| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / องฺคุตฺตรนิกาย (อฎฺฐกถา) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
๕. อโยนิโสสุตฺตวณฺณนา
5. Ayonisosuttavaṇṇanā
๕. ปญฺจเม อโยนิโส ปญฺหํ กตฺตา โหตีติ ‘‘กติ นุ โข, อุทายิ, อนุสฺสติฎฺฐานานี’’ติ วุเตฺต ‘‘ปุเพฺพนิวาโส อนุสฺสติฎฺฐานํ ภวิสฺสตี’’ติ จิเนฺตตฺวา ลาฬุทายิเตฺถโร วิย อนุปายจินฺตาย อปญฺหเมว ปญฺหนฺติ กตฺตา โหติฯ อโยนิโส ปญฺหํ วิสฺสเชฺชตา โหตีติ เอวํ จินฺติตํ ปน ปญฺหํ วิสฺสเชฺชโนฺตปิ ‘‘อิธ, ภเนฺต, ภิกฺขุ อเนกวิหิตํ ปุเพฺพนิวาสํ อนุสฺสรติฯ เสยฺยถิทํ, เอกมฺปิ ชาติ’’นฺติอาทินา นเยน โสเยว เถโร วิย อโยนิโส วิสฺสเชฺชตา โหติ, อปญฺหเมว ปญฺหนฺติ กเถติฯ ปริมณฺฑเลหิ ปทพฺยญฺชเนหีติ เอตฺถ ปทเมว อตฺถสฺส พฺยญฺชนโต ปทพฺยญฺชนํฯ ตํ อกฺขรปาริปูริํ กตฺวา ทสวิธํ พฺยญฺชนพุทฺธิํ อปริหาเปตฺวา วุตฺตํ ปริมณฺฑลํ นาม โหติ, เอวรูเปหิ ปทพฺยญฺชเนหีติ อโตฺถฯ สิลิเฎฺฐหีติ ปทสิลิฎฺฐตาย สิลิเฎฺฐหิฯ อุปคเตหีติ อตฺถญฺจ การณญฺจ อุปคเตหิฯ นาพฺภนุโมทิตาติ เอวํ โยนิโส สพฺพํ การณสมฺปนฺนํ กตฺวาปิ วิสฺสชฺชิตํ ปรสฺส ปญฺหํ นาภินุโมทติ นาภินนฺทติ สาริปุตฺตเตฺถรสฺส ปญฺหํ ลาฬุทายิเตฺถโร วิยฯ ยถาห –
5. Pañcame ayoniso pañhaṃ kattā hotīti ‘‘kati nu kho, udāyi, anussatiṭṭhānānī’’ti vutte ‘‘pubbenivāso anussatiṭṭhānaṃ bhavissatī’’ti cintetvā lāḷudāyitthero viya anupāyacintāya apañhameva pañhanti kattā hoti. Ayoniso pañhaṃ vissajjetā hotīti evaṃ cintitaṃ pana pañhaṃ vissajjentopi ‘‘idha, bhante, bhikkhu anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati. Seyyathidaṃ, ekampi jāti’’ntiādinā nayena soyeva thero viya ayoniso vissajjetā hoti, apañhameva pañhanti katheti. Parimaṇḍalehi padabyañjanehīti ettha padameva atthassa byañjanato padabyañjanaṃ. Taṃ akkharapāripūriṃ katvā dasavidhaṃ byañjanabuddhiṃ aparihāpetvā vuttaṃ parimaṇḍalaṃ nāma hoti, evarūpehi padabyañjanehīti attho. Siliṭṭhehīti padasiliṭṭhatāya siliṭṭhehi. Upagatehīti atthañca kāraṇañca upagatehi. Nābbhanumoditāti evaṃ yoniso sabbaṃ kāraṇasampannaṃ katvāpi vissajjitaṃ parassa pañhaṃ nābhinumodati nābhinandati sāriputtattherassa pañhaṃ lāḷudāyitthero viya. Yathāha –
‘‘อฎฺฐานํ โข เอตํ, อาวุโส สาริปุตฺต, อนวกาโส, ยํ โส อติกฺกเมฺมว กพฬีการาหารภกฺขานํ เทวานํ สหพฺยตํ อญฺญตรํ มโนมยํ กายํ อุปปโนฺน สญฺญาเวทยิตนิโรธํ สมาปเชฺชยฺยาปิ วุฎฺฐเหยฺยาปิ, นเตฺถตํ ฐาน’’นฺติ (อ. นิ. ๕.๑๖๖)ฯ
‘‘Aṭṭhānaṃ kho etaṃ, āvuso sāriputta, anavakāso, yaṃ so atikkammeva kabaḷīkārāhārabhakkhānaṃ devānaṃ sahabyataṃ aññataraṃ manomayaṃ kāyaṃ upapanno saññāvedayitanirodhaṃ samāpajjeyyāpi vuṭṭhaheyyāpi, natthetaṃ ṭhāna’’nti (a. ni. 5.166).
