| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
३. अयोगुळवग्गो
3. Ayoguḷavaggo
२. अयोगुळसुत्तवण्णना
2. Ayoguḷasuttavaṇṇanā
८३४. इमिना चतुमहाभूतमयेनाति इमिना सब्बलोकपच्चक्खेन चतूहि महाभूतेहि निब्बत्तेन चतुमहाभूतमयेन। मनोमयो पन निम्मितकायो भगवतो रुचिवसेन परेसं पच्चक्खो होति। ओमातीति अवमाति। अव-पुब्बो हि मा-सद्दो सत्तिअत्थोपि होतीति ‘‘पहोति सक्कोती’’ति अत्थो वुत्तो। असम्भिन्नपदन्ति असाधारणपदं अञ्ञत्थ अनागतत्ता। कायस्स चित्ते समोदहनं आरोपनं तन्निस्सितताकरणञ्च अत्थतो चित्तगतिया पवत्तनमेवाति आह ‘‘चित्तगतिया पेसेती’’ति।
834.Iminā catumahābhūtamayenāti iminā sabbalokapaccakkhena catūhi mahābhūtehi nibbattena catumahābhūtamayena. Manomayo pana nimmitakāyo bhagavato rucivasena paresaṃ paccakkho hoti. Omātīti avamāti. Ava-pubbo hi mā-saddo sattiatthopi hotīti ‘‘pahoti sakkotī’’ti attho vutto. Asambhinnapadanti asādhāraṇapadaṃ aññattha anāgatattā. Kāyassa citte samodahanaṃ āropanaṃ tannissitatākaraṇañca atthato cittagatiyā pavattanamevāti āha ‘‘cittagatiyā pesetī’’ti.
तत्थ चित्तगतिगमनं नाम चित्तवसेन कायस्स परिणामनेन ‘‘अयं कायो इमं चित्तं विय होतू’’ति कायस्स चित्तेन समानगतिकताठपनं। कथं पन कायो दन्धपवत्तिको लहुपवत्तिना चित्तेन समानगतिको होतीति? न सब्बथा समानगतिको। यथेव हि कायवसेन चित्तपरिणामने चित्तं सब्बथा कायेन समानगतिकं न होति। न हि कदाचि तं सभावसिद्धेन अत्तनो खणेन अवत्तित्वा दन्धवुत्तिकस्स रूपधम्मस्स वसेन पवत्तितुं सक्कोति, ‘‘इदं चित्तं अयं कायो विय होतू’’ति पन अधिट्ठानेन दन्धगतिकस्स कायस्स अनुवत्तनतो याव इच्छितट्ठानप्पत्ति, ताव कायगतिअनुलोमेनेव हुत्वा सन्तानवसेन पवत्तमानं चित्तं कायगतिया परिणामितं नाम होति। एवं ‘‘अयं कायो इदं चित्तं विय होतू’’ति अधिट्ठानेन पगेव सुखलहुसञ्ञाय सम्पादितत्ता अभावितिद्धिपादानं विय दन्धं अवत्तित्वा यथा लहुकं कतिपयचित्तवारेनेव इच्छितट्ठानप्पत्ति होति, एवं पवत्तमानो कायो चित्तगतिया परिणामितो नाम होति, न एकचित्तक्खणेनेव इच्छितट्ठानप्पत्तिया, एवञ्च कत्वा बाहासमिञ्जनपसारणूपमापि उपचारेन विना सुट्ठुतरं युत्ता होतीति। अञ्ञथा धम्मताविलोमता सिया, नापि धम्मानं लक्खणञ्ञथत्तं इद्धिबलेन कातुं सक्का, भावञ्ञथत्तमेव पन कातुं सक्काति।
Tattha cittagatigamanaṃ nāma cittavasena kāyassa pariṇāmanena ‘‘ayaṃ kāyo imaṃ cittaṃ viya hotū’’ti kāyassa cittena samānagatikatāṭhapanaṃ. Kathaṃ pana kāyo dandhapavattiko lahupavattinā cittena samānagatiko hotīti? Na sabbathā samānagatiko. Yatheva hi kāyavasena cittapariṇāmane cittaṃ sabbathā kāyena samānagatikaṃ na hoti. Na hi kadāci taṃ sabhāvasiddhena attano khaṇena avattitvā dandhavuttikassa rūpadhammassa vasena pavattituṃ sakkoti, ‘‘idaṃ cittaṃ ayaṃ kāyo viya hotū’’ti pana adhiṭṭhānena dandhagatikassa kāyassa anuvattanato yāva icchitaṭṭhānappatti, tāva kāyagatianulomeneva hutvā santānavasena pavattamānaṃ cittaṃ kāyagatiyā pariṇāmitaṃ nāma hoti. Evaṃ ‘‘ayaṃ kāyo idaṃ cittaṃ viya hotū’’ti adhiṭṭhānena pageva sukhalahusaññāya sampāditattā abhāvitiddhipādānaṃ viya dandhaṃ avattitvā yathā lahukaṃ katipayacittavāreneva icchitaṭṭhānappatti hoti, evaṃ pavattamāno kāyo cittagatiyā pariṇāmito nāma hoti, na ekacittakkhaṇeneva icchitaṭṭhānappattiyā, evañca katvā bāhāsamiñjanapasāraṇūpamāpi upacārena vinā suṭṭhutaraṃ yuttā hotīti. Aññathā dhammatāvilomatā siyā, nāpi dhammānaṃ lakkhaṇaññathattaṃ iddhibalena kātuṃ sakkā, bhāvaññathattameva pana kātuṃ sakkāti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / २. अयोगुळसुत्तं • 2. Ayoguḷasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / २. अयोगुळसुत्तवण्णना • 2. Ayoguḷasuttavaṇṇanā
