Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१३७] ७. बब्बुजातकवण्णना
[137] 7. Babbujātakavaṇṇanā
यत्थेको लभते बब्बूति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो काणमातुसिक्खापदं (पाचि॰ २३० आदयो) आरब्भ कथेसि। सावत्थियञ्हि काणमाता नाम धीतुवसेन पाकटनामा उपासिका अहोसि सोतापन्ना अरियसाविका। सा धीतरं काणं अञ्ञतरस्मिं गामके समानजातिकस्स पुरिसस्स अदासि। काणा केनचिदेव करणीयेन मातु घरं अगमासि। अथस्सा सामिको कतिपाहच्चयेन दूतं पाहेसि ‘‘आगच्छतु काणा, इच्छामि काणाय आगमन’’न्ति। काणा दूतस्स वचनं सुत्वा ‘‘अम्म, गमिस्सामी’’ति मातरं आपुच्छि। काणमाता ‘‘एत्तकं कालं वसित्वा कथं तुच्छहत्थाव गमिस्ससी’’ति पूवं पचि। तस्मिंयेव खणे एको पिण्डचारिको भिक्खु तस्सा निवेसनं अगमासि, उपासिका तं निसीदापेत्वा पत्तपूरं पूवं दापेसि। सो भिक्खु निक्खमित्वा अञ्ञस्स आचिक्खि, तस्सपि तथेव दापेसि। सोपि निक्खमित्वा अञ्ञस्स आचिक्खि, तस्सपि तथेवाति एवं चतुन्नं जनानं दापेसि । यथापटियत्तं पूवं परिक्खयं अगमासि, काणाय गमनं न सम्पज्जि। अथस्सा सामिको दुतियम्पि, ततियम्पि दूतं पाहेसि। ततियं पाहेन्तो च ‘‘सचे काणा नागच्छिस्सति, अहं अञ्ञं पजापतिं आनेस्सामी’’ति पाहेसि। तयोपि वारे तेनेव उपायेन गमनं न सम्पज्जि, काणाय सामिको अञ्ञं पजापतिं आनेसि। काणा तं पवत्तिं सुत्वा रोदमाना अट्ठासि।
Yattheko labhate babbūti idaṃ satthā jetavane viharanto kāṇamātusikkhāpadaṃ (pāci. 230 ādayo) ārabbha kathesi. Sāvatthiyañhi kāṇamātā nāma dhītuvasena pākaṭanāmā upāsikā ahosi sotāpannā ariyasāvikā. Sā dhītaraṃ kāṇaṃ aññatarasmiṃ gāmake samānajātikassa purisassa adāsi. Kāṇā kenacideva karaṇīyena mātu gharaṃ agamāsi. Athassā sāmiko katipāhaccayena dūtaṃ pāhesi ‘‘āgacchatu kāṇā, icchāmi kāṇāya āgamana’’nti. Kāṇā dūtassa vacanaṃ sutvā ‘‘amma, gamissāmī’’ti mātaraṃ āpucchi. Kāṇamātā ‘‘ettakaṃ kālaṃ vasitvā kathaṃ tucchahatthāva gamissasī’’ti pūvaṃ paci. Tasmiṃyeva khaṇe eko piṇḍacāriko bhikkhu tassā nivesanaṃ agamāsi, upāsikā taṃ nisīdāpetvā pattapūraṃ pūvaṃ dāpesi. So bhikkhu nikkhamitvā aññassa ācikkhi, tassapi tatheva dāpesi. Sopi nikkhamitvā aññassa ācikkhi, tassapi tathevāti evaṃ catunnaṃ janānaṃ dāpesi . Yathāpaṭiyattaṃ pūvaṃ parikkhayaṃ agamāsi, kāṇāya gamanaṃ na sampajji. Athassā sāmiko dutiyampi, tatiyampi dūtaṃ pāhesi. Tatiyaṃ pāhento ca ‘‘sace kāṇā nāgacchissati, ahaṃ aññaṃ pajāpatiṃ ānessāmī’’ti pāhesi. Tayopi vāre teneva upāyena gamanaṃ na sampajji, kāṇāya sāmiko aññaṃ pajāpatiṃ ānesi. Kāṇā taṃ pavattiṃ sutvā rodamānā aṭṭhāsi.
