hi vanajjhāsayoti attho.

    പുരിമന്തവിവിത്തതാതി പുബ്ബഭാഗവിരഹോ. ഉപ്പാദതോ പുരിമകോട്ഠാസോ ഹി ഇധ പുരിമന്തോ. അപരന്തേതി അപരഭാഗേ, ഭങ്ഗതോ ഉദ്ധന്തി അത്ഥോ. ഉദയബ്ബയപരിച്ഛിന്നോ ഹി സഭാവധമ്മോ. യം സന്ധായ വുത്തം ‘‘അനിധാനഗതാ ഭഗ്ഗാ, പുഞ്ജോ നത്ഥി അനാഗതേ’’തി (മഹാനി॰ ൧൦). സദാ അഭാവോതി ന സദാ അഭാവപതിട്ഠാപനം സബ്ബകാലമ്പി നത്ഥീതി, അഥ ഖോ ഉദയബ്ബയപരിച്ഛിന്നത്താ സദാഭാവപടിക്ഖേപോതി ആഹ ‘‘അനിച്ചലക്ഖണ’’ന്തി. സഭാവവിജഹനന്തി ഭങ്ഗപ്പത്തിമാഹ . വിപരിവത്തനം ഉപ്പാദജരാവത്ഥാഹി സന്താനം വിനാ ന വികാരാപത്തീതി ആഹ ‘‘സന്താനവികാരാപത്തി വാ’’തി.

    Purimantavivittatāti pubbabhāgaviraho. Uppādato purimakoṭṭhāso hi idha purimanto. Aparanteti aparabhāge, bhaṅgato uddhanti attho. Udayabbayaparicchinno hi sabhāvadhammo. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘anidhānagatā bhaggā, puñjo natthi anāgate’’ti (mahāni. 10). Sadā abhāvoti na sadā abhāvapatiṭṭhāpanaṃ sabbakālampi natthīti, atha kho udayabbayaparicchinnattā sadābhāvapaṭikkhepoti āha ‘‘aniccalakkhaṇa’’nti. Sabhāvavijahananti bhaṅgappattimāha . Viparivattanaṃ uppādajarāvatthāhi santānaṃ vinā na vikārāpattīti āha ‘‘santānavikārāpatti vā’’ti.

    ജാതിധമ്മതാദീഹീതി ജാതിജരാബ്യാധിമരണാദിസഭാവതാഹി. അനിട്ഠതാതി ന ഇട്ഠതാ, ദുക്ഖതാതി അത്ഥോ. പുരിമം സാമഞ്ഞലക്ഖണന്തി ‘‘പടിപീളനട്ഠേനാ’’തി പുബ്ബേ സാമഞ്ഞതോ വുത്തം ദുക്ഖലക്ഖണം. പച്ചയവസേന ദുക്ഖനാകാരേന പവത്തമാനാനം സഭാവധമ്മാനം ദുക്ഖനം പുഗ്ഗലസ്സേവ വസേന ദുക്ഖമതാതി ആഹ ‘‘പുഗ്ഗലസ്സ പീളനതോ ദുക്ഖമ’’ന്തി. ദുക്ഖവചനന്തി ‘‘ദുക്ഖ’’ന്തി സത്ഥു വചനം.

    Jātidhammatādīhīti jātijarābyādhimaraṇādisabhāvatāhi. Aniṭṭhatāti na iṭṭhatā, dukkhatāti attho. Purimaṃ sāmaññalakkhaṇanti ‘‘paṭipīḷanaṭṭhenā’’ti pubbe sāmaññato vuttaṃ dukkhalakkhaṇaṃ. Paccayavasena dukkhanākārena pavattamānānaṃ sabhāvadhammānaṃ dukkhanaṃ puggalasseva vasena dukkhamatāti āha ‘‘puggalassa pīḷanato dukkhama’’nti. Dukkhavacananti ‘‘dukkha’’nti satthu vacanaṃ.

    ‘‘നത്ഥി ഏതസ്സ വസവത്തകോ’’തി ഇമിനാ നത്ഥി ഏതസ്സ അത്താതി അനത്താതി ഇമമത്ഥം ദസ്സേതി, ‘‘നാപി ഇദം വസവത്തക’’ന്തി ഇമിനാ പന ന അത്താതി അനത്താതി. അത്തനോതി നിയകജ്ഝത്തം സന്ധായ വദതി. പരസ്മിന്തി തതോ അഞ്ഞസ്മിം. പരസ്സ ച അത്തനീതി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ. തം ഏതസ്സ നത്ഥീതി തം യഥാവുത്തപരപരികപ്പിതം വസവത്തകം ഏതസ്സ ചക്ഖാദിനോ നത്ഥി, ഏതേന ചതുകോടികസുഞ്ഞതായ സങ്ഗഹോ ദട്ഠബ്ബോ. ‘‘സുഞ്ഞം തം തേന വസവത്തനാകാരേനാ’’തി ഇമിനാ ഉഭയഥാപി അവസവത്തനട്ഠേ ദസ്സിതബ്ബേ തത്ഥ താവ ഏകം ദസ്സേതും ‘‘പരസ്സാ’’തിആദിം വത്വാ പുന ‘‘അഥ വാ’’തിആദിനാ ഇതരം ദസ്സേതി. സാമി ഏവ സാമികോ, ന സാമികോ അസ്സാമികോതി ഏവം അത്ഥേ ഗയ്ഹമാനേ ‘‘അസ്സാമികതോ’’തി പദസ്സ സുഞ്ഞവിസേസനതായ പയോജനം നത്ഥി. കാമകാരിയന്തി യഥാകാമകരണീയം. അവസവത്തനത്ഥം വിസേസേത്വാ ദസ്സേതി സമാസദ്വയത്ഥസങ്ഗഹതോ.

    ‘‘Natthi etassa vasavattako’’ti iminā natthi etassa attāti anattāti imamatthaṃ dasseti, ‘‘nāpi idaṃ vasavattaka’’nti iminā pana na attāti anattāti. Attanoti niyakajjhattaṃ sandhāya vadati. Parasminti tato aññasmiṃ. Parassa ca attanīti etthāpi eseva nayo. Taṃ etassa natthīti taṃ yathāvuttaparaparikappitaṃ vasavattakaṃ etassa cakkhādino natthi, etena catukoṭikasuññatāya saṅgaho daṭṭhabbo. ‘‘Suññaṃ taṃ tena vasavattanākārenā’’ti iminā ubhayathāpi avasavattanaṭṭhe dassitabbe tattha tāva ekaṃ dassetuṃ ‘‘parassā’’tiādiṃ vatvā puna ‘‘atha vā’’tiādinā itaraṃ dasseti. Sāmi eva sāmiko, na sāmiko assāmikoti evaṃ atthe gayhamāne ‘‘assāmikato’’ti padassa suññavisesanatāya payojanaṃ natthi. Kāmakāriyanti yathākāmakaraṇīyaṃ. Avasavattanatthaṃ visesetvā dasseti samāsadvayatthasaṅgahato.

