| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / चरियापिटक-अट्ठकथा • Cariyāpiṭaka-aṭṭhakathā |
३. अयोघरचरियावण्णना
3. Ayogharacariyāvaṇṇanā
२४. ततिये अयोघरम्हि संवड्ढोति अमनुस्सउपद्दवपरिवज्जनत्थं चतुरस्ससालवसेन कते महति सब्बअयोमये गेहे संवड्ढो। नामेनासि अयोघरोति अयोघरे जातसंवड्ढभावेनेव ‘‘अयोघरकुमारो’’ति नामेन पाकटो अहोसि।
24. Tatiye ayogharamhi saṃvaḍḍhoti amanussaupaddavaparivajjanatthaṃ caturassasālavasena kate mahati sabbaayomaye gehe saṃvaḍḍho. Nāmenāsi ayogharoti ayoghare jātasaṃvaḍḍhabhāveneva ‘‘ayogharakumāro’’ti nāmena pākaṭo ahosi.
२५-६. तदा हि कासिरञ्ञो अग्गमहेसिया पुरिमत्तभावे सपत्ति ‘‘तव जातं जातं पजं खादेय्य’’न्ति पत्थनं पट्ठपेत्वा यक्खिनियोनियं निब्बत्ता ओकासं लभित्वा तस्सा विजातकाले द्वे वारे पुत्ते खादि। ततियवारे पन बोधिसत्तो तस्सा कुच्छियं पटिसन्धिं गण्हि। राजा ‘‘देविया जातं जातं पजं एका यक्खिनी खादति, किं नु खो कातब्ब’’न्ति मनुस्सेहि सम्मन्तेत्वा ‘‘अमनुस्सा नाम अयोघरस्स भायन्ति, अयोघरं कातुं वट्टती’’ति वुत्ते कम्मारे आणापेत्वा थम्भे आदिं कत्वा अयोमयेहेव सब्बगेहसम्भारेहि चतुरस्ससालं महन्तं अयोघरं निट्ठापेत्वा परिपक्कगब्भं देविं तत्थ वासेसि। सा तत्थ धञ्ञपुञ्ञलक्खणं पुत्तं विजायि। ‘‘अयोघरकुमारो’’त्वेवस्स नामं करिंसु। तं धातीनं दत्वा महन्तं आरक्खं संविदहित्वा राजा देविं अन्तेपुरं आनेसि। यक्खिनीपि उदकवारं गन्त्वा वेस्सवणस्स उदकं वहन्ती जीवितक्खयं पत्ता।
25-6. Tadā hi kāsirañño aggamahesiyā purimattabhāve sapatti ‘‘tava jātaṃ jātaṃ pajaṃ khādeyya’’nti patthanaṃ paṭṭhapetvā yakkhiniyoniyaṃ nibbattā okāsaṃ labhitvā tassā vijātakāle dve vāre putte khādi. Tatiyavāre pana bodhisatto tassā kucchiyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi. Rājā ‘‘deviyā jātaṃ jātaṃ pajaṃ ekā yakkhinī khādati, kiṃ nu kho kātabba’’nti manussehi sammantetvā ‘‘amanussā nāma ayogharassa bhāyanti, ayogharaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti vutte kammāre āṇāpetvā thambhe ādiṃ katvā ayomayeheva sabbagehasambhārehi caturassasālaṃ mahantaṃ ayogharaṃ niṭṭhāpetvā paripakkagabbhaṃ deviṃ tattha vāsesi. Sā tattha dhaññapuññalakkhaṇaṃ puttaṃ vijāyi. ‘‘Ayogharakumāro’’tvevassa nāmaṃ kariṃsu. Taṃ dhātīnaṃ datvā mahantaṃ ārakkhaṃ saṃvidahitvā rājā deviṃ antepuraṃ ānesi. Yakkhinīpi udakavāraṃ gantvā vessavaṇassa udakaṃ vahantī jīvitakkhayaṃ pattā.