โยนิโส ปญฺหํ กตฺตาติอาทีสุ อานนฺทเตฺถโร วิย โยนิโสว ปญฺหํ จิเนฺตตฺวา โยนิโส วิสฺสชฺชิตา โหติฯ เถโร หิ ‘‘กติ นุ โข, อานนฺท, อนุสฺสติฎฺฐานานี’’ติ ปุจฺฉิโต ‘‘อยํ ปโญฺห ภวิสฺสตี’’ติ โยนิโส จิเนฺตตฺวา โยนิโส วิสฺสเชฺชโนฺต อาห – ‘‘อิธ, ภเนฺต, ภิกฺขุ วิวิเจฺจว กาเมหิ…เป.… จตุตฺถชฺฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ อิทํ, ภเนฺต, อนุสฺสติฎฺฐานํ เอวํภาวิตํ เอวํพหุลีกตํ ทิฎฺฐธมฺมสุขวิหาราย สํวตฺตตี’’ติฯ อพฺภนุโมทิตา โหตีติ ตถาคโต วิย โยนิโส อพฺภนุโมทิตา โหติฯ ตถาคโต หิ อานนฺทเตฺถเรน ปเญฺห วิสฺสชฺชิเต ‘‘สาธุ สาธุ, อานนฺท, เตน หิ ตฺวํ, อานนฺท, อิมมฺปิ ฉฎฺฐํ อนุสฺสติฎฺฐานํ ธาเรหิฯ อิธานนฺท, ภิกฺขุ สโตว อภิกฺกมติ สโตว ปฎิกฺกมตี’’ติอาทิมาหฯ ฉฎฺฐาทีนิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ
Yoniso pañhaṃ kattātiādīsu ānandatthero viya yonisova pañhaṃ cintetvā yoniso vissajjitā hoti. Thero hi ‘‘kati nu kho, ānanda, anussatiṭṭhānānī’’ti pucchito ‘‘ayaṃ pañho bhavissatī’’ti yoniso cintetvā yoniso vissajjento āha – ‘‘idha, bhante, bhikkhu vivicceva kāmehi…pe… catutthajjhānaṃ upasampajja viharati. Idaṃ, bhante, anussatiṭṭhānaṃ evaṃbhāvitaṃ evaṃbahulīkataṃ diṭṭhadhammasukhavihārāya saṃvattatī’’ti. Abbhanumoditā hotīti tathāgato viya yoniso abbhanumoditā hoti. Tathāgato hi ānandattherena pañhe vissajjite ‘‘sādhu sādhu, ānanda, tena hi tvaṃ, ānanda, imampi chaṭṭhaṃ anussatiṭṭhānaṃ dhārehi. Idhānanda, bhikkhu satova abhikkamati satova paṭikkamatī’’tiādimāha. Chaṭṭhādīni uttānatthāneva.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / องฺคุตฺตรนิกาย • Aṅguttaranikāya / ๕. อโยนิโสสุตฺตํ • 5. Ayonisosuttaṃ
ฎีกา • Tīkā / สุตฺตปิฎก (ฎีกา) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / องฺคุตฺตรนิกาย (ฎีกา) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ๕-๑๐. อโยนิโสสุตฺตาทิวณฺณนา • 5-10. Ayonisosuttādivaṇṇanā