    സസന്താനേ ധമ്മാനം വിസദിസുപ്പത്തി ഇധ ഭാവസങ്കന്തിഗമനം നാമാതി ആഹ ‘‘സന്തതിയം ഭാവന്തരുപ്പത്തിയേവാ’’തി. തഥാ വിസദിസുപ്പത്തിയം പുരിമാകാരവിഗമോ പകതിഭാവവിജഹനന്തി ആഹ ‘‘സന്തതിയാ യഥാപവത്താകാരവിജഹന’’ന്തി. ഭവതീതി വാ ഭാവോ, അവത്ഥാവിസേസോ, തസ്സ സങ്കമനം ഭാവസങ്കന്തി. സഭാവധമ്മോ ഹി ഉപ്പാദക്ഖണം ഠിതിക്ഖണഞ്ച പത്വാ ഭിജ്ജതീതി ഉപ്പാദാവത്ഥായ ജരാവത്ഥം, തതോ ഭങ്ഗാവത്ഥം സങ്കമതീതി വുച്ചതി. തഥാ സങ്കമതോ ച അത്തലാഭക്ഖണതോ ഉദ്ധം ജരാമരണേഹി തംസഭാവപരിച്ചാഗോ പകതിഭാവവിജഹനന്തി ഖണവസേന ചേതം യോജേതബ്ബം. പുബ്ബാപരവസേനാതി ച ഖണാനം പുബ്ബാപരവസേനാതി അത്ഥോ സമ്ഭവതി. ഏകത്ഥത്താതി സമാനാധികരണത്താ, ന പന വിസേസനവിസേസിതബ്ബഭാവാനം ഏകത്താ. ‘‘ചക്ഖും അനിച്ച’’ന്തി വുത്തേ ‘‘അനിച്ചം ചക്ഖു’’ന്തിപി വുത്തമേവ ഹോതീതി ‘‘യം ചക്ഖു, തം അനിച്ചം, യം അനിച്ചം, തം ചക്ഖു’’ന്തി ആപന്നമേവാതി ആഹ ‘‘അനിച്ചാനം സേസധമ്മാനമ്പി ചക്ഖുഭാവോ ആപജ്ജതീ’’തി.

    Sasantāne dhammānaṃ visadisuppatti idha bhāvasaṅkantigamanaṃ nāmāti āha ‘‘santatiyaṃ bhāvantaruppattiyevā’’ti. Tathā visadisuppattiyaṃ purimākāravigamo pakatibhāvavijahananti āha ‘‘santatiyā yathāpavattākāravijahana’’nti. Bhavatīti vā bhāvo, avatthāviseso, tassa saṅkamanaṃ bhāvasaṅkanti. Sabhāvadhammo hi uppādakkhaṇaṃ ṭhitikkhaṇañca patvā bhijjatīti uppādāvatthāya jarāvatthaṃ, tato bhaṅgāvatthaṃ saṅkamatīti vuccati. Tathā saṅkamato ca attalābhakkhaṇato uddhaṃ jarāmaraṇehi taṃsabhāvapariccāgo pakatibhāvavijahananti khaṇavasena cetaṃ yojetabbaṃ. Pubbāparavasenāti ca khaṇānaṃ pubbāparavasenāti attho sambhavati. Ekatthattāti samānādhikaraṇattā, na pana visesanavisesitabbabhāvānaṃ ekattā. ‘‘Cakkhuṃ anicca’’nti vutte ‘‘aniccaṃ cakkhu’’ntipi vuttameva hotīti ‘‘yaṃ cakkhu, taṃ aniccaṃ, yaṃ aniccaṃ, taṃ cakkhu’’nti āpannamevāti āha ‘‘aniccānaṃ sesadhammānampi cakkhubhāvo āpajjatī’’ti.

    തേഹി ച അനിച്ചദുക്ഖലക്ഖണേഹി ച അനത്തലക്ഖണമേവ വിസേസേന ദസ്സിതം ‘‘യദനിച്ചം, തം ദുക്ഖം, യം ദുക്ഖം, തദനത്താ’’തിആദീസു (സം॰ നി॰ ൩.൧൫, ൪൫, ൭൬, ൮൫; ൨.൪.൧, ൨; പടി॰ മ॰ ൨.൧൦) വിയ. ദോസലക്ഖണാകാരനിദസ്സനത്ഥോതി ദോസസ്സ ലക്ഖിതബ്ബാകാരനിദസ്സനത്ഥോ. ഏവം ദുക്ഖേനാതി ഏവം നാനപ്പകാരേന അക്ഖിരോഗാദിദുക്ഖേന ആബാധതായ. അനത്തലക്ഖണദീപകാനന്തി അനത്തതാപഞ്ഞാപനസ്സ ജോതകാനം ഉപായഭൂതാനം. ന ഹി ഘടഭേദകണ്ടകവേധാദിവസേന ലബ്ഭമാനാ അനിച്ചദുക്ഖതാ സത്താനം ഏകന്തതോ അനത്തതാധിഗമഹേതൂ ഹോന്തി. പച്ചയപടിബദ്ധതാഅഭിണ്ഹസമ്പടിപീളനാദിവസേന പന ലബ്ഭമാനാ ഹോന്തി. തഥാ ഹി ചക്ഖാദീനി കമ്മാദിമഹാഭൂതാദിപച്ചയപടിബദ്ധവുത്തീനി, തതോ ഏവ അഹുത്വാ സമ്ഭവന്തി, ഹുത്വാ പടിവേന്തീതി അനിച്ചാനി, അഭിണ്ഹസമ്പടിപീളിതത്താ ദുക്ഖാനി, ഏവംഭൂതാനി ച അവസവത്തനതോ അനത്തകാനീതി പരിഗ്ഗഹേ ഠിതേഹി സമുപചിതഞാണസമ്ഭാരേഹി പസ്സിതും സക്കാ.

    Tehi ca aniccadukkhalakkhaṇehi ca anattalakkhaṇameva visesena dassitaṃ ‘‘yadaniccaṃ, taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ, tadanattā’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.15, 45, 76, 85; 2.4.1, 2; paṭi. ma. 2.10) viya. Dosalakkhaṇākāranidassanatthoti dosassa lakkhitabbākāranidassanattho. Evaṃ dukkhenāti evaṃ nānappakārena akkhirogādidukkhena ābādhatāya. Anattalakkhaṇadīpakānanti anattatāpaññāpanassa jotakānaṃ upāyabhūtānaṃ. Na hi ghaṭabhedakaṇṭakavedhādivasena labbhamānā aniccadukkhatā sattānaṃ ekantato anattatādhigamahetū honti. Paccayapaṭibaddhatāabhiṇhasampaṭipīḷanādivasena pana labbhamānā honti. Tathā hi cakkhādīni kammādimahābhūtādipaccayapaṭibaddhavuttīni, tato eva ahutvā sambhavanti, hutvā paṭiventīti aniccāni, abhiṇhasampaṭipīḷitattā dukkhāni, evaṃbhūtāni ca avasavattanato anattakānīti pariggahe ṭhitehi samupacitañāṇasambhārehi passituṃ sakkā.

    കഥം പനേതേസം ഹുത്വാ അഭാവോ ജാനിതബ്ബോതി? ഖണേ ഖണേ അഞ്ഞഥത്തദസ്സനതോ. തം കഥം ഞായതീതി? യുത്തിതോ. കാ പനേത്ഥ യുത്തീതി? വിസേസഗ്ഗഹണം. യദി ചക്ഖാദീനം ഖണേ ഖണേ അഞ്ഞഥത്തം ന സിയാ, ബഹിപച്ചയഭേദേ യദിദം പച്ഛാ വിസേസഗ്ഗഹണം, തം ന സിയാ. യസ്സ ഹി താദിസം ഖണേ ഖണേ അഞ്ഞഥത്തം നത്ഥി, തസ്സ അസതി ബഹിപച്ചയവിസേസേ കഥം പച്ഛാ വിസേസഗ്ഗഹണം ഭവേയ്യ, ഭവതി ച വിസേസഗ്ഗഹണം. തസ്മാ അത്ഥി നേസം ഖണേ ഖണേ അഞ്ഞഥത്തം യം സണികം സണികം വഡ്ഢേന്തം പച്ഛാ പാകടതരം ജായതീതി. തഥാ ഹി സരീരസ്സ താവ ആനാപാനാനം അനവത്ഥാനതോ പരിസ്സമതോ ച വിസേസഗ്ഗഹണം. അനവത്ഥിതാ ഹി അസ്സാസപസ്സാസാ വാതാ വാരേന വാരേന പവത്തനതോ. യദി ഹി അസ്സസിതേ വാ പസ്സസ്സിതേ വാ സരീരസ്സ കോചി പച്ഛാ വിസേസോ ന സിയാ, ന നേസം കോചി ഭേദോ സിയാ, ദിട്ഠോ ച സോ. തസ്മാ അസ്സസിതം സരീരം അഞ്ഞഥാ ഹോന്തം കമേന താദിസം അവത്ഥം പാപുണാതി. യാ പസ്സാസസ്സ പച്ചയോ ഹോതി, പസ്സസിതേ ച പുന തഥേവ അസ്സാസസ്സ പച്ചയോ ഹോതീതി ആനാപാനാനം അനവത്ഥാനതോപി സരീരസ്സ വിസേസഗ്ഗഹണം അഞ്ഞഥത്തസിദ്ധി. തഥാ പരിസ്സമോപി അസതി വിസേസേ പച്ഛാ സരീരസ്സ ന സിയാ, യേനായം ഇരിയാപഥന്തരാദീനി സേവനേന പരിസ്സമവിനോദനം കരോതി.

    Kathaṃ panetesaṃ hutvā abhāvo jānitabboti? Khaṇe khaṇe aññathattadassanato. Taṃ kathaṃ ñāyatīti? Yuttito. Kā panettha yuttīti? Visesaggahaṇaṃ. Yadi cakkhādīnaṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ na siyā, bahipaccayabhede yadidaṃ pacchā visesaggahaṇaṃ, taṃ na siyā. Yassa hi tādisaṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ natthi, tassa asati bahipaccayavisese kathaṃ pacchā visesaggahaṇaṃ bhaveyya, bhavati ca visesaggahaṇaṃ. Tasmā atthi nesaṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ yaṃ saṇikaṃ saṇikaṃ vaḍḍhentaṃ pacchā pākaṭataraṃ jāyatīti. Tathā hi sarīrassa tāva ānāpānānaṃ anavatthānato parissamato ca visesaggahaṇaṃ. Anavatthitā hi assāsapassāsā vātā vārena vārena pavattanato. Yadi hi assasite vā passassite vā sarīrassa koci pacchā viseso na siyā, na nesaṃ koci bhedo siyā, diṭṭho ca so. Tasmā assasitaṃ sarīraṃ aññathā hontaṃ kamena tādisaṃ avatthaṃ pāpuṇāti. Yā passāsassa paccayo hoti, passasite ca puna tatheva assāsassa paccayo hotīti ānāpānānaṃ anavatthānatopi sarīrassa visesaggahaṇaṃ aññathattasiddhi. Tathā parissamopi asati visese pacchā sarīrassa na siyā, yenāyaṃ iriyāpathantarādīni sevanena parissamavinodanaṃ karoti.

    അഥ വാ രൂപാദിഭേദതോപി വിസേസഗ്ഗഹണം. രൂപഗന്ധരസഫസ്സാദീനഞ്ഹി വിസേസേന യോ സരീരേ അനിന്ദ്രിയബദ്ധേസു ച ഖീരൂദകവത്ഥപുപ്ഫഫലോസധിധഞ്ഞാദീനം പച്ഛാ വിസേസോ ഗയ്ഹതി, സോ അസതി ബഹിപച്ചയവിസേസേ നേസം ജരാദിഅവത്ഥാസു വണ്ണബലാദിഭേദോ, രസവീരിയവിപാകാനുഭാവഭേദോ ച ഖണേ ഖണേ അഞ്ഞഥത്തം വിനാ കഥമുപലബ്ഭേയ്യ. യം പന തം ധമ്മതാരൂപം സിലാദി, തത്ഥ കഥന്തി? തസ്സാപി സീതുണ്ഹസമ്ഫസ്സഭേദതോ അത്ഥേവ വിസേസഗ്ഗഹണം. തം ഖണേ ഖണേ അഞ്ഞഥത്തം വിനാ ന യുജ്ജതീതി. സതി ച രൂപാദിഭേദേ സിദ്ധോവ തംനിസ്സയമഹാഭൂതഭേദോപി. ന ഹി നിസ്സയമഹാഭൂതഭേദേന വിനാ നിസ്സിതഭേദോ സമ്ഭവതീതി. ഏവം താവ രൂപധമ്മാനം വിസേസഗ്ഗഹണതോ ഖണേ ഖണേ അഞ്ഞഥത്തം, തതോ ച ഹുത്വാ അഭാവസിദ്ധി.

    Atha vā rūpādibhedatopi visesaggahaṇaṃ. Rūpagandharasaphassādīnañhi visesena yo sarīre anindriyabaddhesu ca khīrūdakavatthapupphaphalosadhidhaññādīnaṃ pacchā viseso gayhati, so asati bahipaccayavisese nesaṃ jarādiavatthāsu vaṇṇabalādibhedo, rasavīriyavipākānubhāvabhedo ca khaṇe khaṇe aññathattaṃ vinā kathamupalabbheyya. Yaṃ pana taṃ dhammatārūpaṃ silādi, tattha kathanti? Tassāpi sītuṇhasamphassabhedato attheva visesaggahaṇaṃ. Taṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ vinā na yujjatīti. Sati ca rūpādibhede siddhova taṃnissayamahābhūtabhedopi. Na hi nissayamahābhūtabhedena vinā nissitabhedo sambhavatīti. Evaṃ tāva rūpadhammānaṃ visesaggahaṇato khaṇe khaṇe aññathattaṃ, tato ca hutvā abhāvasiddhi.

    അരൂപധമ്മാനം പന ആരമ്മണാദിഭേദേന വിസേസഗ്ഗഹണം. യത്ഥ യത്ഥ ഹി ആരമ്മണേ അരൂപധമ്മാ ഉപ്പജ്ജന്തി, തത്ഥ തത്ഥേവ തേ ഭിജ്ജന്തി, ന അഞ്ഞം സങ്കമന്തി, ആരമ്മണധമ്മാ ച യഥാസകം ഖണതോ ഉദ്ധം ന തിട്ഠന്തീതി. സ്വായമത്ഥോ പദീപാദിഉദാഹരണേന വേദിതബ്ബോ. അഞ്ഞേ ഏവ ഹി ഖണേ ഖണേ രൂപാദയോ പദീപജാലായ, തഥാ ഖീരധാരാദീസു പതന്തീസു, വായുമ്ഹി ച പഹരന്തേ സമ്ഫസ്സാനി. യഥാ ചേതേസം ഖണേ ഖണേ അഞ്ഞഥത്തം, കിമങ്ഗം പന ചിത്തചേതസികാനം. കിഞ്ച സദ്ദഭേദതോ, സദ്ദവിസേസതോപി തന്നിമിത്താനം ചിത്തചേതസികാനം ഖണേ ഖണേ അഞ്ഞഥത്തം, തതോ വിസേസഗ്ഗഹണം. പഗുണഞ്ഹി ഗന്ഥം സീഘം പരിവത്തേന്തസ്സ ചിത്തസമുട്ഠാനാനം സദ്ദാനം ഭേദോ ദിട്ഠോ. ന ഹി കാരണഭേദേന വിനാ ഫലഭേദോ അത്ഥി. യഥാ തം വാദിതസദ്ദാനം, ഏവം ആരമ്മണഭേദേന അരൂപധമ്മാനം വിസേസഗ്ഗഹണം. തേനേവ നേസം ഖണേ ഖണേ അഞ്ഞഥത്തം വേദിതബ്ബം. ജാതിഭൂമിസമ്പയുത്തധമ്മഭേദേന വിസേസഗ്ഗഹണേപി ഏസേവ നയോ. ഏവം രൂപാരൂപധമ്മാനം വിസേസഗ്ഗഹണതോ ഖണേ ഖണേ അഞ്ഞഥത്തസിദ്ധി. യതോ ഹുത്വാ അഭാവതോ ചക്ഖാദീനി അനിച്ചാനീതി സിദ്ധാനി, അനിച്ചത്താ ഏവ അഭിണ്ഹസമ്പടിപീളനതോ ദുക്ഖാനി, തതോ ച അവസവത്തനതോ അനത്തകാനി. തേനാഹ ഭഗവാ ‘‘യദനിച്ചം, തം ദുക്ഖം, യം ദുക്ഖം, തദനത്താ’’തി (സം॰ നി॰ ൩.൧൫, ൪൫, ൭൬, ൮൫; ൨.൪.൧, ൨; പടി॰ മ॰ ൨.൧൦).

