Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పఞ్చపకరణ-మూలటీకా • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
౫. బాహిరమాతికావణ్ణనా
5. Bāhiramātikāvaṇṇanā
౫. ఏవం ధాతుకథాయ మాతికతో బహి ఠపితత్తాతి ‘‘సబ్బాపి…పే॰… మాతికా’’తి ఏతేన ఠపనాకారేన బహి పిట్ఠితో ఠపితత్తాతి అత్థో. ఏతేన వా ఠపనాకారేన కుసలాదీనం అరణన్తానం ఇధ అట్ఠపేత్వా ధాతుకథాయ మాతికతో బహి పకరణన్తరమాతికాయ ఇమస్స పకరణస్స మాతికాభావేన ఠపితత్తా తథా పకాసితత్తాతి అత్థో.
5. Evaṃ dhātukathāya mātikato bahi ṭhapitattāti ‘‘sabbāpi…pe… mātikā’’ti etena ṭhapanākārena bahi piṭṭhito ṭhapitattāti attho. Etena vā ṭhapanākārena kusalādīnaṃ araṇantānaṃ idha aṭṭhapetvā dhātukathāya mātikato bahi pakaraṇantaramātikāya imassa pakaraṇassa mātikābhāvena ṭhapitattā tathā pakāsitattāti attho.
సఙ్గహో అసఙ్గహోతిఆదీసు సఙ్గహో ఏకవిధోవ, సో కస్మా ‘‘చతుబ్బిధో’’తి వుత్తోతి? సఙ్గహోతి అత్థం అవత్వా అనిద్ధారితత్థస్స సద్దస్సేవ వుత్తత్తా. సఙ్గహో అసఙ్గహోతిఆదీసు సద్దేసు సఙ్గహసద్దో తావ అత్తనో అత్థవసేన చతుబ్బిధోతి అయఞ్హేత్థత్థో. అత్థోపి వా అనిద్ధారితవిసేసో సామఞ్ఞేన గహేతబ్బతం పత్తో ‘‘సఙ్గహో అసఙ్గహో’’తిఆదీసు ‘‘సఙ్గహో’’తి వుత్తోతి న కోచి దోసో. నిద్ధారితే హి విసేసే తస్స ఏకవిధతా సియా, న తతో పుబ్బేతి. జాతిసద్దస్స సాపేక్ఖసద్దత్తా ‘‘జాతియా సఙ్గహో’’తి వుత్తే ‘‘అత్తనో జాతియా’’తి విఞ్ఞాయతి సమ్బన్ధారహస్స అఞ్ఞస్స అవుత్తత్తాతి జాతిసఙ్గహోతి రూపకణ్డే వుత్తో సజాతిసఙ్గహో వుత్తో హోతి.
Saṅgaho asaṅgahotiādīsu saṅgaho ekavidhova, so kasmā ‘‘catubbidho’’ti vuttoti? Saṅgahoti atthaṃ avatvā aniddhāritatthassa saddasseva vuttattā. Saṅgaho asaṅgahotiādīsu saddesu saṅgahasaddo tāva attano atthavasena catubbidhoti ayañhetthattho. Atthopi vā aniddhāritaviseso sāmaññena gahetabbataṃ patto ‘‘saṅgaho asaṅgaho’’tiādīsu ‘‘saṅgaho’’ti vuttoti na koci doso. Niddhārite hi visese tassa ekavidhatā siyā, na tato pubbeti. Jātisaddassa sāpekkhasaddattā ‘‘jātiyā saṅgaho’’ti vutte ‘‘attano jātiyā’’ti viññāyati sambandhārahassa aññassa avuttattāti jātisaṅgahoti rūpakaṇḍe vutto sajātisaṅgaho vutto hoti.