महासत्तो अयोघरेयेव वड्ढित्वा विञ्ञुतं पत्तो, तत्थेव सब्बसिप्पानि उग्गण्हि। राजा पुत्तं सोळसवस्सुद्देसिकं विदित्वा ‘‘रज्जमस्स दस्सामी’’ति अमच्चे आणापेसि – ‘‘पुत्तं मे आनेथा’’ति। ते ‘‘साधु, देवा’’ति नगरं अलङ्कारापेत्वा सब्बालङ्कारविभूसितं मङ्गलवारणं आदाय तत्थ गन्त्वा कुमारं अलङ्करित्वा हत्थिक्खन्धे निसीदापेत्वा नगरं पदक्खिणं कारेत्वा रञ्ञो दस्सेसुं। महासत्तो राजानं वन्दित्वा अट्ठासि। राजा तस्स सरीरसोभं ओलोकेत्वा बलवसिनेहेन तं आलिङ्गित्वा ‘‘अज्जेव मे पुत्तं अभिसिञ्चथा’’ति अमच्चे आणापेसि। महासत्तो पितरं वन्दित्वा ‘‘न मय्हं रज्जेन अत्थो, अहं पब्बजिस्सामि, पब्बज्जं मे अनुजानाथा’’ति आह। तेन वुत्तं ‘‘दुक्खेन जीवितो लद्धो’’तिआदि।
Mahāsatto ayoghareyeva vaḍḍhitvā viññutaṃ patto, tattheva sabbasippāni uggaṇhi. Rājā puttaṃ soḷasavassuddesikaṃ viditvā ‘‘rajjamassa dassāmī’’ti amacce āṇāpesi – ‘‘puttaṃ me ānethā’’ti. Te ‘‘sādhu, devā’’ti nagaraṃ alaṅkārāpetvā sabbālaṅkāravibhūsitaṃ maṅgalavāraṇaṃ ādāya tattha gantvā kumāraṃ alaṅkaritvā hatthikkhandhe nisīdāpetvā nagaraṃ padakkhiṇaṃ kāretvā rañño dassesuṃ. Mahāsatto rājānaṃ vanditvā aṭṭhāsi. Rājā tassa sarīrasobhaṃ oloketvā balavasinehena taṃ āliṅgitvā ‘‘ajjeva me puttaṃ abhisiñcathā’’ti amacce āṇāpesi. Mahāsatto pitaraṃ vanditvā ‘‘na mayhaṃ rajjena attho, ahaṃ pabbajissāmi, pabbajjaṃ me anujānāthā’’ti āha. Tena vuttaṃ ‘‘dukkhena jīvito laddho’’tiādi.
तत्थ दुक्खेनाति, तात, तव भातिका द्वे एकाय यक्खिनिया खादिता, तुय्हं पन ततो अमनुस्सभयतो निवारणत्थं कतेन दुक्खेन महता आयासेन जीवितो लद्धो। संपीळे पतिपोसितोति नानाविधाय अमनुस्सरक्खाय सम्बाधे अयोघरे विजायनकालतो पट्ठाय याव सोळसवस्सुप्पत्तिया सम्बाधे संवड्ढितोति अत्थो। अज्जेव, पुत्त, पटिपज्ज, केवलं वसुधं इमन्ति कञ्चनमालालङ्कतस्स सेतच्छत्तस्स हेट्ठा रतनरासिम्हि ठपेत्वा तीहि सङ्खेहि अभिसिञ्चियमानो इमं कुलसन्तकं केवलं सकलं समुद्दपरियन्तं ततोयेव सह रट्ठेहीति सरट्ठकं सह निगमेहि महागामेहीति सनिगमं अपरिमितेन परिवारजनेन सद्धिं सजनं इमं वसुधं महापथविं अज्जेव, पुत्त, पटिपज्ज, रज्जं कारेहीति अत्थो। वन्दित्वा खत्तियं। अञ्जलिं पग्गहेत्वान, इदं वचनमब्रविन्ति खत्तियं कासिराजानं मम पितरं वन्दित्वा तस्स अञ्जलिं पणामेत्वा इदं वचनं अभासिं।
