| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปญฺจปกรณ-อนุฎีกา • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
๕. พาหิรมาติกาวณฺณนา
5. Bāhiramātikāvaṇṇanā
๕. เอเตน ฐปนากาเรนาติ สรูเปน อคฺคเหตฺวา ยถาวุเตฺตน ปกรณนฺตรมาติกาย อิธ มาติกาภาวกิตฺตนสงฺขาเตน ฐปนากาเรนฯ ปกรณนฺตรฐปิตาย มาติกาย อวิภาเคน ปจฺฉโต คหณํ พหิ ฐปนนฺติ อาห ‘‘พหิ ปิฎฺฐิโต ฐปิตตฺตา’’ติฯ อิธ อฎฺฐเปตฺวาติ อิมิสฺสา ธาตุกถาย สรูเปน อวตฺวาฯ ตถา ปกาสิตตฺตาติ มาติกาภาเวน โชติตตฺตาฯ ธมฺมสงฺคณีสีเสน หิ ธมฺมสงฺคณิยํ อาคตมาติกาว คหิตาติฯ เยหิ นเยหิ ธาตุกถาย นิเทฺทโส, เตสุ นเยสุ, เตหิ วิภชิตเพฺพสุ ขนฺธาทีสุ, เตสํ นยานํ ปวตฺติทฺวารลกฺขเณสุ จ อุทฺทิเฎฺฐสุ ธาตุกถาย อุเทฺทสวเสน วตฺตพฺพํ วุตฺตเมว โหตีติ ยํ อุเทฺทสวเสน วตฺตพฺพํ, ตํ วตฺวา ปุน ยถาวุตฺตานํ ขนฺธาทีนํ กุสลาทิวิภาคทสฺสนตฺถํ ‘‘สพฺพาปิ ธมฺมสงฺคณี ธาตุกถาย มาติกา’’ติ วุตฺตนฺติ เอวเมตฺถ มาติกาย นิเกฺขปวิธิ เวทิตโพฺพฯ
5. Etena ṭhapanākārenāti sarūpena aggahetvā yathāvuttena pakaraṇantaramātikāya idha mātikābhāvakittanasaṅkhātena ṭhapanākārena. Pakaraṇantaraṭhapitāya mātikāya avibhāgena pacchato gahaṇaṃ bahi ṭhapananti āha ‘‘bahi piṭṭhito ṭhapitattā’’ti. Idha aṭṭhapetvāti imissā dhātukathāya sarūpena avatvā. Tathā pakāsitattāti mātikābhāvena jotitattā. Dhammasaṅgaṇīsīsena hi dhammasaṅgaṇiyaṃ āgatamātikāva gahitāti. Yehi nayehi dhātukathāya niddeso, tesu nayesu, tehi vibhajitabbesu khandhādīsu, tesaṃ nayānaṃ pavattidvāralakkhaṇesu ca uddiṭṭhesu dhātukathāya uddesavasena vattabbaṃ vuttameva hotīti yaṃ uddesavasena vattabbaṃ, taṃ vatvā puna yathāvuttānaṃ khandhādīnaṃ kusalādivibhāgadassanatthaṃ ‘‘sabbāpi dhammasaṅgaṇī dhātukathāya mātikā’’ti vuttanti evamettha mātikāya nikkhepavidhi veditabbo.