    Arūpadhammānaṃ pana ārammaṇādibhedena visesaggahaṇaṃ. Yattha yattha hi ārammaṇe arūpadhammā uppajjanti, tattha tattheva te bhijjanti, na aññaṃ saṅkamanti, ārammaṇadhammā ca yathāsakaṃ khaṇato uddhaṃ na tiṭṭhantīti. Svāyamattho padīpādiudāharaṇena veditabbo. Aññe eva hi khaṇe khaṇe rūpādayo padīpajālāya, tathā khīradhārādīsu patantīsu, vāyumhi ca paharante samphassāni. Yathā cetesaṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ, kimaṅgaṃ pana cittacetasikānaṃ. Kiñca saddabhedato, saddavisesatopi tannimittānaṃ cittacetasikānaṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ, tato visesaggahaṇaṃ. Paguṇañhi ganthaṃ sīghaṃ parivattentassa cittasamuṭṭhānānaṃ saddānaṃ bhedo diṭṭho. Na hi kāraṇabhedena vinā phalabhedo atthi. Yathā taṃ vāditasaddānaṃ, evaṃ ārammaṇabhedena arūpadhammānaṃ visesaggahaṇaṃ. Teneva nesaṃ khaṇe khaṇe aññathattaṃ veditabbaṃ. Jātibhūmisampayuttadhammabhedena visesaggahaṇepi eseva nayo. Evaṃ rūpārūpadhammānaṃ visesaggahaṇato khaṇe khaṇe aññathattasiddhi. Yato hutvā abhāvato cakkhādīni aniccānīti siddhāni, aniccattā eva abhiṇhasampaṭipīḷanato dukkhāni, tato ca avasavattanato anattakāni. Tenāha bhagavā ‘‘yadaniccaṃ, taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ, tadanattā’’ti (saṃ. ni. 3.15, 45, 76, 85; 2.4.1, 2; paṭi. ma. 2.10).

    നിരന്തരം പവത്തമാനസ്സാതി അഭിണ്ഹസദ്ദത്ഥം വിസേസേത്വാ വദതി. ധാതുമത്തതായാതി ധാതുമത്തഭാവേന. സമൂഹതോതി സസമ്ഭാരചക്ഖാദിപിണ്ഡതോ. ‘‘ചക്ഖാദീന’’ന്തി ഇദം ‘‘സമൂഹതോ’’തി പദം അപേക്ഖിത്വാ സമ്ബന്ധേ സാമിവചനം, ‘‘വിനിബ്ഭുജന’’ന്തി പദം അപേക്ഖിത്വാ കമ്മത്ഥേതി വേദിതബ്ബം. ചത്താരിപി ഘനാനീതി സന്തതിസമൂഹകിച്ചാരമ്മണഘനാനി. പവത്തരൂപാദിഗ്ഗഹണതോതി രുപ്പനാദിവസേന പവത്തഞ്ച തം രൂപാദിഗ്ഗഹണഞ്ചാതി പവത്തരൂപാദിഗ്ഗഹണം, തതോതി യോജേതബ്ബം. അനിച്ചാദിഗ്ഗഹണസ്സ സബ്ഭാവാതി രൂപവേദനാദിഞാണതോ ഭിന്നസ്സ അനിച്ചാദിഞാണസ്സ ലബ്ഭമാനത്താ. തേന സതിപി രൂപാദിഅത്ഥാനം അനിച്ചാദിഭാവേ രുപ്പനാദിഭാവതോ അനിച്ചാദിഭാവസ്സ ഭേദമാഹ. ഇദാനി തമേവ ഭേദം ഞാതതീരണപരിഞ്ഞാവിസയതായ പാകടം കാതും ‘‘ന ഹീ’’തിആദിമാഹ. നാതിധാവിതുന്തി ഇധ ലക്ഖണലക്ഖണവന്താ ഭിന്നാ വുത്താ. തത്ഥ ലക്ഖണാരമ്മണികവിപസ്സനായ ഖന്ധാരമ്മണതാവചനേന അഭിന്നാതി അഞ്ഞമഞ്ഞവിരോധാപാദനേന അതിധാവിതും ന യുത്തം. കസ്മാതി ചേ? വുത്തം ‘‘തേ പനാകാരാ’’തിആദി. അധിപ്പായോപി ചേത്ഥ ലക്ഖണാനം രൂപാദിആകാരമത്തതാവിഭാവനന്തി ദട്ഠബ്ബോ. ‘‘അനിച്ചം ദുക്ഖം അനത്താ’’തി ഹി സങ്ഖാരേ സഭാവതോ സല്ലക്ഖേന്തോയേവ ലക്ഖണാനി ച സല്ലക്ഖേതീതി. യഥാ അനിച്ചാദിതോ അനിച്ചതാദീനം വുത്തനയേന ഭേദോ, ഏവം അനിച്ചതാദീനമ്പി സതിപി ലക്ഖണഭാവസാമഞ്ഞേ നാനാഞാണഗോചരതായ, നാനാപടിപക്ഖതായ, നാനിന്ദ്രിയാധികതായ ച വിമോക്ഖമുഖത്തയഭൂതാനം അഞ്ഞമഞ്ഞഭേദോതി ദസ്സേന്തോ ‘‘അനിച്ചന്തി ച ഗണ്ഹന്തോ’’തിആദിമാഹ. തം സുവിഞ്ഞേയ്യമേവ.

    Nirantaraṃpavattamānassāti abhiṇhasaddatthaṃ visesetvā vadati. Dhātumattatāyāti dhātumattabhāvena. Samūhatoti sasambhāracakkhādipiṇḍato. ‘‘Cakkhādīna’’nti idaṃ ‘‘samūhato’’ti padaṃ apekkhitvā sambandhe sāmivacanaṃ, ‘‘vinibbhujana’’nti padaṃ apekkhitvā kammattheti veditabbaṃ. Cattāripi ghanānīti santatisamūhakiccārammaṇaghanāni. Pavattarūpādiggahaṇatoti ruppanādivasena pavattañca taṃ rūpādiggahaṇañcāti pavattarūpādiggahaṇaṃ, tatoti yojetabbaṃ. Aniccādiggahaṇassa sabbhāvāti rūpavedanādiñāṇato bhinnassa aniccādiñāṇassa labbhamānattā. Tena satipi rūpādiatthānaṃ aniccādibhāve ruppanādibhāvato aniccādibhāvassa bhedamāha. Idāni tameva bhedaṃ ñātatīraṇapariññāvisayatāya pākaṭaṃ kātuṃ ‘‘na hī’’tiādimāha. Nātidhāvitunti idha lakkhaṇalakkhaṇavantā bhinnā vuttā. Tattha lakkhaṇārammaṇikavipassanāya khandhārammaṇatāvacanena abhinnāti aññamaññavirodhāpādanena atidhāvituṃ na yuttaṃ. Kasmāti ce? Vuttaṃ ‘‘te panākārā’’tiādi. Adhippāyopi cettha lakkhaṇānaṃ rūpādiākāramattatāvibhāvananti daṭṭhabbo. ‘‘Aniccaṃ dukkhaṃ anattā’’ti hi saṅkhāre sabhāvato sallakkhentoyeva lakkhaṇāni ca sallakkhetīti. Yathā aniccādito aniccatādīnaṃ vuttanayena bhedo, evaṃ aniccatādīnampi satipi lakkhaṇabhāvasāmaññe nānāñāṇagocaratāya, nānāpaṭipakkhatāya, nānindriyādhikatāya ca vimokkhamukhattayabhūtānaṃ aññamaññabhedoti dassento ‘‘aniccanti ca gaṇhanto’’tiādimāha. Taṃ suviññeyyameva.

