| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
५. अयोनिसोसुत्तवण्णना
5. Ayonisosuttavaṇṇanā
५. पञ्चमे अयोनिसो पञ्हं कत्ता होतीति ‘‘कति नु खो, उदायि, अनुस्सतिट्ठानानी’’ति वुत्ते ‘‘पुब्बेनिवासो अनुस्सतिट्ठानं भविस्सती’’ति चिन्तेत्वा लाळुदायित्थेरो विय अनुपायचिन्ताय अपञ्हमेव पञ्हन्ति कत्ता होति। अयोनिसो पञ्हं विस्सज्जेता होतीति एवं चिन्तितं पन पञ्हं विस्सज्जेन्तोपि ‘‘इध, भन्ते, भिक्खु अनेकविहितं पुब्बेनिवासं अनुस्सरति। सेय्यथिदं, एकम्पि जाति’’न्तिआदिना नयेन सोयेव थेरो विय अयोनिसो विस्सज्जेता होति, अपञ्हमेव पञ्हन्ति कथेति। परिमण्डलेहि पदब्यञ्जनेहीति एत्थ पदमेव अत्थस्स ब्यञ्जनतो पदब्यञ्जनं। तं अक्खरपारिपूरिं कत्वा दसविधं ब्यञ्जनबुद्धिं अपरिहापेत्वा वुत्तं परिमण्डलं नाम होति, एवरूपेहि पदब्यञ्जनेहीति अत्थो। सिलिट्ठेहीति पदसिलिट्ठताय सिलिट्ठेहि। उपगतेहीति अत्थञ्च कारणञ्च उपगतेहि। नाब्भनुमोदिताति एवं योनिसो सब्बं कारणसम्पन्नं कत्वापि विस्सज्जितं परस्स पञ्हं नाभिनुमोदति नाभिनन्दति सारिपुत्तत्थेरस्स पञ्हं लाळुदायित्थेरो विय। यथाह –
5. Pañcame ayoniso pañhaṃ kattā hotīti ‘‘kati nu kho, udāyi, anussatiṭṭhānānī’’ti vutte ‘‘pubbenivāso anussatiṭṭhānaṃ bhavissatī’’ti cintetvā lāḷudāyitthero viya anupāyacintāya apañhameva pañhanti kattā hoti. Ayoniso pañhaṃ vissajjetā hotīti evaṃ cintitaṃ pana pañhaṃ vissajjentopi ‘‘idha, bhante, bhikkhu anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati. Seyyathidaṃ, ekampi jāti’’ntiādinā nayena soyeva thero viya ayoniso vissajjetā hoti, apañhameva pañhanti katheti. Parimaṇḍalehi padabyañjanehīti ettha padameva atthassa byañjanato padabyañjanaṃ. Taṃ akkharapāripūriṃ katvā dasavidhaṃ byañjanabuddhiṃ aparihāpetvā vuttaṃ parimaṇḍalaṃ nāma hoti, evarūpehi padabyañjanehīti attho. Siliṭṭhehīti padasiliṭṭhatāya siliṭṭhehi. Upagatehīti atthañca kāraṇañca upagatehi. Nābbhanumoditāti evaṃ yoniso sabbaṃ kāraṇasampannaṃ katvāpi vissajjitaṃ parassa pañhaṃ nābhinumodati nābhinandati sāriputtattherassa pañhaṃ lāḷudāyitthero viya. Yathāha –
‘‘अट्ठानं खो एतं, आवुसो सारिपुत्त, अनवकासो, यं सो अतिक्कम्मेव कबळीकाराहारभक्खानं देवानं सहब्यतं अञ्ञतरं मनोमयं कायं उपपन्नो सञ्ञावेदयितनिरोधं समापज्जेय्यापि वुट्ठहेय्यापि, नत्थेतं ठान’’न्ति (अ॰ नि॰ ५.१६६)।
‘‘Aṭṭhānaṃ kho etaṃ, āvuso sāriputta, anavakāso, yaṃ so atikkammeva kabaḷīkārāhārabhakkhānaṃ devānaṃ sahabyataṃ aññataraṃ manomayaṃ kāyaṃ upapanno saññāvedayitanirodhaṃ samāpajjeyyāpi vuṭṭhaheyyāpi, natthetaṃ ṭhāna’’nti (a. ni. 5.166).
योनिसो पञ्हं कत्तातिआदीसु आनन्दत्थेरो विय योनिसोव पञ्हं चिन्तेत्वा योनिसो विस्सज्जिता होति। थेरो हि ‘‘कति नु खो, आनन्द, अनुस्सतिट्ठानानी’’ति पुच्छितो ‘‘अयं पञ्हो भविस्सती’’ति योनिसो चिन्तेत्वा योनिसो विस्सज्जेन्तो आह – ‘‘इध, भन्ते, भिक्खु विविच्चेव कामेहि…पे॰… चतुत्थज्झानं उपसम्पज्ज विहरति। इदं, भन्ते, अनुस्सतिट्ठानं एवंभावितं एवंबहुलीकतं दिट्ठधम्मसुखविहाराय संवत्तती’’ति। अब्भनुमोदिता होतीति तथागतो विय योनिसो अब्भनुमोदिता होति। तथागतो हि आनन्दत्थेरेन पञ्हे विस्सज्जिते ‘‘साधु साधु, आनन्द, तेन हि त्वं, आनन्द, इमम्पि छट्ठं अनुस्सतिट्ठानं धारेहि। इधानन्द, भिक्खु सतोव अभिक्कमति सतोव पटिक्कमती’’तिआदिमाह। छट्ठादीनि उत्तानत्थानेव।
Yoniso pañhaṃ kattātiādīsu ānandatthero viya yonisova pañhaṃ cintetvā yoniso vissajjitā hoti. Thero hi ‘‘kati nu kho, ānanda, anussatiṭṭhānānī’’ti pucchito ‘‘ayaṃ pañho bhavissatī’’ti yoniso cintetvā yoniso vissajjento āha – ‘‘idha, bhante, bhikkhu vivicceva kāmehi…pe… catutthajjhānaṃ upasampajja viharati. Idaṃ, bhante, anussatiṭṭhānaṃ evaṃbhāvitaṃ evaṃbahulīkataṃ diṭṭhadhammasukhavihārāya saṃvattatī’’ti. Abbhanumoditā hotīti tathāgato viya yoniso abbhanumoditā hoti. Tathāgato hi ānandattherena pañhe vissajjite ‘‘sādhu sādhu, ānanda, tena hi tvaṃ, ānanda, imampi chaṭṭhaṃ anussatiṭṭhānaṃ dhārehi. Idhānanda, bhikkhu satova abhikkamati satova paṭikkamatī’’tiādimāha. Chaṭṭhādīni uttānatthāneva.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ५. अयोनिसोसुत्तं • 5. Ayonisosuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ५-१०. अयोनिसोसुत्तादिवण्णना • 5-10. Ayonisosuttādivaṇṇanā