‘‘คาวีติ อยมาหา’’ติ เอตฺถ คาวี-สโทฺท วิย ‘‘สงฺคโห อสงฺคโห’’ติ เอตฺถ ปทตฺถวิปลฺลาสการินา อิติ-สเทฺทน อตฺถปทตฺถโก สงฺคหาสงฺคห-สโทฺท สทฺทปทตฺถโก ชายตีติ อธิปฺปาเยนาห ‘‘อนิทฺธาริตตฺถสฺส สทฺทเสฺสว วุตฺตตฺตา’’ติฯ เตน อตฺถุทฺธารโต สงฺคหสทฺทํ สํวเณฺณตีติ ทเสฺสติฯ อนิทฺธาริตวิเสโสติ อสงฺคหิตชาติสญฺชาติอาทิวิเสโสฯ สามเญฺญน คเหตพฺพตนฺติ สงฺคหสทฺทาภิเธยฺยตาสามเญฺญน วิญฺญายมาโน วุจฺจมาโน วาฯ น เจตฺถ สามญฺญญฺจ เอกรูปเมวาติ โจทนา กาตพฺพา เภทาเปกฺขตฺตา ตสฺสฯ ยตฺตกา หิ ตสฺส วิเสสา, ตทเปกฺขเมว ตนฺติฯ ‘‘อตฺตโน ชาติยา’’ติ วิญฺญายติ ยถา ‘‘มเตฺตยฺยา’’ติ วุเตฺต อตฺตโน มาตุ หิตาติฯ
‘‘Gāvīti ayamāhā’’ti ettha gāvī-saddo viya ‘‘saṅgaho asaṅgaho’’ti ettha padatthavipallāsakārinā iti-saddena atthapadatthako saṅgahāsaṅgaha-saddo saddapadatthako jāyatīti adhippāyenāha ‘‘aniddhāritatthassa saddasseva vuttattā’’ti. Tena atthuddhārato saṅgahasaddaṃ saṃvaṇṇetīti dasseti. Aniddhāritavisesoti asaṅgahitajātisañjātiādiviseso. Sāmaññena gahetabbatanti saṅgahasaddābhidheyyatāsāmaññena viññāyamāno vuccamāno vā. Na cettha sāmaññañca ekarūpamevāti codanā kātabbā bhedāpekkhattā tassa. Yattakā hi tassa visesā, tadapekkhameva tanti. ‘‘Attano jātiyā’’ti viññāyati yathā ‘‘matteyyā’’ti vutte attano mātu hitāti.
ธมฺมวิเสสํ อนิทฺธาเรตฺวาติ สงฺคหิตตาทินา ปุจฺฉิตพฺพวิสฺสเชฺชตพฺพธมฺมานํ วิเสสนํ อกตฺวาฯ สามเญฺญนาติ อวิเสเสนฯ ธมฺมานนฺติ ขนฺธาทิธมฺมานํฯ อวเสสา นิทฺธาเรตฺวาติ ‘‘สงฺคหิเตน อสงฺคหิต’’นฺติอาทิกา อวเสสา ทฺวาทสปิ ปุจฺฉิตพฺพวิสฺสเชฺชตพฺพธมฺมวิเสสํ นิทฺธาเรตฺวา ธมฺมานํ ปุจฺฉนวิสฺสชฺชนนยอุเทฺทสาติ โยชนาฯ นนุ จ ‘‘สงฺคหิเตน อสงฺคหิต’’นฺติอาทโยปิ ยถาวุตฺตวิเสสํ อนิทฺธาเรตฺวา สามเญฺญน ธมฺมานํ ปุจฺฉนวิสฺสชฺชนนยุเทฺทสาติ โจทนํ สนฺธายาห ‘‘สงฺคหิเตน อสงฺคหิต’’นฺติอาทิฯ ยสฺส อโตฺถ ญายติ, สโทฺท จ น ปยุชฺชติ, โส โลโปติ เวทิตโพฺพ, อาวุตฺติอาทิวเสน วา อยมโตฺถ ทีเปตโพฺพฯ เตนาติ ลุตฺตนิทฺทิเฎฺฐน อสงฺคหิต-สเทฺทนฯ สงฺคหิตวิเสสวิสิโฎฺฐติ จกฺขายตเนน ขนฺธสงฺคเหน สงฺคหิตตาวิเสสวิสิโฎฺฐ, เตน โสตายตนาทิภาเวน อสงฺคหิโต โสตปสาทาทิโก โย รุปฺปนสภาโว ธมฺมวิเสโสฯ ตนฺนิสฺสิโต ตํ ธมฺมวิเสสํ นิสฺสาย ลพฺภมาโนฯ ‘‘เต ธมฺมา กติหิ ขเนฺธหิ…เป.… จตูหิ ขเนฺธหิ อสงฺคหิตา’’ติอาทินา อสงฺคหิตตาสงฺขาโต ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนนโย ปรโต ปุจฺฉิตฺวา วิสฺสชฺชิยมาโน อิธ อุทฺทิโฎฺฐ โหติฯ วิเสสเน กรณวจนนฺติ อิมินา ตสฺส ธมฺมสฺส ยถาวุตฺตสงฺคหิตตาวิเสสวิสิฎฺฐตํเยว วิภาเวติฯ เอวเมเต ปุจฺฉิตพฺพวิสฺสเชฺชตพฺพธมฺมวิเสสํ นิทฺธาเรตฺวา ปุจฺฉนวิสฺสชฺชนนยุเทฺทสา ปวตฺตาติ เวทิตพฺพาฯ