Tattha dukkhenāti, tāta, tava bhātikā dve ekāya yakkhiniyā khāditā, tuyhaṃ pana tato amanussabhayato nivāraṇatthaṃ katena dukkhena mahatā āyāsena jīvito laddho. Saṃpīḷe patipositoti nānāvidhāya amanussarakkhāya sambādhe ayoghare vijāyanakālato paṭṭhāya yāva soḷasavassuppattiyā sambādhe saṃvaḍḍhitoti attho. Ajjeva, putta, paṭipajja, kevalaṃ vasudhaṃ imanti kañcanamālālaṅkatassa setacchattassa heṭṭhā ratanarāsimhi ṭhapetvā tīhi saṅkhehi abhisiñciyamāno imaṃ kulasantakaṃ kevalaṃ sakalaṃ samuddapariyantaṃ tatoyeva saha raṭṭhehīti saraṭṭhakaṃ saha nigamehi mahāgāmehīti sanigamaṃ aparimitena parivārajanena saddhiṃ sajanaṃ imaṃ vasudhaṃ mahāpathaviṃ ajjeva, putta, paṭipajja, rajjaṃ kārehīti attho. Vanditvā khattiyaṃ. Añjaliṃ paggahetvāna, idaṃ vacanamabravinti khattiyaṃ kāsirājānaṃ mama pitaraṃ vanditvā tassa añjaliṃ paṇāmetvā idaṃ vacanaṃ abhāsiṃ.
२७. ये केचि महिया सत्ताति इमिस्सा महापथविया ये केचि सत्ता नाम। हीनमुक्कट्ठमज्झिमाति लामका चेव उत्तमा च, उभिन्नं वेमज्झे भवत्ता मज्झिमा च। सके गेहेति सब्बे ते सके गेहे। सकञातिभीति सकेहि ञातीहि सम्मोदमाना विस्सट्ठा अनुक्कण्ठिता यथाविभवं वड्ढन्ति।
27.Yekeci mahiyā sattāti imissā mahāpathaviyā ye keci sattā nāma. Hīnamukkaṭṭhamajjhimāti lāmakā ceva uttamā ca, ubhinnaṃ vemajjhe bhavattā majjhimā ca. Sake geheti sabbe te sake gehe. Sakañātibhīti sakehi ñātīhi sammodamānā vissaṭṭhā anukkaṇṭhitā yathāvibhavaṃ vaḍḍhanti.
२८. इदं लोके उत्तरियन्ति इदं पन इमस्मिं लोके असदिसं, मय्हं एव आवेणिकं। किं पन तं संपीळे मम पोसनन्ति सम्बाधे मम संवड्ढनं। तथा हि अयोघरम्हि संवड्ढो, अप्पभे चन्दसूरियेति चन्दसूरियानं पभारहिते अयोघरे संवड्ढोम्हीति संवड्ढो अम्हि।
28.Idaṃ loke uttariyanti idaṃ pana imasmiṃ loke asadisaṃ, mayhaṃ eva āveṇikaṃ. Kiṃ pana taṃ saṃpīḷe mama posananti sambādhe mama saṃvaḍḍhanaṃ. Tathā hi ayogharamhi saṃvaḍḍho, appabhe candasūriyeti candasūriyānaṃ pabhārahite ayoghare saṃvaḍḍhomhīti saṃvaḍḍho amhi.