सत्था तं कारणं ञत्वा पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय काणमाताय निवेसनं गन्त्वा पञ्ञत्तासने निसीदित्वा काणमातरं पुच्छि ‘‘किस्सायं काणा रोदती’’ति? ‘‘इमिना नाम कारणेना’’ति च सुत्वा काणमातरं समस्सासेत्वा धम्मिं कथं कथेत्वा उट्ठायासना विहारं अगमासि। अथ तेसं चतुन्नं भिक्खूनं तयो वारे यथापटियत्तपूवं गहेत्वा काणाय गमनस्स उपच्छिन्नभावो भिक्खुसङ्घे पाकटो जातो। अथेकदिवसं भिक्खू धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं ‘‘आवुसो, चतूहि नाम भिक्खूहि तयो वारे काणमाताय पक्कपूवं खादित्वा काणाय गमनन्तरायं कत्वा सामिकेन परिच्चत्तं धीतरं निस्साय महाउपासिकाय दोमनस्सं उप्पादित’’न्ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव ते चत्तारो भिक्खू काणमाताय सन्तकं खादित्वा तस्सा दोमनस्सं उप्पादेसुं, पुब्बेपि उप्पादेसुंयेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Satthā taṃ kāraṇaṃ ñatvā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya kāṇamātāya nivesanaṃ gantvā paññattāsane nisīditvā kāṇamātaraṃ pucchi ‘‘kissāyaṃ kāṇā rodatī’’ti? ‘‘Iminā nāma kāraṇenā’’ti ca sutvā kāṇamātaraṃ samassāsetvā dhammiṃ kathaṃ kathetvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ agamāsi. Atha tesaṃ catunnaṃ bhikkhūnaṃ tayo vāre yathāpaṭiyattapūvaṃ gahetvā kāṇāya gamanassa upacchinnabhāvo bhikkhusaṅghe pākaṭo jāto. Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, catūhi nāma bhikkhūhi tayo vāre kāṇamātāya pakkapūvaṃ khāditvā kāṇāya gamanantarāyaṃ katvā sāmikena pariccattaṃ dhītaraṃ nissāya mahāupāsikāya domanassaṃ uppādita’’nti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva te cattāro bhikkhū kāṇamātāya santakaṃ khāditvā tassā domanassaṃ uppādesuṃ, pubbepi uppādesuṃyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो पासाणकोट्टककुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो परियोदातसिप्पो अहोसि। कासिरट्ठे एकस्मिं निगमे एको महाविभवो सेट्ठि अहोसि, तस्स निधानगतायेव चत्तालीस हिरञ्ञकोटियो अहेसुं। अथस्स भरिया कालं कत्वा धनसिनेहेन गन्त्वा धनपिट्ठियं मूसिका हुत्वा निब्बत्ति। एवं अनुक्कमेन सब्बम्पि तं कुलं अब्भत्थं अगमासि, वंसो उपच्छिज्जि। सो गामोपि छड्डितो अपण्णत्तिकभावं अगमासि। तदा बोधिसत्तो तस्मिं पुराणगामट्ठाने पासाणे उप्पाटेत्वा कोट्टेति। अथ सा मूसिका गोचराय चरमाना बोधिसत्तं पुनप्पुनं पस्सन्ती उप्पन्नसिनेहा हुत्वा चिन्तेसि ‘‘मय्हं धनं बहु निक्कारणेन नस्सिस्सति, इमिना सद्धिं एकतो हुत्वा इदं धनं दत्वा मंसं विक्किणापेत्वा खादिस्सामी’’ति। सा