Dhammavisesaṃ aniddhāretvāti saṅgahitatādinā pucchitabbavissajjetabbadhammānaṃ visesanaṃ akatvā. Sāmaññenāti avisesena. Dhammānanti khandhādidhammānaṃ. Avasesā niddhāretvāti ‘‘saṅgahitena asaṅgahita’’ntiādikā avasesā dvādasapi pucchitabbavissajjetabbadhammavisesaṃ niddhāretvā dhammānaṃ pucchanavissajjananayauddesāti yojanā. Nanu ca ‘‘saṅgahitena asaṅgahita’’ntiādayopi yathāvuttavisesaṃ aniddhāretvā sāmaññena dhammānaṃ pucchanavissajjananayuddesāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘saṅgahitena asaṅgahita’’ntiādi. Yassa attho ñāyati, saddo ca na payujjati, so lopoti veditabbo, āvuttiādivasena vā ayamattho dīpetabbo. Tenāti luttaniddiṭṭhena asaṅgahita-saddena. Saṅgahitavisesavisiṭṭhoti cakkhāyatanena khandhasaṅgahena saṅgahitatāvisesavisiṭṭho, tena sotāyatanādibhāvena asaṅgahito sotapasādādiko yo ruppanasabhāvo dhammaviseso. Tannissito taṃ dhammavisesaṃ nissāya labbhamāno. ‘‘Te dhammā katihi khandhehi…pe… catūhi khandhehi asaṅgahitā’’tiādinā asaṅgahitatāsaṅkhāto pucchāvissajjananayo parato pucchitvā vissajjiyamāno idha uddiṭṭho hoti. Visesane karaṇavacananti iminā tassa dhammassa yathāvuttasaṅgahitatāvisesavisiṭṭhataṃyeva vibhāveti. Evamete pucchitabbavissajjetabbadhammavisesaṃ niddhāretvā pucchanavissajjananayuddesā pavattāti veditabbā.
นนุ จ ‘‘สงฺคหิเตน อสงฺคหิต’’นฺติ เอตฺตาวตาปิ อยมโตฺถ ลพฺภตีติ? น ลพฺภติ ตสฺส ธมฺมมตฺตทีปนโตฯ นยุเทฺทโส เหโส, น ธมฺมุเทฺทโสฯ ตถา หิ ปาฬิยํ สงฺคหิเตนอสงฺคหิตปทนิเทฺทเส ‘‘จกฺขายตเนน เย ธมฺมา ขนฺธสงฺคเหน สงฺคหิตา, อายตน…เป.… ธาตุสงฺคเหน อสงฺคหิตา’’ติ วตฺวา ‘‘เต ธมฺมา กติหิ ขเนฺธหิ…เป.… อสงฺคหิตา’’ติ (ธาตุ. ๑๗๑) ปุจฺฉิตฺวา ‘‘เต ธมฺมา จตูหิ ขเนฺธหิ ทฺวีหายตเนหิ อฎฺฐหิ ธาตูหิ อสงฺคหิตา’’ติ ทุติยํ อสงฺคหิตปทํ คหิตํฯ อญฺญถา ‘‘จกฺขายตเนน เย ธมฺมา ขนฺธสงฺคเหน สงฺคหิตา, เต ธมฺมา อายตนสงฺคเหน อสงฺคหิตา, ธาตุสงฺคเหน อสงฺคหิตาฯ เต กตเม’’อิเจฺจว นิทฺทิสิตพฺพํ สิยาฯ
Nanu ca ‘‘saṅgahitena asaṅgahita’’nti ettāvatāpi ayamattho labbhatīti? Na labbhati tassa dhammamattadīpanato. Nayuddeso heso, na dhammuddeso. Tathā hi pāḷiyaṃ saṅgahitenaasaṅgahitapadaniddese ‘‘cakkhāyatanena ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā, āyatana…pe… dhātusaṅgahena asaṅgahitā’’ti vatvā ‘‘te dhammā katihi khandhehi…pe… asaṅgahitā’’ti (dhātu. 171) pucchitvā ‘‘te dhammā catūhi khandhehi dvīhāyatanehi aṭṭhahi dhātūhi asaṅgahitā’’ti dutiyaṃ asaṅgahitapadaṃ gahitaṃ. Aññathā ‘‘cakkhāyatanena ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā, te dhammā āyatanasaṅgahena asaṅgahitā, dhātusaṅgahena asaṅgahitā. Te katame’’icceva niddisitabbaṃ siyā.