२९. पूतिकुणपसम्पुण्णाति पूतिगन्धनानप्पकारकुणपसम्पुण्णा गूथनिरयसदिसा। मातु कुच्छितो जीवितसंसये वत्तमाने कथं मुच्चित्वा निक्खमित्वा। ततो घोरतरेति ततोपि गब्भवासतो दारुणतरे, अविस्सट्ठवासेन दुक्खे। पक्खित्तयोघरेति पक्खित्तो अयोघरे, बन्धनागारे ठपितो विय अहोसिन्ति दस्सेति।
29.Pūtikuṇapasampuṇṇāti pūtigandhanānappakārakuṇapasampuṇṇā gūthanirayasadisā. Mātu kucchito jīvitasaṃsaye vattamāne kathaṃ muccitvā nikkhamitvā. Tato ghoratareti tatopi gabbhavāsato dāruṇatare, avissaṭṭhavāsena dukkhe. Pakkhittayoghareti pakkhitto ayoghare, bandhanāgāre ṭhapito viya ahosinti dasseti.
३०. यदिहन्ति एत्थ यदीति निपातमत्तं। तादिसन्ति यादिसं पुब्बे वुत्तं, तादिसं परमदारुणं दुक्खं पत्वा अहं रज्जेसु यदि रज्जामि यदि रमिस्सामि, एवं सन्ते पापानं लामकानं निहीनपुरिसानं उत्तमो निहीनतमो सियं ।
30.Yadihanti ettha yadīti nipātamattaṃ. Tādisanti yādisaṃ pubbe vuttaṃ, tādisaṃ paramadāruṇaṃ dukkhaṃ patvā ahaṃ rajjesu yadi rajjāmi yadi ramissāmi, evaṃ sante pāpānaṃ lāmakānaṃ nihīnapurisānaṃ uttamo nihīnatamo siyaṃ.
३१. उक्कण्ठितोम्हि कायेनाति अपरिमुत्तगब्भवासादिना पूतिकायेन उक्कण्ठितो निब्बिन्नो अम्हि। रज्जेनम्हि अनत्थिकोति रज्जेनपि अनत्थिको अम्हि। यक्खिनिया हत्थतो मुत्तोपि हि नाहं अजरामरो, किं मे रज्जेन, रज्जञ्हि नाम सब्बेसं अनत्थानं सन्निपातट्ठानं, तत्थ ठितकालतो पट्ठाय दुन्निक्खमं होति, तस्मा तं अनुपगन्त्वा निब्बुतिं परियेसिस्सं, यत्थ मं मच्चु न मद्दियेति यत्थ ठितं मं महासेनो मच्चुराजा न मद्दिये न ओत्थरेय्य न अभिभवेय्य, तं निब्बुतिं अमतमहानिब्बानं परियेसिस्सामीति।
31.Ukkaṇṭhitomhi kāyenāti aparimuttagabbhavāsādinā pūtikāyena ukkaṇṭhito nibbinno amhi. Rajjenamhi anatthikoti rajjenapi anatthiko amhi. Yakkhiniyā hatthato muttopi hi nāhaṃ ajarāmaro, kiṃ me rajjena, rajjañhi nāma sabbesaṃ anatthānaṃ sannipātaṭṭhānaṃ, tattha ṭhitakālato paṭṭhāya dunnikkhamaṃ hoti, tasmā taṃ anupagantvā nibbutiṃ pariyesissaṃ, yattha maṃ maccu na maddiyeti yattha ṭhitaṃ maṃ mahāseno maccurājā na maddiye na otthareyya na abhibhaveyya, taṃ nibbutiṃ amatamahānibbānaṃ pariyesissāmīti.