एकदिवसं एकं कहापणं मुखेन डंसित्वा बोधिसत्तस्स सन्तिकं अगमासि। सो तं दिस्वा पियवाचाय समालपन्तो ‘‘किं नु खो, अम्म, कहापणं गहेत्वा आगतासी’’ति आह। तात, इमं गहेत्वा अत्तनापि परिभुञ्ज, मय्हम्पि मंसं आहराति। सो ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा कहापणं आदाय घरं गन्त्वा एकेन मासकेन मंसं किणित्वा आहरित्वा तस्सा अदासि। सा तं गहेत्वा अत्तनो निवासट्ठानं गन्त्वा यथारुचिया खादि। ततो पट्ठाय इमिनाव नियामेन दिवसे दिवसे बोधिसत्तस्स कहापणं देति, सोपिस्सा मंसं आहरति।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto pāsāṇakoṭṭakakule nibbattitvā vayappatto pariyodātasippo ahosi. Kāsiraṭṭhe ekasmiṃ nigame eko mahāvibhavo seṭṭhi ahosi, tassa nidhānagatāyeva cattālīsa hiraññakoṭiyo ahesuṃ. Athassa bhariyā kālaṃ katvā dhanasinehena gantvā dhanapiṭṭhiyaṃ mūsikā hutvā nibbatti. Evaṃ anukkamena sabbampi taṃ kulaṃ abbhatthaṃ agamāsi, vaṃso upacchijji. So gāmopi chaḍḍito apaṇṇattikabhāvaṃ agamāsi. Tadā bodhisatto tasmiṃ purāṇagāmaṭṭhāne pāsāṇe uppāṭetvā koṭṭeti. Atha sā mūsikā gocarāya caramānā bodhisattaṃ punappunaṃ passantī uppannasinehā hutvā cintesi ‘‘mayhaṃ dhanaṃ bahu nikkāraṇena nassissati, iminā saddhiṃ ekato hutvā idaṃ dhanaṃ datvā maṃsaṃ vikkiṇāpetvā khādissāmī’’ti. Sā ekadivasaṃ ekaṃ kahāpaṇaṃ mukhena ḍaṃsitvā bodhisattassa santikaṃ agamāsi. So taṃ disvā piyavācāya samālapanto ‘‘kiṃ nu kho, amma, kahāpaṇaṃ gahetvā āgatāsī’’ti āha. Tāta, imaṃ gahetvā attanāpi paribhuñja, mayhampi maṃsaṃ āharāti. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā kahāpaṇaṃ ādāya gharaṃ gantvā ekena māsakena maṃsaṃ kiṇitvā āharitvā tassā adāsi. Sā taṃ gahetvā attano nivāsaṭṭhānaṃ gantvā yathāruciyā khādi. Tato paṭṭhāya imināva niyāmena divase divase bodhisattassa kahāpaṇaṃ deti, sopissā maṃsaṃ āharati.
अथेकदिवसं तं मूसिकं बिळारो अग्गहेसि। अथ नं सा एवमाह ‘‘मा, सम्म, मं मारेसी’’ति। किंकारणा न मारेस्सामि? अहञ्हि छातो मंसं खादितुकामो, न सक्का मया न मारेतुन्ति। किं पन एकदिवसमेव मंसं खादितुकामोसि, उदाहु निच्चकालन्ति? ‘‘लभमानो निच्चकालम्पि खादितुकामोम्ही’’ति। ‘‘यदि एवं अहं ते निच्चकालं मंसं दस्सामि, विस्सज्जेहि म’’न्ति। अथ नं बिळारो ‘‘तेन हि अप्पमत्ता होही’’ति विस्सज्जेसि। ततो पट्ठाय सा अत्तनो आभतं मंसं द्वे कोट्ठासे कत्वा एकं बिळारस्स देति, एकं सयं खादति। अथ नं एकदिवसं अञ्ञोपि बिळारो अग्गहेसि, तम्पि तथेव सञ्ञापेत्वा अत्तानं विस्सज्जापेसि। ततो पट्ठाय तयो कोट्ठासे कत्वा खादन्ति। पुन अञ्ञो अग्गहेसि, तम्पि तथेव सञ्ञापेत्वा अत्तानं मोचापेसि। ततो पट्ठाय चत्तारो कोट्ठासे कत्वा खादन्ति। पुन अञ्ञो अग्गहेसि, तम्पि तथेव सञ्ञापेत्वा अत्तानं मोचापेसि। ततो पट्ठाय पञ्च कोट्ठासे कत्वा खादन्ति। सा पञ्चमं कोट्ठासं खादमाना अप्पाहारताय किलन्ता किसा अहोसि अप्पमंसलोहिता