เอส นโยติ อติเทเสน ทสฺสิตมตฺถํ ปากฎตรํ กาตุํ ‘‘เตสุปี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตติยปเทนาติ ลุตฺตนิเทฺทเสน คเหตพฺพนฺติ วุตฺตปทํ สนฺธายาหฯ กตฺตุอเตฺถ กรณนิเทฺทโส สงฺคหิตาสงฺคหิเตหิ เตหิ ธเมฺมหิ ธมฺมานํ สงฺคหิตตาสงฺคหิตตาย วุตฺตตฺตาฯ ตถา หิ ตตฺถ ปาฬิยํ ‘‘เตหิ ธเมฺมหิ เย ธมฺมา’’ติ ธมฺมมุเขเนว สงฺคหิตตาสงฺคหิตตา วุตฺตาฯ ทุติยตติเยสุ ปน สงฺคหิตตาสงฺคหิตตาสงฺขาตวิเสสนทฺวาเรน ธมฺมานํ อสงฺคหิตตาสงฺคหิตตา วุตฺตาติ ตตฺถ ‘‘วิเสสเน กรณวจน’’นฺติ วุตฺตํฯ เตนาห ‘‘ตตฺถ หิ…เป.… ธมฺมนฺตรสฺสา’’ติฯ ตตฺถ สภาวนฺตเรนาติ สงฺคหิตตาสงฺคหิตตาสงฺขาเตน สภาวนฺตเรน ปการนฺตเรนฯ สภาวนฺตรสฺสาติ อสงฺคหิตตาสงฺคหิตตาสงฺขาตสฺส สภาวนฺตรสฺสฯ เอเตสูติ จตุตฺถปญฺจเมสุฯ ธมฺมนฺตเรนาติ อญฺญธเมฺมนฯ ธมฺมนฺตรสฺสาติ ตโต อญฺญสฺส ธมฺมสฺส วิเสสนํ กตํฯ ตตฺถ หิ อนฺตเรน ปการวิเสสามสนํ ธเมฺมเนว ธโมฺม วิเสสิโตติฯ อาทิปเทเนวาติ ‘‘สงฺคหิเตนา’’ติอาทินา วุเตฺตน ปฐมปเทเนวฯ อิตเรหีติ ‘‘สมฺปยุตฺตํ วิปฺปยุตฺต’’นฺติอาทินา วุเตฺตหิ ทุติยตติยปเทหิฯ เอตฺถาติ เอกาทสมาทีสุ จตูสุฯ ทุติยตติเยสุ วิย วิเสสเน เอว กรณวจนํ ทฎฺฐพฺพํ, น จตุตฺถปญฺจเมสุ วิย กตฺตุอเตฺถติ อธิปฺปาโยฯ ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนานนฺติอาทินา ตเมวตฺถํ วิภาเวติฯ
Esa nayoti atidesena dassitamatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘tesupī’’tiādi vuttaṃ. Tatiyapadenāti luttaniddesena gahetabbanti vuttapadaṃ sandhāyāha. Kattuatthe karaṇaniddeso saṅgahitāsaṅgahitehi tehi dhammehi dhammānaṃ saṅgahitatāsaṅgahitatāya vuttattā. Tathā hi tattha pāḷiyaṃ ‘‘tehi dhammehi ye dhammā’’ti dhammamukheneva saṅgahitatāsaṅgahitatā vuttā. Dutiyatatiyesu pana saṅgahitatāsaṅgahitatāsaṅkhātavisesanadvārena dhammānaṃ asaṅgahitatāsaṅgahitatā vuttāti tattha ‘‘visesane karaṇavacana’’nti vuttaṃ. Tenāha ‘‘tattha hi…pe… dhammantarassā’’ti. Tattha sabhāvantarenāti saṅgahitatāsaṅgahitatāsaṅkhātena sabhāvantarena pakārantarena. Sabhāvantarassāti asaṅgahitatāsaṅgahitatāsaṅkhātassa sabhāvantarassa. Etesūti catutthapañcamesu. Dhammantarenāti aññadhammena. Dhammantarassāti tato aññassa dhammassa visesanaṃ kataṃ. Tattha hi antarena pakāravisesāmasanaṃ dhammeneva dhammo visesitoti. Ādipadenevāti ‘‘saṅgahitenā’’tiādinā vuttena paṭhamapadeneva. Itarehīti ‘‘sampayuttaṃ vippayutta’’ntiādinā vuttehi dutiyatatiyapadehi. Etthāti ekādasamādīsu catūsu. Dutiyatatiyesu viya visesane eva karaṇavacanaṃ daṭṭhabbaṃ, na catutthapañcamesu viya kattuattheti adhippāyo. Pucchāvissajjanānantiādinā tamevatthaṃ vibhāveti.
วิวิธกปฺปนโตติ วิวิธํ พหุธา กปฺปนโต, สงฺคหาสงฺคหานํ วิสุํ สห จ วิเสสนวิเสสิตพฺพภาวกปฺปนโตติ อโตฺถฯ ตํ ปน วิกปฺปนํ วุตฺตากาเรน วิภชนํ โหตีติ อาห ‘‘วิภาคโตติ อโตฺถ’’ติฯ สนฺนิฎฺฐานลกฺขเณน อธิโมเกฺขน สมฺปยุตฺตธมฺมา อารมฺมเณ นิจฺฉยนากาเรน ปวตฺติยา สนฺนิฎฺฐานวเสน วุตฺตธมฺมาฯ เต จ เตหิ สทฺธิํ ตทวสิเฎฺฐ ทฺวิปญฺจวิญฺญาณวิจิกิจฺฉาสหคตธเมฺม จ สงฺคเหตฺวา อาห ‘‘สนฺนิฎฺฐานวเสน วุตฺตา จ สเพฺพ จ จิตฺตุปฺปาทา สนฺนิฎฺฐานวเสน วุตฺตสพฺพจิตฺตุปฺปาทา’’ติฯ อิตเรติ ผสฺสาทโยฯ สเพฺพสนฺติ เอกูนนวุติยา จิตฺตุปฺปาทานํฯ ปริคฺคเหตพฺพาติ สงฺคหาทิวเสน ปริคฺคณฺหิตพฺพาฯ มหาวิสเยน อธิโมเกฺขนฯ อเญฺญสนฺติ วิตกฺกาทีนํฯ วจนํ สนฺธายาติ ‘‘อธิมุจฺจนํ อธิโมโกฺข, โส สนฺนิฎฺฐานลกฺขโณ’’ติ ธมฺมสงฺคหวณฺณนายํ (ธ. ส. อฎฺฐ. เยวาปนกวณฺณนา) ‘‘ตณฺหาปจฺจยา อธิโมโกฺข, อธิโมกฺขปจฺจยา ภโว’’ติ ปฎิจฺจสมุปฺปาทวิภเงฺค จ อาคตํ วจนํ สนฺธายฯ อเตฺถ สตีติ ‘‘สนฺนิฎฺฐาน…เป.… สาธารณโต’’ติ เอวมเตฺถ วุจฺจมาเนฯ วตฺตเพฺพสูติ สงฺคหาทิปริคฺคหตฺถํ วตฺตเพฺพสุฯ วุตฺตา ผสฺสาทโย มนสิการปริโยสานาฯ ตาทิสสฺสาติ ผสฺสาทิสทิสสฺส สาธารณสฺส อธิโมกฺขสทิสสฺส อสาธารณสฺส อญฺญสฺส ธมฺมสฺส อภาวาฯ
Vividhakappanatoti vividhaṃ bahudhā kappanato, saṅgahāsaṅgahānaṃ visuṃ saha ca visesanavisesitabbabhāvakappanatoti attho. Taṃ pana vikappanaṃ vuttākārena vibhajanaṃ hotīti āha ‘‘vibhāgatoti attho’’ti. Sanniṭṭhānalakkhaṇena adhimokkhena sampayuttadhammā ārammaṇe nicchayanākārena pavattiyā sanniṭṭhānavasena vuttadhammā. Te ca tehi saddhiṃ tadavasiṭṭhe dvipañcaviññāṇavicikicchāsahagatadhamme ca saṅgahetvā āha ‘‘sanniṭṭhānavasena vuttā ca sabbe ca cittuppādā sanniṭṭhānavasena vuttasabbacittuppādā’’ti. Itareti phassādayo. Sabbesanti ekūnanavutiyā cittuppādānaṃ. Pariggahetabbāti saṅgahādivasena pariggaṇhitabbā. Mahāvisayena adhimokkhena. Aññesanti vitakkādīnaṃ. Vacanaṃ sandhāyāti ‘‘adhimuccanaṃ adhimokkho, so sanniṭṭhānalakkhaṇo’’ti dhammasaṅgahavaṇṇanāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. yevāpanakavaṇṇanā) ‘‘taṇhāpaccayā adhimokkho, adhimokkhapaccayā bhavo’’ti paṭiccasamuppādavibhaṅge ca āgataṃ vacanaṃ sandhāya. Atthe satīti ‘‘sanniṭṭhāna…pe… sādhāraṇato’’ti evamatthe vuccamāne. Vattabbesūti saṅgahādipariggahatthaṃ vattabbesu. Vuttā phassādayo manasikārapariyosānā. Tādisassāti phassādisadisassa sādhāraṇassa adhimokkhasadisassa asādhāraṇassa aññassa dhammassa abhāvā.
นนุ ชีวิตินฺทฺริยจิตฺตฎฺฐิติโยปิ สาธารณาติ? สจฺจํ สาธารณา, อตฺถิ ปน วิเสโสติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ชีวิตินฺทฺริยํ ปนา’’ติอาทิฯ อสมาธิสภาวา พลภาวํ อปฺปตฺตา สามญฺญสเทฺทเนว วตฺตพฺพาติ โยชนาฯ สามญฺญวิเสสสเทฺทหิ จาติ สามญฺญวิเสสสเทฺทหิ วตฺตพฺพา จ สมาธิสภาวา จิเตฺตกคฺคตาฯ วิเสสสทฺทวจนียํ อญฺญนฺติ พลปฺปตฺตสมาธิโต อญฺญํ สามญฺญสเทฺทน พฺยาเปตพฺพํ, วิเสสสเทฺทน จ นิวเตฺตตพฺพํ นตฺถิ สมาธิสภาวาย เอว จิเตฺตกคฺคตาย คหิตตฺตาฯ น อญฺญพฺยาปกนิวตฺตโก สามญฺญวิเสโส อนญฺญ…เป.… วิเสโส , ตสฺส ทีปนโตฯ ตเสฺสว ธมฺมสฺสาติ ตเสฺสว พลปฺปตฺตสมาธิธมฺมสฺสฯ เภททีปเกหีติ วิเสสทีปเกหิ สมาธิพลาทิวจเนหิ วตฺตพฺพาฯ วุตฺตลกฺขณา อนญฺญพฺยาปกนิวตฺตกสามญฺญวิเสสทีปนา สทฺทาฯ ตโต วิปรีเตหิ อญฺญํ พฺยาเปตพฺพํ นิวเตฺตตพฺพญฺจ คเหตฺวา ปวเตฺตหิ สามญฺญวิเสสสเทฺทเหว น สุขาทิสภาวา เวทนา วิย วตฺตพฺพาฯ ตสฺมาติ ยสฺมา อสมาธิสภาวา สมาธิสภาวาติ เทฺวธา ภินฺทิตฺวา คหิตา จิเตฺตกคฺคตา, ตสฺมาฯ อสมาธิสภาวเมว ปกาเสยฺย วิเสสสทฺทนิรเปกฺขํ ปวตฺตมานตฺตาฯ อิตโรติ สมาธิพลาทิโก วิเสสสโทฺทฯ อิธาติ อิมสฺมิํ อพฺภนฺตรมาติกุเทฺทเส, สาธารเณ ผสฺสาทิเก, มหาวิสเย วา อธิโมเกฺข อุทฺทิสิยมาเนฯ นนุ จ อภินฺทิตฺวา คยฺหมานา จิเตฺตกคฺคตา เวทนา วิย สาธารณา โหตีติ โจทนํ สนฺธายาห ‘‘อภินฺนาปิ วา’’ติอาทิฯ ‘‘จิตฺตสฺส ฐิติ จิเตฺตกคฺคตา อวิสาหฎมานสตา (ธ. ส. ๑๑, ๑๕)ฯ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ฐิตี’’ติ (ธ. ส. ๑๙) วจนโต สมาธิชีวิตินฺทฺริยานํ อญฺญธมฺมนิสฺสเยน วตฺตพฺพตา เวทิตพฺพาฯ น อรหตีติ อิธ อุเทฺทสํ น อรหติ สมุเขเนว วตฺตเพฺพสุ ผสฺสาทีสุ อุทฺทิสิยมาเนสูติ อโตฺถฯ