    സുത്തന്തഭാജനീയവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ൨. അഭിധമ്മഭാജനീയവണ്ണനാ

    2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā

    ൧൫൫. പച്ചയയുഗളവസേനാതി അജ്ഝത്തികബാഹിരപച്ചയദ്വയവസേന. അജ്ഝത്തികബാഹിരവസേന അബ്ബോകാരതോതി അജ്ഝത്തികവസേന ചേവ ബാഹിരവസേന ച അസങ്കരതോ.

    155. Paccayayugaḷavasenāti ajjhattikabāhirapaccayadvayavasena. Ajjhattikabāhiravasena abbokāratoti ajjhattikavasena ceva bāhiravasena ca asaṅkarato.

    ൧൬൭. വിസങ്ഖാരനിന്നസ്സാതി നിബ്ബാനപോണസ്സ. വിനിമുത്തസങ്ഖാരസ്സാതി സമുച്ഛേദപടിപസ്സദ്ധിവിമുത്തീഹി സമുഖേന, തപ്പടിബദ്ധഛന്ദരാഗപ്പഹാനേന ച സുട്ഠു വിനിമുത്തസങ്ഖാരസ്സ പരമസ്സാസഭാവേന, ഗതിഭാവേന ച പതിട്ഠാനഭൂതേ. ‘‘നിബ്ബാനം അരഹതോ ഗതീ’’തി (പടി॰ ൩൩൯) ഹി വുത്തം. ഠിതിഭാവേനാതി ച പാഠോ. തംസച്ഛികരണാഭാവേതി തസ്സ നിബ്ബാനസ്സ സച്ഛികരണാഭാവേ. നീതോതി പാപിതോ, പകാസിതോതി അത്ഥോ.

    167. Visaṅkhāraninnassāti nibbānapoṇassa. Vinimuttasaṅkhārassāti samucchedapaṭipassaddhivimuttīhi samukhena, tappaṭibaddhachandarāgappahānena ca suṭṭhu vinimuttasaṅkhārassa paramassāsabhāvena, gatibhāvena ca patiṭṭhānabhūte. ‘‘Nibbānaṃ arahato gatī’’ti (paṭi. 339) hi vuttaṃ. Ṭhitibhāvenāti ca pāṭho. Taṃsacchikaraṇābhāveti tassa nibbānassa sacchikaraṇābhāve. Nītoti pāpito, pakāsitoti attho.

    ചുണ്ണിതന്തി ഭേദിതം. ത്വമേവ കിം ന ജാനാസീതി കിം ത്വം ന ജാനാസിയേവാതി അത്ഥോ. ‘‘കിം ത്വം ഏകം നാനം ജാനാസി, കിം ത്വം ന ജാനാസി ഏവാ’’തി ഏവം വിക്ഖേപം കരോന്തം പരവാദിം ‘‘നനു ഞാതേ’’തിആദിനാ സകവാദീ നിബന്ധതി. വിഭജിത്വാതി ‘‘രാഗാദീനം ഖീണന്തേ ഉപ്പന്നത്താ’’തി ഭാവത്ഥം വിഭജിത്വാ. രാഗാദീനം ഖയാ ന ഹോന്തീതി യോജനാ. സസഭാവതാ ച നിബ്ബാനസ്സ ആപന്നാ ഹോതീതി സമ്ബന്ധോ.

    Cuṇṇitanti bheditaṃ. Tvameva kiṃ na jānāsīti kiṃ tvaṃ na jānāsiyevāti attho. ‘‘Kiṃ tvaṃ ekaṃ nānaṃ jānāsi, kiṃ tvaṃ na jānāsi evā’’ti evaṃ vikkhepaṃ karontaṃ paravādiṃ ‘‘nanu ñāte’’tiādinā sakavādī nibandhati. Vibhajitvāti ‘‘rāgādīnaṃ khīṇante uppannattā’’ti bhāvatthaṃ vibhajitvā. Rāgādīnaṃ khayā na hontīti yojanā. Sasabhāvatā ca nibbānassa āpannā hotīti sambandho.

    നിബ്ബാനാരമ്മണകരണേന കാരണഭൂതേന. ഹേതുഅത്ഥേ ഹി ഇദം കരണവചനം. കിലേസക്ഖയമത്തതം വാ നിബ്ബാനസ്സ ഇച്ഛതോ കിലേസക്ഖയേന ഭവിതബ്ബന്തി യോജനാ.

    Nibbānārammaṇakaraṇena kāraṇabhūtena. Hetuatthe hi idaṃ karaṇavacanaṃ. Kilesakkhayamattataṃ vā nibbānassa icchato kilesakkhayena bhavitabbanti yojanā.

    ഏവം കിലേസക്ഖയമത്തേ നിബ്ബാനേ ഖേപേതബ്ബാ കിലേസാ ബഹുവിധാ നാനപ്പകാരാ, മഗ്ഗോ ച ഓധിസോ കിലേസേ ഖേപേതി. സ്വായം ‘‘കതമം കിലേസക്ഖയം നിബ്ബാനം ആരമ്മണം കത്വാ കതമേ കിലേസേ ഖേപേതീ’’തി പുരിമപുച്ഛാദ്വയമേവ വദതി. തദേവാതി യം ‘‘അവിജ്ജാതണ്ഹാനം കിഞ്ചി ഏകദേസമത്തമ്പീ’’തി വുത്തം, തദേവ.

    Evaṃ kilesakkhayamatte nibbāne khepetabbā kilesā bahuvidhā nānappakārā, maggo ca odhiso kilese khepeti. Svāyaṃ ‘‘katamaṃ kilesakkhayaṃ nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā katame kilese khepetī’’ti purimapucchādvayameva vadati. Tadevāti yaṃ ‘‘avijjātaṇhānaṃ kiñci ekadesamattampī’’ti vuttaṃ, tadeva.

    ഏത്ഥ ച യായം ‘‘കിലേസക്ഖയോവ നിബ്ബാന’’ന്തി നിബ്ബാനസ്സ അഭാവതാചോദനാ, തത്രായം ആഗമതോ യുത്തിതോ ചസ്സ ഭാവാഭാവവിഭാവനാ. തഞ്ഹി ഭഗവതാ –

    Ettha ca yāyaṃ ‘‘kilesakkhayova nibbāna’’nti nibbānassa abhāvatācodanā, tatrāyaṃ āgamato yuttito cassa bhāvābhāvavibhāvanā. Tañhi bhagavatā –

    ‘‘അത്ഥി, ഭിക്ഖവേ, അജാതം അഭൂതം അകതം അസങ്ഖത’’ന്തി (ഉദാ॰ ൭൩; ഇതിവു॰ ൪൩).

    ‘‘Atthi, bhikkhave, ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhata’’nti (udā. 73; itivu. 43).