Athekadivasaṃ taṃ mūsikaṃ biḷāro aggahesi. Atha naṃ sā evamāha ‘‘mā, samma, maṃ māresī’’ti. Kiṃkāraṇā na māressāmi? Ahañhi chāto maṃsaṃ khāditukāmo, na sakkā mayā na māretunti. Kiṃ pana ekadivasameva maṃsaṃ khāditukāmosi, udāhu niccakālanti? ‘‘Labhamāno niccakālampi khāditukāmomhī’’ti. ‘‘Yadi evaṃ ahaṃ te niccakālaṃ maṃsaṃ dassāmi, vissajjehi ma’’nti. Atha naṃ biḷāro ‘‘tena hi appamattā hohī’’ti vissajjesi. Tato paṭṭhāya sā attano ābhataṃ maṃsaṃ dve koṭṭhāse katvā ekaṃ biḷārassa deti, ekaṃ sayaṃ khādati. Atha naṃ ekadivasaṃ aññopi biḷāro aggahesi, tampi tatheva saññāpetvā attānaṃ vissajjāpesi. Tato paṭṭhāya tayo koṭṭhāse katvā khādanti. Puna añño aggahesi, tampi tatheva saññāpetvā attānaṃ mocāpesi. Tato paṭṭhāya cattāro koṭṭhāse katvā khādanti. Puna añño aggahesi, tampi tatheva saññāpetvā attānaṃ mocāpesi. Tato paṭṭhāya pañca koṭṭhāse katvā khādanti. Sā pañcamaṃ koṭṭhāsaṃ khādamānā appāhāratāya kilantā kisā ahosi appamaṃsalohitā
बोधिसत्तो तं दिस्वा ‘‘अम्म, कस्मा मिलातासी’’ति वत्वा ‘‘इमिना नाम कारणेना’’ति वुत्ते ‘‘त्वं एत्तकं कालं कस्मा मय्हं नाचिक्खि, अहमेत्थ कातब्बं जानिस्सामी’’ति तं समस्सासेत्वा सुद्धफलिकपासाणेन गुहं कत्वा आहरित्वा ‘‘अम्म, त्वं इमं गुहं पविसित्वा निपज्जित्वा आगतागतानं फरुसाहि वाचाहि सन्तज्जेय्यासी’’ति आह। सा गुहं पविसित्वा निपज्जि। अथेको बिळारो आगन्त्वा ‘‘देहि, अज्ज मे मंस’’न्ति आह। अथ नं मूसिका ‘‘अरे, दुट्ठबिळार, किं ते अहं मंसहारिका, अत्तनो पुत्तानं मंसं खादा’’ति तज्जेसि। बिळारो फलिकगुहाय निपन्नभावं अजानन्तो कोधवसेन मूसिकं गण्हिस्सामी’’ति सहसाव पक्खन्दित्वा हदयेन फलिकगुहायं पहरि। तावदेवस्स हदयं भिज्जि, अक्खीनि निक्खमनाकारप्पत्तानि जातानि। सो तत्थेव जीवितक्खयं पत्वा एकमन्तं पटिच्छन्नट्ठाने पति। एतेनूपायेन अपरोपि अपरोपीति चत्तारोपि जना जीवितक्खयं पापुणिंसु। ततो पट्ठाय मूसिका निब्भया हुत्वा बोधिसत्तस्स देवसिकं द्वे तयो कहापणे देति। एवं अनुक्कमेन सब्बम्पि धनं बोधिसत्तस्सेव अदासि। ते उभोपि यावजीवं मेत्तिं अभिन्दित्वा यथाकम्मं गता।