३२. एवाहं चिन्तयित्वानाति एवं इमिना वुत्तप्पकारेन नानप्पकारं संसारे आदीनवं पच्चवेक्खणेन निब्बाने आनिसंसदस्सनेन च योनिसो चिन्तेत्वा। विरवन्ते महाजनेति मया विप्पयोगदुक्खासहनेन विरवन्ते परिदेवन्ते मातापितुप्पमुखे महन्ते जने। नागोव बन्धनं छेत्वाति यथा नाम महाबलो हत्थिनागो दुब्बलतरं रज्जुबन्धनं सुखेनेव छिन्दति, एवमेव ञातिसङ्गादिभेदस्स तस्मिं जने तण्हाबन्धनस्स छिन्दनेन बन्धनं छेत्वा काननसङ्खातं महावनं पब्बज्जूपगमनवसेन पाविसिं। ओसानगाथा वुत्तत्था एव।
32.Evāhaṃ cintayitvānāti evaṃ iminā vuttappakārena nānappakāraṃ saṃsāre ādīnavaṃ paccavekkhaṇena nibbāne ānisaṃsadassanena ca yoniso cintetvā. Viravante mahājaneti mayā vippayogadukkhāsahanena viravante paridevante mātāpituppamukhe mahante jane. Nāgova bandhanaṃ chetvāti yathā nāma mahābalo hatthināgo dubbalataraṃ rajjubandhanaṃ sukheneva chindati, evameva ñātisaṅgādibhedassa tasmiṃ jane taṇhābandhanassa chindanena bandhanaṃ chetvā kānanasaṅkhātaṃ mahāvanaṃ pabbajjūpagamanavasena pāvisiṃ. Osānagāthā vuttatthā eva.
तत्थ च महासत्तो अत्तनो पब्बज्जाधिप्पायं जानित्वा ‘‘तात, किंकारणा पब्बजसी’’ति रञ्ञा वुत्तो ‘‘देव, अहं मातुकुच्छिम्हि दस मासे गूथनिरये विय वसित्वा मातु कुच्छितो निक्खन्तो यक्खिनिया भयेन सोळसवस्सानि बन्धनागारे वसन्तो बहि ओलोकेतुम्पि न लभिं, उस्सदनिरये पक्खित्तो विय अहोसिं, यक्खिनितो मुत्तोपि अजरामरो न होमि, मच्चु नामेस न सक्का केनचि जिनितुं, भवे उक्कण्ठितोम्हि, याव मे ब्याधिजरामरणानि नागच्छन्ति, तावदेव पब्बजित्वा धम्मं चरिस्सामि, अलं मे रज्जेन, अनुजानाहि मं, देव, पब्बजितु’’न्ति वत्वा –
Tattha ca mahāsatto attano pabbajjādhippāyaṃ jānitvā ‘‘tāta, kiṃkāraṇā pabbajasī’’ti raññā vutto ‘‘deva, ahaṃ mātukucchimhi dasa māse gūthaniraye viya vasitvā mātu kucchito nikkhanto yakkhiniyā bhayena soḷasavassāni bandhanāgāre vasanto bahi oloketumpi na labhiṃ, ussadaniraye pakkhitto viya ahosiṃ, yakkhinito muttopi ajarāmaro na homi, maccu nāmesa na sakkā kenaci jinituṃ, bhave ukkaṇṭhitomhi, yāva me byādhijarāmaraṇāni nāgacchanti, tāvadeva pabbajitvā dhammaṃ carissāmi, alaṃ me rajjena, anujānāhi maṃ, deva, pabbajitu’’nti vatvā –
‘‘यमेकरत्तिं पठमं, गब्भे वसति माणवो।
‘‘Yamekarattiṃ paṭhamaṃ, gabbhe vasati māṇavo;
अब्भुट्ठितोव सो याति, स गच्छं न निवत्तती’’ति॥ (जा॰ १.१५.३६३) –
Abbhuṭṭhitova so yāti, sa gacchaṃ na nivattatī’’ti. (jā. 1.15.363) –