    ‘‘അത്ഥി , ഭിക്ഖവേ, തദായതനം, യത്ഥ നേവ പഥവീ ന ആപോ ന തേജോ ന വായോ’’തി (ഉദാ॰ ൭൧) –

    ‘‘Atthi , bhikkhave, tadāyatanaṃ, yattha neva pathavī na āpo na tejo na vāyo’’ti (udā. 71) –

    ച ആദിനാ, തഥാ –

    Ca ādinā, tathā –

    ‘‘ഗമ്ഭീരോ ദുദ്ദസോ ദുരനുബോധോ സന്തോ പണീതോ അതക്കാവചരോ നിപുണോ പണ്ഡിതവേദനീയോ’’തി (മ॰ നി॰ ൨.൩൩൭; സം॰ നി॰ ൧.൧൭൨; മഹാവ॰ ൭-൮) –

    ‘‘Gambhīro duddaso duranubodho santo paṇīto atakkāvacaro nipuṇo paṇḍitavedanīyo’’ti (ma. ni. 2.337; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 7-8) –

    ‘‘അസങ്ഖതഞ്ച വോ, ഭിക്ഖവേ, ദേസേസ്സാമി അസങ്ഖതഗാമിനിഞ്ച പടിപദം, അനതം, അനാസവം, സച്ചം, പാരം, നിപുണം, സുദുദ്ദസം, അജജ്ജരം, ധുവം, അപലോകിതം, അനിദസ്സനം, നിപ്പപഞ്ചം, സന്തം, അമതം, പണീതം, സിവം, ഖേമം, തണ്ഹാക്ഖയം, അച്ഛരിയം, അബ്ഭുതം, അനീതികം, അനീതികധമ്മം, നിബ്ബാനം, അബ്യാബജ്ഝം, വിരാഗം, സുദ്ധിം, മുത്തിം, അനാലയം, ദീപം, ലേണം, താണം, സരണം, പരായണഞ്ച വോ, ഭിക്ഖവേ, ദേസേസ്സാമി പരായണഗാമിനിഞ്ച പടിപദ’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൪.൩൭൭) –

    ‘‘Asaṅkhatañca vo, bhikkhave, desessāmi asaṅkhatagāminiñca paṭipadaṃ, anataṃ, anāsavaṃ, saccaṃ, pāraṃ, nipuṇaṃ, sududdasaṃ, ajajjaraṃ, dhuvaṃ, apalokitaṃ, anidassanaṃ, nippapañcaṃ, santaṃ, amataṃ, paṇītaṃ, sivaṃ, khemaṃ, taṇhākkhayaṃ, acchariyaṃ, abbhutaṃ, anītikaṃ, anītikadhammaṃ, nibbānaṃ, abyābajjhaṃ, virāgaṃ, suddhiṃ, muttiṃ, anālayaṃ, dīpaṃ, leṇaṃ, tāṇaṃ, saraṇaṃ, parāyaṇañca vo, bhikkhave, desessāmi parāyaṇagāminiñca paṭipada’’nti (saṃ. ni. 4.377) –

    ഏവമാദീഹി ച സുത്തപദേഹി ‘‘അപ്പച്ചയാ ധമ്മാ, അസങ്ഖതാ ധമ്മാ (ധ॰ സ॰ ദുകമാതികാ ൭), സബ്ബഞ്ച രൂപം അസങ്ഖതാ ച ധാതൂ’’തിആദീഹി (ധ॰ സ॰ ൧൧൯൨, ൧൧൯൮, ൧൨൦൦) അഭിധമ്മപദേസേഹി ച പരമത്ഥഭാവേനേവ ദേസിതം. ന ഹി സഭാവവിരഹിതസ്സ അഭാവമത്തസ്സ ഗമ്ഭീരാസങ്ഖതാദിഭാവോ അബ്യാകതധമ്മാദിഭാവോ ച യുത്തോ, വുത്തോ ച സോ. തസ്മാ ന അഭാവമത്തം നിബ്ബാനം.

    Evamādīhi ca suttapadehi ‘‘appaccayā dhammā, asaṅkhatā dhammā (dha. sa. dukamātikā 7), sabbañca rūpaṃ asaṅkhatā ca dhātū’’tiādīhi (dha. sa. 1192, 1198, 1200) abhidhammapadesehi ca paramatthabhāveneva desitaṃ. Na hi sabhāvavirahitassa abhāvamattassa gambhīrāsaṅkhatādibhāvo abyākatadhammādibhāvo ca yutto, vutto ca so. Tasmā na abhāvamattaṃ nibbānaṃ.

    അപി ചായം അഭാവവാദീ ഏവം പുച്ഛിതബ്ബോ – യദി കിലേസാഭാവോ നിബ്ബാനം, സ്വായമഭാവോ ഏകോ വാ സിയാ അനേകോ വാ? യദി ഏകോ, ഏകേനേവ മഗ്ഗേന കതോ സച്ഛികതോ ച ഹോതീതി ഉപരിമാനം മഗ്ഗാനം നിരത്ഥകതാ ആപജ്ജതി. ന ഹി ഏകം അനേകേഹി കമ്മപ്പവത്തേഹി സാധേതബ്ബം ദിട്ഠം. അഥ സിയാ ഏകോവ സോ കിലേസാഭാവോ, ന പന മഗ്ഗേഹി കാതബ്ബോ, അഥ ഖോ സച്ഛികാതബ്ബോതി. ഏവം സതി സുട്ഠുതരം മഗ്ഗസ്സ നിരത്ഥകതാ ആപജ്ജതി കിലേസാനം അപ്പഹാനതോ. അകരോന്തോ ച മഗ്ഗോ കിലേസാഭാവം തസ്സ സച്ഛികിരിയായ കമത്ഥം സാധേയ്യ, അഥ മഗ്ഗാനം സംയോജനത്തയപ്പഹാനാദിപടിനിയതകിച്ചതായ പഹായകവിഭാഗേന കിലേസാഭാവഭേദോ, ഏവം സതി വിനാ സഭാവഭേദം ബഹുഭാവോ നത്ഥീതി ബഹുഭാവതാപദേസേനസ്സ സസഭാവതാ ആപന്നാ. അഥാപി സിയാ ‘‘യേസം അഭാവോ, തേസം ബഹുഭാവേന ബഹുഭാവോപചാരോ’’തി, ഏവം സതി യേസം അഭാവോ, തേസം സഭാവതായ സസഭാവോപചാരോപി സിയാ. തഥാ തേസം കിലേസസങ്ഖതാദിതായ കിലേസസങ്ഖതാദിഭാവാ ച സിയും, ന ചേതം യുത്തന്തി ന തേസം ബഹുഭാവോപചാരോ യുത്തോ. ഏകഭാവോപി ചസ്സ അസഭാവതായ ഏവ വത്തും ന സക്കാതി ചേ? ന, അഭാവസാമഞ്ഞതോ, അഭാവസാമഞ്ഞേന അഭേദസമഞ്ഞായ ഏകത്തനിദ്ദേസോ. സതി ച ഏകത്തേ പുബ്ബേ വുത്തദോസാനതിവത്തി.

    Api cāyaṃ abhāvavādī evaṃ pucchitabbo – yadi kilesābhāvo nibbānaṃ, svāyamabhāvo eko vā siyā aneko vā? Yadi eko, ekeneva maggena kato sacchikato ca hotīti uparimānaṃ maggānaṃ niratthakatā āpajjati. Na hi ekaṃ anekehi kammappavattehi sādhetabbaṃ diṭṭhaṃ. Atha siyā ekova so kilesābhāvo, na pana maggehi kātabbo, atha kho sacchikātabboti. Evaṃ sati suṭṭhutaraṃ maggassa niratthakatā āpajjati kilesānaṃ appahānato. Akaronto ca maggo kilesābhāvaṃ tassa sacchikiriyāya kamatthaṃ sādheyya, atha maggānaṃ saṃyojanattayappahānādipaṭiniyatakiccatāya pahāyakavibhāgena kilesābhāvabhedo, evaṃ sati vinā sabhāvabhedaṃ bahubhāvo natthīti bahubhāvatāpadesenassa sasabhāvatā āpannā. Athāpi siyā ‘‘yesaṃ abhāvo, tesaṃ bahubhāvena bahubhāvopacāro’’ti, evaṃ sati yesaṃ abhāvo, tesaṃ sabhāvatāya sasabhāvopacāropi siyā. Tathā tesaṃ kilesasaṅkhatāditāya kilesasaṅkhatādibhāvā ca siyuṃ, na cetaṃ yuttanti na tesaṃ bahubhāvopacāro yutto. Ekabhāvopi cassa asabhāvatāya eva vattuṃ na sakkāti ce? Na, abhāvasāmaññato, abhāvasāmaññena abhedasamaññāya ekattaniddeso. Sati ca ekatte pubbe vuttadosānativatti.