ఏత్థ నయమాతికాయ ‘‘సఙ్గహో అసఙ్గహో, సమ్పయోగో విప్పయోగో’’తి ఇమే ద్వే పుచ్ఛితబ్బవిస్సజ్జితబ్బధమ్మవిసేసం అనిద్ధారేత్వా సామఞ్ఞేన ధమ్మానం పుచ్ఛనవిస్సజ్జననయఉద్దేసా, అవసేసా నిద్ధారేత్వా. ‘‘సఙ్గహితేన అసఙ్గహిత’’న్తి హి ‘‘సఙ్గహితేన అసఙ్గహితం అసఙ్గహిత’’న్తి వత్తబ్బే ఏకస్స అసఙ్గహితసద్దస్స లోపో దట్ఠబ్బో. తేన సఙ్గహితవిసేసవిసిట్ఠో యో అసఙ్గహితో ధమ్మవిసేసో, తన్నిస్సితో అసఙ్గహితతాసఙ్ఖాతో పుచ్ఛావిస్సజ్జననయో ఉద్దిట్ఠో హోతి, ‘‘సఙ్గహితేనా’’తి చ విసేసనే కరణవచనం దట్ఠబ్బం. ఏస నయో తతియాదీసు దసమావసానేసు నయుద్దేసేసు ఛట్ఠవజ్జేసు. తేసుపి హి వుత్తనయేన ద్వీహి ద్వీహి పదేహి పుచ్ఛితబ్బవిస్సజ్జితబ్బధమ్మవిసేసనిద్ధారణం కత్వా తత్థ తత్థ అన్తిమపదసదిసేన తతియపదేన పుచ్ఛనవిస్సజ్జననయా ఉద్దిట్ఠాతి. తత్థ చతుత్థపఞ్చమేసు కత్తుఅత్థే కరణనిద్దేసో, సత్తమాదీసు చ చతూసు సహయోగే దట్ఠబ్బో, న దుతియతతియేసు వియ సమానాధికరణే విసేసనే. తత్థ హి సభావన్తరేన సభావన్తరస్స విసేసనం కతం, ఏతేసు ధమ్మన్తరేన ధమ్మన్తరస్సాతి. ఏకాదసమాదీసు పన చతూసు ఆదిపదేనేవ ధమ్మవిసేసనిద్ధారణం కత్వా ఇతరేహి పుచ్ఛనవిస్సజ్జననయా ఉద్దిట్ఠా. విసేసనే ఏవ చేత్థ కరణవచనం దట్ఠబ్బం. పుచ్ఛావిస్సజ్జనానఞ్హి నిస్సయభూతా ధమ్మా సఙ్గహితతాదివిసేసేన కరణభూతేన సమ్పయుత్తవిప్పయుత్తాదిభావం అత్తనో విసేసేన్తీతి.
Ettha nayamātikāya ‘‘saṅgaho asaṅgaho, sampayogo vippayogo’’ti ime dve pucchitabbavissajjitabbadhammavisesaṃ aniddhāretvā sāmaññena dhammānaṃ pucchanavissajjananayauddesā, avasesā niddhāretvā. ‘‘Saṅgahitena asaṅgahita’’nti hi ‘‘saṅgahitena asaṅgahitaṃ asaṅgahita’’nti vattabbe ekassa asaṅgahitasaddassa lopo daṭṭhabbo. Tena saṅgahitavisesavisiṭṭho yo asaṅgahito dhammaviseso, tannissito asaṅgahitatāsaṅkhāto pucchāvissajjananayo uddiṭṭho hoti, ‘‘saṅgahitenā’’ti ca visesane karaṇavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Esa nayo tatiyādīsu dasamāvasānesu nayuddesesu chaṭṭhavajjesu. Tesupi hi vuttanayena dvīhi dvīhi padehi pucchitabbavissajjitabbadhammavisesaniddhāraṇaṃ katvā tattha tattha antimapadasadisena tatiyapadena pucchanavissajjananayā uddiṭṭhāti. Tattha catutthapañcamesu kattuatthe karaṇaniddeso, sattamādīsu ca catūsu sahayoge daṭṭhabbo, na dutiyatatiyesu viya samānādhikaraṇe visesane. Tattha hi sabhāvantarena sabhāvantarassa visesanaṃ kataṃ, etesu dhammantarena dhammantarassāti. Ekādasamādīsu pana catūsu ādipadeneva dhammavisesaniddhāraṇaṃ katvā itarehi pucchanavissajjananayā uddiṭṭhā. Visesane eva cettha karaṇavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Pucchāvissajjanānañhi nissayabhūtā dhammā saṅgahitatādivisesena karaṇabhūtena sampayuttavippayuttādibhāvaṃ attano visesentīti.