आदिना चतुवीसतिया गाथाहि पितु धम्मं देसेत्वा ‘‘महाराज, तुम्हाकं रज्जं तुम्हाकमेव होतु, न मय्हं इमिना अत्थो, तुम्हेहि सद्धिं कथेन्तेयेव ब्याधिजरामरणानि आगच्छेय्युं, तिट्ठथ तुम्हे’’ति वत्वा अयदामं छिन्दित्वा मत्तहत्थी विय, कञ्चनपञ्जरं भिन्दित्वा सीहपोतको विय, कामे पहाय मातापितरो वन्दित्वा निक्खमि। अथस्स पिता ‘‘अयं नाम कुमारो पब्बजितुकामो, किमङ्गं पनाहं, ममापि रज्जेन अत्थो नत्थी’’ति रज्जं पहाय तेन सद्धिं एव निक्खमि। तस्मिं निक्खमन्ते देवीपि अमच्चापि ब्राह्मणगहपतिकादयोपीति सकलनगरवासिनो भोगे छड्डेत्वा निक्खमिंसु। समागमो महा अहोसि, परिसा द्वादसयोजनिका जाता, ते आदाय महासत्तो हिमवन्तं पाविसि।
Ādinā catuvīsatiyā gāthāhi pitu dhammaṃ desetvā ‘‘mahārāja, tumhākaṃ rajjaṃ tumhākameva hotu, na mayhaṃ iminā attho, tumhehi saddhiṃ kathenteyeva byādhijarāmaraṇāni āgaccheyyuṃ, tiṭṭhatha tumhe’’ti vatvā ayadāmaṃ chinditvā mattahatthī viya, kañcanapañjaraṃ bhinditvā sīhapotako viya, kāme pahāya mātāpitaro vanditvā nikkhami. Athassa pitā ‘‘ayaṃ nāma kumāro pabbajitukāmo, kimaṅgaṃ panāhaṃ, mamāpi rajjena attho natthī’’ti rajjaṃ pahāya tena saddhiṃ eva nikkhami. Tasmiṃ nikkhamante devīpi amaccāpi brāhmaṇagahapatikādayopīti sakalanagaravāsino bhoge chaḍḍetvā nikkhamiṃsu. Samāgamo mahā ahosi, parisā dvādasayojanikā jātā, te ādāya mahāsatto himavantaṃ pāvisi.
सक्को देवराजा तस्स निक्खन्तभावं ञत्वा विस्सकम्मं पेसेत्वा द्वादसयोजनायामं सत्तयोजनवित्थारं अस्समपदं कारेसि, सब्बे च पब्बजितपरिक्खारे पटियादापेसि। इध महासत्तस्स पब्बज्जा च ओवाददानञ्च ब्रह्मलोकपरायनता च परिसाय सम्मा पटिपत्ति च सब्बा महागोविन्दचरियायं (चरिया॰ १.३७ आदयो) वुत्तनयेनेव वेदितब्बा।
Sakko devarājā tassa nikkhantabhāvaṃ ñatvā vissakammaṃ pesetvā dvādasayojanāyāmaṃ sattayojanavitthāraṃ assamapadaṃ kāresi, sabbe ca pabbajitaparikkhāre paṭiyādāpesi. Idha mahāsattassa pabbajjā ca ovādadānañca brahmalokaparāyanatā ca parisāya sammā paṭipatti ca sabbā mahāgovindacariyāyaṃ (cariyā. 1.37 ādayo) vuttanayeneva veditabbā.
तदा मातापितरो महाराजकुलानि अहेसुं, परिसा बुद्धपरिसा, अयोघरपण्डितो लोकनाथो।
Tadā mātāpitaro mahārājakulāni ahesuṃ, parisā buddhaparisā, ayogharapaṇḍito lokanātho.
तस्स सेसपारमिनिद्धारणा आनुभावविभावना च हेट्ठा वुत्तनयेनेव वेदितब्बाति।
Tassa sesapāraminiddhāraṇā ānubhāvavibhāvanā ca heṭṭhā vuttanayeneva veditabbāti.
अयोघरचरियावण्णना निट्ठिता।
Ayogharacariyāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / चरियापिटकपाळि • Cariyāpiṭakapāḷi / ३. अयोघरचरिया • 3. Ayogharacariyā