    ബഹുഭാവേ ച സസഭാവതാ സിദ്ധാ. യദിപി സിയാ യഥാ ബഹുഭാവോ സസഭാവതം, ഏവം സാമഞ്ഞേന സസഭാവതാ ബഹുഭാവം ന ബ്യഭിചരേയ്യാതി സസഭാവപക്ഖേപി നിബ്ബാനസ്സ ബഹുഭാവോ ആപജ്ജതീതി? തം ന, കസ്മാ? തഥാ സാമഞ്ഞാഭേദതോ. ന ഹി ഏവം വത്തും ലബ്ഭാ യഥാ ഖരഭാവോ സസഭാവതം ന ബ്യഭിചരതി, ഏവം സസഭാവതാപി ഖരഭാവം ന ബ്യഭിചരേയ്യാതി. ഏവഞ്ഹി സതി തദഞ്ഞസബ്ബധമ്മാഭാവപ്പസങ്ഗോ സിയാ, തസ്മാ ബഹുഭാവോ സസഭാവതാപേക്ഖോ, ന സസഭാവതാ ബഹുഭാവാപേക്ഖാതി ന സസഭാവസ്സ നിബ്ബാനസ്സ ബഹുഭാവാപത്തി. ‘‘ഏകഞ്ഹി സച്ചം ന ദുതീയമത്ഥി (സു॰ നി॰ ൮൯൦; മഹാനി॰ ൧൧൯), ഏകാ നിട്ഠാ ന പുഥുനിട്ഠാ’’തിആദിവചനതോ.

    Bahubhāve ca sasabhāvatā siddhā. Yadipi siyā yathā bahubhāvo sasabhāvataṃ, evaṃ sāmaññena sasabhāvatā bahubhāvaṃ na byabhicareyyāti sasabhāvapakkhepi nibbānassa bahubhāvo āpajjatīti? Taṃ na, kasmā? Tathā sāmaññābhedato. Na hi evaṃ vattuṃ labbhā yathā kharabhāvo sasabhāvataṃ na byabhicarati, evaṃ sasabhāvatāpi kharabhāvaṃ na byabhicareyyāti. Evañhi sati tadaññasabbadhammābhāvappasaṅgo siyā, tasmā bahubhāvo sasabhāvatāpekkho, na sasabhāvatā bahubhāvāpekkhāti na sasabhāvassa nibbānassa bahubhāvāpatti. ‘‘Ekañhi saccaṃ na dutīyamatthi (su. ni. 890; mahāni. 119), ekā niṭṭhā na puthuniṭṭhā’’tiādivacanato.

    അപി ചേത്ഥ കിലേസാഭാവോ നാമ രാഗാദീനം സമുച്ഛേദോ അച്ചന്തപ്പഹാനം അനുപ്പാദനിരോധോ. തസ്സ ച ഏകത്തേ ഏകേനേവ മഗ്ഗേന സാധേതബ്ബതാ കിച്ചവിസേസാഭാവതോതി ദസ്സനാദിമഗ്ഗവിഭാഗോ ന സിയാ. ഇച്ഛിതോ ച സോ ഓധിസോവ കിലേസാനം പഹാതബ്ബത്താ. സോ ച മഗ്ഗവിഭാഗോ സദ്ധാദീനം ഇന്ദ്രിയാനം നാതിതിക്ഖതിക്ഖതിക്ഖതരതിക്ഖതമഭാവേന ഏകസ്മിമ്പി സമുച്ഛേദപ്പഹാനയോഗ്യഭാവേ സച്ഛികിരിയാവിസേസേന ഹോതീതി നിബ്ബാനസ്സ സസഭാവതായയേവ യുത്തോ. അഭാവോ പന കിലേസാനം മഗ്ഗേന കാതബ്ബോ സിയാ ‘‘മാ മഗ്ഗസ്സ നിരത്ഥകതാ അഹോസീ’’തി, ന സച്ഛികാതബ്ബോ. കോ ഹി തസ്സ സഭാവോ, യോ തേന സച്ഛികരിയേയ്യ. സോ ച കിലേസാഭാവോ ഏകേനേവ മഗ്ഗേന സാധേതബ്ബോ സിയാ, ന ചതൂഹി ‘‘മാ ചതുഭാവനിബ്ബാനതാപത്തി, നിബ്ബാനവിസേസാപത്തി ച അഹോസീ’’തി. തതോ ദസ്സനാദിമഗ്ഗവിഭാഗോ ന സിയാതി സബ്ബം ആവത്തതി.

    Api cettha kilesābhāvo nāma rāgādīnaṃ samucchedo accantappahānaṃ anuppādanirodho. Tassa ca ekatte ekeneva maggena sādhetabbatā kiccavisesābhāvatoti dassanādimaggavibhāgo na siyā. Icchito ca so odhisova kilesānaṃ pahātabbattā. So ca maggavibhāgo saddhādīnaṃ indriyānaṃ nātitikkhatikkhatikkhataratikkhatamabhāvena ekasmimpi samucchedappahānayogyabhāve sacchikiriyāvisesena hotīti nibbānassa sasabhāvatāyayeva yutto. Abhāvo pana kilesānaṃ maggena kātabbo siyā ‘‘mā maggassa niratthakatā ahosī’’ti, na sacchikātabbo. Ko hi tassa sabhāvo, yo tena sacchikariyeyya. So ca kilesābhāvo ekeneva maggena sādhetabbo siyā, na catūhi ‘‘mā catubhāvanibbānatāpatti, nibbānavisesāpatti ca ahosī’’ti. Tato dassanādimaggavibhāgo na siyāti sabbaṃ āvattati.

    യദി ച അഭാവോ ഭാവസ്സ സിയാതി തസ്സ ഭാവധമ്മതാ ഇച്ഛിതാ, ഏവം സതി യഥാ സങ്ഖതധമ്മസ്സ തസ്സ ജരാമരണാദീനം വിയ സങ്ഖതധമ്മതാപി ആപന്നാ, ഏവം ബഹൂനം കിലേസാനം ധമ്മസ്സ തസ്സ ബഹുഭാവാദിപ്പസങ്ഗോപി ദുന്നിവാരോതി അതംസഭാവസ്സ അസങ്ഖതസ്സേകസ്സ സസഭാവസ്സ നിബ്ബാനഭാവോ വേദിതബ്ബോ.

    Yadi ca abhāvo bhāvassa siyāti tassa bhāvadhammatā icchitā, evaṃ sati yathā saṅkhatadhammassa tassa jarāmaraṇādīnaṃ viya saṅkhatadhammatāpi āpannā, evaṃ bahūnaṃ kilesānaṃ dhammassa tassa bahubhāvādippasaṅgopi dunnivāroti ataṃsabhāvassa asaṅkhatassekassa sasabhāvassa nibbānabhāvo veditabbo.

    യദി ഏവം കസ്മാ ‘‘രാഗക്ഖയോ ദോസക്ഖയോ മോഹക്ഖയോ’’തി (സം॰ നി॰ ൪.൩൧൫, ൩൩൦) വുത്തന്തി? ഖയേന അധിഗന്തബ്ബത്താ. ഖയോ ഹി അരിയമഗ്ഗോ. യഥാഹ ‘‘ഖയേ ഞാണം, അനുപ്പാദേ ഞാണ’’ന്തി (ധ॰ സ॰ ദുകമാതികാ ൧൪൨). തേന രാഗാദിക്ഖയപരിയായേന അരിയമഗ്ഗേന അധിഗന്തബ്ബതോ ‘‘പരമത്ഥം ഗമ്ഭീരം നിപുണം ദുദ്ദസം ദുരനുബോധം നിബ്ബാനം രാഗാദിക്ഖയോ’’തി വുത്തം. രാഗാദിപ്പഹാനമുഖേന വാ തഥാ പത്തബ്ബതോ, യഥാ അഞ്ഞത്ഥാപി വുത്തം ‘‘മദനിമ്മദ്ദനോ പിപാസവിനയോ’’തിആദി (അ॰ നി॰ ൪.൩൪; ഇതിവു॰ ൯൦).