వికప్పతోతి వివిధకప్పనతో, విభాగతోతి అత్థో. సన్నిట్ఠానవసేనాతి అధిమోక్ఖసమ్పయోగవసేన. సన్నిట్ఠానవసేన వుత్తా చ సబ్బే చ చిత్తుప్పాదా సన్నిట్ఠానవసేన వుత్తసబ్బచిత్తుప్పాదా, తేసం సాధారణవసేనాతి ఏవమేత్థ అత్థో దట్ఠబ్బో. అధిమోక్ఖో హి సన్నిట్ఠానవసేన వుత్తానం చిత్తుప్పాదానం సాధారణవసేన వుత్తో, ఇతరే సబ్బేసన్తి. తత్థ సాధారణా పసటా పాకటా చాతి ఆదితో పరిగ్గహేతబ్బా, తస్మా తేసం సఙ్గహాదిపరిగ్గహత్థం ఉద్దేసో కతో, అసాధారణాపి పన పరిగ్గహేతబ్బావాతి తేసు మహావిసయేన అఞ్ఞేసమ్పి సఙ్గహాదిపరిగ్గహం దస్సేతుం అధిమోక్ఖో ఉద్దిట్ఠో. ‘‘సన్నిట్ఠానవసేన వుత్తా’’తి చ ధమ్మసఙ్గహవణ్ణనాయం పటిచ్చసముప్పాదవిభఙ్గే చ వచనం సన్ధాయ వుత్తన్తి వేదితబ్బం. సన్నిట్ఠానవసేన యే వుత్తా, తేసం సబ్బేసం సాధారణతోతి పన అత్థే సతి సాధారణాసాధారణేసు వత్తబ్బేసు యో అసాధారణేసు మహావిసయో అధిమోక్ఖో, తస్స వసేన వుత్తసబ్బచిత్తుప్పాదసాధారణతో ఫస్సాదయో సబ్బసాధారణాతి అధిమోక్ఖో చ అసాధారణేసు మహావిసయోతి కత్వా వుత్తో అఞ్ఞస్స తాదిసస్స అభావాతి అయమధిప్పాయో దట్ఠబ్బో.
Vikappatoti vividhakappanato, vibhāgatoti attho. Sanniṭṭhānavasenāti adhimokkhasampayogavasena. Sanniṭṭhānavasena vuttā ca sabbe ca cittuppādā sanniṭṭhānavasena vuttasabbacittuppādā, tesaṃ sādhāraṇavasenāti evamettha attho daṭṭhabbo. Adhimokkho hi sanniṭṭhānavasena vuttānaṃ cittuppādānaṃ sādhāraṇavasena vutto, itare sabbesanti. Tattha sādhāraṇā pasaṭā pākaṭā cāti ādito pariggahetabbā, tasmā tesaṃ saṅgahādipariggahatthaṃ uddeso kato, asādhāraṇāpi pana pariggahetabbāvāti tesu mahāvisayena aññesampi saṅgahādipariggahaṃ dassetuṃ adhimokkho uddiṭṭho. ‘‘Sanniṭṭhānavasena vuttā’’ti ca dhammasaṅgahavaṇṇanāyaṃ paṭiccasamuppādavibhaṅge ca vacanaṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ. Sanniṭṭhānavasena ye vuttā, tesaṃ sabbesaṃ sādhāraṇatoti pana atthe sati sādhāraṇāsādhāraṇesu vattabbesu yo asādhāraṇesu mahāvisayo adhimokkho, tassa vasena vuttasabbacittuppādasādhāraṇato phassādayo sabbasādhāraṇāti adhimokkho ca asādhāraṇesu mahāvisayoti katvā vutto aññassa tādisassa abhāvāti ayamadhippāyo daṭṭhabbo.