Nanu jīvitindriyacittaṭṭhitiyopi sādhāraṇāti? Saccaṃ sādhāraṇā, atthi pana visesoti dassento āha ‘‘jīvitindriyaṃ panā’’tiādi. Asamādhisabhāvā balabhāvaṃ appattā sāmaññasaddeneva vattabbāti yojanā. Sāmaññavisesasaddehi cāti sāmaññavisesasaddehi vattabbā ca samādhisabhāvā cittekaggatā. Visesasaddavacanīyaṃ aññanti balappattasamādhito aññaṃ sāmaññasaddena byāpetabbaṃ, visesasaddena ca nivattetabbaṃ natthi samādhisabhāvāya eva cittekaggatāya gahitattā. Na aññabyāpakanivattako sāmaññaviseso anañña…pe… viseso, tassa dīpanato. Tasseva dhammassāti tasseva balappattasamādhidhammassa. Bhedadīpakehīti visesadīpakehi samādhibalādivacanehi vattabbā. Vuttalakkhaṇā anaññabyāpakanivattakasāmaññavisesadīpanā saddā. Tato viparītehi aññaṃ byāpetabbaṃ nivattetabbañca gahetvā pavattehi sāmaññavisesasaddeheva na sukhādisabhāvā vedanā viya vattabbā. Tasmāti yasmā asamādhisabhāvā samādhisabhāvāti dvedhā bhinditvā gahitā cittekaggatā, tasmā. Asamādhisabhāvameva pakāseyya visesasaddanirapekkhaṃ pavattamānattā. Itaroti samādhibalādiko visesasaddo. Idhāti imasmiṃ abbhantaramātikuddese, sādhāraṇe phassādike, mahāvisaye vā adhimokkhe uddisiyamāne. Nanu ca abhinditvā gayhamānā cittekaggatā vedanā viya sādhāraṇā hotīti codanaṃ sandhāyāha ‘‘abhinnāpi vā’’tiādi. ‘‘Cittassa ṭhiti cittekaggatā avisāhaṭamānasatā (dha. sa. 11, 15). Arūpīnaṃ dhammānaṃ āyu ṭhitī’’ti (dha. sa. 19) vacanato samādhijīvitindriyānaṃ aññadhammanissayena vattabbatā veditabbā. Na arahatīti idha uddesaṃ na arahati samukheneva vattabbesu phassādīsu uddisiyamānesūti attho.
มาติกาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Mātikāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / อภิธมฺมปิฎก • Abhidhammapiṭaka / ธาตุกถาปาฬิ • Dhātukathāpāḷi / ๕. พาหิรมาติกา • 5. Bāhiramātikā
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / อภิธมฺมปิฎก (อฎฺฐกถา) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ปญฺจปกรณ-อฎฺฐกถา • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ๕. พาหิรมาติกาวณฺณนา • 5. Bāhiramātikāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ปญฺจปกรณ-มูลฎีกา • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ๕. พาหิรมาติกาวณฺณนา • 5. Bāhiramātikāvaṇṇanā