Bodhisatto taṃ disvā ‘‘amma, kasmā milātāsī’’ti vatvā ‘‘iminā nāma kāraṇenā’’ti vutte ‘‘tvaṃ ettakaṃ kālaṃ kasmā mayhaṃ nācikkhi, ahamettha kātabbaṃ jānissāmī’’ti taṃ samassāsetvā suddhaphalikapāsāṇena guhaṃ katvā āharitvā ‘‘amma, tvaṃ imaṃ guhaṃ pavisitvā nipajjitvā āgatāgatānaṃ pharusāhi vācāhi santajjeyyāsī’’ti āha. Sā guhaṃ pavisitvā nipajji. Atheko biḷāro āgantvā ‘‘dehi, ajja me maṃsa’’nti āha. Atha naṃ mūsikā ‘‘are, duṭṭhabiḷāra, kiṃ te ahaṃ maṃsahārikā, attano puttānaṃ maṃsaṃ khādā’’ti tajjesi. Biḷāro phalikaguhāya nipannabhāvaṃ ajānanto kodhavasena mūsikaṃ gaṇhissāmī’’ti sahasāva pakkhanditvā hadayena phalikaguhāyaṃ pahari. Tāvadevassa hadayaṃ bhijji, akkhīni nikkhamanākārappattāni jātāni. So tattheva jīvitakkhayaṃ patvā ekamantaṃ paṭicchannaṭṭhāne pati. Etenūpāyena aparopi aparopīti cattāropi janā jīvitakkhayaṃ pāpuṇiṃsu. Tato paṭṭhāya mūsikā nibbhayā hutvā bodhisattassa devasikaṃ dve tayo kahāpaṇe deti. Evaṃ anukkamena sabbampi dhanaṃ bodhisattasseva adāsi. Te ubhopi yāvajīvaṃ mettiṃ abhinditvā yathākammaṃ gatā.
सत्था इमं अतीतं आहरित्वा अभिसम्बुद्धो हुत्वा इमं गाथमाह –
Satthā imaṃ atītaṃ āharitvā abhisambuddho hutvā imaṃ gāthamāha –
१३७.
137.
‘‘यत्थेको लभते बब्बु, दुतियो तत्थ जायति।
‘‘Yattheko labhate babbu, dutiyo tattha jāyati;
ततियो च चतुत्थो च, इदं ते बब्बुका बिल’’न्ति॥
Tatiyo ca catuttho ca, idaṃ te babbukā bila’’nti.
तत्थ यत्थाति यस्मिं ठाने। बब्बूति बिळारो। दुतियो तत्थ जायतीति यत्थ एको मूसिकं वा मंसं वा लभति, दुतियोपि तत्थ बिळारो जायति उप्पज्जति, तथा ततियो च चतुत्थो च। एवं ते तदा चत्तारो बिळारा अहेसुं। हुत्वा च पन दिवसे दिवसे मंसं खादन्ता ते बब्बुका इदं फलिकमयं बिलं उरेन पहरित्वा सब्बेपि जीवितक्खयं पत्ताति।
Tattha yatthāti yasmiṃ ṭhāne. Babbūti biḷāro. Dutiyo tattha jāyatīti yattha eko mūsikaṃ vā maṃsaṃ vā labhati, dutiyopi tattha biḷāro jāyati uppajjati, tathā tatiyo ca catuttho ca. Evaṃ te tadā cattāro biḷārā ahesuṃ. Hutvā ca pana divase divase maṃsaṃ khādantā te babbukā idaṃ phalikamayaṃ bilaṃ urena paharitvā sabbepi jīvitakkhayaṃ pattāti.
एवं सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा चत्तारो बिळारा चत्तारो भिक्खू अहेसुं, मूसिका काणमाता, पासाणकोट्टकमणिकारो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Evaṃ satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā cattāro biḷārā cattāro bhikkhū ahesuṃ, mūsikā kāṇamātā, pāsāṇakoṭṭakamaṇikāro pana ahameva ahosi’’nti.
बब्बुजातकवण्णना सत्तमा।
Babbujātakavaṇṇanā sattamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १३७. बब्बुजातकं • 137. Babbujātakaṃ