జీవితిన్ద్రియం పనేత్థ రూపమిస్సకత్తా న వుత్తన్తి వేదితబ్బం, చిత్తేకగ్గతా పన అసమాధిసభావా సామఞ్ఞసద్దేనేవ సామఞ్ఞవిసేససద్దేహి చ సమాధిసభావా విసేససద్దవచనీయం అఞ్ఞం బ్యాపేతబ్బం నివత్తేతబ్బఞ్చ నత్థీతి అనఞ్ఞబ్యాపకనివత్తకసామఞ్ఞవిసేసదీపనతో తస్సేవ ధమ్మస్స భేదదీపకేహి వత్తబ్బా, న సుఖాదిసభావా వేదనా వియ వుత్తలక్ఖణవిపరీతేహి సామఞ్ఞవిసేససద్దేహేవ, తస్మా ‘‘చిత్తేకగ్గతా’’తి అయం సామఞ్ఞసద్దో సమాధిసభావే విసేససద్దనిరపేక్ఖో పవత్తమానో సయమేవ విసేససద్దమాపజ్జిత్వా అసమాధిసభావమేవ పకాసేయ్య, ఇతరో చ సమాధిసభావమేవాతి ద్విధా భిన్నా చిత్తేకగ్గతా అసాధారణా చేవ అప్పవిసయా చాతి ఇధ ఉద్దేసం న అరహతి. అభిన్నాపి వా ఫస్సాదీనం వియ పాకటత్తాభావతో అఞ్ఞధమ్మనిస్సయేన వత్తబ్బతో చ సా జీవితఞ్చ న అరహతీతి న ఉద్దిట్ఠాతి.
Jīvitindriyaṃ panettha rūpamissakattā na vuttanti veditabbaṃ, cittekaggatā pana asamādhisabhāvā sāmaññasaddeneva sāmaññavisesasaddehi ca samādhisabhāvā visesasaddavacanīyaṃ aññaṃ byāpetabbaṃ nivattetabbañca natthīti anaññabyāpakanivattakasāmaññavisesadīpanato tasseva dhammassa bhedadīpakehi vattabbā, na sukhādisabhāvā vedanā viya vuttalakkhaṇaviparītehi sāmaññavisesasaddeheva, tasmā ‘‘cittekaggatā’’ti ayaṃ sāmaññasaddo samādhisabhāve visesasaddanirapekkho pavattamāno sayameva visesasaddamāpajjitvā asamādhisabhāvameva pakāseyya, itaro ca samādhisabhāvamevāti dvidhā bhinnā cittekaggatā asādhāraṇā ceva appavisayā cāti idha uddesaṃ na arahati. Abhinnāpi vā phassādīnaṃ viya pākaṭattābhāvato aññadhammanissayena vattabbato ca sā jīvitañca na arahatīti na uddiṭṭhāti.
మాతికావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Mātikāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / ధాతుకథాపాళి • Dhātukathāpāḷi / ౫. బాహిరమాతికా • 5. Bāhiramātikā
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / అభిధమ్మపిటక (అట్ఠకథా) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / పఞ్చపకరణ-అట్ఠకథా • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ౫. బాహిరమాతికావణ్ణనా • 5. Bāhiramātikāvaṇṇanā
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / పఞ్చపకరణ-అనుటీకా • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ౫. బాహిరమాతికావణ్ణనా • 5. Bāhiramātikāvaṇṇanā