    Yadi evaṃ kasmā ‘‘rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayo’’ti (saṃ. ni. 4.315, 330) vuttanti? Khayena adhigantabbattā. Khayo hi ariyamaggo. Yathāha ‘‘khaye ñāṇaṃ, anuppāde ñāṇa’’nti (dha. sa. dukamātikā 142). Tena rāgādikkhayapariyāyena ariyamaggena adhigantabbato ‘‘paramatthaṃ gambhīraṃ nipuṇaṃ duddasaṃ duranubodhaṃ nibbānaṃ rāgādikkhayo’’ti vuttaṃ. Rāgādippahānamukhena vā tathā pattabbato, yathā aññatthāpi vuttaṃ ‘‘madanimmaddano pipāsavinayo’’tiādi (a. ni. 4.34; itivu. 90).

    അപിച യഥാ പരിഞ്ഞേയ്യതായ സഉത്തരാനം കാമാനം രൂപാനഞ്ച പടിപക്ഖഭൂതം തബ്ബിധുരസഭാവം നിസ്സരണം പഞ്ഞായതി, ഏവം സസഭാവാനം സബ്ബേസമ്പി സങ്ഖതധമ്മാനം പടിപക്ഖഭൂതേന തബ്ബിധുരസഭാവേന നിസ്സരണേന ഭവിതബ്ബം. യഞ്ച തന്നിസ്സരണം, സാ അസങ്ഖതാ ധാതു. കിഞ്ച ഭിയ്യോ – സങ്ഖതധമ്മാരമ്മണം വിപസ്സനാഞാണം അപി അനുലോമഞാണം കിലേസേ തദങ്ഗവസേന പജഹതി, ന സമുച്ഛേദവസേന പജഹിതും സക്കോതി. തഥാ സമ്മുതിസച്ചാരമ്മണം പഠമജ്ഝാനാദീസു ഞാണം വിക്ഖമ്ഭനവസേനേവ കിലേസേ പജഹതി, ന സമുച്ഛേദവസേന. ഇതി സങ്ഖതധമ്മാരമ്മണസ്സ, സമ്മുതിസച്ചാരമ്മണസ്സ ച ഞാണസ്സ കിലേസാനം സമുച്ഛേദപ്പഹാനേ അസമത്ഥഭാവതോ തേസം സമുച്ഛേദപ്പഹാനകരസ്സ അരിയമഗ്ഗഞാണസ്സ തദുഭയവിപരീതസഭാവേന ആരമ്മണേന ഭവിതബ്ബം, സാ അസങ്ഖതാ ധാതു. തഥാ ‘‘അത്ഥി, ഭിക്ഖവേ, അജാതം അഭൂതം അകതം അസങ്ഖത’’ന്തി (ഉദാ॰ ൭൩; ഇതിവു॰ ൪൩) ഇദം നിബ്ബാനസ്സ പരമത്ഥതോ അത്ഥിഭാവജോതകം വചനം അവിപരീതത്ഥം ഭഗവതാ ഭാസിതത്താ. യഞ്ഹി ഭഗവതാ ഭാസിതം, തം അവിപരീതത്ഥം യഥാ തം ‘‘സബ്ബേ സങ്ഖാരാ അനിച്ചാ, സബ്ബേ സങ്ഖാരാ ദുക്ഖാ, സബ്ബേ ധമ്മാ അനത്താ’’തി (ധ॰ പ॰ ൨൭൭-൨൭൯; ഥേരഗാ॰ ൬൭൬-൬൭൮; നേത്തി॰ ൫), തഥാ നിബ്ബാന-സദ്ദോ കത്ഥചി വിസയേ യഥാഭൂതപരമത്ഥവിസയോ ഉപചാരവുത്തിസബ്ഭാവതോ സേയ്യഥാപി സീഹ-സദ്ദോ. അഥ വാ അത്ഥേവ പരമത്ഥതോ അസങ്ഖതാ ധാതു ഇതരതബ്ബിപരീതവിമുത്തിസഭാവത്താ സേയ്യഥാപി ‘‘പഥവീധാതു വേദനാ ചാ’’തി ഏവമാദീഹി നയേഹി യുത്തിതോപി അസങ്ഖതായ ധാതുയാ പരമത്ഥതോ അത്ഥിഭാവോ വേദിതബ്ബോ.

    Apica yathā pariññeyyatāya sauttarānaṃ kāmānaṃ rūpānañca paṭipakkhabhūtaṃ tabbidhurasabhāvaṃ nissaraṇaṃ paññāyati, evaṃ sasabhāvānaṃ sabbesampi saṅkhatadhammānaṃ paṭipakkhabhūtena tabbidhurasabhāvena nissaraṇena bhavitabbaṃ. Yañca tannissaraṇaṃ, sā asaṅkhatā dhātu. Kiñca bhiyyo – saṅkhatadhammārammaṇaṃ vipassanāñāṇaṃ api anulomañāṇaṃ kilese tadaṅgavasena pajahati, na samucchedavasena pajahituṃ sakkoti. Tathā sammutisaccārammaṇaṃ paṭhamajjhānādīsu ñāṇaṃ vikkhambhanavaseneva kilese pajahati, na samucchedavasena. Iti saṅkhatadhammārammaṇassa, sammutisaccārammaṇassa ca ñāṇassa kilesānaṃ samucchedappahāne asamatthabhāvato tesaṃ samucchedappahānakarassa ariyamaggañāṇassa tadubhayaviparītasabhāvena ārammaṇena bhavitabbaṃ, sā asaṅkhatā dhātu. Tathā ‘‘atthi, bhikkhave, ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhata’’nti (udā. 73; itivu. 43) idaṃ nibbānassa paramatthato atthibhāvajotakaṃ vacanaṃ aviparītatthaṃ bhagavatā bhāsitattā. Yañhi bhagavatā bhāsitaṃ, taṃ aviparītatthaṃ yathā taṃ ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā, sabbe saṅkhārā dukkhā, sabbe dhammā anattā’’ti (dha. pa. 277-279; theragā. 676-678; netti. 5), tathā nibbāna-saddo katthaci visaye yathābhūtaparamatthavisayo upacāravuttisabbhāvato seyyathāpi sīha-saddo. Atha vā attheva paramatthato asaṅkhatā dhātu itaratabbiparītavimuttisabhāvattā seyyathāpi ‘‘pathavīdhātu vedanā cā’’ti evamādīhi nayehi yuttitopi asaṅkhatāya dhātuyā paramatthato atthibhāvo veditabbo.

    അഭിധമ്മഭാജനീയവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ൩. പഞ്ഹപുച്ഛകവണ്ണനാ

    3. Pañhapucchakavaṇṇanā

    ൧൬൮. കിഞ്ചീതി കിഞ്ചി ആരമ്മണം. ആലമ്ബനതോതി ആരമ്മണകരണതോ.

    168. Kiñcīti kiñci ārammaṇaṃ. Ālambanatoti ārammaṇakaraṇato.

    പഞ്ഹപുച്ഛകവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ആയതനവിഭങ്ഗവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Āyatanavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / അഭിധമ്മപിടക • Abhidhammapiṭaka / വിഭങ്ഗപാളി • Vibhaṅgapāḷi / ൨. ആയതനവിഭങ്ഗോ • 2. Āyatanavibhaṅgo

    അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / അഭിധമ്മപിടക (അട്ഠകഥാ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / സമ്മോഹവിനോദനീ-അട്ഠകഥാ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
    ൧. സുത്തന്തഭാജനീയവണ്ണനാ • 1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
    ൨. അഭിധമ്മഭാജനീയവണ്ണനാ • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
    ൩. പഞ്ഹാപുച്ഛകവണ്ണനാ • 3. Pañhāpucchakavaṇṇanā

    ടീകാ • Tīkā / അഭിധമ്മപിടക (ടീകാ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / വിഭങ്ഗ-മൂലടീകാ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ൨. ആയതനവിഭങ്ഗോ • 2. Āyatanavibhaṅgo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact